STRAŻNICY PAMIĘCI Śpiewnik polskich pieśni patriotycznych Urząd Miasta Krakowa Dzielnica I Miasta Krakowa Centrum Młodzieży im. dr. H. Jordana Młodzieżowy Ośrodek Edukacji Obywatelskiej Małopolskie Centrum Edukacji MEC
STRAŻNICY PAMIĘCI Śpiewnik polskich pieśni patriotycznych Urząd Miasta Krakowa Dzielnica I Miasta Krakowa Centrum Młodzieży im. dr. H. Jordana Młodzieżowy Ośrodek Edukacji Obywatelskiej Małopolskie Centrum Edukacji MEC
STRAŻNICY PAMIĘCI PATRONAT HONOROWY NAD PROJEKTEM STRAŻNICY PAMIĘCI Prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski Rada Miasta Krakowa Śpiewnik polskich pieśni patriotycznych Wybór pieśni i komentarz historyczny Piotr Boroń Opracowanie muzyczne Jerzy M. Bożyk Wkładka tematyczna Tomasz Daros, Mariusz Jabłoński Pomysł i koncepcja wydania Mariusz Cupiał Kraków 2014
Słowo Prezydenta Miasta Krakowa Tradycji stało się zadość. Inaugurując swoje kolejne cenne przedsięwzięcie, Młodzieżowy Ośrodek Edukacji Obywatelskiej ofiarowuje nam kolejny Śpiewnik pieśni patriotycznych publikację, w której wiele miejsca poświęcono również ważnym miejscom, postaciom i wydarzeniom wpisanym w dzieje Krakowa. Obok wielkich pomników przeszłości, w cieniu Wawelu i murów Uniwersytetu Jagiellońskiego, jest w Krakowie wiele miejsc świadków historii, o których na co dzień nie pamiętany, które odchodzą w zapomnienie. Takie miejsca istnieją w każdej dzielnicy, w każdej z małych ojczyzn, których tradycje współtworzą dziedzictwo Krakowa. Mam nadzieję, że śpiewnik dedykowany młodym Strażnikom Pamięci zainspiruje Was, Drodzy Gimnazjaliści, i zachęci do udziału w przedsięwzięciach służących utrwaleniu pamięci o naszych bohaterach, nierzadko patronach krakowskich ulic, placów, o chlubnych, często dramatycznych wydarzeniach, ach, jakimi naznaczone są liczne miejsca w Krakowie. Szanowni Państwo Jacek Majchrowski Prezydent Miasta Krakowa Gdy 17 marca 2010 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę kierunkową w sprawie ustalenia kierunków działania dla Prezydenta Miasta Krakowa, dotyczących przygotowania i wprowadzenia programu pn. Edukacja patriotyczna dla szkół Krakowa, mieliśmy świadomość, że patriotyzm i obywatelskie zaangażowanie nie są wartościami, których można uczyć, wlewać do głów, niczym tradycyjną, podręcznikową wiedzę. Miłość ojczyzny oraz poczucie identyfikacji z własną okolicą, miastem, krajem, jego historią, językiem i wszystkim, co sprawia, że jesteśmy Polakami to efekty zanurzenia w kulturze, codziennej i odświętnej praktyki. Dlatego forma uczestnictwa w życiu lokalnej społeczności, polegająca na kultywowaniu lokalnych tradycji, dbałości o najbliższą okolicę, na której opiera się program Strażnicy Pamięci, jest doskonałym sposobem na dotarcie do serc i umysłów młodych ludzi. Wierzę, że uczestnictwo w akcji będzie doskonałą okazją do poznania historii najbliższego otoczenia i refleksji nad naszymi dziejami. Mam nadzieję, że już wkrótce wszystkie dzielnice będą mieć swych Strażników Pamięci, ę dbających o ważne, choć nie zawsze szeroko znane miejsca. Bogusław Kośmider Przewodniczący Rady Miasta Krakowa
Dzielnica I Stare Miasto
Planty Z początkiem XIX wieku na miejscu murów obronnych oraz otaczającej je fosy postanowiono stworzyć teren rekreacyjny. Nazwa Planty pochodzi od słowa plantować, czyli wyrównywać teren. Dzielnica I Stare Miasto, której granice wyznacza rzeka Wisła, Cmentarz Rakowicki oraz Aleje Mickiewicza i Słowackiego, stanowi prawdziwe serce miasta i jest usytuowana w ścisłym centrum Krakowa. Odwiedzający nas turyści, mówiąc o Krakowie, mają na myśli zabytki i architekturę naszej dzielnicy. Jest ona naszą wizytówkę nie tylko w Polsce, ale także poza granicami kraju. Jej obecny kształt jest wynikiem uchwały Rady Miasta Krakowa z 1991 roku określającej podział miasta na 18 dzielnic. Wcześniej obszar ten stanowił część dzielnicy Śródmieście. W skład Dzielnicy I wchodzą dawne jednostki administracyjne, które powstały w wyniku przyłączania do Krakowa okolicznych terenów. Samo Stare Miasto zawdzięcza swój dzisiejszy wygląd aktowi lokacyjnemu z 1257 roku. Postanowiono w nim o utworzeniu gminy miejskiej Kraków opierającej się o zasady prawa magdeburskiego. Wytyczony układ urbanistyczny zakładał usytuowanie w jego centralnej części rynku z równymi bokami, co stanowiło niemal idealny kwadrat. Ulice odchodzące miały imitować szachownicę, dzieląc okoliczny teren na równe działki. Ten charakterystyczny podział oraz mury miejskie wyznaczają nam granice pierwotnego miasta Kraków. Bazylika Mariacka na Rynku Głównym Kościół archiprezbiterialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny był wielokrotnie przebudowywany. Jego dwie charakterystyczne wieże stanowią dużą atrakcję dla turystów. Mniejsza z nich o wysokości 69 m jest dzwonnicą kościelną. Wisi w niej dzwon, który określa się Półzygmuntem. Druga z nich o wysokości 81 metrów jest dostępna dla turystów, a co godzinę z jej szczytu trębacz odgrywa hejnał. Według tradycji wykonuje się go na cztery strony świata. W pierwszej kolejności dla króla, w kierunku Wawelu, następnie dla burmistrza oraz rajców w stronę magistratu, dla przybywających do Krakowa gości w kierunku Bramy Floriańskiej, a na samym końcu w stronę Małego Rynku dla kupców.
Barbakan Stanowił część murów miejskich, połączony z Bramą Floriańską miał zapewnić jej lepszą obronę. Posiada siedem wieżyczek oraz sto trzydzieści strzelnic. Jego mury grube są na ponad 3 metry. Powstał w XV wieku i jest największym tego typu obiektem w Europie.. Kościół św. Floriana Jan Paweł II w roku 1999 nadał kościołowi św. Floriana godność bazyliki mniejszej. W roku 1792 do miasta Kraków przyłączono okoliczny Kleparz. Jego historia jest ściśle związana z Kościołem św. Floriana, który ufundowany w roku 1184 przez biskupa krakowskiego Gedkę stał się centrum nowej osady poza murami miasta. Również od wezwania tego kościoła Kazimierz Wielki, dokonując formalnej lokacji miasta w roku 1366, nadał mu nazwę Florencja. Jego późniejsza nazwa Kleparz najprawdopodobniej pochodzi od zwyczaju uklepywania dokonanych transakcji handlowych. Jest to wersja o tyle prawdopodobna, że centrum tego miasta stanowił rynek z funkcją targową.
Niestety Kleparz ze względu na swoje usytuowanie poza murami Krakowa nie był chroniony przed atakami nieprzyjacielskich wojsk chcących zdobyć miasto. Dlatego też był wiele razy plądrowany i niszczony. Ze względu na drewnianą zabudowę Kleparza nie omijały również liczne pożary. Wszystko to spowodowało, że nie pozostały elementy pierwotnej zabudowy tego miejsca. Pomnik Grunwaldzki na Placu Jana Matejki Został ufundowany w roku 1910 przez Ignacego Jana Paderewskiego w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Na szczycie monumentu znajduje się posąg króla Władysława Jagiełły na koniu. U podstawy zlokalizowanych jest pięć postaci, między innymi książę litewski Witold stojący ponad poległym pod Grunwaldem wielkim mistrzem krzyżackim Ulrichem von Jungingenem. Pomnik zdobi również hasło Praojcom na chwałę, braciom na otuchę.
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny Przy kościele od strony ulicy Garbarskiej znajduje się kaplica Matki Boskiej Piaskowej. Kolejnym przyłączonym terenem były przedmieścia Garbary. Obszar ten znajdował się pomiędzy dzisiejszymi ulicami Krowoderską i Piłsudskiego. Nazwę swoją zawdzięcza znajdującym się tam licznym zakładom garbarzy. Dzisiejsza nazwa tej części dzielnicy, czyli Piasek, pochodzi od podłoża terenu, na którym wzniesiono kościół Karmelitów Trzewiczkowych, sprowadzonych tu w roku 1397 przez królową Jadwigę. Była to odnoga rzeki Rudawy, która naniosła duże ilości piasku. Garbary miały swojego wójta oraz ratusz usytuowany przy dzisiejszej ulicy Karmelickiej 12. Brama Floriańska Brama św. Floriana jest jedną z ośmiu krakowskich bram obronnych i jedyną, która przetrwała do dziś. Jej powstanie datuje się na początek XIV wieku. Od strony Rynku Głównego widnieje płaskorzeźba przedstawiająca jej św. patrona, a od strony Barbakanu wykuto według projektu Jana Matejki piastowskiego orła. Sama brama jest wysoka na prawie 35 metrów. Przez jej środek prowadziła trasa tramwaju na Rynek Główny.
Szanowni Czytelnicy 17 marca 2010 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę nr XCV/1281/10 w sprawie ustalenia kierunków działania dla Prezydenta Miasta Krakowa dotyczących przygotowania i wprowadzenia programu pn. Edukacja patriotyczna dla szkół Krakowa. Koordynatorem realizacji projektu jest Młodzieżowy Ośrodek Edukacji Obywatelskiej działający w Centrum Młodzieży im. dr. H. Jordana. Zasadniczym celem programu jest kształtowanie postaw patriotycznych wśród dzieci i młodzieży szkół krakowskich, praktykowanie pamięci o przeszłości, budowanie poczucia wspólnoty i szacunku dla przeszłych pokoleń. W ramach programu realizowane są m.in. następujące projekty: Młodzież pamięta z Tramwajem patriotycznym z okazji rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja i odzyskania Niepodległości przez Polskę Parada szkolnych patronów Pociąg pamięci o błogosławionym Janie Pawle II (Kraków Skawina Kalwaria Zebrzydowska Wadowice Kraków) Bohaterowie naszej przeszłości cykl spotkań z filmem historycznym Przegląd Twórczości Patriotycznej Młodzieży Województwa Małopolskiego Małopolski Szlak Powstania Styczniowego Obchody rocznic i świąt narodowych Strażnicy Pamięci. 24 kwietnia 2013 r. Rada Miasta Krakowa podjęła uchwałę nr LXXII/1061/13 w sprawie objęcia przez Radę Miasta honorowego patronatu nad projektem Strażnicy Pamięci w ramach programu Edukacja patriotyczna dla szkół Krakowa. Podkreślając znaczenie przedsięwzięcia, zgodę na objęciem jej honorowym patronatem wyraził w 2014 roku Prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski. Celem projektu realizowanego przez Młodzieżowy Ośrodek Edukacji Obywatelskiej jest opieka młodzieży nad miejscami pamięci oraz upowszechnianie wśród uczniów szkół i mieszkańców informacji na temat patronów ulic, przy których mieszkają. Zachęcając Państwa do udziału, pragniemy poinformować, iż wiele krakowskich szkół przystąpiło już do realizacji projektu (www.patriotycznykrakow.pl). Przykładowo z Dzielnicy I Stare Miasto VI Liceum Ogólnokształcące dba o miejsce upamiętniające rozstrzelanie 30 Polaków przy Starej Bożnicy na Kazimierzu (28 października 1943 r.), a także organizuje obchody kolejnych rocznic tych tragicznych wydarzeń. Szczegółowe zasady realizacji projektu zostaną przekazane przez organizatorów. W zamyśle pomysłodawców projektu, jego realizacja powinna odbywać się w ścisłym porozumieniu z radami krakowskich dzielnic, co dodatkowo wzmocni proces integracji w obrębie najbliższych ojczyzn, jakimi są dzielnice. Wzmocnieniu tego procesu służyć mają także specjalne wydania Śpiewników polskich pieśni patriotycznych, które oprócz popularnych utworów zawierają dzielnicowe wkładki tematyczne. I takim właśnie przykładem jest kolejne wydawnictwo, tym razem poświęcone Dzielnicy I Stare Miasto. Mam nadzieję, że zgodnie z założeniami projektu trafi ono do bibliotek szkolnych i uczniów uczących się na terenie dzielnicy. W imieniu organizatorów projektu chciałbym podziękować autorom niniejszego wydania śpiewnika: Piotrowi Boroniowi za wybór pieśni i komentarz historyczny, Jerzemu M. Bożykowi autorowi opracowania muzycznego, Halinie Raczyńskiej-Molik za opracowanie zapisu nutowego oraz Jurianie Jur autorce projektu okładki śpiewnika. Szczególne podziękowania składam Tomaszowi Darosowi i Mariuszowi Jabłońskiemu za przygotowanie wkładki tematycznej. W śpiewniku wykorzystano pocztówki patriotyczne ze zbioru Pana Marka Sosenki, prace uczniów małopolskich szkół nadesłane na Przegląd Twórczości Patriotycznej Młodzieży Województwa Małopolskiego oraz plakat Wara! Zamieszczone w śpiewniku melodie i teksty utworów mogą się czasem różnić od innych wydawnictw, ale tak to jest w przypadku popularnych pieśni historycznych. Mariusz Cupiał Centrum Młodzieży im. dr. H. Jordana Śpiewnik został wydany przy wsparciu finansowym Urzędu Miasta Krakowa, a także miejskich spółek komunalnych w Krakowie: Krakowskiego Holdingu Komunalnego SA, Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej SA, Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji SA, Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego SA. Spis treści Bogurodzica... 6 Gaude Mater Polonia... 7 Święta miłości kochanej Ojczyzny... 8 Mazurek Dąbrowskiego... 9 Boże, coś Polskę... 10 Rota... 11 Pierwsza Brygada... 12 Marsz Polonia... 14 Pieśń konfederatów barskich... 15 Jeszcze jeden mazur dzisiaj... 16 Do wolności... 17 Warszawianka (1831)... 18 Mazurek 3 Maja... 20 Chorał... 22 Marsz strzelców... 24 Marsz Żuawów... 26 Pierwsza kadrowa... 28 Rozkwitały pąki białych róż... 29 Warczą karabiny... 30 Hej, panienki, posłuchajcie... 31 Wojenko, wojenko... 32 Jedzie, jedzie na kasztance... 33 Orlątko... 35 Rapsod o pułkowniku Lisie-Kuli... 36 Hej, hej ułani... 37 Przybyli ułani... 38 O mój rozmarynie... 40 Piechota... 41 O Belinie... 43 O Panie, któryś jest na niebie... 44 Warszawskie dzieci... 46 Czerwone maki... 48 Hymn harcerski... 50 Bóg i Ojczyzna... 51
ORGANIZATORZY I PARTNERZY Urząd Miasta Krakowa Plac Wszystkich Świętych 3/4, 31-004 Kraków Dzielnica I Stare Miasto ul. Rynek Kleparski 4, 31-150 Kraków Centrum Młodzieży im. dr. H. Jordana ul. Krupnicza 38, 31-123 Kraków tel. (12) 430 00 15, sekretariat@cmjordan.krakow.pl Małopolskie Centrum Edukacji MEC ul. Krupnicza 38, 31-123 Kraków tel. 602 224 678 mceo@poczta.fm Copyright MEC www.mec.edu.pl Kraków 2014 Wybór pieśni i komentarz historyczny Piotr Boroń Opracowanie muzyczne Jerzy M. Bożyk Zapis nutowy Halina Raczyńska-Molik Wkładka tematyczna Tomasz Daros, Mariusz Jabłoński Pomysł i koncepcja wydania Mariusz Cupiał Projekt graficzny i skład FALL, www.fall.pl PATRONI MEDIALNI Wydanie XLVI ISBN 978-83-62275-23-6 W śpiewniku wykorzystano pocztówki patriotyczne ze zbioru Marka Sosenki oraz prace nadesłane na Przegląd Twórczości Patriotycznej Młodzieży Województwa Małopolskiego
ISBN 978-83-62275-23-6