W 200. rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki 3.10-17.12 2017 rozważny i romantyczny scenarius ze z a ję ć Pałac Krzysztofory Rynek Główny 35 Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu Patriotyzm Jutra
temat: Z depeszą do Naczelnika Scenariusz spaceru edukacyjnego po centrum Krakowa dla klas IV VI szkoły podstawowej i szkół średnich, realizowanego terenie na dwóch godzinach lekcyjnych. Podstawa programowa Szkoła podstawowa klasa IV I.2) IV.8) Uczeń poznaje historię i tradycje swojej okolicy i ludzi dla niej szczególnie zasłużonych; zna lokalne zabytki i poznaje ich dzieje. Uczeń sytuuje w czasie i opowiada o Tadeuszu Kościuszce i kosynierach spod Racławic. Szkoła podstawowa klasy V VIII XVII.2) Uczeń przedstawia przyczyny i skutki powstania kościuszkowskiego. Szkoła średnia III.6.7) Uczeń synchronizuje najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski w XVIII w. z wydarzeniami w Europie i Stanach Zjednoczonych. Scenariusze zajęć / Z depeszą do Naczelnika / strona 2
Cele zajęć Po zajęciach uczeń: Lokalizuje wybrane miejsca związane z Tadeuszem Kościuszką na terenie Krakowa Rozumie znaczenie i rolę Krakowa na przełomie XVIII i XIX wieku Zestawia najważniejsze epizody z życia Tadeusza Kościuszki, z okresami jego pobytu w Krakowie Wyjaśnia przyczyny rozpoczęcia insurekcji kościuszkowskiej w Krakowie i jego znaczenie dla przebiegu zrywu Zna okoliczności i przyczyny pochowania Tadeusza Kościuszki na Wawelu i powstania kopca Kościuszki Określa rolę kształtowania się legendy Tadeusza Kościuszki w formowaniu się polskiej świadomości historycznej Metody i formy pracy Spacer edukacyjny z elementami gry terenowej Praca z kartą zadań Pogadanka Środki edukacyjne Karta pracy (zał. 1) Materiały ikonograficzne dostępne na stronie internetowej: Walery Eliasz Radzikowski, Scena poświęcenia szabel Tadeusza Kościuszki i gen. Józefa Wodzickiego, MHK-2343/VIII, (zał.2) Zdjęcie Starej Synagogi (zał.3) Zdjęcie konnego pomnika Tadeusza Kościuszki z Wawelu (zał. 4) Materiały pomocnicze dla nauczyciela Mapa punktów objętych spacerem (zał. 10) Materiały ikonograficzne dostępne na stronie internetowej: Zdjęcie tablicy upamiętniającej przysięgę Tadeusza Kościuszki (zał. 5) Zdjęcie tablicy upamiętniającej lokalizację sztabu Tadeusza Kościuszki na Szarej Kamienicy (zał. 6) Zdjęcie Pałacu Małachowskich (zał. 7) Zdjęcie tablicy upamiętniającej święcenie szabel przez Kościuszkę i Wodzickiego (zał. 7a) Zdjęcie pomnika epitafijnego Józefa Wodzickiego, MHK-1020/K (zał. 7b) Zdjęcie pomnika epitafijnego Filipa Cichockiego (zał. 7c) Zdjęcie tablicy upamiętniającej pobyt Tadeusza Kościuszki w Kamienicy pod Orłem (zał. 8) Zdjęcie Kamienicy Margrabskiej (zał. 9) Scenariusze zajęć / Z depeszą do Naczelnika / strona 3
Przebieg zajęć 1. Zajęcia rozpoczynają się na wystawie Rozważny i romantyczny. W 200. rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki. Poproś uczniów o odnalezienie na ekspozycji obrazu Przysięga Tadeusza Kościuszki na Rynku Krakowskim, autorstwa Michała Stachowicza *. Opowiedz krótko o przedstawionej na obrazie sytuacji, nie podając dokładnej lokalizacji miejsca, w którym odbyła się przysięga. Poproś uczniów o rozpoznanie najważniejszych budowli przedstawionych na obrazie oraz wskazanie zmian, jakie czasowej Rozważny i roman- * Po zakończeniu wystawy zaszły w przestrzeni Rynku Głównego. Przybliż także postać autora Michała Stachowicza ** ci Tadeusza Kościuszki dzieło tyczny. W 200. rocznicę śmier-. Poproś uczniów o próbę oszacowania ilości osób na Rynku Głównym przedstawionych na obrazie będzie prezentowane na wystawie stałej Cyberteka. Kraków czas (przedstawiony tłum odpowiada ok. 50 tys. ludzi). Wskaż, że i przestrzeń. w omawianym okresie Kraków liczył ok. 22 23 tys. mieszkańców, a przedstawiona ilość osób jest znacznie przeszacowana. Spytaj, co miał na celu taki zabieg i uświadom, jak sztuka może ** Michał Stachowicz (1768 służyć w kształtowaniu obrazu rzeczywistości. Na karcie pracy 1825) malarz i grafik działający (zał. 1) przedstawiona jest inna wersja obrazu tego samego autora. Powiedz uczniom, że Stachowicz jako malarz cechowy two- m.in. u Franciszka Ignacego Moli- w Krakowie. Rysunku uczył się tora. W 1787 roku wyzwolił się na rzył wiele kopii tego samego dzieła, które ze względu na tematykę były popularne w okresie rozbiorów. Uczniowie na karcie mistrza i wstąpił do cechu. Znany jest przede wszystkim z malowania scen historycznych przeło- pracy wypisują różnice dostrzeżone w dwóch kopiach obrazu. mu XVIII i XIX w. Mimo, że jego 2. Przejdź z grupą na Rynek Główny przed wejście do Pałacu dzieła nie prezentują najwyższego Krzysztofory. Poproś uczniów, by na podstawie obrazu Stachowicza spróbowali odnaleźć miejsce, w którym odbyła się przy- kunsztu artystycznego, stanowią ważne świadectwo historyczne. sięga Tadeusza Kościuszki. Koryguj ewentualne błędy w nawigacji. Grupa powinna dotrzeć pod tablicę upamiętniającą przysięgę. Zapytaj uczniów, czy to dokładnie miejsce przedstawione na obrazie. Uświadom uczniom, że tablica pierwotnie znajdowała się bliżej wylotu ulicy św. Anny i wierniej oddawała miejsce wydarzenia, jednak została przeniesiona, z obszaru jezdni, by nie przejeżdżały po niej pojazdy. Na karcie pracy znajduje się treść przysięgi Tadeusza Kościuszki, poproś jednego z uczniów o odczytanie. Uczniowie wskazują najważniejsze elementy przysięgi (Kto jest adresatem przysięgi? Co Kościuszko deklaruje zrobić? Czego Kościuszko obiecuje nie robić?). Na drugiej stronie karty znajdują się polecenia. Poproś uczniów o wypełnienie pierwszego z nich. Hasłem jest Samowładności. Niebieskie kratki są kluczem wskazującym uczniom, gdzie mają udać się dalej. Po wpisaniu hasła uczestnicy zorientują się, że kolejny punkt powinien znajdować się w polu D2, zawartym na mapie powyżej. Poproś uczniów o pokierowanie we wskazane miejsce. 3. Dotarliście pod Kościół Mariacki. Powiedz uczniom, że Tadeusz Kościuszko pierwotnie planował dokonać przysięgi właśnie w krakowskiej farze miejskiej, jednak ze względu na dużą ilość zgromadzonych została ona przeniesiona Scenariusze zajęć / Z depeszą do Naczelnika / strona 4
na Rynek Główny. Mimo wszystko kolejnego dnia pojawił się również w Kościele Mariackim, gdzie powtórzył swoją deklarację. Zapytaj, czemu potwierdzenie przysięgi w świątyni miało znaczenie. Jeśli uczniowie nie domyślą się, odeślij ich ponownie do słów wypowiedzianych przez Kościuszkę *. Zapytaj uczniów, jaka jeszcze grupa religijna była licznie reprezentowana w ówczesnej Polsce i w Krakowie. Tadeusz Kościuszko chciał zaangażować * W miarę możliwości grupa w walkę o niepodległość możliwie najszersze rzesze społeczeństwa. Udał się również do krakowskiej Starej Synagogi, gdzie kiego. W miejscu gdzie prezbi- może wejść do Kościoła Mariacterium krzyżuje się z prawym przekonywał Żydów do przyłączenia się do insurekcji. Opowiedz ramieniem transeptu znajduje uczniom o postaci Berka Joselewicza i Pułku Lekkokonnego się cyborium zaprojektowane Starozakonnego. przez Jana Marię Padovano. To na prowadzącym do niego schodach 4. Poprowadź uczniów pod Szarą Kamienicę. Na jej froncie znajdują się dwie tablice. Jedna z nich upamiętnia lokalizację sztabu ponowną przysięgę miał składać Tadeusz Kościuszko. wojsk Tadeusza Kościuszki. Poproś jednego z uczniów o przeczytanie treści tablicy. Następnie zapytaj, co to jest sztab? Czy współcześnie sztaby wojskowe umiejscawiane są w centrach miast? Na pierwszej stronie karty pracy znajduje się mapa z zaznaczonymi miejscami ważniejszych bitew insurekcji kościuszkowskiej. Przybliżając krótko historię poszczególnych starć, poproś uczniów o wskazanie i oznaczenie miejsc walk. Przybliż też postać Bartosza Głowackiego i wskaż na zaangażowanie chłopów (zwłaszcza z podkrakowskich wsi) w powstanie. Poproś uczniów, by na podstawie treści tablicy uzupełnili drugie polecenie na drugiej stronie karty pracy. Hasło to 24 marca 1794. Po uzupełnieniu i dopasowaniu do klucza zorientują się, że kolejny punkt znajduje się w polu A3. Niech uczniowie spróbują poprowadzić we wskazane miejsce. 5. Dotarliście pod pałac Małachowskich. Tędy, ulicą Szewską, Kościuszko wchodził na Rynek Główny. Poprowadź uczniów pod kościół kapucynów na ul. Loretańskiej 11 (zał. 7a). Na tablicy wiszącej na murze przedstawiona jest scena poświęcenia szabel przez Kościuszkę i Józefa Wodzickiego **. Powiedz uczniom, że mimo znacznego zaangażowania wszystkich niemal stanów, to przedstawiciele szlachty nadal stanowili zasadniczą część wojska. ** Wykorzystać możesz Wskazując na popularność Kościuszki i kształtującą się już również zdjęcie przedstawiające wówczas legendę, wskaż, że Naczelnik powstania miał również obraz Walerego Eliasza Radzikowskiego Scena poświęcenia szabel przeciwników. Można wśród nich wymienić prezydenta Krakowa Filipa Lichockiego, odwołanego po wybuchu powstania. Po- Tadeusza Kościuszki i gen. Józefa Wodzickiego (zał. 3). proś uczniów o zestawienie odmiennych postaw Wodzickiego i Lichockiego, po czym wskaż ich tablice epitafijne znajdujące się w klasztorze (zał. 7 b i c). Ze sprzeciwem spotkała się również konfiskata sreber, za które wydawano pokwitowania w formie bonów, które miały być zabezpieczone dobrami narodowymi. Zacytuj uczniom wierszyk, który miała ułożyć niezadowolona część Krakowian i zapytaj, jak je rozumieją. Kościuszko to był drań wielki, sam zjadł cukierki, nam dał papierki Scenariusze zajęć / Z depeszą do Naczelnika / strona 5
6. Poprowadź uczniów do Kamienicy pod Orłem i poproś jednego z nich o przeczytanie treści znajdującej się tam tablicy. Przybliż uczniom historię kształcenia się Tadeusza Kościuszki i zapytaj, czemu założona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego szkoła wojskowa została nazwana rycerską? Jakimi ideałami mieli kierować się kształceni tam oficerowie? W dolnej części tablicy znajduje się informacja o zniszczeniu poprzedniej przez Niemców w czasie II wojny światowej. Zapytaj uczniów, czemu okupanci dążyli do zniszczenia m.in. upamiętnień związanych z Tadeuszem Kościuszką. Poproś uczniów, by korzystając z informacji z tablicy uzupełnili ostatnie zadanie na drugiej stronie karty pracy. Hasło to Kapitan. Po zestawieniu z kluczem zorientują się, że kolejny punkt znajduje się w polu D1. Niech uczniowie spróbują zaprowadzić we wskazane miejsce. 7. Dotarliście pod kamienicę Margrabską. W grudniu 1792 roku w znajdującym się tu zajeździe Pod Opatrznością zatrzymał się Tadeusz Kościuszko. Było to kilka miesięcy po zakończonej niepowodzeniem wojnie polsko-rosyjskiej, określanej również jako wojna w obronie Konstytucji 3 maja. Opowiedz uczniom o przebiegu kariery wojskowej Tadeusza Kościuszki przed wybuchem insurekcji, ze szczególnym uwzględnieniem konfliktu w 1792 roku. Wspomnij o tym, jak długo nie mógł dostać się do armii Rzeczpospolitej i czym w tej sytuacji zajmował się w międzyczasie. 8. Poprowadź uczniów na Wieżę Ratuszową. Powiedz uczniom o tym, że mimo iż powstanie kojarzy się z chaotycznym działaniem, to, by go legitymizować, należało podjąć wiele działań formalnych. W krakowskim Ratuszu tuż po przysiędze podpisano tzw. akty wykonawcze. Tadeusz Kościuszko w trakcie całego powstania wydawał również liczne odezwy i uchwały. Wyjdźcie na czwarte piętro Wieży Ratuszowej. W ramach przypomnienia omawianej tematyki poproś uczniów o wskazanie przez okna wymienionych dzisiaj obiektów i powiązanie ich z konkretnymi wydarzeniami. Opowiedz uczniom, jak przez ostatnie 200 lat kształtował się mit Kościuszki. Przy zachodnim oknie wskaż na kopiec Kościuszki *. Przenosząc się do okna południowego pokaż Wawel jako miejsce pochówku i ustawienia konnego pomnika Tadeusza Kościuszki. Z okna wschodniego możesz określić, gdzie znajduje się dawna * Dla ułatwienia synchronizacji czasowej wspomnij, że sypa- dzielnica żydowska na Kazimierzu ze Starą Synagogą. nie kopca Kościuszki rozpoczęto w tym samym roku, w którym wyburzono budynek ratusza. Scenariusze zajęć / Z depeszą do Naczelnika / strona 6