Powrót Wiślanej Flotylli Okręg Mazowiecki LMiR w siedemdziesiątą rocznicę zatopienia przy Bramie Napoleona w Twierdzy Modlin KU 30 zorganizuje 28 września 2009 symboliczny powrót Flotylli Wiślanej. Tego dnia w Modlinie o godzinie 17.30 rozpocznie się uroczystość, w tym nadanie imienia motorówki dowódcy ORP Warszawa Nieuchwytny (II). Wszyscy chętni obejrzenia tej ceremonii i widowiska wizualno-muzycznego nie pożałują. Przypominamy również mało znane dzieje Flotylli Wiślanej. Wody śródlądowe od zawsze służyły człowiekowi do różnych celów, w tym do komunikacji. Także i dzisiaj dobrze utrzymane i zagospodarowane nadal są najtańszymi arteriami transportowymi towarów masowych. Z militarnego punktu widzenia sieć dróg wodnych może wpływać na charakter i sposób prowadzenia walki. Arterie (to rzeki średniej wielkości od 100 do 500 m szerokości nurtu oraz duże (powyżej 500 m) mogą znaczyć w przebiegu walk. Mniejsze rzeki są przeszkodami wodnymi. Zorganizowane dzieje ludzkości przepełnione są opisami niezliczonych wojen. Pierwsza znana inskrypcja naskalna o bitwie na wodzie opisuje starcie egipsko-nubijskie z ok. 3000 p.n.e. Najczęściej starcia niewiele różniły się od współczesnych; polegały na taranowaniu i abordażu okrętów przeciwnika. Flotylle rzeczne użyto po raz pierwszy w wojnie secesyjnej (1861-1865). Wówczas rozwinęła się rzeczna sztuka wojenna. Od lat siedemdziesiątych XIX w pojawiły się flotylle rzeczne na Dunaju. Amu-Darii, Nigrze, Zambezi, Kongo, Nilu; na początku XX w na Amurze, Amazonce zaś na rzekach chińskich zagościły flotylle Wlk. Brytanii, Francji, USA i Niemiec. Podczas I wojny światowej znacznie rozwinięto działania flotyll na wodach śródlądowych europejskich azjatyckich i afrykańskich. Ze szczególnym rozmachem toczono działania na dorzeczu Dunaju. Dowódca WP w Galicji płk Bolesław Roja 12 listopada 1918 mianował kpt. mar. Władysława Nawrockiego komendantem Flotylli Wiślanej, po przejęciu austro-węgierskiej Weischel-Flotille na górnej Wiśle (Oświęcim, Kraków, Sandomierz). Niemiecka Weischel-Flotille i zmilitaryzowany tabor rzeczny (Schifffahrtsgruppe) w Warszawie i Modlinie od niemieckiego komisarza żeglugi wiślanej mjr. Reussa przejął płk mar. Bogumił Nowotny w zamian za wywiezienie Niemców i rodzin do granicy. (Tabor ten był wyremontowany; wprost bezcenny; liczył 25 statków, 100 barek i 20 motorówek). Nowotny obsadził doraźnie zwerbowanym polskim personelem z byłego Towarzystwa Żeglugi Wiślanej 10 listopada 1918. Dwunastego listopada opuściło Warszawę ponad 300 Niemców na pokładzie Ulderup (Łokietek) pod dowództwem pchor. mar. Bogdana Hofmana. Po raz pierwszy biało-czerwona bandera pojawiła się na Wiśle od czasów powstania styczniowego. [Patrz również: Bogumił Nowotny, Wspomnienia, Gdańsk 2006. Seria z kotwiczką] Dwudziestego pierwszego listopada Nowotny na polecenie premiera J. Moraczewskiego musiał przekazać tabor kierownikowi Sekcji Dróg Wodnych przy Ministerstwie Komunikacji Edmundowi Krzyżanowskiemu. 23 grudnia Nowotny zażądał zwrotu taboru pływającego dla 1 / 6
powołanej 28 listopada Marynarki Wojennej. PMW otrzymała statek Weischel i 4 łodzie motorowe o numerach 1, 2, C i 74 do wyremontowania w warsztatach w Modlinie. Jednostki te miały stanowić zaczątek Flotylli Wiślanej. Podczas wojny polsko-bolszewickiej Flotylla Wiślana na Prypeci miała Oddział Detaszowany w okresie 11 października 1920 1 marca 1922. Oddział powstał po załamaniu ofensywy i wyparciu przeciwnika z Polesia Zachodniego. Dca Flotylli Wiślanej kpt. mar. Bohdan Jarociński tworzył w Pińsku Oddział Detaszowany Flotylli Wiślanej na Prypeci, którym również dowodził. Dysponował 2 oddziałami motorówek (10) o składzie 8 + 147. W grudniu Oddziałem dowodził por. mar. Aleksander Mohuczy o składzie 8 + 97. Drugiego marca 1922 OD na Prypeci przeformowano w nową Flotyllę Pińską. Flotylla Wiślana stoczyła pierwszy bój 14 sierpnia 1920 pod Bobrownikami. Statek uzbrojony Moniuszko dowódca ppor. mar. Jerzy Pieszkański zaatakował przeprawiających się Rosjan przez Wisłę. Moniuszko został uszkodzony, dowódca zginął po zaciętej walce. Odznaczony pośmiertnie orderem VM. Osiemnastego sierpnia 1920 statki pancerne Flotylli Wiślanej Stefan Batory i Wawel oraz 2 motorówki broniły Płocka zaatakowanego przez III. Korpus Kawalerii Gaja Gaj Bżyszkiana. Zginęło 3 marynarzy a 6 odniosło rany. Dwudziestego dziewiątego kwietnia 1924 obsada personalna Flotylli Wiślanej (baza w Toruniu) była następująca: Dowódca kmdr por Władysław Blinstrub; Szef służby technicznej kmdr ppor. Jan Zdeb; Lekarz Flotylli mjr. lek. Wieńczysław Doński; Oficer kasowy kpt. gosp. Stanisław Szulkowski; Komendant Portu Wojennego Toruń kpt. mar. Konstanty Dębski; Dca radiostacji Toruń i szkoły radiotechnicznej mjr. łączn. Witold Małujo. Czternastego września 1924 (inna data 19.09) rozpoczęto likwidację Flotylli. P.o. dowódcy do 22 sierpnia 1925 został kpt. mar. Włodzimierz Staszkiewicz. Przeprowadzenie na rozkaz KMW statków FW z Torunia do Modlina stanowiło pierwszy konkretny krok ku likwidacji. 11 sierpnia 1925 komendant OSMW przejął siedzibę FW czyli Koszary racławickie, oddział sztabowy i tabor kołowy. 22 sierpnia Staszkiewicz zdał swoją funkcję kmdr. inż. Aleksandrowi Iwaszkiewiczowi. 7 września 1925 Iwaszkiewicz przekazał komendantowi OSMW Port Wojenny w Toruniu wraz z wyposażeniem. 12 października 1925 przekazano dowódcy Flotylli Pińskiej monitory, motorówki i tabor pomocniczy likwidowanej FW. Flotylla Wiślana przestała istnieć. Czwartego kwietnia 1939 powstał Oddział Wydzielony Wisła pod dowództwem kmdr. ppor. Romana Kanafoyskiego. Dca grupy Kutrów Uzbrojonych por. mar. Janusz Marciniewski; od 19.06 bsm. Michał Gostomski; p.o. oficera mechanika chor. mar. Bolesław Chabałowski w składzie: CKU ORP Nieuchwytny por. mar. Olgierd Koreywo + 18; KU 6 bosmanmat Witold Bonfig +6; KU 30 bosmanmat Edward Adamoszek + 8; KU 4 mat Aleksander Kopeć + 6; KU 5 mat Franciszek Kuchno (mat H. Mazurek) + 6; KM 12 st. mar. nadt. Edmund Łukaszewski + 4; KM 13 st. mar. nadt. Bronisław Duch +4; nieobsadzony gliser Nr 5 w dyspozycji dowódcy; K 5 krypa mieszkalna załóg i K 22 krypa paliwowa. Ostatecznie OW liczył 3 oficerów oraz 75 podoficerów i marynarzy obsadzających 8 jednostek bojowych i 4 pomocnicze. Uzbrojenie: 4 działa 40 mm; 3 działa 37 mm, 2 nkm 13.2 mm i 12 ckm 7,9 mm. Trzeba przypomnieć, że sprzęt był przestarzały a niski stan wody Wisły we wrześniu znacznie pogorszył warunki nawigacyjne, 5 maja w Modlinie usamodzielniono CKU Nieuchwytny; przyjęto statek sztabowy z cywilną załogą Hetman Żółkiewski z Państwowego Zarządu Wód w Wyszkowie. Jednostki poza sztabowym przemalowano na barwy ochronne. 6 lipca OW przeszedł do Brdyujścia w podporządkowanie i zaopatrzenie bydgoskiej 15. DP gen. bryg. Zdzisława Przyjałkowskiego. 2 / 6
Generał nakazał: bronić mostów i przepraw wiślanych na odcinku Tczew-Dobrzyń; niszczyć przeprawy wiślane nieprzyjaciela; utrzymywać łączność między oboma brzegami Wisły w rejonie działań Armii Pomorze ; zabezpieczać przeprawy przez Wisłę. Pierwszego września o 07.30 dowództwo 15. DP powiadomiło o wybuchu wojny. OW niezwłocznie stanął w rejonie Brdyujścia Fordonu świetnie się maskując. KU 5 KU 6, KU 30 i KM 13 przy lewym brzegu; Nieuchwytny i KU 4 przy prawym. Drugiego września o 10.00 nastąpił niemiecki nalot na Fordon i śluzy w Brdyujściu. Otwarto silny ogień przeciwlotniczy. Po nalocie dowódca OW przemundurował niezwłocznie załogi w mundury ochronne wojsk lądowych pozostawiając marynarskie czapki. O godzinie 19.00 Kanafoyski przewidując dalsze naloty zarządził przejście o 6 km na północ. Do łączności z 15. DP pozostał Bonfig. Trzeciego września o 06.00 dca Armii Pomorze rozkazał przejść OW do Świecia, ubezpieczać przeprawiającą się Pomorska Brygadę Kawalerii. OW pod Grzybowem wyławiał tonących i rannych szwoleżerów 2. i 16. P. ułanów. Ostrzeliwano Niemców. Czwartego września o 03.00 dowództwo Armii Pomorze rozkazało przejść do Torunia i podporządkować się dcy obrony miasta płk. dypl. Aleksandrowi Myszkowskiemu. O 05.30 OW Wisła w Toruniu silnym ogniem plot., bronił mostu na Wiśle. Siódmego września o 05.00 dotarł rozkaz od gen. M. Bołtucia przejść do Włocławka; podporządkować się dcy Oddziału Wydzielonego ppłk Stanisławowi Mieczkowskiemu. Oddział szedł z coraz większymi trudnościami nawigacyjnymi. Ósmego września OW Wisła wszedł do Włocławka; podporządkowany został gen. Julianowi Drapelli. Broniono mostu, po którym przeszła 16. DP. Wieczorem do Modlina odesłano Hetmana Żółkiewskiego. Dziewiątego września o 09.00 Kanafoyski rozkazał przejść do Modlina. Szła kolumna, którą otwierał KU 30, holownik Lubecki tabor, w ariergardzie szedł Nieuchwytny. Wieczorem zespół osiadł na mieliźnie. Był bardzo niski stan wód. Kanafoyski rozkazał dcy CKU i kutrom uzbrojonym ominąć stojący zespół i przejść do Płocka. Jednakże zniszczony most uniemożliwił przejście. Ostatecznie Nieuchwytnego zniszczono pod Popłacinem, zaś KU 5 KU 6 oraz resztę Oddziału pod Duninowem. Do Modlina dotarł tylko wcześniej wysłany KU 30 bosmata E. Adamoszka. Dziesiątego września o północy Koreywo otrzymał rozkaz od Kanafoyskiego przeprowadzić spieszonych marynarzy do Głąbina. Dotarli tam przed południem i czekali na rozkazy do następnego dnia. Dowiedzieli się wówczas o przejściu do Gostynina na dwudniowy wypoczynek. Dwunastego września OW Wisła skierowano do Żychlina; Kanafoyski został tu komendantem garnizonu a marynarze Koreywy dotarli późną nocą. Szesnastego września po południu Kanafoyski dostał rozkaz wycofać się na Osmolin. Nocą posterunki regulacji ruchu skierowały marynarzy do płonących Sannik. Zajęli okoliczną gajówkę. Następnego dnia o 06.00 łącznikowy zawiadomił Koreywę, że dowódca rozkazał przejść na Iłów. Silne naloty rozproszyły oddział. Koreywo nocą dotarł do Bydgoszczy. (W 1940 znalazł się w Wlk. Brytanii). Część marynarzy zebrał Bonfig zamierzając dotrzeć do Modlina. O 23.00 kwatermistrz Armii Pomorze nakazał dcy OW Wisła działać na własną rękę. Kanafoyski nie mogąc skontaktować się z podwładnymi przedostał się do Warszawy. Dwudziestego ósmego września w Modlinie na rozkaz przełożonych bosman E. Adamoszek zatopił KU 30. 3 / 6
Jednostki Oddziału Wydzielonego Wisła CKU Nieuchwytny. Zbudowany 1932-33 w stoczni Modlin. Załoga 16 osób. Wymiary: 23 x 4 x 0,53/0,62 m. Wyporność 38.5 t. Napęd 2 silniki 6 cylindrowe Beardmore-Glasgow po 225 KM, 2 śruby. Szybkość 23 km/h. Uzbrojenie 1 działko plot 40 mm; 1 działko 37 mm 1 ckm. Opancerzenie 6-12 mm. Jednostka prototypowa. Niemcy wydobyli jednostkę, używali jako Pionier. W 1944 bazował w Porcie Czerniakowskim i był używany w Powstaniu Warszawskim. Zatopiony przez Niemców pod koniec 1944 w Płocku. Wydobyty, po remoncie w PMW jako Okoń do 1957. {joomplu:379} KU 30. Ścigacz rzeczny zbudowany w latach 1938-39 w Warsztatach Portowych w Pińsku. Załoga 6 osób. Wymiary: 14 x 2,7 x 0,45. Wyporność 9 t. Napęd 2 silniki 6 cylindrowe Kermath Sea Wolf po165/225 KM; 2 śruby. Szybkość 41,9 km/h. Uzbrojenie 2 nkm plot., (1 x 11 mm). Opancerzenie 6 mm. Jednostka prototypowa, częściowo zbudowana ze stopów lekkich. Wydobyty przez Niemców i używany przez nich do 1945. {joomplu:380} 4 / 6
KU 4. Zbudowany ok. 1918 w stoczni Austria Werft w Linzu. Załoga 6 osób. Wymiary: 13,75,x 2,1 x 0,6 m. Wyporność 6,5 9 t. Napęd silnik 6 cylindrowy Austro-Daimler 60 KM, 1 śruba. Szybkość 18 km/h. Uzbrojenie 21 działko plot 37 mm 1 ckm. {joomplu:381} K 5. Samobieżna krypa baza załóg. Zbudowana w latach 1935-36 prawdopodobnie w Warsztatach Portowych w Pińsku. Wymiary: 28,8 x 4,5 x 0,5 m. Pomieszczenie dla 49 osób. Napęd 2 silniki Allsa-Craigh po 80 KM; 2 śruby. Jednostka prototypowa. {joomplu:383} 5 / 6
Hetman Żółkiewski. Eks T 3, eks Zwiezda. Holownik uzbrojony. Załoga 15 osób. Długość 35 m. Napęd maszyna parowa 100 KM. Bocznokołowiec. Uzbrojenie 2 ckm. Rejon działań Flotylli Wiślanej w 1939 roku {joomplu:382} 6 / 6