Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Referat Badań i Analiz Strategicznych RAPORT O SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO (lata 1998 2007 i I półrocze 2008 r.) Opole 2008
Przygotowali: Iwona Mąkolska Łukasz Ostrowski Roland Wrzeciono Zdjęcia: PGE Elektrownia Opole SA DigiTouch Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego ul. Piastowska 14, 45-082 Opole tel. +48 77 54 16 410, fax +48 77 54 16 411 umwo@umwo.opole.pl www.opolskie.pl ISBN 978-83-60455-06-7 Wersja elektroniczna opracowana na podstawie wydania książkowego Redakcja, korekta, redakcja techniczna, druk i łamanie: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża w Opolu 45-007 Opole, ul. Katedralna 6 tel. 0 77 453 94 93, e-mail: sekretariat@wydawnictwo.opole.pl
Spis treści WPROWADZENIE... 7 ŹRÓDŁA DANYCH WYKORZYSTANYCH W RAPORCIE... 8 1. POTENCJAŁ SPOŁECZNY... 9 1.1. Demografia... 9 1.1.1. Liczba i dynamika ludności... 9 1.1.2. Przyrost naturalny... 11 1.1.3. Migracje... 16 1.1.4. Przyrost rzeczywisty... 21 1.1.5. Prognoza ludności... 26 1.1.6. Podsumowanie... 28 1.2. Diagnoza społeczna... 31 Uwagi metodologiczne... 31 1.2.1. Warunki życia gospodarstw domowych... 31 1.2.2. Indywidualna jakość życia... 33 1.2.3. Podsumowanie... 33 2. RYNEK PRACY... 35 2.1. Pracujący w gospodarce narodowej... 35 2.2. Pracujący w jednostkach, w których liczba pracujących przekracza dziewięć osób... 39 2.3. Pracujący w sektorze przedsiębiorstw... 41 2.4. Wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw... 41 2.5. Aktywność zawodowa... 43 2.6. Liczba bezrobotnych... 45 2.7. Stopa bezrobocia... 46 2.8. Struktura bezrobotnych... 48 2.9. Ruch bezrobotnych, oferty i nowe miejsca pracy... 49 2.10. Podsumowanie... 50 3. POTENCJAŁ GOSPODARCZY I ATRAKCYJNOŚĆ INWESTYCYJNA... 52 Uwagi metodologiczne... 52 3.1. Wzrost gospodarczy... 53 3.1.1. Produkt krajowy brutto... 53
3.1.2. Produkt krajowy brutto na mieszkańca... 54 3.2. Struktura gospodarki... 60 3.2.1. Rolnictwo... 61 3.2.2. Przemysł... 63 3.2.3. Budownictwo... 65 3.2.4. Usługi... 67 3.3. Atrakcyjność inwestycyjna... 69 3.3.1. Atrakcyjność inwestycyjna w świetle analiz Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową... 69 3.3.2. Podstrefy specjalnych stref ekonomicznych... 71 3.3.3. Tereny inwestycyjne... 72 3.4. Przegląd sytuacji w gospodarce... 75 3.4.1. Produkcja sprzedana przemysłu... 75 3.4.2. Produkcja sprzedana budownictwa, budownictwo mieszkaniowe... 76 3.4.3. Nakłady inwestycyjne... 79 3.5. Podsumowanie... 82 4. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ... 84 4.1. Liczba podmiotów gospodarki narodowej... 84 4.2. Wskaźnik przedsiębiorczości... 90 4.3. Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg wielkości podmiotu... 94 4.4. Struktura podmiotów gospodarki narodowej wg sekcji i działów pkd... 94 4.4.1. Podmioty wg poziomu techniki w przetwórstwie przemysłowym... 96 4.4.2. Podmioty sfery otoczenia biznesu... 97 4.5. Ocena i prognoza sytuacji podmiotów w zakresie prowadzonej działalności. 99 4.6. Bariery działalności przedsiębiorstw... 1 0 0 4.6.1. Przemysł... 1 0 0 4.6.2. Budownictwo... 1 0 0 4.6.3. Handel... 1 0 0 4.6.4. Usługi... 1 0 1 4.7. Podsumowanie... 1 0 2 5. KAPITAŁ ZAGRANICZNY... 1 0 4 Uwagi metodologiczne... 1 0 4 5.1. Liczba spółek, w tym według klas wielkości... 1 0 4 5.2. Liczba spółek wg kraju pochodzenia kapitału... 1 0 7 5.3. Liczba spółek wg sekcji PKD i kraju pochodzenia kapitału... 1 0 9 5.4. Zainwestowany kapitał zagraniczny... 1 1 1 5.5. Pracujący i wynagrodzenia... 1 1 6 5.6. Wartość eksportu i importu spółek z udziałem kapitału zagranicznego... 1 1 8 5.7. Kondycja finansowa spółek z udziałem kapitału zagranicznego... 1 1 9 5.8. Wydatki inwestycyjne spółek z udziałem kapitału zagranicznego... 1 2 2 5.9. Podsumowanie... 1 2 4
6. HANDEL ZAGRANICZNY... 1 2 5 6.1. Bilans handlowy... 1 2 5 6.2. Eksport województwa opolskiego... 1 2 6 6.2.1. Struktura towarowa eksportu... 1 2 9 6.2.2. Najważniejsze rynki eksportowe... 1 3 0 6.3. Import województwa opolskiego... 1 3 1 6.3.1. Struktura towarowa importu... 1 3 2 6.3.2. Najważniejsze rynki importowe... 1 3 3 6.4. Podsumowanie... 1 3 4 Aneks... 1 3 5 Dziesięciolecie województwa opolskiego uzupełnienie graficzne... 1 3 5
WPROWADZENIE Opracowanie przygotowane zostało w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego, w Departamencie Polityki Regionalnej i Przestrzennej, w Referacie Badań i Analiz Strategicznych. Zawiera informacje na temat kształtowania się podstawowych zjawisk społeczno-gospodarczych w województwie opolskim w świetle najbardziej aktualnych i dostępnych danych. Tłem dla prezentowanych informacji są dane krajowe, a w niektórych przypadkach dane wybranych regionów europejskich, umożliwiające określenie stopnia konwergencji zewnętrznej Opolskiego z regionami we wschodnich Niemczech, Czechach oraz na Słowacji. Materiał składa się z siedmiu części. Pierwsza z nich opisuje tendencje w obszarze demografii, a także prezentuje wyniki sondażu diagnostycznego dotyczącego warunków i jakości życia. Istotnym atutem sondażu jest wykorzystanie rezultatów kompleksowego badania opinii społecznej, realizowanego przez niezależny ośrodek badawczy, jakim jest Rada Monitoringu Społecznego. Kolejne rozdziały dotyczą: rynku pracy, potencjału gospodarczego i atrakcyjności inwestycyjnej oraz szeroko pojętej przedsiębiorczości. Wykorzystano także wyniki, przeprowadzanego systematycznie przez Główny Urząd Statystyczny, badania koniunktury gospodarczej w województwie opolskim, co pozwoliło na ocenę i prognozę sytuacji opolskich przedsiębiorstw oraz analizę głównych barier przedsiębiorczości w regionie. Ponadto w opracowaniu zawarto rozdział poświęcony kapitałowi zagranicznemu zaangażowanemu w województwie opolskim, a także po raz pierwszy scharakteryzowano dane dotyczące wymiany handlowej z zagranicą. Każdy z rozdziałów raportu zakończono podsumowaniem, które pozwala na uzyskanie ogólnej wiedzy na temat kształtowania się zjawisk społeczno-gospodarczych w województwie opolskim. Uzupełnieniem raportu jest syntetyczna część graficzna, w której zaprezentowano kształtowanie się wybranych wielkości społeczno-gospodarczych w latach 1998 2007.
ŹRÓDŁA DANYCH WYKORZYSTANYCH W RAPORCIE 1. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie 2. Urząd Statystyczny w Opolu 3. Eurostat (Urząd Statystyczny Unii Europejskiej) 4. Izba Celna w Warszawie 5. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 6. Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki Centrum Obsługi Inwestora 7. Rada Monitoringu Społecznego 8. Komisja Europejska 9. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych w Warszawie 10. Wojewódzki Urząd Pracy w Opolu 11. Rzeczpospolita 12. Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego w Warszawie
1. POTENCJAŁ SPOŁECZNY 1. Potencjał społeczny 9 1.1. DEMOGRAFIA 1.1.1. Liczba i dynamika ludności W 2007 roku utrzymały się negatywne tendencje w obszarze demografii. Spadła liczba ludności, która w końcu grudnia 2007 r. wyniosła 1037,1 tys. osób (wykr. 1). W porównaniu do roku poprzedniego zanotowano 0,5% spadek liczby ludności wobec 0,03% średnio w Polsce. Od 2006 roku spadek ludności utrzymuje się na stałym, 0,5% poziomie, co potwierdzają także dane za I półrocze 2008 roku. W porównaniu do I półrocza 2007 roku liczba ludności spadła o 0,5%. W latach 1998 2007 liczba ludności województwa opolskiego spadła o 4,8% (tj. 52,5 tys. osób) względem 1,4% spadku średnio w kraju. Pod względem ubytku ludności w latach 1998 2007 woj. opolskie uplasowało się na pierwszym miejscu w rankingu województw (wykr. 2). Biorąc jednak pod uwagę kształtowanie się wskaźnika depopulacji w regionach europejskich, sąsiadujących z Polską, stwierdza się, że największym spadkiem liczby ludności w ciągu dziesięciu analizowanych lat charakteryzowały się regiony niemieckie: Sachsen-Anhalt (-9,6%), Chemnitz (-9,0%) Wykres 1. Liczba ludności w latach 1998 2008 (I półrocze) w województwie opolskim (stan w dniu 31 XII) * stan na 30 VI
Mapa 1. Wskaźnik depopulacji w latach 1998 2007 wg regionów 10 1. Potencjał społeczny oraz Mecklenburg-Vorpommern (-6,3%), zaś w takich regionach, jak m.in.: Strední Cechy (Republika Czeska) i Východné Slovensko (Słowacja) zanotowano wzrost liczby ludności, odpowiednio o: 6,3% i 2,3% (mapa 1). Największym ubytkiem ludności w latach 1998 2007 charakteryzował się po-
Wykres 2. Zmiana liczby ludności w latach 1998 2007 według województw (stan w dniu 31 XII, w %) 11 1. Potencjał społeczny Wykres 3. Zmiana liczby ludności w latach 1998 2007 w województwie opolskim według powiatów (stan w dniu 31 XII, w %) wiat krapkowicki, najniższym zaś namysłowski (wykr. 3). W ujęciu gminnym największym spadkiem liczby ludności w analizowanym okresie charakteryzowały się gminy: Kolonowskie (spadek o 13,9%), Polska Cerekiew (-12,7%), Reńska Wieś (-11,8%), Baborów (-11,5%) i Zawadzkie (-10,9%). Znaczący ubytek ludności odnotowano w gminach wschodniej i południowej części regionu. Wśród siedmiu gmin, które zanotowały wzrost liczby ludności znalazły się: Skarbimierz (11,2%), Świerczów (4,4%), Dąbrowa (2,7%), Lubsza (2,1%), Komprachcice (1,7%), Chrząstowice (0,7%) oraz Wilków (0,3%) (mapa 2). 1.1.2. Przyrost naturalny Od 2000 roku w województwie opolskim notuje się ujemny przyrost naturalny (ubytek naturalny), co znacznie osłabia potencjał ludnościowy regionu. W 2007 roku przyrost naturalny ukształtował się na poziomie -1 129 osób, natomiast w I półroczu 2008 roku wyniósł on -584 osoby. Dane te potwierdzają utrzymanie się negatywnej tendencji w obszarze demografii rejestruje się większą liczbę zgonów, aniżeli urodzeń żywych. Systematyczny ubytek naturalny ludności świadczy o starzeniu się społeczeństwa w regionie (wykr. 4 5).
Mapa 2. Wskaźnik depopulacji w latach 1998 2007 w województwie opolskim wg gmin 12 1. Potencjał społeczny W 2007 roku przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniósł -1,1 wobec 0,3 średnio w kraju. Dane za I półrocze 2008 roku także wskazują na ujemną wartość tego wskaźnika, która ukształtowała się na poziomie -1,1. Województwo opolskie jest jednym z siedmiu regionów, w których w 2007 roku zanotowano ujemny przyrost naturalny. Największym ubytkiem naturalnym w przeliczeniu
Wykres 4. Liczba urodzeń żywych i zgonów w latach 1998 2007 w województwie opolskim 13 1. Potencjał społeczny Wykres 5. Liczba urodzeń żywych i zgonów w latach 1998 2007 w Polsce na 1000 mieszkańców charakteryzowało się województwo łódzkie (-3,2 ) i kolejno: świętokrzyskie (-1,4 ), opolskie (-1,1 ), śląskie (-0,8 ), dolnośląskie (-0,8 ), lubelskie (-0,7 ) i podlaskie (-0,5 ). Dodatni przyrost naturalny zanotowano w dziewięciu województwach. Najkorzystniejszą sytuacją demograficzną w tym zakresie charakteryzowało się województwo pomorskie, gdzie odnotowano najwyższy współczynnik przyrostu naturalnego w kraju, który ukształtował się na poziomie 2,7. Dodatnim przyrostem naturalnym charakteryzowały się ponadto takie województwa jak: wielkopolskie (2,1 ), warmińsko-mazurskie (1,9 ), podkarpackie (1,5 ), małopolskie (1,4 ), lubuskie (1,3 ), zachodniopomorskie (0,8 ), kujawsko-pomorskie (0,7 ) i mazowieckie (0,4 ). Dziesięcioletnia wartość przyrostu naturalnego w województwie opolskim ukształtowała się na ujemnym poziomie -5 513 osób, co świadczy o znacząco wyż-
szej liczbie zgonów, aniżeli urodzeń żywych w analizowanym okresie (93 835 zgonów wobec 88 322 urodzeń żywych). Ponadto wskaźnik przyrostu naturalnego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców także charakteryzuje się ujemną wartością, równą -5,2 wobec 0,5 średnio w kraju. Opolskie znalazło się w grupie ośmiu województw, w których notowano ujemną wartość tego wskaźnika. Najwyższy przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców zanotowano w województwie pomorskim (23,4 ), które należało do grupy ośmiu województw charakteryzujących się przyrostem naturalnym ludności (wykr. 6). Najkorzystniejszą wartość przyrostu naturalnego, za lata 1998 2007, odnotowano w dwóch powiatach: brzeskim (454 osoby) i krapkowickim (375 osób). Dane te wskazują, że w tych dwóch powiatach, w ciągu 10 lat, ogólna liczba urodzeń żywych była wyższa aniżeli liczba zgonów odnotowano przyrost naturalny ludności. Najmniej korzystnie relacja ta kształtowała się w powiatach: głubczyckim (-1092 osoby) i prudnickim (-1030 osób), gdzie odnotowano ubytek naturalny ludności (tab. 1). Wskaźnik przyrostu naturalnego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców podobnie różnicuje powiaty notujące najkorzystniejsze wartości tu również wyróżniają się: krapkowicki (5,4 ) i brzeski (4,9 ). Najwyższy ubytek naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców odnotowano w powiecie głubczyckim (-21,2 ), do grupy o wysokim ubytku należą również powiaty: prudnicki (-16,8 ) i oleski (-9,7 ; wykr. 7). Dodatnim przyrostem naturalnym, wyrażonym w osobach, za lata 1998 2007, charakteryzowało się dziewiętnaście opolskich gmin, a najwyższą wartość odnotowano w gminie Zdzieszowice (465 osób). Do grupy gmin notujących dodatni przyrost naturalny należały ponadto: Skarbimierz (277), Grodków (228), Niemodlin (209), Krapkowice (189), Byczyna (164), Skoroszyce (123), Tułowice (105), Wilków (88), Praszka (85), Lewin Brzeski (54), Dąbrowa (51), Strzelce Opolskie (48), Otmuchów (36), Kędzierzyn-Koźle (33), Ujazd (24), Łambinowice (12), Tarnów Opolski (8) oraz Olszanka (3). W Świerczowie liczba urodzeń żywych i liczba zgonów zrównały się, przyjmując wartość przyrostu naturalnego na poziomie równym zero. W pozostałych gminach odnotowano ujemny 1. Potencjał społeczny 14 Wykres 6. Przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 według województw (w )
Wykres 7. Przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 w województwie opolskim według powiatów (w ) 15 1. Potencjał społeczny Tabela 1. Przyrost naturalny w województwie opolskim w latach 1998 2007 wg gmin i powiatów (w osobach) Wyszczególnienie Przyrost naturalny w latach 1998 2007 OPOLSKIE -5513 Powiat brzeski 454 Brzeg -61 Skarbimierz 277 Grodków 228 Lewin Brzeski 54 Lubsza -47 Olszanka 3 Powiat kluczborski -251 Byczyna 164 Kluczbork -305 Lasowice Wielkie -94 Wołczyn -16 Powiat namysłowski -68 Domaszowice -20 Namysłów -105 Pokój -31 Świerczów 0 Wilków 88 Powiat nyski -869 Głuchołazy -595 Kamiennik -8 Korfantów -120 Łambinowice 12 Nysa -201 Wyszczególnienie Przyrost naturalny w latach 1998 2007 Otmuchów 36 Paczków -79 Pakosławice -37 Skoroszyce 123 Powiat prudnicki -1030 Biała -260 Głogówek -305 Lubrza -93 Prudnik -372 Powiat głubczycki -1092 Baborów -180 Branice -354 Głubczyce -483 Kietrz -75 Powiat kędzierzyńsko-kozielski -661 Kędzierzyn-Koźle 33 Bierawa -139 Cisek -123 Pawłowiczki -154 Polska Cerekiew -107 Reńska Wieś -171 Powiat krapkowicki 375 Gogolin -36 Krapkowice 189
Tabela 1. (cd.) Wyszczególnienie Przyrost naturalny w latach 1998 2007 Strzeleczki -165 Walce -78 Zdzieszowice 465 Powiat oleski -676 Dobrodzień -80 Gorzów Śląski -73 Olesno -176 Praszka 85 Radłów -34 Rudniki -261 Zębowice -137 Powiat opolski -575 Chrząstowice -75 Dąbrowa 51 Dobrzeń Wielki -103 Komprachcice -101 Łubniany -147 Wyszczególnienie Przyrost naturalny w latach 1998 2007 Murów -196 Niemodlin 209 Ozimek -14 Popielów -84 Prószków -168 Tarnów Opolski 8 Tułowice 105 Turawa -60 Powiat strzelecki -489 Izbicko -40 Jemielnica -72 Kolonowskie -63 Leśnica -236 Strzelce Opolskie 48 Ujazd 24 Zawadzkie -150 Opole -631 1. Potencjał społeczny 16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. * kolorem zielonym zacieniowano jednostki, w których zanotowano dodatnią wartość przyrostu naturalnego. przyrost naturalny, najmniej korzystnie wypadły: Opole (-631), Głuchołazy (-595) i Głubczyce (-483). Najwyższy ubytek naturalny ludności notuje się w południowej części regionu, gdzie liczba urodzeń żywych jest zbyt mała w stosunku do liczby zgonów (tab.1). Najkorzystniejszą wartość wskaźnika przyrostu naturalnego za lata 1998 2007 w przeliczeniu na 1000 mieszkańców odnotowano w gminie Skarbimierz (39,3 ). Ponadto spośród gmin, o dodatniej wartości wskaźnika, najkorzystniej wypadły: Zdzieszowice (26,2 ), Tułowice (18,9 ), Wilków (18,8 ) i Skoroszyce (18,8 ). Najwyższym ubytkiem naturalnym w przeliczeniu na 1000 mieszkańców charakteryzowały się Branice (-44,6 ). Do gmin o wysokiej ujemnej wartości należały m.in.: Zębowice (-32,6 ), Murów (-31,8 ) oraz Rudniki (-30,1 ). Analizując przestrzenne kształtowanie się tego wskaźnika, zauważa się, że najkorzystniejszą sytuacją demograficzną w analizowanym zakresie charakteryzują się gminy zachodniej części województwa, położone głównie na obszarze powiatu brzeskiego i opolskiego oraz te w południowo-wschodniej części regionu (mapa 3). 1.1.3. Migracje Województwo opolskie to region o nasilonym zjawisku migracji, głównie zagra-
Mapa 3. Przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 1998 2007 w województwie opolskim wg gmin 17 1. Potencjał społeczny nicznych. Saldo migracji na pobyt stały systematycznie przyjmuje ujemną wartość. Skala migracji oraz trwałość tego procesu znacząco wpływają na sytuację społeczno-gospodarczą regionu. Biorąc dodatkowo pod uwagę ujemny przyrost
naturalny oraz wydłużanie się długości życia, należy stwierdzić, że struktura ludności kształtuje się niekorzystnie, co ma przełożenie na starzenie się społeczeństwa regionu. W 2007 roku struktura ludności przedstawiała się następująco: 16,3% stanowiły osoby w wieku poprodukcyjnym, 65,4% w wieku produkcyjnym, 18,3% w wieku przedprodukcyjnym. Należy zauważyć, że obecnie dominują osoby w wieku produkcyjnym, najmniej liczna jest natomiast grupa osób w wieku poprodukcyjnym. W 2007 roku, jak również w I półroczu 2008 roku saldo migracji na pobyt stały w województwie opolskim było ujemne i wyniosło, odpowiednio: -4062 osoby i -1848 osób. W 2007 roku z województwa wyjechały 1 16 954 osoby, z czego ponad 25% (4 385 osób) za granicę, przyjechały 2 natomiast 12 892 osoby, z czego 8% (1 068 osób) z zagranicy. W latach 1998 2007 z województwa wyjechało prawie 148 tys. osób, przyjechało natomiast prawie 114 tys. osób, co 1 Wymeldowania z pobytu stałego. 2 Zameldowania na pobyt stały. skutkowało ujemnym saldem migracji, wynoszącym -34,1 tys. osób (wykr. 8). W 2007 roku województwo opolskie charakteryzowało się najwyższym w kraju ujemnym saldem migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, które wyniosło -3,9 wobec -0,5 średnio w Polsce. W I półroczu 2008 roku wskaźnik ten także przyjął wartość ujemną i wyniósł -3,6. W 2007 roku tylko cztery województwa odnotowały dodatnią wartość wskaźnika, do grupy tej należą: mazowieckie, o najwyższym dodatnim saldzie migracji równym 2,9, małopolskie (0,8 ) oraz pomorskie i wielkopolskie (0,6 ). W latach 1998 2007 sytuacja w tym zakresie ukształtowała się podobnie, ta sama grupa województw charakteryzowała się dodatnim dziesięcioletnim saldem migracji, którego najwyższą wartość zanotowano w mazowieckim i było to 22,8. Niekorzystnie wypadło opolskie, gdzie wartość wskaźnika dla dziesięciu lat przyjęła najwyższą w kraju ujemną wartość, równą -32,2, wobec -4,2 dla Polski (wykr. 9). Żaden z opolskich powiatów nie odnotował dodatniego salda migracji za lata 1998 2007. Najmniejszym ujemnym dziesięcioletnim saldem migracji, charaktery- 1. Potencjał społeczny 18 Wykres 8. Wymeldowania i zameldowania na pobyt stały w latach 1998 2007 w województwie opolskim (w osobach)
Wykres 9. Saldo migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 według województw (w ) 19 1. Potencjał społeczny Wykres 10. Saldo migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 w województwie opolskim według powiatów (w ) zował się powiat namysłowski (-897 osób), największym zaś powiaty: kędzierzyńsko- -kozielski (-4581 osób) oraz krapkowicki (-4369). Analizując przestrzenne zróżnicowanie salda migracji, za lata 1998 2007, zauważa się, że relatywnie najkorzystniej kształtuje się ono w północno-zachodniej części województwa, tj. w powiatach namysłowskim, opolskim i brzeskim, zaś najmniej korzystnie, w południowo- -wschodniej części regionu, tj. w powiatach: kędzierzyńsko-kozielskim i krapkowickim (tab. 2). W przeliczeniu na 1000 mieszkańców najniższe ujemne saldo migracji za lata 1998 2007 uzyskał powiat opolski (-9,4 ), najmniej korzystnie wskaźnik ten ukształtował się w powiecie krapkowickim (-62,8 ), którego wartość była prawie dwukrotnie wyższa niż średnio w województwie (wykr. 10). Dwanaście opolskich gmin zanotowało dodatnie saldo migracji, wyrażone w osobach, za lata 1998 2007. Najwyższym dodatnim saldem migracji na pobyt stały charakteryzowała się gmina Skarbimierz, gdzie wyniosło ono 469 osób. Do grupy gmin o dodatnim saldzie migracji, należały ponadto: Komprachcice (422), Dobrzeń Wielki (297), Dąbrowa (259), Chrząstowice (213), Łubniany (192), Turawa (132), Lubsza (130), Izbicko (37), Prószków (30), Świerczów (11) oraz Jemielnica (2). Najwyższym ujemnym saldem migracji charakteryzowało się miasto Opole z wartością -3434 osoby. Najmniej korzystny, w skali
Tabela 2. Saldo migracji w województwie opolskim w latach 1998 2007 wg gmin i powiatów (w osobach) 20 Wyszczególnienie Saldo migracji w latach 1998 2007 OPOLSKIE -34080 Powiat brzeski -1440 Brzeg -1567 Skarbimierz 469 Grodków -281 Lewin Brzeski -97 Lubsza 130 Olszanka -94 Powiat kluczborski -2472 Byczyna -300 Kluczbork -1412 Lasowice Wielkie -206 Wołczyn -554 Powiat namysłowski -897 Domaszowice -130 Namysłów -665 Pokój -73 Świerczów 11 Wilków -40 Powiat nyski -4369 Głuchołazy -792 Kamiennik -184 Korfantów -282 Łambinowice -262 Nysa -1633 Otmuchów -534 Paczków -404 Pakosławice -60 Skoroszyce -218 Powiat prudnicki -2808 Biała -667 Głogówek -884 Lubrza -186 Prudnik -1071 Powiat głubczycki -1748 Baborów -487 Branice -56 Głubczyce -701 Wyszczególnienie Saldo migracji w latach 1998 2007 Kietrz -504 Powiat kędzierzyńsko-kozielski -4581 Kędzierzyn-Koźle -3173 Bierawa -141 Cisek -386 Pawłowiczki -448 Polska Cerekiew -332 Reńska Wieś -101 Powiat krapkowicki -4369 Gogolin -638 Krapkowice -1720 Strzeleczki -459 Walce -439 Zdzieszowice -1113 Powiat oleski -2608 Dobrodzień -603 Gorzów Śląski -369 Olesno -686 Praszka -535 Radłów -132 Rudniki -70 Zębowice -213 Powiat opolski -1284 Chrząstowice 213 Dąbrowa 259 Dobrzeń Wielki 297 Komprachcice 422 Łubniany 192 Murów -554 Niemodlin -377 Ozimek -985 Popielów -331 Prószków 30 Tarnów Opolski -416 Tułowice -166 Turawa 132 Powiat strzelecki -4070 1. Potencjał społeczny
Tabela 2. (cd.) Wyszczególnienie Saldo migracji w latach 1998 2007 Izbicko 37 Jemielnica 2 Kolonowskie -514 Leśnica -219 Wyszczególnienie Saldo migracji w latach 1998 2007 Strzelce Opolskie -2070 Ujazd -277 Zawadzkie -1029 Opole -3434 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. * kolorem zielonym zacieniowano jednostki, w których zanotowano dodatnią wartość salda migracji. 1. Potencjał społeczny 21 województwa, wynik bilansu migracyjnego odnotowano także w Kędzierzynie-Koźlu (-3173) oraz w gminach: Strzelce Opolskie (-2070) i Krapkowice (-1720). Zauważa się ponadto, że najwyższe ujemne wartości salda migracji (w osobach), za lata 1998 2007, notowane są we wszystkich gminach miejskich województwa, tj. Opolu, Brzegu i Kędzierzynie-Koźlu oraz w gminach miejsko-wiejskich, będących jednocześnie stolicami powiatów: Kluczborku, Strzelcach Opolskich, Krapkowicach, Prudniku oraz Nysie (tab. 2). Po przeliczeniu salda migracji na liczbę ludności, ponownie najkorzystniej wypada gmina Skarbimierz, dla której wskaźnik przyjął wartość równą 66,5. Ponadto jedenaście opolskich gmin odnotowało dodatnią wartość salda, najkorzystniej w tej grupie uplasowały się: Komprachcice (37,9 ), Chrząstowice (32,0 ), Dąbrowa (27,3 ) oraz Łubniany (21,0 ). Znacząco sytuacja zmieniła się w przypadku miasta Opola oraz gminy Nysa, które charakteryzują się relatywnie wysokim odpływem migracyjnym ludności, jednak porównując wartość odpływu z potencjałem ludnościowym tych jednostek zauważa się, że uzyskane ujemne wartości salda należą do niższych w regionie Opole (-26,6 ) i Nysa (-27,0 ; mapa 4). 1.1.4. Przyrost rzeczywisty Przyrost rzeczywisty ludności uwzględnia ruch naturalny ludności (urodzenia żywe i zgony) oraz ruch wędrówkowy (napływ i odpływ ludności). Wskazuje on, o ile w danym okresie zmieniła się liczba ludności w wyniku przyrostu naturalnego i migracji 3. W 2007 roku w województwie opolskim wyniósł on -5191 osób, a główny wpływ na jego ujemną wartość miało negatywne kształtowanie się salda migracji (-4062). Od 1999 roku wskaźnik dla województwa przyjmuje ujemne wartości, podobnie jak saldo migracji. Wskaźnik przyrostu rzeczywistego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 przyjął w województwie opolskim, drugi co do wartości, ujemny wynik równy -37,4, wobec -3,7 średnio w kraju. Osiem województw charakteryzowało się dodatnim przyrostem rzeczywistym. Do grupy tej należały kolejno: pomorskie (27,4 ), małopolskie (22,5 ), wielkopolskie (17,1 ), mazowieckie (16,7 ), podkarpackie (6,4 ), lubuskie 3 W niniejszej analizie uwzględniono przyrost naturalny oraz saldo migracji na pobyt stały, nie uwzględnione zostały dane dotyczące ludności przebywającej/nieobecnej czasowo, tj. powyżej 3 miesięcy.
Mapa 4. Saldo migracji w przeliczeniu na 1000 ludności w latach 1998 2007 w województwie opolskim wg gmin 22 1. Potencjał społeczny (3,3 ), warmińsko-mazurskie (1,3 ) oraz zachodniopomorskie (0,6 ). Na ujemną wartość wskaźnika dla woj. opolskiego mają wpływ wysokie ujemne wartości, zarówno salda migracji (-34 080 osób), jak i przyrostu naturalnego (-5 513 osób), osiągnięte w latach 1998 2007 (wykr. 11).
Wykres 11. Przyrost rzeczywisty w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 według województw (w ) 23 1. Potencjał społeczny Należy zauważyć, że ujemną wartość wskaźnika w regionie kształtuje głównie negatywne saldo migracji. Utrzymujący się w Opolskiem od lat wysoki odpływ ludności oraz ujemny przyrost naturalny powodują systematyczny ubytek rzeczywisty populacji (tab. 3). Dziesięć opolskich gmin odnotowało dodatni przyrost rzeczywisty za lata 1998 2007 (wyrażony w osobach), a jego najwyższą wartością charakteryzuje się Skarbimierz 746 osób. Tak korzystna sytuacja demograficzna tej gminy spowodowana jest najwyższym w regionie dodatnim saldem migracji za lata 1998 2007, które wyniosło 469 osób, wobec 34 080 w województwie. Ponadto gmina ta odnotowała drugi, co do wielkości w regionie, dodatni przyrost naturalny, który wyniósł 277 osób (w województwie przyrost przyjął ujemną wartość równą: - 5 513 osób). Należy zauważyć, że do gmin o wysokim przyroście Tabela 3. Przyrost rzeczywisty w województwie opolskim w latach 1998 2007 (w osobach) Lata Urodzenia Zgony Przyrost naturalny Napływ ludności Odpływ ludności Saldo migracji Przyrost rzeczywisty A B C = A - B D E F = D - E G = C + F 2007 8493 9622-1129 12892 16954-4062 -5191 2006 8460 9421-961 11971 16769-4798 -5759 2005 8496 9471-975 10389 13574-3185 -4160 2004 8204 9192-988 11326 14723-3397 -4385 2003 8147 9449-1302 10802 15037-4235 -5537 2002 8452 9288-836 10561 15179-4618 -5454 2001 8927 9134-207 10627 14392-4618 -4825 2000 9369 9378-9 11180 14912-3732 -3741 1999 9672 9483 189 12591 14774-2183 -1994 1998 10102 9397 705 11484 11589-105 600 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie.
Mapa 5. Przyrost rzeczywisty w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 1998 2007 w województwie opolskim wg gmin 24 1. Potencjał społeczny rzeczywistym (w osobach), należą głównie te, w których notowano dodatnie saldo migracji, takie jak m.in.: Skarbimierz (746 osób), Komprachcice (321), Dąbrowa (310), Dobrzeń Wielki (194), Chrząstowice (138), Lubsza (83), Turawa (72), Łubniany (45) oraz Świerczów (11). Najmniej korzystnie sytuacja kształtuje się w gminach miejskich, takich jak Opole (-4 065 osób), Kędzierzyn-Koźle (-3 140) oraz Brzeg (-1 628),
gdzie także negatywnie kształtowało się saldo migracji (tab. 4). Najwyższą wartością wskaźnika przyrostu rzeczywistego na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 charakteryzują się gminy powiatu opolskiego, sąsiadujące ze stolicą regionu: Dąbrowa (32,7 ), Komprachcice (28,8 ), Chrząstowice (20,7 ), Dobrzeń Wielki (13,7 ), Turawa oraz Łubniany (4,9 ) oraz wybrane gminy powiatów: brzeskiego (Lubsza: 9,7 ) i namysłowskiego (Wilków: 10,3, Świerczów: 3,0 ). Najwyższą wartość wskaźnik osiągnął w gminie Skarbimierz (105,8 ). Najmniej korzystnie ukształtował się on w gminie Murów (-121,8 ). Jedne z wyższych w województwie ubytków rzeczywistych ludności w przeliczeniu na 1000 mieszkańców odnotowano w gminach: Baborów (-97,2 ) oraz Polska Cerekiew (-90,6 ). 1. Potencjał społeczny 25 Tabela 4. Przyrost rzeczywisty w województwie opolskim w latach 1998 2007 wg gmin i powiatów (w osobach) Gmina Przyrost rzeczywisty w latach 1998 2007 OPOLSKIE -39 593 Powiat brzeski -986 Brzeg -1628 Skarbimierz 746 Grodków -53 Lewin Brzeski -43 Lubsza 83 Olszanka -91 Powiat kluczborski -2723 Byczyna -136 Kluczbork -1717 Lasowice Wielkie -300 Wołczyn -570 Powiat namysłowski -965 Domaszowice -150 Namysłów -770 Pokój -104 Świerczów 11 Wilków 48 Powiat nyski -5238 Głuchołazy -1387 Kamiennik -192 Korfantów -402 Łambinowice -250 Nysa -1834 Otmuchów -498 Paczków -483 Gmina Przyrost rzeczywisty w latach 1998 2007 Pakosławice -97 Skoroszyce -95 Powiat prudnicki -3838 Biała -927 Głogówek -1189 Lubrza -279 Prudnik -1443 Powiat głubczycki -2840 Baborów -667 Branice -410 Głubczyce -1184 Kietrz -579 Powiat kędzierzyńsko-kozielski -5242 Kędzierzyn-Koźle -3140 Bierawa -280 Cisek -509 Pawłowiczki -602 Polska Cerekiew -439 Reńska Wieś -272 Powiat krapkowicki -3994 Gogolin -674 Krapkowice -1531 Strzeleczki -624 Walce -517 Zdzieszowice -648 Powiat oleski -3284
Tabela 4. (cd.) Gmina Przyrost rzeczywisty w latach 1998 2007 Dobrodzień -683 Gorzów Śląski -442 Olesno -862 Praszka -450 Radłów -166 Rudniki -331 Gmina Przyrost rzeczywisty w latach 1998 2007 Ozimek -999 Popielów -415 Prószków -138 Tarnów Opolski -408 Tułowice -61 Turawa 72 1. Potencjał społeczny 26 Zębowice -350 Powiat strzelecki -4559 Powiat opolski -1859 Chrząstowice 138 Dąbrowa 310 Dobrzeń Wielki 194 Komprachcice 321 Łubniany 45 Murów -750 Niemodlin -168 Izbicko -3 Jemielnica -70 Kolonowskie -577 Leśnica -455 Strzelce Opolskie -2022 Ujazd -253 Zawadzkie -1179 Opole -4065 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. * kolorem zielonym zacieniowano jednostki, w których zanotowano dodatnią wartość przyrostu rzeczywistego. 1.1.5. Prognoza ludności Prognoza demograficzna przewiduje, że w 2035 roku województwo opolskie liczyć będzie 897,1 tys. mieszkańców, tj. o 140 tys. osób mniej aniżeli w 2007 roku 4. Przewiduje się spadek na poziomie 13,5%, wobec 5,6% średnio w kraju. Województwo opolskie należy do grupy dwunastu województw, które charakteryzować się będą spadkiem populacji (4 miejsce w kraju). Zgodnie z prognozą, wzrostem 4 Wyniki te są bardziej optymistyczne aniżeli, te z 2004 roku, kiedy zgodnie z Prognozą demograficzną na lata 2003-2030, przygotowaną przez GUS, przewidywano, że w 2030 roku w województwie opolskim zamieszkiwać będzie 866,5 tys. osób. Obecnie, zgodnie z Prognozą ludności na lata 2008-2035 przewiduje się, że liczba ludności w 2030 roku wyniesie 928,4 tys. osób, a w 2035 897,1 tys. liczby ludności charakteryzować się będą cztery województwa, w tym w mazowieckim wzrost będzie najwyższy o 5,4%. Wzrost populacji odnotują także następujące województwa: pomorskie o 2,3%, małopolskie 1,5% i wielkopolskie 0,2% (wykr. 12). Prognozuje się, że w 2035 roku zarówno przyrost naturalny, jak i saldo migracji wewnętrznych oraz zagranicznych przyjmą ujemne wartości. Notowany będzie ubytek naturalny na poziomie -6005 osób (-1129 osób w 2007 r.), a saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych wyniesie -420 osób (-4062 osoby w 2007 r.). Prognozuje się dodatnią wartość salda migracji zagranicznych 266 osób, natomiast ujemnie ukształtuje się saldo migracji wewnętrznych, osiągając poziom -686 osób.
Wykres 12. Przewidywana zmiana liczby ludności w latach 2007 2035 według województw (w %) 27 1. Potencjał społeczny Wykres 13. Prognoza wielkości demograficznych charakteryzujących ruch naturalny i ruch wędrówkowy ludności w latach 2007 2035 w województwie opolskim (w osobach) * * dla 2007 roku podano wartości rzeczywiste W latach 2020 2035 saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych utrzymywać się będzie na tym samym ujemnym poziomie -420 osób. Systematycznie maleć będzie przyrost naturalny, spowodowany zmniejszającą się corocznie liczbą urodzeń żywych (8 048 urodzeń w 2020 r. wobec 5 846 urodzeń w 2035 r.) przy utrzymującej się, prawie na tym samym poziomie, liczbie zgonów (11 292 w 2020 r. wobec 11 851 w 2035 r., wykr. 13). Przewidywany jest systematyczny spadek przyrostu naturalnego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, który w województwie opolskim w 2035 roku wyniesie -6,7, wobec -4,9 średnio w kraju. Prognoza wskazuje, że wskaźnik ten do 2035 roku będzie przyjmował wartości niższe od średniej dla Polski (wykr. 14). W województwie opolskim do 2035 roku przewidywana jest ujemna wartość wskaźnika migracji wewnętrznych i zagra-
Wykres 14. Prognoza przyrostu naturalnego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w województwie opolskim i w Polsce w latach 2007 2035 (w ) 28 * 1. Potencjał społeczny * dla 2007 roku podano wartości rzeczywiste Wykres 15. Prognoza salda migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w województwie opolskim i w Polsce w latach 2007 2035 (w ) * * dla 2007 roku podano wartości rzeczywiste nicznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. W 2035 roku wskaźnik ten ukształtuje się na poziomie -0,5 wobec 0,3 średnio w kraju. Od 2019 roku przewidywana jest dodatnia wartość wskaźnika dla Polski. Prognozuje się systematyczny wzrost jego wartości, zarówno w Opolskiem, jak i średnio w Polsce, jednak tempo wzrostu w regionie będzie wyższe. Od 2020 roku saldo migracji w województwie utrzymywać się będzie mniej więcej na stałym poziomie, podobnie prognozuje się dla Polski (wykr. 15). 1.1.6. Podsumowanie 1. W 2007 roku utrzymały się negatywne tendencje w obszarze demografii, co również potwierdzają dane za I półrocze 2008 roku negatywnie ukształtowały się wielkości demograficzne charakteryzujące ruch naturalny (przyrost naturalny) oraz ruch wędrówkowy ludności (migracje). 2. Ludność Opolskiego systematycznie maleje, przy czym tempo tego spadku, od kilku lat, utrzymuje się na tym samym po-
ziomie (0,5%). Na koniec 2007 roku ludność województwa liczyła 1037,1 tys. osób, a na koniec I półrocza 2008 roku populacja zmniejszyła się do 1034,7 tys. osób. 3. W latach 1998 2007 liczba ludności województwa opolskiego spadła o 4,8% (tj. 52,5 tys. osób) względem spadku o 1,4% średnio w kraju. Pod względem ubytku ludności w latach 1998 2007, woj. opolskie uplasowało się na pierwszym miejscu w rankingu województw. 4. Największym ubytkiem ludności w latach 1998 2007 charakteryzuje się powiat krapkowicki (-8,8%), najniższym zaś namysłowski (-1,6%). Największym spadkiem liczby ludności w analizowanym okresie charakteryzowały się gminy: Kolonowskie (-13,9%), Polska Cerekiew (-12,7%), Reńska Wieś (-11,8%), Baborów (-11,5%) i Zawadzkie (-10,9%). Wśród siedmiu gmin, które zanotowały wzrost liczby ludności znalazły się: Skarbimierz (wzrost o 11,2%) oraz Świerczów (4,4%), Dąbrowa (2,7%), Lubsza (2,1%), Komprachcice (1,7%), Chrząstowice (0,7%) i Wilków (0,3%). 5. Od 2000 roku w województwie opolskim notuje się ujemny przyrost naturalny, który w 2007 roku ukształtował się na poziomie -1 129 osób, natomiast w I półroczu 2008 roku wyniósł on -584 osoby. W 2007 roku przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniósł -1,1 wobec 0,3 średnio w kraju. Dane za I półrocze 2008 roku także wskazują na ujemną wartość tego wskaźnika, która ukształtowała się na poziomie -1,1. 6. Dziesięcioletnia wartość przyrostu naturalnego w województwie opolskim ukształtowała się na ujemnym poziomie -5 513 osób, co świadczy o znacząco wyższej liczbie zgonów, aniżeli urodzeń żywych w analizowanym okresie (93 835 zgonów wobec 88 322 urodzeń żywych). 7. Najkorzystniejszą wartość przyrostu naturalnego za lata 1998 2007 w przeliczeniu na 1000 mieszkańców odnotowano w gminie Skarbimierz (39,3 ). Ponadto spośród gmin, o dodatniej wartości wskaźnika, korzystnie wypadły: Zdzieszowice (26,2 ), Tułowice (18,9 ), Wilków (18,8 ) i Skoroszyce (18,8 ). Najwyższym ubytkiem naturalnym w przeliczeniu na 1000 mieszkańców charakteryzowały się Branice (-44,6 ). Ponadto jedne z wyższych w województwie, ujemne wartości zanotowano w Zębowicach (-32,6 ), Murowie (-31,8 ) oraz Rudnikach (-30,1 ). 8. W 2007 roku, jak również w I półroczu 2008 roku saldo migracji na pobyt stały w województwie opolskim było ujemne i wyniosło, odpowiednio: -4062 osoby i -1848 osób. W 2007 roku z województwa wyjechały 5 16 954 osoby, z czego ponad 25% (4385 osób) za granicę, przyjechały 6 natomiast 12 892 osoby, z czego 8% (1068 osób) z zagranicy. 9. W 2007 roku województwo opolskie charakteryzowało się najwyższym w kraju ujemnym saldem migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, które wyniosło 3,9 wobec -0,5 średnio w Polsce. W I półroczu 2008 roku wskaźnik ten także przyjął wartość ujemną na poziomie -3,6. W 2007 roku tylko cztery województwa odnotowały dodatnią wartość wskaźnika, do grupy tej należą: mazowieckie, o najwyższym dodatnim saldzie migracji wynoszącym 2,9, małopolskie (0,8 ) oraz pomorskie i wielkopolskie (0,6 ). 5 Wymeldowania z pobytu stałego. 6 Zameldowania na pobyt stały. 1. Potencjał społeczny 29
10. Dziesięcioletnie saldo migracji za lata 1998 2007 w przeliczeniu na 1000 ludności w województwie opolskim przyjęło, najwyższą w kraju, ujemną wartość równą -32,2, wobec -4,2 średnio w kraju. 11. Najniższy ujemny wskaźnik salda migracji w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 uzyskał powiat opolski (-9,4 ), najmniej korzystnie saldo ukształtowało się w powiecie krapkowickim (-62,8 ) wartość wskaźnika była prawie dwukrotnie wyższa niż średnio w województwie (-32,2 ). 12. Pod względem kształtowania się salda migracji na 1000 mieszkańców najkorzystniej wypada gmina Skarbimierz, dla której wskaźnik przyjął wartość równą 66,5. Ponadto jedenaście opolskich gmin odnotowało dodatnią wartość salda, najkorzystniej w tej grupie uplasowały się: Komprachcice (37,9 ), Chrząstowice (32,0 ), Dąbrowa (27,3 ) oraz Łubniany (21,0 ). Najwyższą ujemną wartość wskaźnika odnotowano w gminie Murów (-89,9 ). 13. W 2007 roku przyrost rzeczywisty w województwie opolskim wyniósł -5191 osób, a główny wpływ na jego ujemną wartość miało negatywne kształtowanie się salda migracji (-4062). 14. Wskaźnik przyrostu rzeczywistego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców za lata 1998 2007 przyjął w województwie opolskim, drugi co do wartości, ujemny wynik równy -37,4, wobec -3,7 średnio w kraju. Osiem województw charakteryzowało się dodatnim przyrostem rzeczywistym. 15. Prognoza demograficzna przewiduje, że w 2035 roku województwo opolskie liczyć będzie 897,1 tys. mieszkańców, tj. o 140 tys. osób mniej aniżeli w 2007 roku. Opolskie należy do grupy dwunastu województw, które charakteryzować się będą spadkiem populacji (4 miejsce w kraju). 16. Prognozuje się, że w 2035 roku zarówno przyrost naturalny, jak i saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych przyjmą ujemne wartości. Notowany będzie ubytek naturalny na poziomie -6005 osób (-1129 osób w 2007 r.), a saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych wyniesie -420 osób (- 4062 osoby w 2007 r.). 17. Przewiduje się dodatnią wartość salda migracji zagranicznych, równą 266 osób, natomiast ujemnie ukształtuje się saldo migracji wewnętrznych, osiągając poziom -686 osób. Do 2035 roku przewidywana jest ujemna wartość wskaźnika migracji wewnętrznych i zagranicznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. W 2035 roku wskaźnik ten ukształtuje się na poziomie -0,5 wobec 0,3 średnio w kraju. 18. Systematycznie maleć będzie przyrost naturalny, spowodowany zmniejszającą się corocznie liczbą urodzeń żywych (8 048 urodzeń w 2020 r. wobec 5 846 urodzeń w 2035 r.) przy utrzymującej się, prawie na tym samym poziomie, liczbie zgonów (11 292 w 2020 r. wobec 11 851 w 2035 r.). 19. Przewidywany jest systematyczny spadek przyrostu naturalnego w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, który w województwie opolskim w 2035 roku wyniesie -6,7, wobec -4,9 średnio w kraju. 1. Potencjał społeczny 30
1.2. Diagnoza społeczna 31 Uwagi metodologiczne Przedstawiona w niniejszym rozdziale analiza wojewódzka została opracowana na podstawie wyników diagnozy społecznej przeprowadzanej co dwa lata przez zespół prof. Janusza Czapińskiego i prof. Tomasza Panka. Jako materiał źródłowy wykorzystano opracowanie Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków 7. Rozdział jest komplementarnym uzupełnieniem pozostałych części opracowania, przygotowanych z wykorzystaniem wskaźników makroekonomicznych i makrospołecznych. Jego istotnym atutem jest wykorzystanie wyników kompleksowego badania opinii społecznej w zakresie warunków i jakości życia Polaków, realizowanego przez niezależny ośrodek badawczy, jakim jest Rada Monitoringu Społecznego. Analizę wyników diagnozy przeprowadzono w takich obszarach jak: warunki życia gospodarstw domowych oraz indywidualna jakość życia. W każdym z nich zaprezentowano pozycję woj. opolskiego na tle polskich województw, co pozwoliło na określenie konkurencyjności województwa opolskiego w kontekście tak złożonego zagadnienia jakim są warunki życia. Ponadto analizie poddano także pozycję województwa opolskiego na tle regionów sąsiadujących, do których należą takie województwa jak: dolnośląskie, śląskie, wielkopolskie i łódzkie. 1.2.1. Warunki życia gospodarstw domowych Autorzy diagnozy, do porównania warunków życia gospodarstw domowych w układzie wojewódzkim, wykorzystali taksonomiczną miarę warunków życia 8. Wskazana miara jest wielkością syntetyczną, uwzględniającą zmienne charakteryzujące określone obszary życia, do których należą: dochody, wyżywienie, zasobność materialna, warunki mieszkaniowe, kształcenie dzieci, ochrona zdrowia, uczestnictwo w kulturze oraz wypoczynek. Analiza porównawcza w układzie wojewódzkim została przeprowadzona pod kątem finansowych możliwości gospodarstw domowych zaspokojenia potrzeb w wybranych obszarach 9. Województwo opolskie jest regionem o najkorzystniejszych warunkach życia gospodarstw domowych. Region, na tle pozostałych województw, charakteryzuje się wyjątkowo korzystną sytuacją w obszarze ochrony zdrowia, jednocześnie zasobność materialna jak i warunki mieszkaniowe należą do lepszych w kraju (odpowiednio 2 i 3 miejsce). Wysoko oceniono także warunki w zakresie kształcenia dzieci i wypoczynku (4 miejsce). Pod względem wiel- 1. Potencjał społeczny 7 Red. J. Czapiński, T. Panek, Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 10.09.2007 r. Pierwsze badania w ramach diagnozy odbyły się w 2000 r., kolejne trzy lata później, dwie następne diagnozy opracowano w odstępach dwuletnich. 8 Syntetyczna miara przyjmuje wartości z przedziału [0-1]. Im wyższa wartość syntetycznej miary tym gorsze są warunki życia w województwie. Im lepsze warunki życia w województwie, tym odpowiadająca mu wartość syntetycznej miary przyjmuje mniejszą wartość. 9 Red. J. Czapiński, T. Panek, dz. cyt., s. 108.
Tabela 5. Województwo opolskie w poszczególnych obszarach warunków życia wg rankingu województw w 2007 roku 32 Pozycja województwa opolskiego w poszczególnych obszarach warunków życia rankingi wojewódzkie l.p. Obszary warunków życia Pozycja w rankingu 1. Ochrona zdrowia 1 miejsce 2. Zasobność materialna 2 miejsce 3. Warunki mieszkaniowe 3 miejsce 4. Kształcenie dzieci 4 miejsce 5. Wypoczynek 4 miejsce 6. Dochody 5 miejsce 7. Uczestnictwo w kulturze 8 miejsce 8. Wyżywienie 8 miejsce 9. Razem warunki życia 1 miejsce 1. Potencjał społeczny Źródło: Na podstawie: Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Red. J. Czapiński, T. Panek, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 10.09.2007 r. kości dochodów, woj. opolskie zajmuje 5 miejsce w kraju. W każdym z analizowanych obszarów region plasuje się w pierwszej połowie rankingu (tab. 5). Warunki życia gospodarstw domowych należą do grupy czynników wpływających na podjęcie decyzji o zamieszkaniu lub lokalizacji inwestycji w regionie. Analizując pozycję woj. opolskiego w tym kontekście, należy zauważyć, że dolnośląskie zajęło trzecie miejsce w rankingu, śląskie 5, wielkopolskie 7, a łódzkie 14. Region jest wyjątkowo atrakcyjny pod względem warunków życia gospodarstw domowych (wykr. 16). Województwo opolskie charakteryzuje się najkorzystniejszą w kraju sytuacją pod względem zaspokojenia potrzeb w zakre- Wykres 16. Warunki życia gospodarstw domowych w 2007 roku wg województw
Tabela 6. Województwo opolskie i regiony sąsiednie w poszczególnych obszarach warunków życia w 2007 roku 33 Pozycja opolskiego i województw sąsiadujących w poszczególnych obszarach warunków życia Obszary warunków życia Opolskie i województwa sąsiadujące Opolskie Dolnośląskie Łódzkie Śląskie Wielkopolskie Dochody 5 9 6 7 8 Wyżywienie 8 6 14 4 1 Zasobność materialna 2 9 11 16 14 Warunki mieszkaniowe 3 11 15 2 5 Kształcenie dzieci 4 7 14 3 6 Ochrona zdrowia 1 15 16 3 2 Uczestnictwo w kulturze 8 3 4 14 16 Wypoczynek 4 3 16 9 8 Warunki życia 1 3 14 5 7 1. Potencjał społeczny Kolorem zielonym zaznaczono obszary, w których województwo opolskie wypada korzystnie na tle sąsiednich województw, tzn. zajmuje wyższą lokatę w rankingu, względem przynajmniej trzech regionów. Źródło: Na podstawie: Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Red. J. Czapiński, T. Panek, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 10.09.2007 r., s. 108. sie ochrony zdrowia. Na tle województw sąsiadujących, opolskie wyróżnia się wysokim poziomem zasobności materialnej oraz osiąganych dochodów. Gospodarstwa domowe wysoko oceniają także poziom zaspokojenia potrzeb w zakresie warunków mieszkaniowych oraz kształcenia dzieci. Niekorzystnie, na tle województw sąsiednich, ocenić należy poziom zaspokojenia potrzeb żywieniowych i kulturalnych (tab. 6). 1.2.2. Indywidualna jakość życia Indywidualna jakość życia w województwie opolskim oceniona została wyjątkowo korzystnie region zajął trzecią pozycję w rankingu. Najlepiej, na tle innych województw wypadło pomorskie oraz wielkopolskie. Wyjątkowo nisko oceniono województwa lubelskie i świętokrzyskie. Wysoka pozycja woj. opolskiego w rankingu wskazuje na przewagę pozytywnych opinii, wyrażonych przez mieszkańców regionu, w zakresie ich indywidualnej oceny jakości i stylu życia. Ocena jakości życia obejmowała m.in. następujące elementy: ogólny dobrostan psychiczny, zadowolenie z poszczególnych dziedzin i aspektów życia, subiektywną ocenę materialnego poziomu życia, stres, postawy i zachowania społeczne, korzystanie z nowoczesnych technologii, sytuację na rynku pracy oraz karierę zawodową (tab. 7). 1.2.3. Podsumowanie 1. Województwo opolskie charakteryzuje się najwyższym poziomem materialnych warunków życia, zaraz za nim znalazło się województwo pomorskie. Najmniej korzystnie oceniono województwa: warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie. 2. Gospodarstwa domowe w Opolskiem, najwyżej ze wszystkich województw, oceniły poziom zaspokoje-
Tabela 7. Indywidualna jakość życia w 2007 roku wg województw Indywidualna jakość życia 10 ranking województw l.p. Województwa Ogólny wskaźnik jakości życia Pozycja w rankingu 1. pomorskie 0,24 1 2. wielkopolskie 0,16 2 3. opolskie 0,10 3 4. śląskie 0,09 4 5. mazowieckie 0,06 5 6. małopolskie 0,03 6 7. dolnośląskie 0,00 7 8. podlaskie -0,02 8 9. podkarpackie -0,05 9 10. lubuskie -0,08 10 11. zachodniopomorskie -0,08 11 12. łódzkie -0,08 12 13. kujawsko-pomorskie -0,11 13 14. warmińsko-mazurskie -0,15 14 15. świętokrzyskie -0,19 15 16. lubelskie -0,23 16 1. Potencjał społeczny 34 Źródło: Na podstawie: Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Red. J. Czapiński, T. Panek, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 10.09.2007 r., s. 337. nia swoich potrzeb w obszarze ochrony zdrowia. Region zajął drugie miejsce pod względem zasobności materialnej oraz trzecie pod względem zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. 3. Region, na tle województw sąsiadujących wyróżnia się wysokim poziomem zaspokojenia potrzeb we wszystkich obszarach warunków życia, za wyjątkiem takich obszarów jak wyżywienie oraz uczestnictwo w kulturze. 4. Opolskie zajęło trzecie miejsce w rankingu wojewódzkim pod względem indywidualnej jakości życia, której ocena przeprowadzona została na podstawie subiektywnej oceny członków gospodarstw domowych. Ocena obejmowała takie elementy jak, m.in.: zadowolenie z poszczególnych dziedzin i aspektów życia, stres, postawy i zachowania społeczne, korzystanie z nowoczesnych technologii, subiektywną ocenę materialnego poziomu życia, sytuację na rynku pracy oraz karierę zawodową. 5. Województwo opolskie, pod względem indywidualnej jakości życia, wypadło korzystniej, aniżeli takie regiony sąsiednie jak: śląskie (4 miejsce), dolnośląskie 7, łódzkie 12. Jedynie wielkopolskie, plasując się na 2 miejscu w rankingu, uzyskało wyższą lokatę. 10 10 Indywidualna jakość życia była mierzona metodą samodzielnego wypełniania kwestionariusza przez respondentów, którymi byli członkowie badanych, pod względem warunków życia, gospodarstw domowych w wieku 16 lat i więcej. Red. J. Czapiński, T. Panek, dz. cyt., str. 14.
2. RYNEK PRACY 35 W 2007 roku, jak również w I półroczu 2008 roku, w dalszym ciągu obserwowano pozytywne tendencje w obszarze rynku pracy w województwie opolskim. W regionie, podobnie jak w całym kraju, rośnie liczba pracujących w gospodarce narodowej oraz przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw, maleje stopa bezrobocia, liczba zarejestrowanych oraz nowozarejestrowanych bezrobotnych. Generalnie sytuacja na rynku pracy systematycznie poprawia się, choć w obszarze tym zachodzą także negatywne zjawiska. W dalszym ciągu obserwuje się zróżnicowanie regionu ze względu na stopę bezrobocia. 2.1. PRACUJĄCY W GOSPODARCE NARODOWEJ Liczba pracujących w gospodarce narodowej w województwie opolskim systematycznie, począwszy od 2005 roku rośnie. W Opolskiem w końcu 2007 roku w gospodarce narodowej pracowało niecałe 313 tys. osób, a w końcu czerwca 2008 roku liczba ta wzrosła wg szacunków do 321 tys. osób (wykr. 17) 1. Rok po akcesji Polski do Unii Europejskiej, od 2005 roku, notuje się systematyczny wzrost liczby pracujących, który w 2007 roku ukształtował się na poziomie 3,6% wobec 2,6% rok wcześniej. Biorąc pod uwagę stan z końca 2003 roku liczba pracujących w regionie zwiększyła się o niecałe 30 tysięcy. Wzrost dotyczył osób pracujących poza rolnic- 1 Według BAEL w IV kwartale 2007 roku w województwie opolskim pracowało 369 tys. osób, a w II kwartale 2008 roku 383 tys. twem, przy mniej więcej stałym poziomie pracujących w rolnictwie (około 50 tys. osób 2 ). Lata 2000 2004 charakteryzowały się systematycznym spadkiem liczby pracujących w województwie opolskim, z jego szczególnym nasileniem w 2003 roku. Niewątpliwy wpływ na jego wysokość miały jednak wyniki Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku (na skutek korekty liczby pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych, liczba osób w nich pracujących spadła o 44,3 tys. osób). Analogiczną sytuację obserwuje się w kraju, z tą jednak różnicą, iż w Polsce wzrost liczby pracujących następuje od 2004 roku W latach poprzednich analizowanego okresu, w kraju także obserwowano spadki (wykr. 18). 2 W tym łowiectwo, leśnictwo i rybactwo.