III. PLANOWANIE ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE NA OBSZARZE GMIN 1.Wnioski wynikające z ustawy Prawo energetyczne (art.18, 19 i 20): Planowanie energetyczne jest dla gminy zadaniem obligatoryjnym, Gminy są zobowiązane do opracowania projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię i paliwa gazowe, a w sytuacji, gdy plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają zaspokojenia potrzeb energetycznych gminy także do sporządzenia projektu planu, Przedsiębiorstwa energetyczne działające na obszarze gminy są zobowiązane do udostępnienia własnych planów rozwoju, niezbędnych do tworzenia planów energetycznych gminy. 2.Elementy procesu planowania energetycznego: 2.1. Określenie potrzeb energetycznych gminy, 2.2. Wskazanie możliwości zmniejszenia zapotrzebowania na energię, 2.3. Zbilansowanie możliwości wykorzystania lokalnego potencjału energetycznego, 2.4. Określenie kierunków działań w zakresie wdrożeń przy uwzględnieniu uwarunkowań 1
lokalnych, w tym w szczególności możliwości finansowych i technicznych gminy. Ad. 2.1. Obszary działalności miast (gmin): 1.) Sprawne funkcjonowanie infrastruktury miejskiej (gminnej): sieciowe zaopatrzenie w wodę, kanalizacja miejska i oczyszczanie ścieków, gospodarka odpadami stałymi, oświetlenie obszarów i budynków publicznych, transport lokalny, ogrzewanie budynków publicznych; 2.) Pokrywanie potrzeb energetycznych ludności ogrzewanie budynków mieszkalnych, oświetlanie pomieszczeń, dostawa ciepłej wody użytkowej, zasilanie urządzeń gospodarstwa domowego, transport prywatny i towarowy; 2.) Pokrywanie potrzeb energetycznych wynikających z działalności gospodarczej, 2
produkcyjnej i usługowej przedsiębiorstw działających na terenie miasta (gminy). Ad.2.2. Propozycje usprawnień energetycznych dotyczących infrastruktury komunalnej i budynków mieszkalnych: Sieciowe zaopatrzenie w wodę: optymalizacja struktury sieci wodociągowej; dobór średnic rurociągów i pomp, sterowanie elektroniczne obrotów napędu pomp w funkcji wydajności, zastosowanie zasobników wody w wysokich budynkach dla wyrównania przebiegów dobowych obciążenia poboru energii elektrycznej napędu pomp; Oczyszczanie ścieków: sterowanie urządzeń mechanicznych oczyszczalni ścieków, odzysk gazów palnych, gospodarka odpadami technologicznymi. Gospodarka odpadami stałymi: sortowanie i wydzielanie składników paliwowych odpadów stałych, 3
spalanie odpadów i wykorzystywanie ich ciepła do produkcji nośników ciepła: pary i gorącej wody, odgazowywanie wysypisk dla pozyskania biogazu i jego zagospodarowanie. Oświetlenie ulic: optymalizacja oświetlenia ulic przez dobór ich nawierzchni, właściwe rozmieszczenie latarni (przemienne) i dobór wysoko sprawnych źródeł światła, automatyzacja i sterowanie włączania oświetlenia obszarów publicznych w zależności od potrzeb (czas włączania i wyłączania). Transport lokalny: dobór środków transportu w zależności od liczby pasażerów w przedziałach czasowych ruchu pasażerskiego (mikrobusy i autobusy), optymalizacja tras środków transportu w zależności od potrzeb przewozowych społeczeństwa i ich częstości, wykorzystanie istniejącej sieci kolejowej w mieście i jego rejonie dla potrzeb komunikacji regionalnej. Ogrzewanie budynków publicznych: modernizacja energetyczna systemów ogrzewania budynków publicznych (urzędy, szkoły itp.), sterowanie ogrzewaniem w zależności od warunków atmosferycznych i czasu użytkowania w czasie doby i w wolne dni (szkoły, biura itp.), 4
optymalizacja wyboru źródeł ciepła (własnych czy z zewnętrznego zasilania sieciowego) uwzględniając zmienności zapotrzebowania w czasie doby w budynkach publicznych i mieszkalnictwie, zasilanych z tych źródeł. Ogrzewanie budynków mieszkalnych poprawa izolacyjności stropów i ścian budynków, minimalizacja strat ciepła przez otwory okienne (wymiana okien), kontrola wentylacji i uszczelniania okien, wprowadzenie automatyki i regulacji w układach centralnego ogrzewania, wprowadzenie systemu rozliczeń za ogrzewanie z dostawcami według wskazań mierników zużycia ciepła, promocja stosowania bardziej sprawnych kotłów w indywidualnych systemach grzewczych budynków, substytucja paliw i nośników energii w indywidualnych systemach grzewczych budynków. Przygotowanie ciepłej wody użytkowej dla budynków mieszkalnych: wzrost wykorzystania wody użytkowej z systemów sieciowych, 5
wprowadzenie systemów rozliczeń wg wskazań mierników zużycia ciepłej wody, wzrost zastosowania elektrycznych podgrzewaczy wody o wysokich sprawnościach i regulowanej temperaturze oraz wysokiej izolacyjności urządzenia, wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody użytkowej w budynkach jednoi wielorodzinnych z zastosowaniem zasobników wody. Oświetlenie w budynkach mieszkalnych: zmiana standardów oświetlenia, zastosowanie energooszczędnych źródeł światła. Sprzęt audiowizualny i urządzenia gospodarstwa domowego stosowanie energooszczędnego sprzętu audiowizualnego, stosowanie wysokosprawnych urządzeń gospodarstwa domowego (lodówki, pralki, kuchenki itd.). Analiza możliwości racjonalizacji zużycia energii według struktury rodzajowej potrzeb energetycznych występujących w lokalnej gospodarce energetycznej prowadzi do określenia: 6
wariantowych prognoz zużycia energii według zoptymalizowanych potrzeb i wyboru nośników energii pokrywających te potrzeby, mocy dostawy nośników energii (paliw i nośników sieciowych energia elektryczna, gorąca woda i para, gaz) do odbiorców z uwzględnieniem dobowych i sezonowych zmian obciążeń dla nośników sieciowych, rozwiązań systemowych zasilania nośnikami energii lokalnej gospodarki energetycznej z uwzględnieniem zasilania przez sieciowych dostawców zewnętrznych i możliwości budowy własnych źródeł wytwarzania nośników energii. Ad.2.3. Zbilansowanie możliwości wykorzystania lokalnego potencjału energetycznego Podstawę do analizy możliwości budowy własnych źródeł nośników energii stanowi ocena: dostępności i potencjału lokalnych zasobów paliw organicznych i odnawialnych źródeł energii, zasobów energii odpadowej z gospodarki komunalnej i przemysłowej miasta, dostępności i pewności dostaw spoza lokalnych źródeł, 7
wzrostu zagrożenia środowiska naturalnego w wyniku budowy własnych źródeł nośników energii oraz doboru środków minimalizacji tego zagrożenia. 3.Lokalne planowanie energetyczne (źródło: Planowanie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gmin projekt zrealizowany ze środków rządu Północnej Nadrenii-Westfalii oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach przy współpracy z firmą konsultingową GERTEC GmbH Beratende Ingenieure (Essen) oraz miast: Lubliniec, Miasteczko Śląskie i Rydułtowy, Katowice-Essen 2001) Cele planowania: zapewnienie bezpiecznego, efektywnego i przyjaznego środowisku rozwoju systemów energetycznych na terenie gminy i realizację strategii rozwoju gospodarczego i społecznego gminy; realizacja swoich podstawowych zadań własnych związanych z infrastrukturą techniczną (m.in. wodociągi, zaopatrzenie w energię, komunikacja publiczna); koordynowanie i wpływanie na rynkowe zachowania podmiotów gospodarczych, w tym przedsiębiorstw energetycznych; Korzyści: skuteczne zarządzanie gospodarką energetyczną gminy, 8
określenie przyszłego rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów energetycznych gminy, uzgadnianie częściowego finansowania infrastruktury energetycznej przez przedsiębiorstwo energetyczne, łatwiejszy dostęp do środków finansowych na realizację zadań w zakresie rozwoju infrastruktury energetycznej, np. z programów pomocowych Unii Europejskiej, skuteczne oddziaływanie na zmniejszenie kosztów usług energetycznych, osiąganie wymiernych efektów w odniesieniu do środowiska naturalnego, co może pozytywnie wpływać na promocję gminy i stymulować jej rozwój (np. poprzez turystykę), prowadzenie działalności gospodarczej w sposób przemyślany, tworzenie warunków umożliwiających powstawanie nowych miejsc pracy związanych z rozwojem usług energetycznych. Podstawowe zasady przygotowywania założeń do planu zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe przez gminę: 1. zdefiniować priorytety (problemy do rozwiązania w gminie), n.p.: 9
możliwości zmniejszenia kosztów ogrzewania budynków przez przyjazne środowisku i efektywne źródła ciepła (np. skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej), modernizację sieci i termomodernizację budynków, termomodernizacja budynków publicznych, oszczędzanie energii i kosztów przy oświetlaniu ulic, zaopatrzenie nowych terenów w energię, wykorzystanie odpadowego ciepła przemysłowego, wykorzystanie lokalnych i odnawialnych źródeł energii, gazyfikacja gminy; 2. określić zakres projektu założeń lub planu, 3. zinwentaryzować istniejące opracowania, którymi dysponuje urząd gminy; pozyskać plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych działających na terenie gminy, 4. właściwie zorganizować opracowywanie założeń powołać Komitet Sterujący, w skład którego powinni wejść przedstawiciele wszystkich liczących się podmiotów działających na rynku energii, 10
5. spróbować zainteresować sąsiednie gminy razem może być taniej i efektywniej, 6. przygotować dobrą specyfikację dla wykonawców. Wskazówki dla gmin: jak zwiększyć dobre postrzeganie władz gminy przez swoich mieszkańców i inwestorów? 1. zorganizować punkt informacyjny (np. wystawy i konkursy na temat oszczędzania energii w szkołach itp.) 2. przygotować i realizować projekty nie tylko energetyczne i środowiskowe, ale także wspierające lokalne firmy i tworzenie nowych miejsc pracy, 3. nawiązać stałe kontakty z lokalnymi mediami, informować mieszkańców o tym, co zrobiono i robi się, żeby poprawić bezpieczeństwo, zmniejszać koszty energii, chronić środowisko, dbać o dobry wizerunek gospodarczy gminy. Przykładowa struktura projektu założeń do planu i planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe I. Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 11
Część 1 Analiza i ocena zaopatrzenia miasta w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Stan istniejący diagnoza 1. Podstawa opracowania projektu założeń 2. Opis społeczno-gospodarczy miasta 2.1. Społeczeństwo miasta 2.1.1. Demografia 2.1.2. Sytuacja mieszkaniowa 2.2. Gospodarka 2.2.1. Informacje ogólne 2.2.2. Podmioty gospodarcze 2.2.3. Przemysł, budownictwo i działalność handlowo-usługowa 2.2.4. Zatrudnienie 3. Systemy energetyczne 3.1. Wprowadzenie 3.2. System ciepłowniczy 3.3. System gazowniczy 3.4. System elektroenergetyczny 3.5. Systemy lokalne i indywidualne oparte na paliwie stałym 12
3.6. Systemy lokalne i indywidualne oparte na paliwie gazowym i olejowym 3.7. Możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii z uwzględnieniem skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych 3.8. Stan środowiska w mieście 3.9. Koszty ciepła 3.10.Konkurencyjność systemów cieplnych w ogrzewaniu pomieszczeń mieszkalnych (przykładowo w określonym roku) 4. Diagnoza stanu aktualnego zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 5. Potrzeba zmian Część 2 - Analiza i ocena zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Stan docelowy prognozy i koncepcje 1. Wprowadzenie 2. Wyjściowe założenia rozwoju 2.1. Założenia polityki energetycznej Polski 2.2. Polityka oraz rozwój cen paliw i energii w Polsce 13
2.3. Prawdopodobne scenariusze uwarunkowań zewnętrznych 2.4. Wyjściowe założenia rozwoju społecznogospodarczego miasta 3. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 4. Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych 5. Możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii 6. Zakres współpracy z innymi gminami 7. Rekomendacje do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 7.1. Propozycje opcji zaopatrzenia miasta w ciepło 7.2. Rekomendacje wyboru opcji organizacji zaopatrzenia w ciepło 7.3. Kierunki rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe do uwzględnienia w planie II. Plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe 1. Wprowadzenie 14
1.1. Podstawa opracowania projektu planu 1.2. Informacje wstępne 2. Planowane przedsięwzięcia w zakresie zwiększania bezpieczeństwa (pewności i powszechności zasilania) 2.1. Przedsięwzięcia techniczne 2.2. Przedsięwzięcia w zakresie kosztów usług energetycznych 3. Koordynacja planów przedsiębiorstw energetycznych 3.1. Monitorowanie zmian 3.2. Uaktualnianie prognoz 3.3. Modernizacja źródeł ciepła dla najbardziej prawdopodobnego zapotrzebowania na ciepło 4. Aktualizacja planu zagospodarowania przestrzennego uwzględniająca plany energetyczne miasta i przedsiębiorstw energetycznych 5. Ochrona środowiska 5.1. Niska emisja 5.2. Wysoka emisja 6. Akceptacja społeczna 15
7. Zaopatrzenie budynków wielorodzinnych w ciepło wytwarzane z gazu ziemnego 8. Zakres współpracy z innymi gminami 9. Syntetyczne zestawienie proponowanych przedsięwzięć 16