URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu. J^D= Vrocław OCHRONA ŚRODOWISKA I LEŚNICTWO W WOJ. WROCŁAWSKIM W 1994 R. WROCŁAW 1995 r. ! 86oe

J^D= Vrocław URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu OCHRONA ŚRODOWISKA I LEŚNICTWO W WOJ. WROCŁAWSKIM W 1994 R. WROCŁAW 1995 r.! 86oe

u /'

V Vrocław / URZĄD STATYSTYCZNY we Wrocławiu OCHRONA ŚRODOWISKA I LEŚNICTWO W WOJ. WROCŁAWSKIM W 1994 R. WROCŁAW 1995 r.

OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kreska I-I - zjawisko nie wystąpiło Zero /O / - zjawisko istniało, jednakże w ilościach mniejszych od liczb, które mogły być wyrażone uwidocznionymi w tablicach znakami cyfrowymi, np. jeżeli produkcja wyrażona jest w tysiącach ton /w liczbach całkowitych/, znak 0 oznacza wtedy, że produkcja w danym przypadku nie osiągnęła 0,5 tys. ton Kropka /./ - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych Znak X - wypełnienie pozycji, ze względu na układ tablicy, jest niemożliwe lub niecelowe " W tym" - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy Druk: Oddział Poligraficzny US we Wrocławiu, zam. 264/95, nakład 35 egz., cena 5.00 zł

PRZEDMOWA Publikacja niniejsza jest kolejnym opracowaniem Urzędu Statystycznego we Wrocławiu o tematyce ekologicznej; w latach ubiegłych tematyka ta prezentowana była w odrębnych publikacjach z zakresu ochrony środowiska oraz leśnictwa. W wyodrębnionych częściach publikacji prezentuje się też ekonomiczne aspekty ochrony tego środowiska a także kompleks zagadnień dotyczących obszarów ekologicznego zagrożenia na terenie woj. wrocławskiego. Przedstawiona statystyczna charakterystyka środowiska naturalnego dotyczy 1994 roku na tle lat ubiegłych. Podstawowym źródłem prezentowanych danych była sprawozdawczość GUS oraz, dla możliwie wszechstronnego przedstawienia problematyki, dane pozyskane ze źródeł pozastatystycznych. Publikację opracowały: - w części "Ochrona środowiska", "Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska" oraz "Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia" - mgr inż. Oryna Słobodzian, -w części "Leśnictwo" - Janina Obszarna. Urząd Statystyczny we Wrocławiu wdzięczny będzie za przekazanie uwag opiniujących, bądź nowych propozycji, które pozwoliłyby w przyszłości doskonalić zakres i czytelność oraz zwiększy praktyczną przydatność tej publikacji. mgr Jacek Kaleta Dyrektor Urzędu Statystycznego we Wrocławiu Wrocław, listopad 1995 r.

SPIS TREŚCI I. OCHRONA ŚRODOWISKA Wprowadzenie... Ochrona środowiska w woj. wrocławskim na tle kraju w 1994 r... - POWIERZCHNIA ZIEMI. GLEBA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Stan ewidencyjny i kierunki wykorzystania powierzchni województwa... Grunty rolne i leśne wyłączone z produkcji rolnej i leśnej... Zużycie nawozów sztucznych i wapniowych na 1 ha UR... Ważniejsze dane o gruntach rolnych i leśnych wyłączonych z produkcji w 1994 r... Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji oraz grunty zrekultyzowane i zdegradowane w 1994 r. -WODA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej wg źródeł poboru... Pobór i zużycie wody w przemyśle...... Ocena sanitarna wody pobieranej przez ludność... Nawadnianie gruntów rolnych i leśnych oraz uzupełnianie stawów rybnych... Powierzchnia zmeliorowanych gruntów ornych, łąk i pastwisk... Miasta obsługiwane przez komunalne oczyszczalnie ścieków w 1994 r... Ładunki zanieczyszczeń w ściekach surowych i oczyszczanych w komunalnych oczyszczalniach ścieków w 1994 r.. Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych... Ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone do wód powierzchniowych w 1994 r... Ścieki odprowadzone kanalizacją miejską w 1994 r... Gospodarowanie wodą, zanieczyszczenie i ochrona wód w zakładach w 1994 r... Gospodarowanie wodą (wg rodzajów działalności - EKD)... Ścieki przemysłowe oczyszczane i nie oczyszczane wg rodzajów działalności - EKD... - POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych... Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (wg miast i gmin)... Wyposażenie zakładów w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego... Zanieczyszczenia i ochrona powietrza wg miast i gmin w 1994 r... Emisja zanieczyszczeń powietrza wg rodzajów substancji w 1994 r.... Emisja i redukcja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza wg EKD w 1994 r... - ODPADY PRZEMYSŁOWE 1 KOMUNALNE Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Ważniejsze dane o odpadach przemysłowych... Odpady przemysłowe nagromadzone i wytworzone wg rodzajów w 1994 r... Odpady przemysłowe wg miast i gmin w 1994 r... Odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska wg EKD w 1994 r... Tabl. Str. X 7 I 8 X 11 X 11 1 12 2 13 3 13 4 14 5 16 X 19 X 20. 6 21 7 22 8 22 9 23 10 23 11 23 12 24 13 24 14 25 15 26 16 27 17 29 18 29 X 31 X 32 19 33 20 33 21 33 22 34 23 37 24 38 X 39 X 39 25 41 26 41 27 42 28 42 II. LEŚNICTWO Wprowadzenie... Wybrane dane o leśnictwie w woj. wrocławskim na tle kraju w 1994 r... -ZASOBY LEŚNE Uwagi metodyczne...... Uwagi analityczne... Powierzchnia gruntów leśnych wg form własności... Powierzchnia lasów i gruntów przemysłowych do zalesienia w 1994 r... Powierzchnia lasów wg wieku i składu gatunkowego drzewostanów w 1994 r.... Powierzchnia lasów i lesistość wg gmin w 1994 r... Powierzchnia lasów prywatnych wg urzędów rejonowych w 1994 r... Powierzchnia lasów stanowiących własność gmin w 1994 r... Zasoby drzewne na pniu wg klas i grup rodzajowych w 1994 r... X 43 II 44 X 45 X 47 1(29) 48 2(30) 48 3(31) 49 4(32) 50 5(33) 51 6(34) 51 7(35) 52

Spis treści 5 Tabl. Str. - ZAGOSPODAROWANIE LASÓW I ZADRZEWIENIA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Odnowienia, zalesienia i inne prace hodowlane w 1994 r... Odnowienia i zalesienia... Hodowla lasów w lasach prywatnych wg urzędów rejonowych w 1994 r... Zadrzewienia i pozyskanie drewna (grubizny) z zadrzewień... Zadrzewienia i pozyskanie drewna (grubizny) z zadrzewień wg gmin w 1994 r... Zieleń miejska ogólnie dostępna i osiedlowa wg miast w 1994 r... - GOSPODARCZE WYKORZYSTANIE LASÓW Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Pozyskanie drewna (grubizny)... Pozyskanie drewna w lasach prywatnych wg urzędów rejonowych w 1994 r... Pozyskanie drewna wg form własności i asortymentów... -ŁOWIECTWO Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Ważniejsze zwierzęta łowne... Odstrzał zwierząt łownych... Koła i członkowie Polskiego Związku Łowieckiego oraz obwody łowieckie... -ZAGROŻENIE I OCHRONA ŚRODOWISKA LEŚNEGO ORAZ PRZYRODY Uwagi metodyczne...... Uwagi analityczne... Powierzchnia i masa drzewostanów zagrożonych szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów wg stref zagrożenia. Powierzchnia i kategorie lasów ochronnych... Obszary i obiekty prawnie chronione... Obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu wg gmin w 1994 r... Rezerwaty przyrody... Pomniki przyrody... Grunty leśne wyłącznie na cele zalesienia... Usuwanie posuszu i wiatrołomów... Chemiczne zwalczanie szkodników lasów w 1994 r... Pożary w lasach... Monitoring techniczny środowiska leśnego... X 53 X 54 8(36) 55 9(37) 56 10(38) 56 11(39) 56 12(40) 57 13(41) 58 X 59 X 59 14(42) 60 15(43) 60 16(44) 61 X 63 X 64 17(45) 65 18(46) 65 19(47) 65 X 67 X 68 20(48) 71 21(49) 71 22(50) 72 23(51) 72 24(52) 73 25(53) 73 26(54) 73 27(55) 74 28(56) 74 29(57) 74 30(58) 74 III. EKONOMICZNE ASPEKTY OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska... Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną... Efekty rzeczowe inwestycji gospodarki wodnej... Efekty rzeczowe inwestycji ochrony środowiska... Wpływy na Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na tle kraju... Wykorzystanie środków Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w woj. wrocławskim na tle kraju.. Opłaty z tytułu wyłączenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne w woj. wrocławskim na tle kraju.. Wykorzystanie środków Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych w woj. wrocławskim na tle kraju... Gromadzenie Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wg gmin w 1994 r... X 75 X 77 1(59) 79 2(60) 79 3(61) 79 4(62) 80 5(63) 80 6(64) 81 7(65) 81 8(66) 81 9(67) 82 IV. WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA Uwagi metodyczne... Uwagi analityczne... Zróżnicowanie skali degradacji i zanieczyszczeń powietrza... Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej... Pobór i zużycie wody w przemyśle... Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzane do wód powierzchniowych... Ścieki przemysłowe oczyszczane i nieoczyszczane... Ścieki komunalne odprowadzone kanalizacją miejską w 1994 r.... Ważniejsze dane o zanieczyszczenia ch powietrza atmosferycznego... Ważniejsze dane o zanieczyszczeniu powietrza na na obszarze Ekologicznego Zagrożenia w 1994 r... Wybrane dane o zagrożeniu i ochronie środowiska leśnego... Odpady przemysłowe nagromadzone i wytworzone oraz tereny ich składowania... X 83 X 83 1(68) 87 2(69) 87 3(70) 4(71) 5(72) 6(73) 7(74) 8(75) 9(76) 10(77) 8 8 8 89 90 90 91 91

I. OCHRONA ŚRODOWISKA Wprowadzenie Zakres prezentowanych danych regulują ustawy: o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 3111980 r. (tekst jednolity z dnia 15 IV 1994 r. - Dz. U. nr 49, poz. 196); o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska z dnia 20 VII 1991 r. - (Dz.U. nr 77, poz. 335); o ochronie przyrody z dnia 16 X 1991 r. - (Dz. U. nr. 114, poz. 492); prawo wodne z dnia 24 X 1974 r. - (Dz. U. nr. 38, poz. 230) z późniejszymi zmianani; o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 26 III 1982 r. - (Dz. U. nr. 11, poz. 79); o lasach z dnia 28 IX 1991 r. - (Dz. U. nr. 101, poz. 444). Bazę informacyjną przedstawionych zjawisk stanowiła sprawozdawczość roczna GUS, Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Dane prezentowane w publikacji przedstawiono obok ujęcia wojewódzkiego także w przekrojach gminnych, o ile to było możliwe tematy podstawowe objęto retrospekcją z lat 1990, 1993 i 1994; natomiast dla tematów szczegółowych przedstawiono dane za 1994 rok. W tablicach opracowanych na podstawie wydruków komputerowych w niektórych ujęciach nie zachodzą zgodności matematyczne (różnice minimalne) ze względu na elektroniczną technikę zaokrągleń stosowaną przy zmianie jednostek miary. Objaśnienia zakresowe i pojęciowe prezentowanych w opracowaniu kategorii (wskaźników) statystycznych podano w ramach poszczególnych działów tematycznych publikacji. Pełniejszy zakres definicji pojęć i interpretacji wskaźników zawierają "Zasady metodyczne statystyki ochrony środowiska i zasobów naturalnych" wydane w 1990 roku (Dz. Urz. GUS nr 11, poz. 48) oraz opracowanie "Definicje pojęć z zakresu ochrony środowiska" wydane przez GUS w 1993 roku. Charakterystykę województwa w zakresie publikowanych tematów omówiono przy każdym z prezentowanych "działów" w uwagach analitycznych. Doskonalenie zakresu i metod badań środowiskowych powoduje, że corocznie może zmieniać się zakres możliwych do zaprezentowania informacji o środowisku i jego ochronie.

8 Ochrona środowiska - Wprowadzenie TABL. I. OCHRONA ŚRODOWISKA W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU W 1994 R. Polska Województwo wrocławskie Wyszczególnienie w liczbach bezwzględnych 1993 = 100 Polska = 100 Powierzchnia ogółem3^ w tys. ha... 31269 629 100,0 2,0 w tym: użytki rolne... 18690 408 100,0 2,2 lasy i zadrzewienia... 8937 137 100,0 1,5 wody... 830 17 100,0 2,0 użytki kopalne... 43 0,6 100,0 1,4 tereny: komunikacyjne... 998 26 100,0 2,6 osiedlowe... 994 27 103,8 2,6 nieużytki... 505 4 100,0 0,8 Użytki rolne wyłączone na cele nierolnicze w ha... 6368 375 68,9 5,9 Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji i zagospodarowania3^ w ha... 89052 1400 92,5 1,6 Grunty zrekultywowane w ha... 2246 14 20,9 0,6 Grunty zagospodarowane w ha... 1389 11 18,0 0,8 Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej w hm^... 11978,2 218,7 98,9 1,8 na cele: produkcyjne... 8136,9 39,9 97,8 0,5 rolnictwa i leśnictwa... 1237,8 81,4 102,8 6,6 gospodarki komunalnej... 2603,4 97,4 96,2 3,7 Ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzone do wód powierzchniowych w hm^... 9796,7 105,5 98,3 1,1 w tym wymagające oczyszczania... 3183,0 93,4 98,3 2,9 oczyszczane... 2373,7 81,4 96,2 3,4 mechanicznie... 1025,6 16,1 97,0 1,6 chemicznie... 155,6 1,8 300,0 1,2 biologicznie... 1192,5 63,5 94,2 5,3 nieoczyszczane... 809,3 12,1 116,3 1,5 odprowadzane: bezpośrednio z zakładów przemysłowych... 85,7 5,0 125,0 5,8 siecią kanalizacji miejskiej... 723,6 7,1 110,9 1,0 Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w tys. t/rok: pyłowych... 529,3 11,4 73,5 2,2 gazowych (bez C02)... 2940,8 36,1 93,8 1,2 w tym dwutlenku siarki... 1726,0 20,8 91,2 1,2 Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w tys. t/rok: pyłowe... 19715,9 283,0 96,9 1,4 gazowe... 989,7 2,9 93,5 0,3 a/ Stan w końcu roku.

Ochrona środowiska - Wprowadzenie 9 TABL. I. OCHRONA ŚRODOWISKA W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU W 1994 R. (dok.) Polska Województwo wrocławskie Wyszczególni enie w liczbach bezwzględnych 1993 = 100 Polska = 100 Odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska w tys. ton: nagromadzone na terenach zakładów przemysłowych3/... 1871764,8 9553,3 101,6 0,5 wytworzone w ciągu roku... 120892,6 560,5 94,0 0,5 wykorzystane gospodarczo... 65627,2 224,7 124,7 0,3 unieszkodliwione... 538,0 0,3 100,0 0,1 składowane... 54727,4 335,5 80,7 0,6 Powierzchnia lasów3/ w tys. ha... 8732,2 133,2 100,0 1,5 Grunty leśne wyłączone na cele nieleśne w ha... 673,6 12,8 13,1 1,9 Parki narodowe3/; liczba obiektów... 19 - - - powierzchnia^/w ha... 249205 - - - Parki krajobrazowe3/; liczba obiektów... 96 2 200,0 2,1 powierzchnia* /w ha... 1860500 15333 208,6 0,8 Rezerwaty przyrody3/; liczba rezerwatów... 1072 16 100,0 1,5 powierzchnia w ha... 117367 5742 100,0 5,0 w tym rezerwaty ścisłe... 4692 68 100,0 1,4 Pomniki przyrody3/... 23529 275 100,0 1,2 Lasy ochronne3/w tys. ha... 3311,6 60,8 133,0 1,8 Nakłady inwestycyjne /ceny bieżące/ na: ochronę środowiska: w tys. zł... 2127565,0 63590,2 180,9 3,0 w tym na: ochronę wód... 1001878,3 28778,9 190,3 2,9 ochronę powietrza... 941889,0 31661,1 185,5 3,4 ochronę powierzchni ziemi... 176087,9 3150,2 109,3 1,8 w % nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej 6,3 5,4 138,5 X na 1 mieszkańca w zł... 55 56 180,6 X gospodarkę wodną: w tys. zł... 979596,7 27063,6 96,6 2,8 ujęcia i doprowadzenia wody... 765827,5 22122,3 91,9 2,9 zbiorniki wodne... 142354,3 1193,5 45,0 0,8 regulacja i zabudowa rzek i potoków... 45631,0 3300,4 435,7 7,2 obwałowania przeciwpowodziowe... 16026,1 220,0 61,3 1,4 stacje pomp... 9757,8 227,4 132,1 2,3 w % nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej... 2,9 2,3 74,2 X na 1 mieszkańca w zł... 25 24 96,0 X a/ Stan w końcu roku. b/ Bez strefy ochronnej.

10 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba STRUKTURA POWIERZCHNI WOJEWÓDZTWA W 1994 R. WG WYKORZYSTANIA 628,7 km 64,8% użytki rolne UD lasy i zadrzewienia ^ wody H tereny komunikacyjne tereny osiedlowe nieużytki fl tereny pozostałe ZUŻYCIE NAWOZÓW SZTUCZNYCH I WAPNIOWYCH NA 1 ha UR w kg/1 ha UR 1990/91 1993/94 azotowe 0 fosforowe 0 potasowe wapniowe

- POWIERZCHNIA ZIEMI. GLEBA Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 11 Uwagi metodyczne Dane o stanie ewidencyjnym przeznaczenia gruntów opracowano na podstawie wykazów gruntów sporządzonych przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii oraz Wydział Geodezji i Gospodarki Gruntami Urzędu Wojewódzkiego. Powierzchnia wyrównawcza jest to różnica pomiędzy teoretyczną powierzchnią geodezyjną, określoną na podstawie map w skali 1:25000 z uwzględnieniem m.in. poprawki na kulistość Ziemi, a sumą powierzchni jednostek podziału administracyjnego (miast, gmin) wykazanych w ewidencji gruntów. Informacje o gruntach rolnych i leśnych wyłączonych z produkcji na cele nierolnicze i nieleśne dotyczą gruntów, za które pobrano należności i opłaty: dla gruntów nabytych do 1981 roku w trybie rozporządzenia Rady Ministrów (Dz. U. 1974 r. Nr 19, poz. 104; Dz.U. 1977 r. Nr 33 poz.145); dla gruntów wyłączonych w latach 1982-1991 w trybie rozporządzenia Rady Ministrów (z. U. 1982 r. Nr 20 poz. 149) do ustawy z dnia 26. III. 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 11 poz. 79). Dane nie uwzględniają ubytku gruntów rolnych nie związanego ze zmianą właściciela. W związku ze zmianą interpretacji odnośnych przepisów prawnych, użytki rolne wyłączone pod zalesienia i zadrzewienia nie podlegają przepisom ustawy o ochronie gruntów rolnych. Klasy bonitacyjne użytków rolnych określają jakość użytku rolnego pod względem jego przydatności do produkcji rolniczej. Klasa I określa najwyższą wartość rolniczą, a klasa VI najniższą. Grunty orne oraz pastwiska zaliczone do klasy VI z odpowiednim symbolem RZ (grunty orne) lub PsZ (pastwiska), to grunty, które ze względu na niską jakość uznane zostały jako nieprzydatne do uprawy i przeznaczone do zalesienia. Rekultywacja gruntów zdewastowanych i zdegradowanych polega na nadaniu im lub przywróceniu wartości użytkowej przez wykonywanie właściwych zabiegów technicznych, agrotechnicznych i biologicznych. Grunty zrekultywowane podlegają zagospodarowaniu, czyli rolniczemu, leśnemu lub innemu rodzajowi użytkowania. Zagospodarowanie zrekultywowanych gruntów polega na wykonaniu odpowiednich zabiegów umożliwiających wykorzystanie tych gruntów dla celów gospodarki rolnej, leśnej, wodnej, komunalnej lub innej. Dane o gruntach zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji i zagospodarowania dotyczą gruntów zdewastowanych, tj. takich, które w wyniku działalności przemysłowej i eksploatacji kopalin utraciły całkowicie wartości użytkowe oraz gruntów zdegradowanych, tj. takich, których wartość użytkowa zmalała w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych lub na skutek zanieczyszczenia środowiska. Uwagi analityczne Według ewidencji geodezyjnej 49 województw kraju zajmowało powierzchnię wynoszącą 31268502 ha. Województwo wrocławskie jako 24 pod względem udziału wielkości tej powierzchni zajmuje 628717 ha (2,0 % powierzchni krajowej). Wg stanu w końcu 1994 roku powierzchnia użytków rolnych województwa wrocławskiego wynosiła 407594 ha (64,8 % powierzchni ogółem) i była mniejsza o 138,0 ha w odniesieniu do 1993 roku. Z produkcji rolniczej wyłączono 375,1 ha użytków rolnych (o 169,5 ha mniej niż w 1993 r.), w tym wg klas bonitacji w I-III znajdowało się 271,4 ha (o 28,2 ha więcej niż w roku 1993), w IV - 72,5 ha (o 62,4 ha mniej) oraz w V, VI, Viz - 31,2

12 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba ha (o 135,3 ha mniej niż przed rokiem). Z powierzchni użytków rolnych wyłączonych z produkcji rolniczej pod zalesienia i zadrzewienia przeznaczono 5,5 ha, tj. 1,5 %. Zwiększyła się powierzchnia terenów osiedlowych z 26291 ha w 1993 r. do 26568 ha w 1994 r., Areał terenów osiedlowych w minionym roku stanowił 4,2% powierzchni województwa. Pod zabudową znajdowało się 20507 ha, niezabudowanych pozostawało 2604 ha. Powierzchnia terenów zieleni na osiedlach uległa zmniejszeniu o 40 ha i wynosiła 3457 ha. W trybie obowiązujących przepisów prawnych o ochronie gruntów rolnych i leśnych (bez gruntów rolnych wyłączonych pod zalesienia i zadrzewienia) w ubiegłym roku wyłączonych zostało 382,4 ha tj. o 59,0 ha mniej w porównaniu do 1993 r. W stosunku do stanu sprzed roku w 1994 r. zmniejszyła się powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych wymagających rekultywacji i zagospodarowania z 1512,7 ha do 1400,0 ha, a ilość gruntów zrekultywowanych w 1994 r. była znacznie mniejsza (o 53,4 ha). Zabiegom rekultywacyjnym poddano 13,7 ha, z tego na cele leśne przeznaczono tylko 3,1 ha (5,1 ha w 1993 r.). Powierzchnia gruntów zagospodarowanych wynosiła 10,6 ha (61,1 ha przed rokiem) i przeznaczono je na inne cele niż rolne i leśne. W roku gospodarczym 1993/1994 zaznaczył się niewielki wzrost zużycia nawozów sztucznych. Na 1 ha użytków rolnych zużyto 100,4 kg NPK (65,8 kg w Polsce) w przeliczeniu na czysty składnik, w tym nawozów azotowych wysiano 58,7 kg (o 8,3 kg więcej niż przed rokiem), fosforowych -19,1 kg (o 1,7 kg więcej) i potasowych - 22,6 kg (więcej o 2,1 kg). Odwrotną sytuację odnotowano w przypadku zastosowania nawozów wapniowych. W roku gospodarczym 1993 / 94 zużycie nawozów wapniowych wyniosło 119,3 kg/l ha użytków rolnych, co oznacza spadek o 19,1 kg w stosunku do poprzedniego roku gospodarczego. TABL. 1. STAN EWIDENCYJNY I KIERUNKI WYKORZYSTANIA POWIERZCHNI WOJEWÓDZTWA Stan w końcu roku 1990 1993 1994 Wyszczególnienie w tys. ha na 1 mieszkańca w ha w tys. ha na 1 mieszkańca w ha w tys. ha na 1 mieszkańca w ha OGÓŁEM... 628,7 0,56 628,7 0,56 628,7 0,55 Użytki rolne... 408,7 0,36 407,7 0,36 407,6 0,36 Lasy i zadrzewienia... 136,4 0,12 136,6 0,12 136,6 0,12 Wody... 17,3 0,02 17,4 0,02 17,5 0,02 Użytki kopalne... 0,7 0,00 0,6 0,00 0,6 0,00 Tereny: komunikacyjne... 26,0 0,02 26,1 0,02 26,1 0,02 osiedlowe... 25,4 0,02 26,3 0,02 26,6 0,02 Nieużytki... 4,3 0,00 4,3 0,00 4,3 0,00 Tereny pozostałe... 8,4 0,01 8,2 0,01 7,9 0,01 Powierzchnia wyrównawcza... 1,5 0,00 1,5 0,00 1.5 0,00

Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 13 TABL. 2. GRUNTY ROLNE I LEŚNE WYŁĄCZONE / Z PRODUKCJI ROLNICZEJ I LEŚNEJ Wyszczególnienie 1990 1993 1994 w hektarach OGÓŁEM 552 388 Wyłączone z produkcji rolniczej w trybie obowiązujących przepisów prawnych o ochronie gruntów... w tym użytki rolne... według klas bonitacyjnych: 45 441 382 45 545 375 I - III.. IV,V-VI Z 12 243 33 302 271 104 Kierunki wyłączenia: zalesienia... tereny: osiedlowe... przemysłowe... użytki kopalne... tereny komunikacyjne... zbiorniki i urządzenia wodne... inne cele... a/ W trybie obowiązujących przepisów prawnych o ochronie gruntów. TABL. 3. ZUŻYCIE NAWOZÓW SZTUCZNYCH I WAPNIOWYCH (w przeliczeniu na czysty składnik) NA 1 ha UŻYTKÓW ROLNYCH Wyszczególnienie 1990/91 1992/93 1993/94 w kilogramach NAWOZY SZTUCZNE: Ogółem (NPK)... 144,2 88,3 100,4 azotowe (N)... 56,7 50,4 58,7 fosforowe (P^O^)... 33,3 17,4 19,1 potasowe (K20)... 54,2 20,5 22,6 NAWOZY WAPNIOWE (CaO)... 257,2 138,4 119,3

14 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba TABL. 4. WAŻNIEJSZE DANE O GRUNTACH ROLNYCH I LEŚNYCH WYŁĄCZONYCH Z PRODUKCJI W1994 R. Wyszczególnienie Wykonane zdjęcie wierzchnej warstwy ziemi uprawnej razem I-III Użytki rolne klasy bonitacji rv V, VI, viz Stawy rybne inne Lasy :?*> w hektarach Ogółem grunty Z ogółem - wyłączono w trybie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych*^ na cele z razem wyłączono pod zalesienia i zadrzewienia razem osiedlowe przemysłowe komunikacyjne pod użytki kopalne pozostałe OGÓŁEM... 387,9 375,1 271,4 72,5 31,2 5,5-12,8 40,9 382,4 318,2 19,2 2,3 6,5 36,2 MIASTA razem... 56,7 50,5 33,9 12,2 4,4 - - 6,2 24,8 56,7 34,6 6,8 - - 15,3 Wrocław-Stare Miasto. 35,2 35,2 27,5 6,1 1,6 - - - 15,0 35,2 26,7 2,7 - - 5,8 Bierutów... - - - - - - - - - - - - - - - Brzeg Dolny... 7,6 7,6 3,9 3,6 0,1 - - - 2,2 7,6 1,6 3,6 - - 2,4 Jelcz-Laskowice... 1,6 1,6 0,3 0,4 0,9 - - - - 1,6 1,6 - - - - Kąty Wrocławskie... 1,2 1,0 0,9 0,1 - - - 0,2 0,6 1,2 1,0 - - - 0,2 Milicz... 0,6 0,1 0,1 - - - - 0,5 0,5 0,6 0,1 - - - 0,5 Oborniki Śląskie... 5,4 - - - - - - 5,4 5,4 5,4 - - - - 5,4 Oleśnica... 0,5 0,4 0,4 - - - - 0,1 0,5 0,5 0,3 - - - 0,2 Oława... 1,0 1,0 0,2 0,7 0,1 - - - - 1,0 0,9 0,1 - - - Sobótka... 1,2 1,2 0,5 0,5 0,2 - - - - 1,2 1,2 - - - - Strzelin... 0,2 0,2-0,2 - - - - - 0,2 - - - - 0,2 Środa Śląska... 0,7 0,7 0,1 0,1 0,5 - - - - 0,7 0,1 - - - 0,6 Trzebnica... - - - - - - - - - - - - - - - Twardogóra... 0,1 0,1 - - 0,1 - - - - 0,1 0,1 - - - - Wiązów... - - - - - - - - - - - - - - - Wołów... U 1,1-0,2 0,9 - - - 0,6 1,1 0,7 0,4 - - - Żmigród... 0,3 0,3-0,3 - - - - - 0,3 0,3 - - - - WIEŚ razem... 331,2 324,6 237,5 60,3 26,8 5,5-6,6 16,1 325,7 283,6 12,4 2,3 6,5 20,9 Bierutów... - - - - - - - - - - - - - - - Borów... - - - - - - - - - - - - - - - Brzeg Dolny... 0,1 0,1 0,1 - - - - - 0,1 - - - - 0,1 Cieszków... 0,2 0,2 - - 0,2 - - - 0,1 0,2 - - - - 0,2 Czernica... 2,9 2,9 0,1 2,1 0,7 - - - 0,9 2,9 2,6 0,3 - - - Długołęka... 5,7 5,7 4,6 0,8 0,3 - - - - 5,7 0,8 4,4-0,5 Dobroszyce... - - - - - - - - - - - - - - - Domaniów... - - - - - - - - - - - - - - a/ Publiczne i prywatne, b/ Bez gruntów rolnych wyłączonych pod zalesienie, zadrzewianie.

Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 15 TABL. 4. WAŻNIEJSZE DANE O GRUNTACH ROLNYCH I LEŚNYCH WYŁĄCZONYCH Z PRODUKCJI W 1994 R. (dok.) Wyszczególnienie Ogółem Użytki rolne Wyko- Z ogółem - wyłączono w trybie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych^ klasy bonitacji z ra- nane na cele zem zdjęcie Lasy wyłączono wierz Stawy rybne grunty pod ch nej razem inne I-III IV VI, sienia wy zem osie przekomupod V, zale warst radlowmysłonika- użytki VIZ i zad- ziemi we cyjne koparze- uprą- Ine wie- wnej nia w hektarach Jelcz-Laskowice... 0,2 0,2 0,1-0,1 - - - - 0,2 0,2 - - - - Jordanów Śląski... 0,1 0,1 0,1 - - - - - - 0,1 0,1 - - - - Kąty Wrocławskie... 9,2 9,2 5,4 2,9 0,9 - - - 1,3 9,2 6,1 - - - 3,1 Kobierzyce... 15,6 15,6 13,5 2,1 - - - - 4,3 15,6 2,1 7,0 - - 6,5 Kondratowice... - - - - - - - - - - - - - - - Kostomłoty... 1,9 1,9 0,7 1,2 - - - - 0,2 1,9 0,2 0,2 - - 1,5 Krośnice... 0,7 0,7-0,1 0,6 - - - - 0,7 0,6 - - - 0,1 Łagiewniki... 3,8 3,8 3,8 - - - - - - 3,8 2,1-1,2-0,5 Malczyce... 0,5 0,5 0,1 0,2 0,2 - - - - 0,5 0,4 - - - 0,1 Mietków... - - - - - - - - - - - - - - - Miękinia... 0,1 0,1-0,1 - - - - - 0,1 0,1 - - - - Milicz... 1,8 1,8 - - 1,8 - - - - 1,8 0,5 0,3 0,8-0,2 Oborniki Śląskie... - - - - - - - - - - - - - - - Oleśnica... 6,7 6,7 0,2 4,1 2,4 5,5 - - 0,2 1,2 0,5 - - - 0,7 Oława... 0,4 0,4-0,1 0,3 - - - - 0,4 0,4 - - - - Prusice... 3,3 3,3 0,5 1,4 1,4 - - - 0,2 3,3 3,1-0,2 - - Sobótka... 4,6 4,6 3,4 1,2 - - - - - 4,6 4,2 0,2 - - 0,2 Strzelin... 2,9 2,9 2,1 0,5 0,3 - - - 0,2 2,9 - - - - 2,9 Środa Śląska... - - - - - - - - - - - - - - - Święta Katarzyna... 0,5 0,5 0,3 0,1 0,1 - - - - 0,5 0,5 - - - - Trzebnica... 0,7 0,7 0,5 0,1 0,1 - - - - 0,7 0,7 - - - - Twardogóra... 0,1. 0,1 - - 0,1 - - - - 0,1 0,1 - - - - Wiązów... 250,0 250,0 200,4 37,9 11,7 - - - - 250,0 250,0 - - - - Wińsko... 2,8 2,8-2,3 0,5 - - - - 2,8 0,6 - - - 2,2 Wisznia Mała... 4,3 4,3 1,3 1,4 1,6 - - - 0,8 4,3 3,1 - - - 1,2 Wołów... 0,7 0,7-0,3 0,4 - - - 0,7 0,7 0,7 - - - - Zawonia... 1,8 1,8-0,6 1,2 - - - 0,6 1,8 0,9 - - - 0,9 Żmigród... 9,6 3,0 0,3 0,8 1,9 - - 6,6 6,6 9,6 3,0-0,1 6,5 - Żórawina... - - - - - - - - - - - - - - - aj Publiczne i prywatne, b/ Bez gruntów rolnych wyłączonych pod zalesienie, pozostałe

16 Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba TABL. 5. GRUNTY ZDEWASTOWANE I ZDEGRADOWANE WYMAGAJĄCE REKULTYWACJI ORAZ GRUNTY ZREKULTYWOWANE I ZAGOSPODAROWANE W 1994 R. X Wyszczególnienie Grunty wymagające rekultywacji ogółem zdewastowane zdegradowanea/ ogółem zrekultywowane w tym na cele Grunty w ciągu roku ogółem zagospodarowane w tym na cele ogółem sklasyfikowane gleboznawczo w tym przeznaczone na cele rolnicze leśne rolnicze leśne rolnicze leśne w hektarach OGÓŁEM... 1400,4 1095,4 305,0 13,7-3,1 10,6 - - 0,8 - - MIASTA razem... 345,2 248,7 96,5 12,0-3,1 8,9 - - - - - Wrocław-Stare Miasto... 163,7 91,1 72,6 8,9 - - 8,9 - - - - - Bierutów... - - - - - - - - - - - Brzeg Dolny... 12,5 12,5 - - - - - - - - - - Jelcz-Laskowice... 1,7 1,7 - - - - - - - - - - Kąty Wrocławskie... 2,0 2,0 - - - - - - - - - - Milicz... - - - - - - - - - - - - Oborniki Śląskie... 0,7 0,7 - - - - - - - - - - Oleśnica... - - - - - - - - - - - - Oława... 11,0-11,0 3,1-3,1 - - - - - - Sobótka... 96,0 96,0 - - - - - - - - - - Strzelin... - - - - - - - - - - - - Środa Śląska... 23,0 23,0 - - - - - - - - - - Trzebnica... 4,4 4,4 - - - - - - - - - - Twardogóra... 4,0 1,0 3,0 - - - - - - - - - Wiązów... 0,9 0,9 - - - - - - - - - - Wołów... 25,3 15,4 9,9 - - - - - - - - - Żmigród... - - - - - - - - - - - - WIEŚ razem... 1055,2 846,7 208,5 1,7 - - 1,7 - - 0,8 - - Bierutów... 18,8 18,8 - - - - - - - - - - Borów... 5,3 5,3 - - - - - - - - - - Brzeg Dolny... 39,4 39,4 - - - - - - - - - - Cieszków... 9,0 4,0 5,0 - - - - - - - - - Czernica... 49,2 49,2 - - - - - - - - - - Długołęka... 48,0 48,0 - - - - - - - - - - Dobroszyce... 3,0 3,0 - - - - - - - - - Domaniów... 6,2 6,2 - - - - - - - - - - Jelcz-Laskowice... 18,1 18,1 - - - - - - - - - - Jordanów Śląski... 18,3 18,3 - - - - - - - - - - Kąty Wrocławskie... 53,8 52,8 1,0 - - - - - - - - - a/ Ewidencja niepełna.

Ochrona środowiska - Powierzchnia ziemi. Gleba 17 TABL. 5. GRUNTY ZDEWASTOWANE I ZDEGRADOWANE WYMAGAJĄCE REKULTYWACJI ORAZ GRUNTY ZREKULTYWOWANE I ZAGOSPODAROWANE W 1994 R. (dok.) X Wyszczególnienie Grunty wymagające rekultywacji ogółem zdewastowane zdegradowanea/ ogółem zrekultywowane w tym na cele rolnicze leśne Grunty w ciągu roku ogółem w hektarach zagospodarowane w tym na cele rolnicze leśne ogółem sklasyfikowane gleboznawczo w tym przeznaczone na cele rolnicze leśne Kobierzyce... 15.2 15.2 Kondratowice... 41.3 41.3 Kostomłoty... 16,0 16,0 Krośnice... 19.0 12,0 Łagiewniki... 9.2 9.2 Malczyce... 10,6 0,8 9,8 0,8 Mietków... 117,2 117,2 Miękinia... 41.5 41.5 Milicz... 46.1 46.1 Oborniki Śląskie 23,9 23,9 Oleśnica... 16,0 16,0 Oława... 65.5 65.5 1,7 1,7 Prusice... 14.4 14.1 Sobótka... 42.0 42.0 Strzelin... 25,7 25,7 Środa Śląska 27.0 27.0 Święta Katarzyna Trzebnica... 21.1 21.1 Twardogóra 97.0 40.0 57,0 Wiązów... 22.6 22.6 Wińsko... 16.0 15.3 0,7 Wisznia Mała... 11.5 7,7 3,8 Wołów... 41.0 34.3 6,7 Zawonia... 7.3 7.3 Żmigród... 39.0 39.0 Żórawina... a/ Ewidencja niepełna.

18 Ochrona środowiska - Woda STRUKTURA POBORU WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI gospodarka komunalna EU przemysł M rolnictwo hm3 ŚCIEKI ODPROWADZANE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH (wymagające oczyszczania) 70,0 I I oczyszczone nie oczyszczone ixn w tym biologicznie

Ochrona środowiska - Woda 19 WODA Uwagi metodyczne Informacje o poborze wody dotyczą : 1) kierunku "na cele produkcyjne (poza rolnictwem i leśnictwem)" - gdzie ujęto wszystkie jednostki organizacyjne wnoszące opłaty za pobór z ujęć własnych rocznie 5 dam3 i więcej wody podziemnej albo 20 dam3 i więcej wody powierzchniowej lub odprowadzające rocznie 20 dam3 i więcej ścieków. 2) kierunku "rolnictwo i leśnictwo" - tj. jednostek organizacyjnych rolnictwa i leśnictwa zużywających wodę na potrzeby nawodnienia gruntów rolnych i leśnych o powierzchni od 20 ha oraz na potrzeby eksploatacji stawów rybnych o powierzchni powyżej 10 ha. 3) kierunku "gospodarka komunalna" - tj. przedsiębiorstw i zakładów wodociągów i kanalizacji, pozostających w gestii samorządów terytorialnych. Do miast obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków zaliczono te miasta, z których ścieki komunalne przed odprowadzeniem do odbiornika były poddawane procesom oczyszczania mechanicznego lub mechaniczno - biologicznego. W przypadku wyposażenia miasta w kilka rodzajów oczyszczalni o różnym sposobie oczyszczania, o klasyfikacji miasta do obsługiwanego przez oczyszczalnie mechaniczne decydowała przewaga ilości ścieków oczyszczanych mechanicznie, zaś o klasyfikacji miasta do obsługiwanego przez biologiczne oczyszczalnie, decydowała przewaga ścieków oczyszczanych biologicznie. Dane o ogólnej ilości odprowadzonych ścieków przemysłowych dotyczą ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód powierzchniowych, ścieków odprowadzonych do kanalizacji miejskiej oraz ścieków odprowadzonych do ziemi lub innego odbiornika łącznie z wodami użytymi do celów chłodniczych. Dane o ściekach przemysłowych wymagających oczyszczania obejmują ścieki odprowadzone siecią kanałów lub rowów otwartych bezpośrednio do wód powierzchniowych, łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, lecz bez wód używanych w przemyśle chłodniczym. Wody chłodnicze to wody użyte w procesach produkcyjnych dla celów chłodniczych odprowadzone do odbiornika wydzielonym systemem kanalizacji. Uważa się je za wody umownie czyste, nie wymagające oczyszczania. Dane o ściekach oczyszczanych przez zakłady przemysłowe charakteryzują ogólną ilość ścieków oczyszczanych w oczyszczalniach i odprowadzonych do wód powierzchniowych. Infornacje z tego zakresu obejmują ścieki oczyszczane mechanicznie, chemicznie bądź biologicznie. Mechaniczny sposób oczyszczania polega na poddaniu ścieków procesowi oczyszczania przy użyciu mat, sit, piaskowników, odtłuszczaczy współpracujących z osadnikami (usuwanie jedynie zanieczyszczeń nierozpuszczalnych, tj. ciał stałych i tłuszczów ulegających osadzaniu lub flotacji). W chemicznym oczyszczaniu stosuje się m.in. metody koagulacji i sorpcji na węglu aktywnym, które powodują wytrącanie niektórych związków rozpuszczalnych, względnie ich neutralizację. Biologiczne oczyszczanie ścieków następuje w sposób naturalny (rolnicze wykorzystanie ścieków, zraszanie pól, stawy rybne) lub w urządzeniach sztucznych (złoża biologiczne, osad czynny), powodując usuwanie ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych i refrakcyjnych w procesie mineralizacji przez drobnoustroje w środowisku wodnym.

20 Ochrona środowiska - Woda Stopień obciążenia oczyszczalni jest to wyrażony w procentach stosunek ilości ścieków oczyszczanych do przepustowości urządzeń oczyszczalni. Wskaźnik stopnia obciążenia wyższy od 100% oznacza przeciążenie urządzeń oczyszczalni. W badaniach statystycznych właściwości ścieków i ich skład określane są przy pomocy tzw. ładunków zanieczyszczeń będących iloczynem stężeń zanieczyszczeń zawartych w ściekach i ilości odprowadzanych ścieków. Jest to inaczej wagowa ilość zanieczyszczeń odprowadzonych do odbiornika w określonej jednostce czasu. Stopień oczyszczania ścieków określany jest tzw. stopniem redukcji ładunków zanieczyszczeń zawartych w ściekach. Jest to wyrażony w procentach stosunek ładunków zanieczyszczeń w ściekach po oczyszczeniu do ładunków zanieczyszczeń w ściekach surowych. Im wartość tego wskaźnika jest bliższa 100%, tym wyższy stopień redukcji danego zanieczyszczenia. Uwagi analityczne Na potrzeby gospodarcze województwa w 1994 r. pobrano 218,7 hm3 wód ogółem (w skali kraju jest to 1,8 %). W porównaniu do 1993 roku było to mniej o 2,5 hm3, spadek poboru wody następował głównie z powodu mniejszego zużycia wody w rolnictwie i leśnictwie, oraz oszczędnościowych technologii zużycia wody. Struktura poboru wód w województwie w 1994 roku była analogiczna jak w 1993 r., chociaż fizycznie pobór wody od 1990 roku sukcesywnie maleje. Rolnictwo i leśnictwo oraz gospodarka komunalna w dalszym ciągu były głównymi konsumentami wód powierzchniowych. Pobrały one bowiem kolejno - 81,4 hm3 (37,2 % z ogółem) i 97,4 hm3 (44,5 % ogółu). Przemyśl pobrał z ujęć własnych 39,9 hm3 (18,2 %), w tym wody powierzchniowe stanowiły 82,7 % (33,0 hm3), pozostałą część -17,3 % (6,9 hm3) - stanowił pobór wód podziemnych. Na terenie województwa wrocławskiego w 1994 r. znajdowało się 71 zakładów, które w ciągu roku zużyty 39,1 hm3 wody na swoje potrzeby. W dalszym ciągu utrzymywał się duży pobór czystych wód podziemnych, stanowił bowiem 24,1 % (52,6 hm3) ogółu, 75,9 % (166,1 hm3) poboru ogółem stanowiły wody powierzchniowe. W1994 r. z terenu województwa wrocławskiego odprowadzono 105,5 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych (13 miejsce w Polsce), co oznacza, że około 48,3 % wody pobranej na cele gospodarcze wróciło z powrotem do wód powierzchniowych jako ścieki. Bezpośrednio z zakładów przemysłowych w 1994 r. do wód powierzchniowych odprowadzono 33,0 hm3, tj. 31,3 % z ogółu (18 lokata w Polsce), z czego 36,7% (12,1 hm3) stanowiły wody chłodnicze, czyli umownie czyste, nie wymagające oczyszczania. Procesom oczyszczania poddanych było 81,3 hm3 (87,0 % z wymagających oczyszczania), przy czym metodami biologicznymi pozwalającymi na usunięcie ze ścieków zanieczyszczeń organicznych oraz związków biogennych i refrakcyjnych oczyszczono 63,5 hm3 (78,1 % z oczyszczonych), mechanicznymi sposobami usuwającymi zanieczyszczenia nierozpuszczalne, czyli ciała stałe i tłuszcze, które ulegają osadzaniu lub flotacji oczyszczono 16,1 hm3 (19,8 %). Pozostałą ilość ścieków, tj. 12,1 hm3 odprowadzono do wód powierzchniowych bez żadnego oczyszczania. Siecią kanalizacji miejskiej zostało odprowadzonych 72,4 hm3 ścieków, z tego procesom oczyszczania poddano 65,4 hm3 (90,3% z odprowadzonych kanalizacją miejską). W zadowalającym stopniu (biologicznie) oczyszczono 50,0 lim3 (76,5% oczyszczonych) ścieków, natomiast nie oczyszczonych odprowadzono 7,1 hm3 (9,8 % z ogółem odprowadzonych kanalizacją miejską).

Ochrona środowiska - Woda 21 Na 17 miast województwa wrocławskiego tylko 7 posiadało oczyszczalnie ścieków. Podobnie jak przed rokiem miasto Wrocław obsługiwały: 2 oczyszczalnie typu mechanicznego oraz 5 oczyszczalni typu biologicznego. Miasta wyposażone w oczyszczalnie typu biologicznego to: Bierutów, Milicz, Oleśnica, Strzelin i Twardogóra, a oczyszczalnia typu mechanicznego obsługiwała miasto Oławę. W 1994 roku przepustowość mechanicznych oczyszczalni ścieków w województwie utrzymywała się na poziomie 1993 roku i wynosiła 15027 dam3. W przypadku przepustowości oczyszczalni biologicznych pozostawała ona na poziomie sprzed lat. Cztery oczyszczalnie ścieków miasta Wrocławia były przeciążone - 2 biologiczne, z czego jedna trzykrotnie oraz jedna dwukrotnie i 2 typu mechanicznego - dwukrotnie. W 1994 roku procesom oczyszczania poddano 77,6 hm3 ścieków w oczyszczalniach komunalnych, w których stopień redukcji dla BZTs, ChZT oraz zawiesin nie osiągnął 100%, świadczy to o niewystarczającym stopniu redukcji i daje użytkownikom możliwości innowacyjnych rozwiązań w celu uzyskania optymalnej efektywności tych oczyszczalni. Do nawodnień 425 ha użytków rolnych i gruntów leśnych (o 250 ha mniej niż w 1993 roku) pobrano 819 dam3 wody, w przeliczeniu na 1 ha jest to 1,9 dam3 wody, tj. mniej niż przed rokiem o 0,5 dam3. Stawy rybne zajmujące 5224 ha napełniono 80584 dam3 wody, w przeliczeniu na 1 ha pobrano 15,4 dam3, tj. o 0,4 dam3 więcej niż przed rokiem. TABU 6. POBÓR WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ WEDŁUG ŹRÓDEŁ POBORU Wyszczególnienie 1990 1993 1994 W lektometrach sześciennych OGÓŁEM... 3#,5 221,2 218,7 Przemysł (z ujęć własnych)... 48,7 40,8 39,9 wody: powierzchniowe... 37,6 33,1 33,0 podziemne... 11,1 7,7 6,9 Rolnictwo i leśnictwo (wody powierzchniowe)"/... 111,6 ' 79,2 81,4 Gospodarka komunalna*/;... 177,2 101,2 97,4 wody: powierzchniowe... 72,8 54,9 51,7 podziemne...... 104,4 46,3 45,7 a/ Pobór wody na nawadnianie gruntów i uzupełnianie stawów rybnych, bez ścieków. b/ Pobór wody na ujęciach przed wtłoczeniem do sieci.

22 Ochrona środowiska - Woda TAEL. 7. POBÓR I ZUŻYCIE WODY W PRZEMYŚLE Wyszczególnienie 1990 1993 1994 w hektometrach sześciennych PRZYCHÓD WODY: z ujęć własnych... 48,7 45,3 39,9 wody: powierzchniowe... 37,6 33,1 33,0 podziemne... 11,1 7,7 6,9 z zakupu od innych jednostek... 5,7 4,5 4,2 ROZCHÓD WODY: zużycie wody... 48,7 39,8 39, 1 w tym do produkcji... 47,4 36,4 35,7 w tym wody z rurociągów komunalnych... 3,1 2.4 2.2 sprzedaż wody... - 4,3 4,2 TABL. 8. OCENA SANITARNA WODY POBIERANEJ PRZEZ LUDNOŚĆ Ocena wody w % obiektów skontrolowanych Wyszczególnienie niepewna zla niepewna zla miasta wieś WODOCIĄGI: publiczne...... 1990 16,7-5,0 7,9 1993 22,2-7,4 5,7 1994 16,7 2,8 6,4 zakładowe...... 1990 20,0 6,7 20,5 12,8 1993 6,7 13,3 11,1 16,7 1994 6,7 13,3 6,2 18,8 lokalne...... 1990 17,9 29,8 9,1 41.3 1993 12,1 31,0 11,8 40,1 1994 13,0 28,3 12,0 35,1 STUDNIE: publiczne...... 1990 3,6 80,7 5,0 50,0 1993 63,4 21,4 10,9 50,0 1994 23,9 45,5 8,9 37,8 zakładowe... 33,4 33,3 11,8 57,3 1993 16,6 66,7 10,4 58,6 1994 50,0 25,0-47,1 przydomowe...... 1990 16,2 77,9 28,4 50,0 1993 46,7 43,3 7,5 60,4 1994 2.3 83,7 1,3 75.7

Ochrona środowiska - Woda 23 TABL. 9. NAWADNIANIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH ORAZ NAPEŁNIANIE STAWÓW RYBNYCH Wyszczególnienie 1990 1993 1994 NAWADNIANE UŻYTKI ROLNE I GRUNTY LEŚNE"7 w ha... 2211 674 424 NAPEŁNIANE STAWY RYBNE*7 w ha razem... 5510 5168 5229 w tym leśne... 56 52 52 POBÓR WODY*77 w dekametrach sześciennych 154225 79165 81403 do nawodnień użytków rolnych i gruntów leśnych razem... 43470 1636 819 w tym ścieków... 42620 - na 1 ha 19,7 2,4 1,9 do napełniania stawów rybnych razem... 110775 77529 80584 w tym leśnych... 842 780 520 na 1 ha... 20,1 15,0 15,4 a/ Obiekty o powierzchni co najmniej 20 ha. b/ Obiekty o pow. co najmniej 10 ha. c/ Łącznie ze ściekami. TABL. 10. POWIERZCHNIA ZMELIOROWANYCH GRUNTÓW ORNYCH, ŁĄK I PASTWISK Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1990 1993 1994 W tysiącach hektarów OGÓŁEM... 177,6 176,7 146,8 Grunty ome... 133,8 133,8 133,9 w tym: zdrenowane... 95,7 95,6 95,6 nawadniane... 2,2 1,5 1,5 Łąki i pastwiska trwałe... 43,7 42,9 42,9 w tym: zdrenowane... 12,5 12,0 12,0 nawadniane... 2,9 2.1 2,1 TABL. 11 MIASTA OBSŁUGIWANE PRZEZ KOMUNALNE OCZYSZCZALNIE ŚCIEKÓW W 1994 R. Siedziby oczyszczalni Typ oczyszczalni Przepustowość oczyszczalni Dość ścieków oczyszczonych"7 biologicznych mechaniczna biologiczna mechanicznych w dam^/rok Stopień obciążenia oczyszczalni w % WROCŁAW... 1 204 129 63,2-1 - 321 132 41,1-1 - 182 480 263,7 i - 219-558 254,8-1 - 4380 1084 24,7 i - 7665-13578 177,1-1 - 25550 53945 211,1 Bierutów... - 1-311 276 88,7 Milicz... - 1-3789 819 21,6 Oleśnica... - 1-1460 2643 181,0 Oława... i - 7143-2515 35,2 Strzelin... - 1-1460 1073 73,5 Twardogóra... - 1-1376 413 30,0 a/ Łącznie z wodami opadowymi i infiltracyjnymi, bez ścieków komunalnych oczyszczanych na oczyszczalniach przemysłowych

24 Ochrona środowiska - Woda TABL. 12. ŁADUNKI ZANIECZYSZCZEŃ W ŚCIEKACH SUROWYCH I OCZYSZCZANYCH W KOMUNALNYCH OCZYSZCZALNIACH ŚCIEKÓW W 1994 R. Ładunki zanieczyszczeń Stopień redukcji Siedziby oczyszczalni w ściekach BZT5a/ CHZ1*Z zawiesiny B w ściekach w ściekach dopuszczalne surowych oczyszczanych surowych oczyszczanych surowych oczyszczanych dopusz czalne dopuszczalne Z TSa/ CH Z T*/ zawiesi - ny w kg/dobę w procentach WROCŁAW. 33 18 43 78 48 32 7 15 46 39 78 68 15 54 139 46 70 103 13 65 78 67 87 304 84 635 207 235 60 72 67 75 412 296 854 655 351 208 28 23 41 5803 4083 14609 10053 5914 2817 30 31 52 26566 5652 56162 14036 23731 2707 79 75 89 Bierutów... 97 26 60 265 102 153 56 68 73 62 63 Milicz... 182 15 145 720 87 136 17 519 92 88 88 Oława... 2273 1350 2348 5152 2990 2362 882 1663 41 42 63 Oleśnica... 1497 325 4351 1049 2200 634 78 76 71 Strzelin... 1153 421 1427 11 428 220 64 99 49 Twardogóra.. 141 34 31 234 78 135 82 28 62 76 67 66 a/ Wskaźniki BZTj, tj. 5 - dniowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, b/ Wskaźnik CHZT, tj. chemiczne zapotrzebowanie tlenu. TABL. 13. ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE ODPROWADZANE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH Wyszczególnienie 1990 1993 1994 w hektometrach sześciennych OGÓŁEM...... 122,4 107,3 105,5 bezpośrednio z zakładów przemysłowych /... 37.1 32,6 33,0 w tym wody chłodnicze (umownie czyste)... 13,0 12,3 12,1 siecią kanalizacji miejskiej... 85,3 74,7 72,4 w tym wymagające oczyszczania... 109,4 95,0 93,4 oczyszczane*/... 96,3 84,6 81,4 mechanicznie... 20,3 16,6 16,1 chemicznie... 0,8 0,6 1,8 biologicznie... 75,2 67,4 63,5 nie oczyszczane... 13,1 10,4 12,1 odprowadzone bezpośrednio z zakładów przemysłowych... 3,9 4,0 5,0 odprowadzone siecią kanalizacji miejskiej... 9,2 6,4 7,1 a/ Łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, b/ W oczyszczalniach zakładów przemysłowych i jednostek gospodarki komunalnej.

Ochrona środowiska - Woda 25 TABL. 14. ŚCIEKI ^WYMAGAJĄCE OCZYSZCZANIA ODPROWADZONE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH W1994 R. Wyszczególnienie Ogółem razem Oczyszczane w dekametrach sześciennych mecha- nicznie chemicznie biolo- gicznie razem Nie oczyszczane odprowadzane z zakład. s. kanał. OGÓŁEM... 93376 81314 16066 1764 63484 12062 4977 7085 MIASTA razem... 91614 80689 15942 1763 62984 10925 4899 6026 O liczbie ludności 2-5 tys.: Wiązów... 10 - - - - 10-10 0 liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów... 300 300 32-268 0-0 Kąty Wrocławskie... 326 10 10 - - 316 20 296 Oborniki Śląskie... 459 - - - - 459-459 Sobótka... 314 40 40 - - 274-274 Środa Śląska... 431 12 - - 12 419-419 Twardogóra... 398 373 - - 373 25-25 Żmigród... 365 - - - - 365-365 O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny...;... 15892 9801 - - 9801 6091 4765 1326 Jelcz-Laskowice... 1506 885-40 845 621-621 Milicz... 604 604 - - 604 0-0 Strzelin... 1069 1069 105-964 - - - Trzebnica... 856 - - - - 856-856 Wołów... 687 41 21-20 646-646 O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... 2645 2517 1135-1382 128-128 Oława... 2583 2439 2439 - - 144 2 142 O liczbie ludności 100 tys. i wiecej: Wrocław... 63171 62598 12160 1723 48715 573 112 461 WIEŚ razem... 1762 625 124 1 500 1137 78 1059 Bierutów... 19 - - - - 19-19 Borów... 6 - - - - 6-6 Dobroszyce... 17 17 - - 17 - - - Jordanów Śląski... 33 16 - - 16 17 17 - Kąty Wrocławskie... 88 37 - - 37 51-51 Kobierzyce... 16 - - - - 16-16 Kondratowice... 42 - - - - 42-42 Kostomłoty... 53 - - - - 53-53 Krośnice... 125 95 - - 95 30-30 Łagiewniki... 58 - - - - 58-58 Malczyce... 167 - - - - 167 42 125 Mietków... 10 - - - - 10-10 Miękinia... 42 - - - - 42-42 Oborniki Śląskie... 14 - - - - 14-14 Oleśnica... 45 - - - - 45-45 Oława... 25 - - - - 25-25 Prusice... 141 Ill - - Ill 30-30 Strzelin... 9 - - - - 9-9 Środa Śląska... 76 8 7 1-68 - 68 Święta Katarzyna... 404 224 - - 224 180-180 Trzebnica... 15 - - - - 15-15 Wińsko... 108 - - - - 108-108 Wisznia Mała... 50 - - - - 50-50 Wołów... 160 117 117 - - 43 19 24 Zawonia... 27 - - - - 27-27 Żmigród... 14 - - - - 14-14 a/ Dotyczy Ścieków przemysłowych i komunalnych.

26 Ochrona środowiska - Woda TABL. 15, ŚCIEKI ODPROWADZANE KANALIZACJĄ MIEJSKĄ W1994 R. Wyszczególnienie Ścieki odprawa dzane ogółem3/ razem Oczyszczane3/ mechanicznie biologicznie w dekametrach sześciennych Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie w liczb, bezwzgl. razem w % lud. ogółem Nie oczyszczone mechanicznie mechaniczno biologicznie w liczbach bezwzględnych OGÓŁEM... 72435 65350 15405 49945 7085 674463 59,3 143871 530592 MIASTA razem... 71376 65350 15405 49945 6026 674463 80,1 143871 530592 O liczbie ludności 2-5 tys.: Wiązów... 10 - - - 10 - - - - O liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów... 268 268-268 0 5245 99,5-5245 Kąty Wrocławskie... 296 - - - 296 - - - - Oborniki Śląskie... 459 - - - 459 - - - - Sobótka... 274 - - - 274 - - - - Środa Śląska... 419 - - - 419 - - - - Twardogóra... 398 373-373 25 6400 94,4-6400 Żmigród... 365 - - - 365 - - - O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 1326 - - - 1326 - - - - Jelcz-Laskowice... 621 - - - 621 - - - - Milicz... 585 585-585 0 12459 100,0-12459 Strzelin... 964 964-964 - 13088 98,0-13088 Trzebnica... 856 - - - 856 - - - - Wołów... 646 - - - 646 - - - - O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... 2645 2517 1135 1382 128 38400 98,7-38400 Oława... 2515 2373 2373-142 31871 100,0 31871 - O liczbie ludności 100 tys. i wiecej: Wrocław... 58731 58270 11897 46373 461 567000 88,2 112000 455000 WIEŚ razem... 1059 - - - 1059 - - - - Bierutów... 19 - - - 19 - - - - Borów... 6 - - - 6 - - - - Kąty Wrocławskie... 51 - - - 51 - - - - Kobierzyce... 16 - - - 16 - - - - Kondratowice... 42 - - - 42 - - - - Kostomłoty... 53 - - - 53 - - - - Krośnice... 30 - - - 30 - - - - Łagiewniki... 58 - - - 58 - - - - Malczyce... 125 - - - 125 - - - - Mietków... 10 - - - 10 - - - - Miękinia... 42 - - - 42 - - - - Oborniki Śląskie... 14 - - - 14 - - - - Oleśnica... 45 - - - 45 - - - - Oława... 25 - - - 25 - * - - Prusice... 30 - - - 30 - - - - Strzelin... 9 - - - 9 - - - - Środa Śląska... 68 - - - 68 - - - - Święta Katarzyna... 180 - - - 180 - - - - Trzebnica... 15 - - - 15 - - - - Wińsko... 108 - - - 108 - - - - Wisznia Mała... 50 - - - 50 - - - - Wołów... 24 - - - 24 - - - - Zawonia... 27 - - - 27 - - - - Żmigród... 14 - - - 14 - - - - a/ Bez wód opadowych i infitracyjnych.

Ochrona środowiska - Woda 27 TABL. 16. GOSPODAROWANIE WODĄ, ZANIECZYSZCZENIE I OCHRONA WÓD W ZAKŁADACH W 1994 R. X Zużycie wody na potrzeby przemysłu Miasta i gminy razem na 1km^ Pobór wód podziemnych powierzchniowych w dckametrach sześciennych razem Zakup wody w tym z wodociągów komunalnych na cele produkcyjne OGÓŁEM... 39073 6,2 6883 33019 4186 2207 MIASTA razem... 36786 76,8 5843 31832 3785 2156 0 liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław... 20235 69,1 2310 16724 3428 2049 O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... 210 10,0 170-52 52 Oława... 139 5,1. 76 71 5 - O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 15069 886,4 1503 14880 - - Jelcz-Laskowice... 531 31,2 1363-243 6 Milicz... 58 4,1 76 - - - Strzelin... 202 20,2 53 157 1 - Wołów... 104 5,5 100-4 4 O liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów... 40 5,0 38-2 2 Kąty Wrocławskie... 86 14,3 86 - - - Sobótka... 44 1,4 - - 50 43 Środa Śląska... 68 4,5 68 - - - WIEŚ razem... 2287 1,4 1040 1187 401 51 Dobroszyce... 28 0,2 28 - - - Jordanów Śląski... 35 0,6 2-33 32 Kąty Wrocławskie... 53 0,3 70 - - - Kobierzyce... 135 0,9 65 135 - - Krośnice... 56 0,3 - - 98 - Łagiewniki... 56 0,5-52 4 4 Malczyce... 172 3,2-120 80 15 Prusice... 74 0,5 131 - - - Środa Śląska... 27 0,1 18-16 - Święta Katarzyna... 1390 14,0 635 880 - - Wołów... 261 0,8 91-170 -

TABL. 16. GOSPODAROWANIE WODĄ, ZANIECZYSZCZENIE I OCHRONA WÓD W ZAKŁADACH W 1994 R. (dok.) Wyszczególnienie ogółem do kanalizacji miejskiej Ścieki odprowadzone do ziemi bezpośrednio do wód powierzchniowych w tym razem wody chłodnicze razem Ze ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód powierzchniowych wymagające oczyszczania razem w dekametrach sześciennych oczyszczane metodą w % wymagających oczyszczania mechaniczną chemiczną biologiczną nie oczyszczane razem Ładunki zanieczyszczeń w ściekach odprowadzonych do wód powierzchniowych w kg/ dobę bzt5 CHZT zawiesina OGÓŁEM... 37523 4179 323 33021 12080 20941 15964 661 1764 13539 4977 23,8 2962 14736 4063 MIASTA razem... 36702 4155 235 32312 12074 20238 15339 537 1763 13039 4899 24,2 2671 14459 3905 O liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław... 20483 3828 141 16514 12074 4440 4328 263 1723 2342 112 2,5 483 549 410 O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... 155 155 - - - -. Oława... 123 49 6 68-68 66 66 - - 2 2,9 19 52 23 O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 14566 - - 14566-14566 9801 - - 9801 4765 32,7 50 11135 2933 Jelcz-Laskowice... 921-36 885-885 885-40 845 - - 46 127 64 Milicz... 19 - - 19-19 19 - - 19 - - 2 8 2 Strzelin... 134 29-105 - 105 105 105 - - - _ 2267. Wołów... 104 63-41 - 41 41 21-20. O liczbie ludności 5-10 tys.: Bierutów... 34 2-32 - 32 32 32 - - 12 3 3 Kąty Wrocławskie... 82-52 30-30 10 10 - - 20 66,7 1850 413 Sobótka... 40 - - 40-40 40 40-109 148 17 Środa Śląska... 41 29-12 - 12 12 - - 12 - - 100 170 40 WIEŚ razem... 821 24 88 709 6 703 625 124 1 500 78 11,1 291 277 158 Dobroszyce... 17 - - 17-17 17 -. 17 1 5 10 Jordanów Śląski... 33 - - 33-33 16 - - 16 17 51,5 6 5 8 Kąty Wrocławskie... 43 - - 43 6 37 37 - - 37-32 10 3 Kobierzyce... 71-71 - - - - - - - _ Krośnice... 95 - - 95-95 95 - - 95 - - 15 44 2 Łagiewniki... 15-15 - - - - - - - - - - Malczyce... 56 14-42 - 42 - - - - 42 100,0 - Prusice... 111 - - 111-111 Ill - - Ill 62 3 24 Środa Śląska... 10-2 8-8 8 7 1. Święta Katarzyna... 224 - - 224-224 224 - - 224 15 6 Wołów... 146 10-136 - 136 117 117 - - 19 14,0 160 210 105

TABL 17. GOSPODAROWANIE WODĄ WEDŁUG EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W 1994 R. Sekcje ogółem razem Przychód wody z ujęć własnych podziemnych kopalnianych (użytych do produkcji) z zakupu w hektometrach sześciennych razem Rozchód wody zużycie na potrzeby własne w tym do produkcji razem w tym z wodociągów OGÓŁEM... 44,1 39,9 33,0 6,9-4,2 39,1 35,7 2,2 4,2 Działalność produkcyjna... 30,6 27,0 21,0 6,0-3,6 26,6 24,3 2,2 3,8 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 12,2 12,0 11,8 0,1-0,2 11,4 11,2 0,0 0,1 Budownictwo... 0,0 0,0-0,0-0,0 0,0 0,0 0,0 - Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 0,2 0,2 0,2 - - 0,0 0,1 0,1-0,1 Edukacja... 0,0 0,0-0,0 - - 0,0 0,0 - - Ochrona zdrowia i opieka socjalna... 0,3 0,1-0,1-0,3 0,3 - - 0,0 Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna... 0,2 0,1 0,0 0,1-0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 Sekcje pozostałe... 0,6 0,6-0,6-0,0 0,5 0,1 0,0 0,1 sprzedaż TABL. 18 ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE OCZYSZCZANE I NIE OCZYSZCZANE WEDŁUG EUROPEJSKIE KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W1994 R. Sekcje ogółem Ścieki odprowadzone3^ bezpośrednio do wód powierzchniowych w tym wody chłodnicze razem (umownie czyste) do kanalizacji miejskiej do ziemi lub innego zbiornika razem W tym ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone bezpośrednio do wód powierzchniowych w hektometrach sześciennych razem powierzchniowych mechanicznie oczyszczane chemicznie biologicznie nie oczyszczane OGÓŁEM... 37,5 33,0 12,1 4,2 0,3 20,9 16,0 0,7 1,8 13,5 5,0 Działalność produkcyjna... 26,7 22,9 2,8 3,6 0,2 20,1 15,2 0,5 1,5 13,2 5,0 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 9,8 9,6 9,3 0,2-0,3 0,3-0,3 0,0 0,0 Budownictwo... 0,0 0,0-0,0-0,0 0,0 - - 0,0 - Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 0,1 0,0-0,1-0,0 0,0 0,0 - - - Edukacja... 0,0 0,0 - - - 0,0 0,0 0,0 - - - Ochrona zdrowia i opieka socjalna... 0,2 0,2 - - - 0,2 0,2 0,1-0,1 - Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna... 0,4 - - 0,3 0,1 - - - Sekcje pozostałe... 0,3 0,3 0,0 0,0-0,3 0,3 0,0-0,2 0,0 a/łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, dane obejmują również wody chłodnicze używane przez elektrownie cieplne w zbiornikowych układach skraplaczy turbin.

30 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PYŁOWYCH I GAZOWYCH NA 1 km2 w t/1 rok - OGÓŁEM 1990 1994 D pyłowe 0 gazowe w t/1 rok - W WYBRANYCH MIASTACH W 1994 R. Brzeg Jelcz-Laskowice Oława Oleśnica Wrocław,z z z z Z Z Z / f,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 O gazowe H pyłowe

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne 31 Uwagi metodyczne Zawarte w tym dziale informacje charakteryzują źródła, rozmiary i strukturę zanieczyszczeń powietrza oraz przedsięwzięcia mające na celu ochronę powietrza przed nadmiernym zanieczyszczeniem. Przez zanieczyszczanie powietrza rozumie się wprowadzanie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę i wodę. Emisja zanieczyszczeń to wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń stałych, ciekłych i gazowych w sposób zorganizowany (tzn. z wszelkiego rodzaju urządzeń technologicznych i ogrzewczych za pośrednictwem emitorów - kominów, wyrzutni wentylacyjnych itp.), lub w sposób niezorganizowany (z hałd, składowisk, w toku przeładunku substancji sypkich lub lotnych itp.). Imisja zanieczyszczeń to parametr charakteryzujący stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego określony jako stężenie zanieczyszczenia w powietrzu, zmierzone w przyziemnej warstwie atmosfery. Oznacza ona ilość gramów danej substancji zanieczyszczającej w jednostce objętościowej powietrza. Źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza jest miejsce, w którym następuje wydalanie (wyemitowanie) do powietrza substacji zanieczyszczających. Ogólnie źródłami zanieczyszczeń są : zakłady energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie), zakłady przemysłowe, kotłownie komunalne, paleniska indywidualne (domowe), środki transportu, źródła wtórne powstałe w wyniku wydalania oraz utylizacji ścieków i odpadów (np. hałdy i wysypiska), rolnictwo (np. rozsiewanie nawozów sztucznych, stosowanie środków ochrony roślin), a także przemiany i reakcje chemiczne zachodzące w zanieczyszczonej atmosferze oraz źródła naturalne (np. pożary lasów, burze pyłowe, pyły kosmiczne). Wielkość emisji z poszczególnych źródeł i poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń (określonych prawnie) może być ustalona na drodze pomiarów, albo na drodze obliczeń z bilansu surowcowo - paliwowego w oparciu o wskaźniki emisji zanieczyszczeń dla charakterystycznych procesów technologicznych. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych dotyczy ilości zanieczyszczeń pyłowych odprowadzonych do atmosfery w ciągu roku i obejmuje poszczególne rodzaje tych zanieczyszczeń, tj. popiół lotny, pyły z produkcji cementu, pyły metalurgiczne i inne emitowane w danym zakładzie zanieczyszczenia pyłowe. Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych dotyczy ilości zanieczyszczeń gazowych odprowadzonych przez jednostkę sprawozdawczą do atmosfery w ciągu roku i obejmuje następujące rodzaje zanieczyszczeń : dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, od 1993 roku również dwutlenek węgla i inne emitowane przez dany zakład zanieczyszczenia gazowe. Dane o ilości zatrzymanych i zneutralizowanych zanieczyszczeń pyłowych oraz gazowych (wg rodzajów) obrazują rozmiary zanieczyszczeń zredukowanych w urządzeniach do ochrony powietrza, zainstalowanych w zakładach uznanych za szczególnie uciążliwe dla atmosfery. Skuteczność działania urządzeń oczyszczających, określana jako stopień redukcji zanieczyszczeń, jest wielkością charakterystyczną urządzeń i wskazuje jaki procent całkowitej ilości danego zanieczyszczenia wprowadzonego do urządzenia został przez to urządzenie zatrzymany. Wskaźnik ten wyraża się procentowym stosunkiem ilości zanieczyszczenia zatrzymanego do ilości zanieczyszczenia wytworzonego, tj. zatrzymanego i wyemitowanego. Wartość tego wskaźnika może się wahać od 0 do 100%. Im bliższa jest 100%, tym większy jest potencjał ochronny danego źródła zanieczyszczenia.

32 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne Uwagi analityczne Uwzględniając ilości i rodzaje zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery ich głównymi źródłami są: elektrociepłownie (energetyka zawodowa), przemysł, kotłownie lokalne i paleniska indywidualne (domowe), środki transportu oraz zanieczyszczenia napływowe (np. z sąsiednich województw oraz krajów). W 1994 roku na terenie województwa wrocławskiego znajdowało się 46 (1652 w Polsce) zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza i objętych sprawozdawczością GUS. Spośród nich 41 (89%) zakładów wyposażonych było w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a jedynie 7 (15,2% z zakładów ogółem) z nich posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych. Ogółem posiadały one 138 cyklonów o przepływie 3214 dam3/h gazów odlotowych, z czego aż 37,7% znajdowało się w grupie o skuteczności niskiej. Korzystniejsza sytuacja istniała w przypadku: multicyklonów, filtrów tkaninowych, elektrofiltrów i urządzeń mokrych, bowiem większość z nich zakwalifikowano do urządzeń o skuteczności średniej. Multicyklonów zainstalowanych było 14 szt. o przepływie 278 dam3/h. Do grupy o skuteczności średniej kwalifikowało się 50% z ogółem. Filtry tkaninowe w ilości 73 sztuk (spośród 141 ogółem) zaszeregowano do średniowydajnych, dla których łączny przepływ wynosił 1839 dam3/h. Stopień redukcji wytworzonych gazów był niski i wynosił 7,5 % zanieczyszczeń wytworzonych. Tak więc 92,5 % wszystkich powstających zanieczyszczeń gazowych zawierających szereg szkodliwych dla ludności i środowiska substancji odprowadzanych było bezpośrednio do atmosfery bez oczyszczenia czy neutralizacji. Korzystniejsza sytuacja była w przypadku wyposażenia zakładów w urządzenia odpylające. Wskaźnik redukcji dla pyłów wynosił 96,1 % i w odniesieniu do lat poprzednich w niewielkim stopniu, ale systematycznie wzrasta. Na przestrzeni kilku ostatnich lat stopniowo spada ilość wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych i w 1994 roku wynosiła ona 11,4 tys. ton - co stanowiło 2,2% emisji ogólnopolskiej (13 lokata w Polsce). Znaczna część emisji pyłów - 97,4% (11,1 tys. ton) pochodziła ze spalania paliw. Z terenu województwa wrocławskiego w 1994 roku emisja gazów z zakładów szczególnie uciążliwych wynosiła 28563 tys. ton (16 lokata w kraju) - czyli 1,5% emisji krajowej. Począwszy od danych za rok 1993 podaje się wielkość emisji dwutlenku węgla, która wynosiła 2820,2 tys. ton (1,5% emisji krajowej). Wielkość emisji gazów ogółem w naszym województwie w odniesieniu do roku 1993 spadła o 31,9 tys. ton. W porównaniu do 1993 roku emisja dwutlenku siarki spadła o 2,1 tys. ton i wynosiła ona 20,8 tys. ton. W1994 roku nieznacznie zmalała (o 0,1 tys. ton) emisja tlenków azotu pochodzących ze spalania paliw i zamknęła się wielkością 11,5 tys. ton. W województwie wrocławskim w 1994 roku w urządzeniach oczyszczających zatrzymanych zostało 283,1 tys. ton pyłów, tj. 96,1% wytworzonych (1,4% z ogółem w Polsce -14 lokata), zanieczyszczeń gazowych zneutralizowano 2,9 tys. ton, tj. 0,1% wytworzonych (0,3% ogólnopolskich).

TABU 19. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PYŁOWYCH I GAZOWYCH Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne 33 Wyszczególnienie Ogółem w tys. ton/rok Na 1 km^ w tonach/rok 1990 1993 1994 1990 1993 1994 ZANIECZYSZCZENIA PYŁOWE... 24,5 15 5 11,4 3,9 2,5 1,8 w tym: ze spalania paliw... popiół lotny... 23,2 15,2 11,1 3,7 2,4 1,8 ZANIECZYSZCZENIA GAZOWE... 51,2 2888,2 2856,3 8,1 459,5 454,3 w tym: dwutlenek siarki... 31,1 22,9 20,8 4,9 3,6 3,3 tlenki azotu... 11,6 11,5 2,0 1,8 1,8 tlenek węgla... 3,7 2,1 2,2 0,6 0,3 0,4 dwutlenek węgla... 2849,7 2820,2 453,3 448,6 TABL. 20. EMISJA ZANIECZYSZCZEŃ PYŁOWYCH I GAZOWYCH W 1994 R. (wg miast i gmin) Zanieczyszczenia pyłowe gazowe Wyszczególnienie ogółem w tym ze spalania paliw ogółem w tym dwutlenek siarki dwutlenek węgla w tys. ton OGÓŁEM... 11,4 11,1 2856,3 20,8 2820,2 MIASTA razem... 9,3 9,1 2335,7 17,5 2305,2 WROCŁAW... 7,3 7,1 2015,2 14,6 1990,0 Oleśnica... 0,3 0,3 0,2 0,1 - Oława... 0,1 0,1 0,2 0,0 0,0 Brzeg Dolny... 1,0 1,0 315,9 2,3 311,8 Jelcz-Laskowi ce... 0,3 0,3 0,5 0,3 - Strzelin... 0,2 0,2 0,2 0,1 - Sobótka... 0,0 0,0 3,4 0,0 3,4 Kąty Wrocławskie... 0,1 0,1 0,0 0,0 WIEŚ razem... 2,1 2,1 520,6 3,3 515,0 Kobierzyce... 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 Łagiewniki... 0,3 0,3 0.2 0,1 - Malczyce... 0,2 0,2 41,2 0,1 41,0 Święta Katarzyna... 1,6 1,6 476,1 2,8 471,3 Żmigród... - - 2.9 0,2 2,7 TABL. 21. WYPOSAŻENIE ZAKŁADÓW W URZĄDZENIA DO REDUKCJI ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Filtry tkaninowe Wyszczególnienie Cyklony Multicyklony Elektrofiltry Urządzenia mokre Inne OGÓŁEM w szt... 138 14 141 14 79 25 Przepływ gazów odlotowych w danr/h... 3214 278 1839 5092 547 299 O SKUTECZNOŚCI: NISKIEJ w szt... 52 3 31-8 X Przepływ gazów odlotowych w dam^/h... 1382 102 184-181 X ŚREDNIEJ w szt... 45 7 73 12 23 X Przepływ gazów odlotowych w danrvh... 932 131 967 4468 134 X WYSOKIEJ w szt... 41 4 37 2 48 X Przepływ gazów odlotowych w danrvh... 900 45 688 624 232 X ŚREDNIA DYSPOZYCYJNOŚĆ w %... 100 100 100 99 98 80

34 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne TAEL. 22. ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA POWIETRZA WEDŁUG MIAST I GMIN W 1994 R. Wyszczególnienie razem w tym nie zorganizowana ze spalania paliw Emisja zanieczyszczeń pyłowych cementowo-wapiennicze i mater, ogniotrw. w tym z razem krzemowe w tonach/rok nawozów sztucznych środków powierzchniowo czynnych węglowografitowe, sadza na 1 km w tonach na rok OGÓŁEM... 11373 11 11115 15 21-63 1 1,8 MIASTA razem... 9314 11 9061 15 21-63 1 22,0 0 liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław... 7258 11 7059 15 21-63 1 24,8 O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... 314-314 - - - - - 15,0 Oława... 113-93 - - - - - 4,2 O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 1004-996 - - - - - 59,1 Jelcz-Laskowice... 330-330 - - - - - 19,4 Strzelin... 183-183 - - - - - 18,3 O liczbie ludności 5-10 tys.: Kąty Wrocławskie... 82-81 - - - - - 13,7 Sobótka... 30-5 - - - - - 0,9 WIEŚ razem... 2059-2054 - - - - - Kobierzyce... 53-53 - - - - - 0,1 Łagiewniki... 259-259 - - - - - 0,4 Malczyce... 169-169 - - - - - 0,2 Święta Katarzyna... 1578-1573 - - - - - 2,2 Żmigród... - - - - - - - - -

Oclironn środowiska - Powietrze atmosferyczne 35 TABL. 22. ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA POWIETRZA WEDŁUG MIAST I GMIN W1994 R. (cd.) X Wyszczególnienie razem gazowych dwutlenek siarki Emisja zanieczyszczeń gazowych tlenki azotu w tym z razem tlenek węgla w tonach na rok dwutlenek węgla metan podtlenek azotu na lkmz w tonach na rok Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji w % zanieczyszczeń wytworzonych w tym nie zorganizowana pyłowych OGÓŁEM... 2856321 78 20843 11520 2243 2820207 23-454,3 96,1 7,5 MIASTA razem... 2335748 42 17541 9463 2093 2305179 - - 5521,9 96,4 8,6 0 liczbie ludności lootys. i więcej: Wrocław... 2015211 32 14619 7979 1789 1989988 - - 6877,9 95,1 1,5 O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... 239-137 43 31 - - - 11,4 24,3 - Oława... 153-58 25 39 10 - - 5,7 94,1-0 liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 315867 10 2297 1182 85 311779 - - 18580,4 99,0 37,4 Jelcz-Laskowice... 544-259 181 41 - - - 32,0 75,0 - Strzelin... 205-97 32 76 - - - 20,5 46,0 23,8 0 liczbie ludności 5-10 tys.: Kąty Wrocławskie... 87-64 19 4 - - - 14,5 61,3 - Sobótka... 3442-10 2 28 3402 - - 107,6 98,2 - WIEŚ razem... 520573 36 3302 2057 150 515028 23-710,2 94,7 0,8 Kobierzyce... 79-37 15 27 - - - 0,5 42,4 35,2 Łagiewniki... 236-150 53 33 - - - 1,9 4,1 - Malczyce... 41190-122 48 20 41000 - - 777,2 77,5 - Święta Katarzyna... 476144-2838 1940 70 471296 - - 4809,5 95,8 - Żmigród... 2924 36 155 1-2732 23-9,5 - -

36 Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne TABL. 22. ZANIECZYSZCZENIA I OCHRONA POWIETRZA WEDŁUG MIAST I GMIN W 1994 R. (dok.) z Wyszczególnienie dwutlenek siarki W tonach Zanieczyszczenia zatrzymane i zneutralizowane w urządzeniach oczyszczających w % zanieczysz- czeń wytworzonych tlenek azotu (w przeliczeniu na NO2) W tonach w % zanieczyszczeń wytworzonych tlenek węgla węglowodory inne W tonach w % zanieczyszczeń wytworzonych W tonach w % zanieczyszczeń wytworzonych W tonach w% zanieczyszczeń wytworzonych OGÓŁEM... 287 1,4 61 0,5 87 3,7 2470 67,8 28 7,7 MIASTA razem... 268 1,5 47 0,5 77 3,5 2470 68,0 28 8,3 0 liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław... 198 1,3 39 0,5 77 4,1 69 11,3 - O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... - - - - - - - - - - Oława... - - - - - - - - ' - - O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 14 0,6 - - - - 2401 82,4 28 70,0 Jelcz-Laskowice... - - - - - - - - - - Strzelin... 56 36,6 8 20,0 - - - - - - O liczbie ludności 5-10 tys.: Kąty Wrocławskie... - - - - - - - - - - Sobótka... - - - - - - - - - - WIEŚ razem... 19 0,6 14 0,7 10 6,3 - - - - Kobierzyce... 19 33,9 14 48,3 10 27,0 10 100,0 - - Łagiewniki... - - - - - - - - - - Malczyce... - - - - - - - - - - Święta Katarzyna... - - - - - - - - - - Żmigród... - - - - - - - - - -

Ochrona środowiska - Powietrze atmosferyczne 37 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 ;JA ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA WEDŁUG RODZAJÓW SUBSTANCJI W 1994 R. Rodzaje zanieczyszczeń OGÓŁEM WROCŁAWSKIE Akrylonitryl... Arsen a/... Azbest... Benzen... Benzo(a)piren. Chlorek winylu Chrom a/... Nikiela/... Bizmuta/... Cer a/... Chlorowcopochodne węglowodorów Cyna a/... Cynk 3/1... Czterochlorek węgla... Dioksyny... Halony: 1211,1301,2402... Kadm a//... Kobalt a/... Mangan a/... Molibden a/... Ołów a/... Polichlorowane bifenyle Rtęć a/... 1,1,1-Trójchloroetan... Amoniak... Dwutlenek siarki... ze spalania paliw... z procesów technologicznych... Dwutlenek węgla... Metan... Pyły ze spalania paliw... Pyły z przem. cement.-wapien. i mater, ogniotrwałych... Pyły krzemowe(powyżej 30% wolnej krzemionki)... Pyły nawozów sztucznych... Pyły środków powierzchniowo czynnych... Pyły węglowo grafitowe, sadza... Pyły polimerów... Pyły węgla brunatnego... Pyły pozostałe... Tlenki azotu(w przeliczeniu na NOg)... ze spalania paliw... z procesów technologicznych... Tlenek węgla... Węglowodory alifatyczne i ich pochodne b)... Węglowodory pierścieniowe, aromatyczne i ich pochodne Aldehydy alifatyczne i ich pochodne... Aldehydy pierścieniowe,aromatyczne i ich pochodne Alkohole alifatyczne i ich pochodne... Alkohole pierścieniowe, aromatyczne i ich pochodne Aminy i ich pochodne... Chlorowcopochodne węglowodorów: związki typu hcfc... Dwusiarczek węgla... Etery i ich pochodne... Halony b/... Ketony i ich pochodne... Kwasy nieorganiczne, ich sole i bezwodniki... Kwasy organiczne, ich związki i pochodne b/... Oleje (mgła olejowa)... Organiczne pochodne związków siarki... Pierwiastki metaliczne i ich związki... Pierwiastki niemetaliczne... Sole niemetali b/... Tlenki niemetali b/... Emisja rzeczywista w kg/ rok 3440 89 28 141 8 3652 73 7759 560 213 6939 20843000 20646000 197000 2820207000 23000 11115000 15000 21000 63000 1000 9000 140425 11520000 11498000 22000 2243000 814300 244113 369 1512 128215 356 7046 1702 112533 51946 17512 33402 2487 4000 w tym podtlenek azotu... Związki azowe, azoksy, nitrowe i nitrozowe Związki heterocykliczne... Związki izocykliczne... 13 i. b/ Z wyjątkiem wymienionych w innych grupach. 13963

TABL. 24. EMISJA I REDUKCJA PRZEMYSŁOWYCH ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA WG EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W 1994 R. Wyszczególnienie ogółem ze spalania paliw pyłowych w tym cemen. wapień i mat. ogniot. Emisja zanieczyszczeń w tys. t pyły krzemowe ogółem dwutlenek siarki gazowych Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń wtym pyłowe gazowe tlenek węgla dwutlenek węgla w tys. ton w % zanieczyszczeń wytworzonych w tys. ton w % zanieczyszczeń wytworzonych OGÓŁEM... 11,4 11,1 0,0 0,0 2856,3 20,8 2,2. 2820,2 283,0 96,1 2,9 7,5 Górnictwo i kopalnictwo... 0,0 0,0 - - 6,4 0,2 0,0 6,1 1,6 98,2 - - Działalność produkcyjna... 6,4 6,1 0,0 0,0 670,5 6,0 1,7 658,8 119,2 94,9 2,9 20,0 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę... 4,8 4,8 - - 2179,1 14,5 0,4 2155,2 162,2 97,1 - - Pozostała działalność usługowa komunalna, socjalna i indywidualna. 0,0 0,0 - - 0,1 0,0 0,1 - - - - Sekcje pozostałe... 0,2 0,2 - - 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 - - - i

Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne 39 ODPADY PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE Uwagi metodyczne Uciążliwość odpadów dla środowiska przejawia się przede wszystkim zanieczyszczeniem wody i gleb, skażeniem powietrza, niszczeniem walorów estetycznych i krajobrazowych, wyłączeniem z użytkowania terenów rolnych i leśnych zajmowanych pod składowanie odpadów. Informacje o odpadach przemysłowych uciążliwych dla środowiska dotyczą tych zakładów przemysłowych, które wytworzyły ich rocznie co najmniej 1 tys. ton lub posiadają nagromadzonych na swoim terenie 1 min ton i więcej odpadów, bez względu na ilość odpadów wytworzonych w ciągu roku. Zawarte informacje o odpadach przemysłowych uciążliwych dla środowiska dotyczą ilości: - dotychczas nagromadzonych na terenach zakładów przemysłowych, tj. zalegających na składowiskach, hałdach i w stawach osadowych, - wytworzonych w ciągu roku z określeniem ilości odpadów wykorzystanych gospodarczo, unieszkodliwionych oraz składowanych na hałdach, wysypiskach własnych i obcych, w stawach osadowych. Za odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska uważa się powstające w procesach produkcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty poużytkowe uciążliwe dla środowiska i nieużyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych. Według takiej klasyfikacji nie są odpadami: kopaliny towarzyszące, produkty uboczne, substancje znajdujące się w obiegu w procesach produkcyjnych, ścieki oraz pyły emitowane do atmosfery. Dane o odpadach przemysłowych nagromadzonych dotyczą ilości odpadów zalegających na terenach zakładów w wyniku składowania w roku sprawozdawczym i w latach poprzednich według stanu na koniec roku. Dane o gospodarczym wykorzystaniu odpadów przemysłowych dotyczą oprócz odpadów zużytkowanych w zakładach na własne potrzeby, sprzedanych lub nieodpłatnie przekazanych jako surowce wtórne, także odpadów wykorzystanych na cele nieprzemysłowe. Przez odpady unieszkodliwione należy rozumieć ilość odpadów poddanych zabiegom technologicznym, polegającym na neutralizacji chemicznej, spalaniu, kompostowaniu itp. z ogólnej ilości odpadów wytworzonych w okresie sprawozdawczym. Odpady składowane to ilość odpadów odprowadzonych na naziemne lub podziemne wysypiska, hałdy lub stawy osadowe własne zakładów je wytwarzających lub innych jednostek z ogólnej ilości odpadów wytworzonych w roku sprawozdawczym. Przez zrekultywowane tereny składowania odpadów należy rozumieć tereny, których eksploatacja została zakończona i na których zostały przeprowadzone prace polegające na nadaniu lub przywróceniu im wartości użytkowych poprzez m.in. właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych. Uwagi analityczne Na terenie województwa wrocławskiego na koniec 1994 r. zakłady (30 spośród 1249 w Polsce) objęte sprawozdawczością GUS nagromadziły na zakładowych składowiskach, hałdach i stawach osadowych 9553,3 tys. ton

40 Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne odpadów ogółem (15 lokata w Polsce). Z ilości tej 1704,4 tys. ton nagromadzono w stawach osadowych (17,8%). Wzrosła ilość odpadów nagromadzonych w środowisku o 1,6% w porównaniu do 1993 roku. Ilość odpadów wytworzonych w 1994 r. wynosząca 560,5 tys. ton była o 35,5 tys. ton niższa niż w roku poprzednim. Z ogółem wytworzonych odpadów: 224,7 tys. ton (40,1%) wykorzystano gospodarczo, procesom unieszkodliwiania poddano zaledwie 0,3 tys. ton (0,1% ). Pozostałe 335,5 tys.ton (59,9%) odpadów uciążliwych dla środowiska składowano: w stawach osadowych 146,4 tys. ton; na wysypiskach zakładowych 183,3 tys. ton; międzyzakładowych 0,6 tys. ton oraz na wysypiskach komunalnych 2,2 tys. ton. Spośród odpadów wytworzonych w ciągu roku największy udział - bo 52,6 % (294,6 tys.ton) stanowiły popioły lotne i żużle z elektrowni i elektrociepłowni, których aż 136,7 tys. ton (46,4% z wytworzonych popiołów) składowano. Najwięcej nagromadzonych odpadów było na terenie gminy Święta Katarzyna - 3520,0 tys. ton (36,8% ogółem) oraz w mieście Wrocławiu - 4085,9 tys.ton (42,8%). Odpady nagromadzone na terenie gminy Święta Katarzyna to hałda odpadów poprodukcyjnych po Hucie Siechnica, które doraźnie zostały zabezpieczone. Zakłady leżące w granicach miasta Wrocławia, podobnie jak w latach poprzednich wytworzyły w ciągu roku sprawozdawczego najwięcej odpadów przemysłowych tj. 70,1 % wytworzonych w województwie, czyli 393,0 tys. ton. Z ilości tej 60,5% (tj. 237,9 tys. ton) było składowanych, a tylko 154,8 tys. ton (39,4 % z wytworzonych w mieście) zostało wykorzystanych w ciągu roku, co w skali województwa stanowiło 68,9 % wykorzystanych odpadów ogółem. Powierzchnia niezrekultywowana hałd, składowisk, wysypisk i stawów osadowych w województwie uległa niewielkiemu zmniejszeniu w 1994 r. o 5,9 ha i wynosiła 134,0 ha. Największe powierzchnie niezrekultywowane znajdowały się na terenie: miasta Wrocławia - 49,1 ha (36,6%), Brzegu Dolnym - 39,4 ha (29,4%) oraz w gminie Malczyce - 38,3 ha (28,6%). Silna koncentracja przestrzenna odpadów przy zbyt małej ilości odpadów wykorzystywanych gospodarczo czy unieszkodliwianych decydują o wzrastającym, negatywnym ich oddziaływaniu na środowisko: brak możliwości racjonalnego gospodarowania powierzchnią ziemi, przedostawanie się szkodliwych związków / substancji do wód podskórnych. Niemały udział w zaśmiecaniu województwa mają odpady komunalne, pochodzące z rosnącej liczby osiedli miejskich i wiejskich. W ciągu 1994 roku w województwie wrocławskim wywieziono ogółem 2646 dam3 odpadów komunalnych (stałych i płynnych) głównie z budynków mieszkalnych (1756 dam3) na 23 zorganizowane wysypiska zajmujące łącznie powierzchnię 73 ha. Odpady komunalne są głównie składowane, w 1994 r. odpady nie były poddawane zabiegom unieszkodliwiania w spalarniach, w kompostowniach unieszkodliwiono 1 tonę odpadów komunalnych (w skali kraju -15 województw prowadziło zabiegi unieszkodliwiania odpadów).

Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne 41 TABL. 25. WAŻNIEJSZE DANE O ODPADACH PRZEMYSŁOWYCH Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Liczba zakładów posiadających na swoim terenie odpady nagromadzone /... 19 20 30 Odpady nagromadzonej ogółem w tys. ton... 9233,4 9403,7 9553,3 w tym w stawach osadowych w tys. ton... 1723,2 1683,7 1704,4 Odpady wytworzone w ciągu roku w tys. ton... 732,2 596,0 560,5 wykorzystane gospodarczo: w tys. ton... 236,7 180,2 224,7 w % wytworzonych... 32,3 30,0 40,1 unieszkodliwione: w tys. ton... 0,7 0,3 0,3 w % wytworzonych... 0,1 0,1 0,1 składowane: w tys. ton... 494,8 415,5 335,5 w % wytworzonych... 67,6 69,7 59,9 w tym w stawach osadowych: w tys. ton... 166,3 159,7 146,4 w % wytworzonych... 22,7 26,8 26,1 Odpady wykorzystane gospodarczo ogółem w tys. ton... 236,7 180,2 241,1 na cele nieprzemysłowe: w tys. ton... 174,6 45,7 102,7 w % ogółem... 73,8 25,4 42,6 Powierzchnia składowisk, hałd, wysypisk i stawów osadowych ogółem w ha... 153,1 143,4 141,7 nie zrekultywowana /... 139,5 139,9 134,0 składowisk, hałd, wysypisk... 77,6 75,3 74,8 stawów osadowych... 61,9 64,6 59,2 zrekultywowana*/... 13,6 3,5 7,7 składowisk, hałd, wysypisk... 13,6 3,5 7,7 stawów osadowych... - a/ Stan w końcu roku. b/ W ciągu roku. TABL. 26. ODPADY PRZEMYSŁOWE NAGROMADZONE I WYTWORZONE WEDŁUG RODZAJÓW W 1994 R. Rodzaje odpadów Odpady nagromadzone (stan w końcu roku) ogółem Odpady wytworzone w ciągu roku w tysiącach ton wykorzystano gospodarczo w tym składowane / OGÓŁEM... 9553,3 560,5 224,7 333,5 w tym: Popioły lotne żużle z elektrowni i elektrociepłowni... 4639,1 294,6 157,9 136,7 Żużle z hutnictwa żelaza i stali... 3520,0 - - - Błoto defekosaturacyjne... 187,7 117,0-117,0 Odpady odlewnicze... 255,8 - - - Osady z mechaniczno - chemicznych oczyszczalni ścieków... 132,7 1,2-1,2 Odpady o charakterze zasadowym (o ph powyżej 10)... 98,4 10,7-10,7 Smoły i kwasy porafinacyjne... 36,6 0,5-0,5 Ustabilizowane osady z biologicznych oczyszczalni ścieków... 3,7 2,0 1,3 0,4 Wapno pokarbidowe... 25,8 5,2 5,1 0,1 Odpady górnicze (w tym skalne) z kopalni i zakładów przeróbczych. 174,0 84,1 40,1 44,0 a/ Na wysypiskach, składowiskach, hałdach i w stawach osadowych własnych i obcych.

42 Ochrona środowiska - Odpady przemysłowe i komunalne TABU 27. ODPADY PRZEMYSŁOWE WEDŁUG MIAST I GMIN W 1994 R. Wyszczególnienie Odpady nagromadź, (stan w końcu roku) ogółem Odpady wykorzystane gospodarczo z nagromadź. do 1.01.94r. razem w w tym w stawach osadowych wykorzystane gosppodarczo Odpady wytworzone w ciągu roku unieszkodliwione tysiącach ton razem składowane w tym na wysypiskach Powierzchnia niezrekultywowana hałd, składów, wysypisk i stawów osad. w ha OGÓŁEM... 9553,3 1704,4 241,1 560,5 224,7 0,3 335,5 146,4 183,9 2,2 134,0 MIASTA razem... 5924,5 1599,4 197,2 498,9 216,7 0,3 281,9 95,4 181,3 2,2 90,9 O liczbie ludności 100 tys. i więcej: Wrocław... 4085,9 270,4 72,8 393,0 154,8 0,3 237,9 54,7 178,0 2,2 49,1 O liczbie ludności 20-50 tys.: Oleśnica... - - - 1,2 1,2 - - - - - - O liczbie ludności 10-20 tys.: Brzeg Dolny... 1778,6 1269,0 48,2 62J 48,2-14,0 10,7 3,3-39,4 Milicz... - - - 1,1 1,1 - - - - - - Strzelin... 60,0 60,0 76,2 41,4 11,4-30,0 30,0 - - 2,4 WIEŚ razem... 3628,8 105,0 43,9 61,6 8,0-53,6 51,0 2,6-43,1 Dobroszyce... 3,8 - - 1,8 1,7-0,1-0,1-1,0 Kobierzyce... 25,0 25,0 43,9 17,8 1,8-16,0 16,0 - - 2,2 Łagiewniki... - - - 21,5 - - 21,5 20,0 1,5-1,4 Malczyce... 80,0 80,0-18,4 2,4-16,0 15,0 1,0-38,3 Święta Katarzyna... 3520,0 - - - - - - - - - - Żmigród... - - - 2,1 2,1 - - - - - 0,2 TABU 28. ODPADY PRZEMYSŁOWE UCIĄŻLIWE DLA ŚRODOWISKA WEDŁUG EUROPEJSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI W 1994 r. Wyszczególnienie nagromadzone (stan w końcu roku) ogółem Odpady w tys. ton wytworzone w ciągu roku w stawach osadowych zakładowych międzyzakład. komunalnych wykorzystane gospodarczo unieszkodliwione składowane^ Powierzchnia składowania3^ odpadów w ha nie zrekultywowana zrekultywowana w ciągu roku OGÓŁEM... 9553,3 560,5 224,7 0,3 335,5 134,0 7,7 Górnictwo i kopalnictwo... 174,0 84,1 40,1-44,0 2,4 - Działalność produkcyjna... 6045,6 277,7 111,1 0,3 166,3 108,9 4,2 Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę... 3333,7 198,7 73,5-125,2 22,7 3,5 a/ Na terenach zakładów, b/ Na terenach własnych zakładów i terenach obcych.

II. LEŚNICTWO Wprowadzenie Zasady zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych oraz zasady gospodarki leśnej w powiązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodarką narodową określone zostały ustawą o lasach z dnia 28 IX 1991 r. (Dz. U. Nr 101, poz. 444), obowiązująca od 1 1 1992 r. Informacje w zakresie leśnictwa dotyczą: 1. lasów publicznych stanowiących własność: a/ Skarbu Państwa - zarządzanych i użytkowanych przez: - Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (w skrócie "Lasy Państwowe") nadzorowane przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa; do 1991 r. organizacja gospodarcza Lasy Państwowe, - jednostki ochrony przyrody (parki narodowe), - jednostki organizacyjne pod zarządem innych ministrów i wojewodów (na mocy art. 40 ustawy o lasach), b / gmin; 2. lasów prywatnych stanowiących własność: a/ osób fizycznych b/wspólnot gruntowych będących własnością wszystkich lub części mieszkańców wsi, c/ rolniczych spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych oraz oddane im w zarząd i bezpłatne użytkowanie, d/ innych osób prawnych, np. kościołów i związków wyznaniowych, organizacji społecznych i partii politycznych, związków zawodowych oraz prywatnych spółek prawa handlowego. Ponadto do leśnictwa zaliczono jednostki prowadzące działalność w zakresie ubocznej produkcji oraz gospodarkę łowiecką w obwodach administrowanych przez instytucje państwowe i w obwodach wydzierżawionych kołom Polskiego Związku Łowieckiego. Przyjęto zasadę prezentowania struktury własności lasów wynikającą ze zmian ustrojowych sformułowanych w znowelizowanej Konstytucji i znowelizowanym Kodeksie Cywilnym.

44 Leśnictwo - Wprowadzenie TABL. II. WYBRANE DANE LEŚNICTWA W WOJEWÓDZTWIE WROCŁAWSKIM NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Województwa ogółem Powierzchnia gruntów leśnych razem w tym lasów w tys. ha publicznych prywatnych W % Les stość lokata województwa Powierzchnia^ zagrożona szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów w % ogółem Pozyskanie drewna (grubizny) na 100 ha powierzchni lasów (w ciągu roku)m3 ogółem lasy publiczne Iasya/' prywatne POLSKA... 8920,0 8732,2 7239,7 1492,5 27,9 X 29,2 230,4 258,5 94,2 Warszawskie... 89,1 87,1 63,9 23,2 23,0 29-169,4 223,2 21,0 Bialskopodlaskie... 123,0 121,4 70,7 50,7 22,7 30 3,7 150,3 207,1 70,9 Białostockie... 325,2 320,6 229,6 91,0 31,9 12-195,0 241,3 71,3 Bielskie... 139,2 137,1 85,9 51,2 37,0 9 31,2 290,4 351,6 187,9 Bydgoskie... 317,1 309,4 281,5 27,9 29,9 17 22,3 248,4 255,1 181,1 Chełmskie... 97,2 95,2 80,5 14,7 24,5 25 5,4 271,6 268,9 286,3 Ciechanowskie... 107,9 106,3 68,5 37,8 16,7 42-196,3 270,3 62,2 Częstochowskie... 199,1 195,1 155,8 39,3 31,6 14 87,0 171,5 207,4 28,9 Elbląskie... 106,9 104,0 101,5 2,5 17,0 41 6,6 253,7 256,4 147,3 Gdańskie... 251,1 248,8 204,2 40,6 33,1 10 10,0 228,4 260,6 66,7 Gorzowskie... 391,3 380,3 375,7 4,6 44,8 3 0,1 267,3 268,0 214,7 Jeleniogórskie... 174,3 170,0 166,7 3,3 38,8 7 83,7 225,0 226,5 147,1 Kaliskie... 155,1 152,4 129,3 23,1 23,4 28 70,6 226,9 248,5 105,7 Katowickie... 191,5 187,0 161,0 26,0 28,1 20 99,8 223,3 252,9 39,3 Kieleckie... 255,6 250,7 192,8 57,9 27,2 22 69,5 208,0 239,9 101,6 Konińskie... 79,9 78,4 60,2 18,2 15,3 46 9,1 133,7 154,3 65,4 Koszalińskie... 323,6 315,0 311,4 3,6 37,2 8-247,5 248,9 123,9 Krakowskie... 54,8 53,9 35,2 18,7 16,6 43 60,4 168,0 237,0 37,7 Krośnieńskie... 275,4 272,3 249,0 23,3 47,7 2-198,2 202,8 148,9 Legnickie... 99,4 96,7 94,8 1,9 24,0 26 74,1 300,1 304,2 96,4 Leszczyńskie... 81,9 80,2 74,9 5,3 19,3 39 33,0 241,2 249,1 128,8 Lubelskie... 109,4 108,2 54,3 53,9 15,9 45 38,3 149,1 183,5 114,5 Łomżyńskie... 142,3 140,6 62,1 78,5 21,0 36-101,6 165,2 51,3 Łódzkie... 22,8 22J 16,4 5,9 14,6 47 49,8 137,5 179,9 19,8 Nowosądeckie... 233,0 231,3 124,0 107,3 41,5 5 0,6 182,3 211,0 149,1 Olsztyńskie... 389,3 378,8 363,7 15,1 30,7 16 0,1 284,7 288,6 191,4 Opolskie... 222,9 217,0 209,7 7,3 25,4 24 65,8 456,5 469,0 99,2 Ostrołęckie... 206,3 202,9 129,5 73,4 31,2 15 43,7 143,7 187,4 66,7 Pilskie... 337,9 329,4 318,5 10,9 40,1 6 11,6 257,4 259,3 203,6 Piotrkowskie... 177,4 174,2 122,8 51,4 27,8 21 34,3 179,9 234,0 50,7 Płockie... 62,3 61,3 45,3 16,0 12,0 49 61,5 226,8 301,2 17,2 Poznańskie... 176,5 171,9 160,2 11,7 21,1 35 78,7 230,9 237,4 142,4 Przemyskie... 147,6 145,1 135,3 9,8 32,7 11-330,9 331,7 320,0 Radomskie... 163,5 160,8 101,2 59,6 22,0 33 42,7 171,9 238,9 585 Rzeszowskie... 107,7 105,7 76,1 29,6 24,0 27 64,2 184,4 227,8 72,8 Siedleckie... 189,4 187,7 76,2 111,5 22,1 32 0,6 108,4 187,9 54,0 Sieradzkie... 98,1 96,5 59,6 36,9 19,8 37 42,4 208,4 2855 83,7 Skierniewickie... 54,1 53,1 36,2 16,9 13,4 48 62,6 155,7 217,8 22,6 Słupskie... 319,4 311,5 298,5 13,0 41,8 4 3,0 251,3 257,9 97,6 Suwalskie... 342,3 333,9 306,2 27,7 31,8 13-260,9 280,1 46,3 Szczecińskie... 276,2 268,2 264,9 3,3 26,9 23 6,6 253,2 255,2 99,0 Tarnobrzeskie... 186,0 181,9 132,1 49,8 29,0 19 51,7 158,9 194,2 65,4 Tarnowskie... 81,8 81,1 42,0 39,1 19,5 38 58,9 164,1 2365 86,4 Toruńskie... 98,8 96,2 84,9 11,3 18,0 40 37,4 264,0 287,0 90,4 Wałbrzyskie... 125,4 122,7 119,4 3,3 29,4 18 97,3 387,7 395,2 116,3 Włocławskie... 71,8 70,4 58,3 12,1 16,0 44 59,1 186,3 212,0 62,6 Wrocławskie... 137,1 133,2 130,4 2,8 21,2 34 45,9 349,6 354,7 117,9 Zamojskie... 159,7 157,6 95,0 62,6 22,6 31 78,6 200,6 181,8 229,2 Zielonogórskie... 442,4 430,8 423,8 7,0 48,6 1 40,6 243,6 245,6 121,1 a/ Dane szacunkowe, b/ W lasach w zarządzie Lasów Państwowych grupowanie metodą wg siedziby nadleśnictwa.

-ZASOBY LEŚNE Leśnictwo - Zasoby leśne 45 Uwagi metodyczne Do powierzchni gruntów leśnych w rozumieniu ustawy o lasach zalicza się grunty: 1. o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) lub przejściowo jej pozbawiony: przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody, lub wchodzący w skład parku narodowego, albo wpisany do rejestru zabytków; 2. związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywanie dla potrzeb gospodarki leśnej: linie podziału przestrzennego lasu, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, itp. Prezentowane z tego zakresu dane dotyczą powierzchni pokrytej drzewostanem (zalesionej) lub przejściowo pozbawionej drzewostanu (zręby, halizny, i plazowiny oraz plantacje choinek, krzewów i poletka łowieckie założone na gruntach leśnych, a także występujące w lasach bagna, hale, połoniny, itp. przewidziane do objęcia ochroną prawną), definiowanej określeniem "powierzchnia lasów" (do 1991 r. - "powierzchnia leśna"). Do 1993 r. dane o powierzchni lasów nie obejmują gruntów związanych z gospodarką leśną (wymienionych w pkt 2) z wyjątkiem szkółek leśnych. Powierzchnia zalesiona obejmuje uprawy, młodniki I klasy wieku (do 20 lat) o zadrzewieniu 0,5 i wyższym, drzewostany II klasy wieku (21-40 lat) o zadrzewieniu 0,4 i wyższym, drzewostany III i wyższych klas wieku (41 lat i więcej) o zadrzewieniu 0,3 i wyższym, drzewostany w klasie odnowienia i w klasie do odnowienia, bez względu na zadrzewienie oraz plantacje topolowe i leśnych gatunków drzew szybkorosnących. Zręby są to grunty leśne pozbawione drzewostanu w okresie ostatnich 5 lat. Halizny są to grunty leśne pozbawione drzewostanu dłużej niż 5 lat oraz uprawy i miodniki o zadrzewieniu do 0,4 (pełne zadrzewienie 1,0). Płazowiny są to grunty leśne pokryte drzewostanem II klasy wieku (21-40 lat) o zadrzewieniu 0,1-0,3 oraz III i wyższych klas wieku (41 lat i więcej) o zadrzewieniu 0,1-0,2. Szkółka leśna lub zadrzewieniowa jest to teren, na którym odbywa się produkcja sadzonek drzew i krzewów do celów odnowień i zalesień lub zadrzewień. Plantacja nasienna to teren pokryty wyselekcjonowanymi drzewami w luźnej więźbie, przeznaczonej do produkcji nasion. Lesistość jest to stosunek procentowy powierzchni lasów do ogólnej powierzchni geograficznej województwa. Zalesienie jest to stosunek procentowy powierzchni zalesionej do ogólnej powierzchni geograficznej województwa. Drzewostany w klasie odnowienia są to drzewostany rębne i przeszłorębne, podlegające jednocześnie użytkowaniu i odnowieniu (pod osłoną), w których co najmniej 50% powierzchni (w drzewostanach użytkowanych rębniami gniazdowymi co najmniej 30% powierzchni) zostało odnowione naturalnie lub sztucznie oraz drzewostany młodsze wymagające przebudowy za pomocą rębni częściowych lub gnizadowych z uwagi na złe efekty produkcyjne. Drzewostany w klasie do odnowienia obejmują drzewostany użytkowane rębniami częściowymi i gniazdowymi, które wymagają odnowienia jako bezwzględnego warunku kontynuacji cięć tymi rębniami. Drzewostany o strukturze przerębowej są to drzewostany składające się z grup i kęp o różnym wieku i wysokości, w których prowadzone są jednocześnie zabiegi związane z użytkowaniem, odnowieniem i pielęgnowaniem lasu. Przestoje są to drzewa nie wycięte w terminie przewidzianym koleją rębności. Zasobność drzewostanów oblicza się dzieląc cały zapas drzewostanów (masę drewna na pniu) przez ich ogólną powierzchnię.

46 Leśnictwo - Zasoby leśne LESISTOŚĆ Stan w czerwcu 1994 r. 0 20 30 35 powyżej 35%

Leśnictwo - Zasoby leśne 47 Uwagi analityczne Lasy w województwie wrocławskim (wg stanu na dzień 31 XII 1994 r.) zajmują 137055 ha, co stanowi 21,2% powierzchni geograficznej województwa i pod względem tego czynnika zajmujemy 34 lokatę w Polsce (przy przeciętnej lesistości w kraju wynoszącej 27,9%). Lesistość poszczególnych rejonów województwa jest zróżnicowana. Na Równinie Wrocławskiej, na lewym brzegu Odry jest ona najmniejsza: w gminie Domaniów lasy stanowią zaledwie 0,4%, a w Żórawinie 0,8%. W gminach położonych w Dolinie Baryczy i na Wzgórzach Trzebnickich odsetek jest większy: w Dobroszycach 44,4%, Twardogórze 43,2%, Miliczu 42,4%, Wołowie blisko 40,0% i w Krośnicach 38,0%. W 11 gminach województwa lesistość przekracza 30,0% a w 11 innych gminach nie osiąga 10,0%. Przeciętna liczba lasów przypadająca na 1 mieszkańca województwa, wyniosła w 1994 r. 12 arów. W strukturze własnościowej dominują lasy publiczne (134214 ha) i stanowią 97,9% powierzchni lasów województwa, w tym 97,1% zajmują lasy Skarbu Państwa będące pod zarządem Lasów Państwowych. Powierzchnia lasów komunalnych będących własnością gmin obejmuje obszar 1190 ha co stanowi zaledwie 0,9% ogólnej powierzchni lasów województwa. Lasy prywatne zajmują powierzchnię 2841 ha, tj. niewiele ponad 2,0% ogólnej powierzchni lasów województwa, podczas gdy w kraju własność ta obejmuje blisko 17,0% obszarów leśnych. W lasach woj. wrocławskiego dominują drzewostany młodszych klas wieku, tj. do 40 lat zajmując 43,3% całkowitej powierzchni lasów (przeciętnie w kraju zajmują 42,1%). Drzewostany starszych klas wieku - powyżej 80 lat - zajmują 22,7% powierzchni lasów (w kraju drzewostany tej grupy stanowią 16,2% powierzchni lasów). Średni wiek lasów w warunkach naszego województwa wynosi 55 lat. Pod względem składu gatunkowego przeważają w wojewóztwie monokultury iglaste; ich udział w ogólnej powierzchni lasów wynosi 68,5%, w tym największą przewagę stanowi sosna, na którą przypada 64,4% areału leśnego, świerk stanowi 4,0%, jodła i jedlica 0,1%. Wśród drzewostanów liściastych zajmujących 31,5% ogólnej powierzchni lasów województwa dominują drzewostany dębowe (łącznie z domieszką jesionu, klonu, jawora i wiązu) stanowiące 18,6% oraz olchy - 6.6%. Mniej jest grabu, brzozy i robinii akacjowej - 3,7%, pozostała powierzchnia (2,6%) przypada na buk, grab, osikę, wierzbę i topolę. Zasoby drzewne na pniu w lasach naszego województwa wynosiły 27,7 hm3 grubizny brutto (w korze), w tym 26,8 hm3 stanowiły zasoby lasów Skarbu Państwa będących w zarządzie Lasów Państwowych oraz 0,2 hm3 to zasoby lasów prywatnych. Udział zapasu gatunków iglastych w ogólnej masie drzewostanów wyniósł 66,2% (tj. 18,3 hm3), w tym zasoby drzewne - naszego głównego gatunku lasotwórczego - sosny, wyniosły (łącznie z modrzewiem) 16,9 hm3 grubizny brutto, tj. ponad 61,0% zasobów ogółem. Spośród gatunków liściastych największy zapas stanowił drzewostan dębowy (razem z jesionem, klonami i wiązem) - 6 hm3 oraz olcha -1,8 hm3 grubizny brutto. W strukturze wiekowej zapasu drzewnego mamy w województwie 17,0% drzewostanów młodszych w wieku do 40 lat. Blisko 45,0% stanowią drzewostany w wieku 41-80 lat, a tylko niewiele ponad 36,0% przypada na drzewostany starsze powyżej 80 lat (w kraju stanowią one 28,3% zapasów drewna na pniu ogółem). Przeciętna zasobność ogółem na 1 ha powierzchni zalesionej wyniosła w 1994 r. - 210 m3, przy czym w PGL Lasy Państwowe osiągnęła wielkość 208 m3.

48 Leśnictwo - Zasoby leśne TABL. 1(29). POWIERZCHNIA GRUNTÓW LEŚNYCH WG FORM WŁASNOŚCI Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 OGÓŁEM w ha... 134582 135032 133192 137055 Lasy publiczne... 131578 132207 130329 134214 własność Skarbu Państwa... 131185 131754 127918 133024 w tym w zarządzie Lasów Państwowych... 123997 124831 127918 132290 własność gmin... 393 453 1144 1190 Lasy prywatne... 3004 2825 2863 2841 w tym osób fizycznych... 2471 2270 2367. 2413 LESISTOŚĆ w %... 21,4 21,5 21,2 21,2 TABL. 2(30). POWIERZCHNIA LASÓW I GRUNTÓW PRZEZNACZONYCH DO ZALESIENIA W1994 R. Stan w dniu 31XII Wyszczególnienie ogółem Powierzchnia gruntów leśnych zalesione lasy nie zalesione gruntów związanych z gospodarką leśną Grunty przeznaczone do zalesienia OG ÓŁEMwha... 137055 131898 1346 3811 571 Lasy publiczne... 134214 129125 1278 3811 571 własność Skarbu Państwa... 133024 127976 1237 3811 571 w tym w zarządzie Lasów Państwowych... 132290 127264 1215 3811 338 własność gmin... 1190 1149 41 - - Lasy prywatne... 2841 2773 68 - - w tym osób fizycznych... 2413 - - - -

Leśnictwo - Zasoby leśne 49 TABL. 3(31). POWIERZCHNIA LASÓW WEDŁUG WIEKU I SKŁADU GATUNKOWEGO DRZEWOSTANÓW W 1994 R. Stan w dniu 1 1 Wyszczególnienie WEDŁUG KLAS DRZEWOSTANÓW w tys. ha Powierzchnia lasów w odsetkach OGÓŁEM... 133,2 100,0 W tym powierzchna zalesiona... drzewostany w klasach wieku: 131,5 98,7 I (1-20 lat)... 21,2 15,9 II (21-40 lat)... III ( 41-60 lat)... TV (61-80 lat)... V i wyższych (81 lat i więcej)... 36,5 20.4 21.4 30,0 27,4 15,3 16,1 22J drzewostany w klasie odnowienia, w klasie do odnowienia i o strukturze przerobowej... WEDŁUG GRUP RODZAJOWYCH DRZEW OGÓŁEM... 2,0 133,2 1.5 100,0 Drzewa iglaste... sosna i modrzew... świerk... jodła i jedlica... Drzewa liściaste... dąb, jesion, klon, jawor i wiąz... buk... grab, brzoza i robinia akacjowa... olcha... osika, lipa, wierzba i topola... 91,2 85.8 5,3 0,1 42,0 24.8 2,1 5,2 8,8 1,1 68,5 64.4 4,0 0,1 31.5 18.6 1.6 3,9 6,6 0,8 Źródło: dane Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz szacunki uzupełniające Głównego Urzędu Statystycznego.

50 Leśnictwo - Zasoby leśne - ł < TABL. 4(32). POWIERZCHNIA LASÓW I LESISTOŚĆ WEDŁUG GMIN 1994 r. Stan w czerwcu Gminy Powierzchnia lasów w ha w % Lesistość lokata gminy Powierzchnia lasów na 1 mieszkańca w arach OGÓŁEM... 136317 21,7 X 12,0 m. Wrocław... 1473 5,0 31 0,2 m. Oleśnica... 3 0,1 40 0,0 m. Oława... 129 4,7 33 0,4 Bierutów... 3368 22,9 13 31,4 Borów... 484 4,9 32 9,0 Brzeg Dolny... 3090 32,7 10 17,9 Cieszków... 3316 32,9 9 70,7 Czernica... 1618 19,2 17 22,8 Długołęka... 3623 17,2 21 21,6 Dobroszyce... 5848 44,4 1 99,4 Domaniów... 38 0,4 39 0,7 Jelcz-Laskowice... 5274 31,4 11 24,6 Jordanów Śląski... 185 3,3 36 6,1 Kąty Wrocławskie... 1290 7,3 30 7,6 Kobierzyce... 366 2,5 37 3,2 Kondratowice... 729 7,4 29 15,1 Kostomłoty... 639 4,4 34 9,1 Krośnice... 6793 38,0 5 87,4 Łagiewniki... 2377 19,1 18 30,9 Malczyce... 552 10,5 26 9,3 Mietków... 921 11,1 25 23,2 Miękinia... 3205 17,9 20 29,6 Milicz... 17356 42,4 3 71,4 Oborniki Śląskie... 5235 34,0 7 31,7 Oleśnica... 5431 22,3 14 51,1 Oława... 4803 20,5 16 37,6 Prusice... 2912 18,4 19 31,6 Sobótka... 2880 21,3 15 23,3 Strzelin... 1499 8,7 28 6,5 Środa Śląska... 3670 17,1 22 19,0 Święta Katarzyna... 1022 10,4 27 8,4 Trzebnica... 2515 12,6 24 11,7 Twardogóra... 7264 43,2 2 57,7 Wiązów... 580 4,1 35 7,7 Wińsko... 6346 25,4 12 69,2 Wisznia Mała... 1338 12,7 23 19,5 Wołów... 13191 39,8 4 56,5 Zawonia... 4366 37,0 6 84,8 Żmigród... 10493 33,0 8 67,8 Żórawina... 95 0,8 38 1,2

Leśnictwo - Zasoby leśne 51 TABL. 5(33). POWIERZCHNIA LASÓW PRYWATNYCH WEDŁUG URZĘDÓW REJONOWYCH W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Urzędy Rejonowe Ogółem Osób fizycznych Rolniczych spółdzielni produkcyjnych w hektarach Kółek rolniczych Pozostałe OGÓŁEM... 2841 2413 351 56 21 Milicz... 408 376 32 - - Oleśnica... 351 314 35 1 1 Oława... 410 337 70-3 Trzebnica... 498 434 60 3 1 Wołów... 273 233 26 14 - Wrocław... 901 719 128 38 16 -h TABL. 6(34). POWIERZCHNIA LASÓW STANOWIĄCYCH WŁASNOŚĆ GMIN W 1994 R. Stan w dniu 31 XII Gminy Powierzchnia lasów ogółem w hektarach W tym powierzchnia zalesiona Gminy (dok.) Powierzchnia lasów ogółem w hektarach W tym powierzchnia zalesiona OGÓŁEM... 1190 1149 Mietków... 3 3 m. Wrocław... 745 724 Miękinia... 10 10 m. Oleśnica... 3 3 Milicz... 70 70 m. Oława... 7 7 Oborniki Śląskie... 24 24 Bierutów... 13 13 Oleśnica... 27 25 Borów... 11 11 Oława... 1 1 Brzeg Dolny... 26 26 Prusice... 17 15 Cieszków... - - Sobótka... 9 8 Czernica... 1 1 Strzelin... 3 3 Długołęka... 9 7 Środa Śląska... 19 17 Dobroszyce... 10 10 Święta Katarzyna... 8 8 Domaniów... 1 1 Trzebnica... 35 35 Jelcz-Laskowice... 10 10 Twardogóra... 30 19 Jordanów Śląski... 1 1 Wiązów... - - Kąty Wrocławskie... 12 12 Wińsko... 10 10 Kobierzyce... 3 3 Wisznia Mała... 17 17 Kondratowice... - - Wołów... 18 18 Kostomłoty... 2 2 Zawonia... 5 5 Krośnice... 7 7 Żmigród... 4 4 Łagiewniki... 9 9 Żórawina... 4 4 Malczyce... 3 6.

52 Leśnictwo - Zasoby leśne TABL. 7(35). ZASOBY DRZEWNE NA PNIU WEDŁUG KLAS I GRUP RODZAJOWYCH W 1994 R. Stan w dniu 1 1 Wyszczególnienie Grubizna brutto3'' 3 w hm struktura w % OGÓŁEM... Drzewostany w klasach wieku: WEDŁUG KLAS DRZEWOSTANÓW 27,7 100,0 I (1-20 lat)... II (21-40 lat)... III (41-60 lat)... IV (61-80 lat)... V i wyższych (81 lat i więcej) 0,2 4.5 5.5 6,9 10,0 0,8 16,2 19,7 24,9 36,4 Drzewostany w klasie odnowienia, w klasie do odnowienia i o strukturze przerobowej... Przestoje... WEDŁUG GRUP RODZAJOWYCH DRZEW OGÓŁEM... Drzewa iglaste... sosna i modrzew... świerk... jodła i jedlica... Drzewa liściaste... dąb, jesion klon, jawor i wiąz... buk... grab, brzoza i robinia akacjowa...... olcha... osika, lipa, wierzba i topola... 0,5 0,1 27,7 18,3 16,9 1.4 0,0 9.4 6,0 0,6 0,8 1,8 0,2 1,8 0,2 100,0 66,2 61,2 4,9 0,1 33,8 21,5 2,0 3,0 6,5 0,8 a/ W korze. Źródło: dane Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz szacunki uzupełniające Głównego Urzędu Statystycznego.

Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów... 53 - ZAGOSPODAROWANIE LASÓW I ZADRZEWIENIA Uwagi metodyczne Zagospodarowanie lasu obejmuje zespół czynności gospodarczych mających na celu zachowanie lasu i pomnożenie jego zasobów oraz wzmaganie jego wielostronnych funkcji ekologicznych i społecznych. Hodowla lasu obejmuje wszelkie prace z zakresu nasiennictwa i szkółkarslwa leśnego, odnowień na gruntach leśnych przejściowo pozbawionych drzewostanu, zalesień na gruntach nieleśnych, dolesień luk i przerzedzeń powstałych w drzewostanach, poprawek i uzupełnień, pielęgnowania siedlisk i drzewostanów oraz melioracji leśnych. Zalesienia polegają na zakładaniu upraw leśnych na gruntach pozostających poprzednio poza uprawą leśną (nie zaliczonych do powierzchni leśnej), tj. na gruntach nieleśnych. Przez odnowienia rozumie się powstawanie młodego drzewostanu w miejsce drzewostanu usuwanego lub usuniętego: a/ odnowienia sztuczne są to uprawy leśne zakładane przez sadzenie lub siew, b/ odnowienia naturalne są to uprawy leśne powstałe na gruntach leśnych z samosiewu i odrośli, uznane za pełnowartościowe i pokrywające co najmniej 50% terenu. Odnowienia wykonywane są na powierzchniach otwartych, tj. na powierzchniach zrębów zupełnych, halizn i płazowin oraz na powierzchniach pod osłoną drzewostanu (w wyniku cięć rębniami złożonymi, wprowadzenie II piętra, dolesienia luk w drzewostanach). W ramach odnowień i zalesień mieszczą się prace z zakresu: - zakładania plantacji gatunków drzew szybkorosnących, - przebudowy drzewostanów negatywnych, obejmujące zmianę ich składu gatunkowego i formy (pod względem rozmieszczenia gatunków). Poprawki i uzupełnienia są to prace hodowlane mające na celu poprawę jakości hodowlanej oraz uzupełnienie potencjału produkcyjnego upraw i miodników, w których z różnych przyczyn powstały wypady, luki i przerzedzenia, wpływające na obniżenie masy drzewnej. Pielęgnowanie lasu obejmuje zespół czynności gospodarczych związanych z pielęgnowaniem gleby i drzewostanu, tj. spulchnianie gleby, niszczenie chwastów w uprawach, wprowadzanie podszytów, cięcia pielęgnacyjne i poprawianie formy poszczególnych drzew (podkrzesywanie itp.), utrzymanie gleby w czarnym ugorze w plantacjach drzew szybkorosnących. Nazwą uprawy określa się drzewostan od momentu powstania do osiągnięcia zwarcia (zazwyczaj w wieku do 10 lat). Pod pojęciem młodnika rozumie się drzewostan w okresie życia od momentu osiągnięcia zwarcia do rozpoczęcia procesu wydzielania i oczyszczania się strzał (zazwyczaj w wieku od 10 do 20 lat). Prace pielęgnacyjne właściwe dla młodników to usuwanie lub hamowanie wzrostu zbędnych, wadliwych lub przeszkadzających drzew (czyszczenia późne), formowanie strzał i koron drzew. Wprowadzanie podszytów jest to sadzenie drzew lub krzewów, które powinny znajdować się stale w dolnej warstwie drzewostanu, spełniając w stosunku do gleby i drzewostanu głównego rolę pielęgnacyjną. Dane dotyczące pielęgnowania lasu obejmują, rzeczywiste powierzchnie (określone szacunkowo), na których dokonywano wszystkich czynności związanych z pielęgnowaniem upraw i młodników, wprowadzeniem podszytów, formowaniem strzał i koron itp. Dane te nie obejmują powierzchni lasów, na której wykonywano trzebieże (cięcia pielęgnacyjne prowadzone w drzewostanach starszych niż 20-letnie). Melioracje, do których zalicza się agromelioracje i melioracje wodne, są to zabiegi mające na celu oczyszczenie powierzchni przed odnowieniem i zalesieniem, likwidację warstwy rudawca, ustalenie gleby podlegającej erozji oraz polepszenie produkcyjności gleby przez wprowadzenie pewnych gatunków roślin, nawożenie, odwadnianie,

54 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów.., nawadnianie itp. Melioracje, o których mowa mają charakter lokalny i stwarzają warunki do odnowień i zalesień. Ochrona lasu obejmuje czynności zapobiegające szkodom wyrządzonym w lesie przez czynniki przyrody ożywionej i nieożywionej oraz zanieczyszczenia przemysłowe, czynności zwalczające choroby i szkodniki oraz usuwające zaistniałe szkody. Zadrzewienia są to produkcyjne i ochronne nasadzenia drzew i krzewów na terenach publicznych i prywatnych poza lasami i granicami administracyjnymi miast. Celem ich jest produkcja drewna i użytków niedrzewnych, oddziaływanie na środowisko przyrodnicze oraz kształtowanie krajobrazu. Do zadrzewień nie zalicza się: lasów i gruntów leśnych oraz gruntów nieleśnych przeznaczonych prawomocnymi decyzjami do zalesienia, sadów, plantacji oraz szkółek drzew i krzewów, cmentarzy, urządzonej zieleni komunalnej w miastach (parki miejskie, lasy komunalne, zieleńce użyteczności publicznej), ogrodów działkowych, nieruchomości otaczających obiekty zabytkowe. Dane dotyczące pozyskania drewna z zadrzewień nie zostały uwzględnione w danych o ogólnym pozyskaniu drewna (grubizny), zamieszczonych w dziale gospodarcze wykorzystanie lasów. Uwagi analityczne Na stan zasobów drewna i całą gospodarkę leśną, bardzo ważny wpływ, ma odnawianie i sadzenie lasu. W roku 1994 odnowienia i zalesienia przeprowadzono na powierzchni 1310 ha gruntów przejściowo pozbawionych drzewostanów, oraz gruntów nieleśnych, tj. o 47 ha (o 3,7%) większej niż przed rokiem. W ogólnej powierzchni odnowień i zalesień 1281 ha (97,8%) stanowiły zalesienia sztuczne, a 29 ha (2,2%) zalesienia naturalne. Poprawki i uzupełnienia, czyli dodatkowe wprowadzenie sadzonek w uprawach i młodnikach, w powstałych lukach i przerzedzeniach, przeprowadzono na powierzchni 439 ha, tzn. o 24 ha (o 5,2%) mniejszej niż w roku poprzednim. Zabiegi pielęgnacyjne będące głównym środkiem podnoszenia produkcyjności lasów przeprowadzono w 1994 r. na powierzchni 6861 ha i były o 487 ha (o 6,5%) niższe od rozmiaru tych prac wykonanych w 1993 r. Powierzchnia objęta zabiegami w PGL Lasy Państwowe stanowiła 90,2% powierzchni pielęgnowanej w skali województwa, w lasach stanowiących własność gmin 9,3% a w lasach prywatnych zabiegami objęto tylko 0,5% areału. W roku 1994 zanotowano również wyraźny spadek przeprowadzonych melioracji. Zmeliorowanych zostało w naszym województwie 537 ha, tj. o 179 ha (o 25,0%) mniej niż w roku poprzednim. Całość przeprowadzonych prac dokonano w PGL Lasy Państwowe. Walory estetyczno-zdrowotne oraz użytkowe środowiska przyrodniczego i krajobrazu wydatnie podnoszą zadrzewienia, czyli pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska nie stanowiące zbiorowisk leśnych. Obecny stan zadrzewień nie odpowiada potrzebom i oczekiwaniom społecznym. W ciągu roku 1994 nasadzono w naszym województwie 23138 drzew i 40422 krzewów. Rozmiar nasadzeń drzew zmniejszył się w ostatnim roku o 6104 szt (tj. o blisko 21,0%), a krzewów aż o 62290 szt (o 60,6%). Wzrosło natomiast pozyskanie drewna. W roku 1994 pozyskano z zadrzewień 5852m3 drewna (grubizny), tj. o 1400m3 (o 31,4%) więcej jak przed rokiem, w tym na gruntach prywatnych 2956 m3. Pozyskanie grubizny liściastej stanowiło 92,4% drewna ogółem. Roczny rozmiar nasadzeń drzew i krzewów maleje, a wzrasta pozyskanie drewna. Ma tu miejsce zjawisko oddrzewiania krajobrazu na skutek pomijania potrzeb zadrzewieniowych i ich funkcji ekologicznych w planowaniu przestrzennym oraz niedostatecznej ochrony prawnej zadrzewień. Po kilkuletniej przerwie w roku 1994 wznowiono badanie terenów zieleni. Według stanu na dzień 31 XII łączna powierzchnia parków, zadrzewień zwartych o charakterze parkowym i zieleńców zajmuje w województwie

Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów... 55 wrocławskim 1535 ha i stanowi to 1,9% ogólnej powierzchni miast (przy średniej krajowej wynoszącej 2,0%). Na 1 mieszkańca miasta przypada 38,8 m2 zieleni a w kraju 21m~ i pod względem tego czynnika zajmujemy 5 lokatę w Polsce. W województwie mamy 78 parków spacerowo-wypoczynkowych o łącznej powierzchni 750 ha, z czego na 1 mieszkańca miasta przypada 20,6 m2 ( średnia krajowa wynosi 7,6m2). Przeciętna powierzchnia 1 obiektu wynosi w naszym województwie 9,6 ha i jest ona na poziomie średniej krajowej. Zieleńce obejmują obszar 706 ha, zaś na 1 mieszkańca miasta przypada w naszym województwie 17,8 ha zieleńców przy przeciętnej krajowej wynoszącej 12,9 m2. Zadrzewienia zwarte o charakterze parkowym stanowią obszar 79 ha, przeciętna powierzchnia 1 obiektu wynosi 1,1 ha (w kraju 1,7 ha) a wskaźnik tej powierzchni na 1 mieszkańca miasta wynosi 2,3 m2 przy średniej krajowej - l,3m2. Żywopłoty formowane i nieformowane będące otoczką ciągów komunikacyjnych ogrodów itp. z roślinności krzewowej zajmują w województwie 183 tys. mb z czego na 1 mieszkańca miasta przypada 0,47 mb, tj. ponad 2,5-krotnie więcej niż średnia dla Polski. TABL. 8(36). ODNOWIENIA, ZALESIENIA I INNE PRACE HODOWLANE W 1994 R. 1990 1993 1994 lasy publiczne Wyszczególnienie ogółem razem własność Skarbu Państwa razem w tym w zarządzie Lasów Państwowych własność gmin Iasy c/ prywatne w hektarach Powierzchnia produkcyjna szkółek leśnych (stan w dniu 31 XII)... 59 59 63 63 63 63 - - Odnowienia i zalesienia... 1190 1263 1310 1290 1242 1242 48 20 sztuczne... 1187 1255 1281 1261 1234 1234 27 20 zrębów3/... 1012 878 901 890 886 886 4 11 w tym dolesienia luk w drzewostanach... 35 41 86 86 86 86 - - halizn i płazowin... 79 301 207 206 204 204 2 1 użytków rolnych*5^ i nieużytków 96 76 173 165 144 144 21 8 naturalne... 3 8 29 29 8 8 21 - Poprawki i uzupełnienia... 399 463 439 439 399 399 40 - Plantacje choinek... 9 5 6 6 6 6 - - Pielęgnowanie lasu... 7350 7348 6861 6827 6188 6188 639 34 w tym: upraw... 4390 4860 4383 4368 4327 4327 41 15 młodników... 2478 2207 1633 1633 1633 1633 - wprowadzanie podszytów... 134 119 158 158 158 158 Melioracje leśne... 643 716 537 537 537 537 - - a/ Łącznie z odnowieniami pod osłoną drzewostanu, b/ Zakwalifikowanych do zalesienia, c/ Dane szacunkowe

56 Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów... TABL. 9(37). ODNOWIENIA I ZALESIENIA Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 OGÓŁEM w ha... 726*/ 1190 1263 3100 Lasy publiczne... 705 1168 1232 2190 własność Skarbu Państwa... 705 1168 1203 1242 w tym w zarządzie Lasów Państwowych... 688 1128 1203 1242 własność gmin... 29 48 Lasy prywatne*5^... 21 / 22 31 20 a/ Bez dolesień luk w drzewostanach, b/ Dane szacunkowe, c/ Łącznie z lasami stanowiącymi własność gmin. TABL. 10(38). HODOWLA LASÓW W LASACH PRYWATNYCH WEDŁUG URZĘDÓW REJONOWYCH W 1994 R. Urzędy Rejonowe ogółem zrębów Odnowienia i zalesienia w tym halizn i płazowin gruntów nieleśnych Pielęgnowanie lasu w hektarach OGÓŁEM... 20 11 1 8 34 Milicz... 5 5 - - 7 Oleśnica... 6 4-2 1 Oława... - - - - 5 Trzebnica... 9 2 1 6 8 Wołów... - - - - 12 Wrocław... - - - - 688 TABL. 11(39). ZADRZEWIENIA I POZYSKANIE DREWNA (GRUBIZNY) Z ZADRZEWIEŃ Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 Powierzchnia produkcyjna szkółek zadrzewieniowych (stan w dniu 31XII) w ha... 39 29 21 22 Sadzenie drzew wszt... 51350 38682 29242 23138 w tym na nieużytkach poprzemysłowych... - - - 460 Sadzenie krzewów w szt... 119127 58161 102712 40422 w tym na nieużytkach poprzemysłowych... - - 80 - Pozyskanie drewna (grubizny) wm... 3360 6184 4452 5852 grubizna iglasta... 403 466 450 447 w tym drewno tartaczne... 145 304 248 247 grubizna liściasta... 2957 5718 4002 5405 w tym drewno tartaczne... 1025 2232 1289 1793 a/ Dane szacunkowe; nie uwzględniono w danych o ogólnym pozyskaniu drewna (grubizny).

Leśnictwo - Zagospodarowanie lasów... 57 TABL. 12(40). ZADRZEWIENIA I POZYSKANIE DREWNA (GRUBIZNY) Z ZADRZEWIEŃ WEDŁUG GMIN W 1994 R. Gminy Sadzenie drzew w tym na gruntach prywatnych w sztukach ogółem Sadzenie krzewów w tym na gruntach prywatnych ogółem ogółem Wyrąb drewna /gmbizny/ 3 w m w tym na gruntach prywatnych OGÓŁEM... 15353 1705 34917 4472 5568 2956 m. Wrocław... - - - - 397 - m. Oleśnica... - - - - - - m. Oława... - - - - - - Bierutów... 170 170 800 800 30 5 Borów... - - - - 68 68 Brzeg Dolny... - - - - 458 110 Cieszków... - - - - - - Czernica... 1600 320 1004 200 70 31 Długołęka... - - - - 75 54 Dobroszyce..., - - - - 236 174 Domaniów... - - - - - - Jelcz-Laskowice... 5275-745 - 81 45 Jordanów Śląski... - - - - - - Kąty Wrocławskie... - - - - 249 15 Kobierzyce... 3100 620 5000 2650 - - Kondratowice... 589 300 8719 200 27 - Kostomłoty... - - 22 22 5 5 Krośnice... - - - - 64 40 Łagiewniki... 60 - - - 113 113 Malczyce... - - - - - - Mietków... - - - - 45 45 Miękinia... 100 80 500 400 26 7 Milicz... 20-940 - 310 80 Oborniki Śląskie... 150 135 - - 330 129 Oleśnica... - - - - 122 97 Oława... 440 80 800-104 70 Prusice... 450-180 - 176 105 Sobótka... - - - - 225 225 Strzelin... 854-8850 200 182 90 Środa Śląska... - - - - 128 18 Święta Katarzyna... 30-103 - 74 26 Trzebnica... 1200-2000 - 194 124 Twardogóra... 791-4054 - 161 161 Wiązów... - - - - 127 109 Wińsko... - - - - 1223 765 Wisznia Mała... - - - - - - Wołów... 524-1200 - 71 48 Zawonia... - - - - - - Żmigród... - - - - 197 197 Żórawina... - - " - -

TABL. 13( 41). ZIELEŃ MIEJSKA OGÓLNIE DOSTĘPNA I OSIEDLOWA WEDŁUG MIAST W 1994 R. Miasta Parki spacerowo - wypoczynkowe Zadrzewienia zwarte 0 charakterze parkowym Zieleńce Powierzchnia parków, zadrzewień zwartych, o charakterze parkowym i zieleńców Żywopłoty nieformowane i formowane Nasadzenia w ciągu roku ogółem3^ w tym w gestii w tym parków samorządów miast na 1 na 1 ogółem i zieleńców W nal drzew szt. ha na 1 na 1 mieszkańckańca w% ogółem miesz na 1 na 1 tys. m. miesz kańca miesz- miesz- szt. ha miesz- miesz- bieżą- kańca szt. ha kańca miast miast powierzchni ha kańca ha kańca cych miast miast miast w rn w rn miast miast w mb wm^ miast wn2 wm^ w m^ w tys. szt. krzewów & RAZEM... 78 749,8 20,62 70 725,2 20,06 74 79,4 2,29 705,9 17,84 1535,1 1,87 38,81 1455,7 36,80 183 0,47 10,3 100,6 Wrocław... 47 537,5 27,31 47 537,5 27,31 48 53,9 2,74 64,6 3,28 656,0 0,80 33,34 537,5 0,00 20 0,10 6,0 60,0 Bierutów... 1 2,8 5,31 1 28 5,31 1 n 1,14 4 o 7 59 7,4 0,01 14,04 4,8 3,80 0,44 0,0 0,0 Brzeg Dolny... 3 58,9 42,57 3 58,9 42,57 2 4,2 3,04 8,1 5,85 71,2 0,09 51,46 61,9 2,17 4 0,30 0,7 13,5 Jelcz-Laskowice... 2 14,7 9,60 2 14,7 9,60 0 0,0-23,0 15,02 37,7 0,05 24,63 37,7 15,02 1 0,08 0,1 0,0 Kąty Wrocławskie 0 0,0-0 0,0-0 0,0-15,6 30,75 15,6 0,02 30,75 1,0 1,97 0 0,02 0,0 0,0 Milicz... 2 49,3 39,57 2 49,3 39,57 2 3 3 2,65 15 6 12,52 68,2 0,08 54,74 56,3 5,62 0,35 0,0 0,9 Oborniki Śląskie... 0 0,0-0 0,0-3 3,4 4,37 2,5 3,21 5,9 0,01 7,58 1,0 1,28 4 0,48 0,0 0,1 6 18,2 4,68 6 18 2 4,68 4 2 4 0,62 34,2 8,79 54,8 0,07 14,09 35,2 4,37 0,24 0,7 14,5 Oława... 1 14,1 4,42 i 14,1 4 47 2 2 3 0,72 35,7 11,20 52,1 0,06 16,35 35,1 6,59 0,09 0,5 1,1 Sobótka... 1 4,8 7,27 i 4,8 7,27 2 1 9 2,88 10,7 16,22 17,4 0,02 26,37 7,8 4,55 1,54 0,0 0,0 Strzelin... 3 8,6 6,44 3 8,6 6,44 0 n 0 46,6 34,88 55,2 0,07 41,32 48,6 29,94 1 0,05 0,0 0,0 Środa Śląska... 2 11,5 13,28 i 3 1 3 58 4 3 n 3,47 3 3 3 gi 17,8 0,02 20,56 14,5 3,47 1 0,08 0,1 4,6 Trzebnica... 6 15,1 12,46 i 28 231 1 1 7 1,40 90,0 74,25 106,8 0,13 88,11 100,1 70,13 4 0,36 0,0 0,2 Twardogóra... 0 0,0 0 0,0 0 n 0 10,0 14,74 10,0 0,01 14,74 U,U 0,00 4 0,60 1,2 4,1 Wiązów... 2 3,9 18,27 0 0,0 0 0 0 n 7 0,94 4 i 0,00 19,20 0,00 0 0,5 0,4 0 0,0 o 0 0 5 2,7 2,20 o 12,21 17 l /,/ 7 0,02 14,41 1,0 0,81 2 0,18 0,5 1,2 Żmigród... 2 10,4 16,35 2 10,4 16,35 0 0,0-3,8 5,97 14,2 0,02 22,33 10,4 0,00 0 0,01 0,0 0,0 a/ Urzędów miast i innych jednostek

GOSPODARCZE WYKORZYSTANIE LASÓW Leśnictwo - Gospodarcze wykorzystanie... 59 Uwagi metodyczne Na masę pozyskanego drewna składa się masa grubizny, drobnicy i karpiny. Grubizna - jest to drewno okrągłe, wielkowymiarowe i średniowymiarowe. Drewno wielkowymiarowe jest to drewno o średnicy górnej od 14 cm (bez kory) mierzone w pojedynczych sztukach. Drewno średniowymiarowe jest to drewno o średnicy (mierzonej bez kory): górnej od 5 cm wzwyż i dolnej do 24 cm - mierzone w pojedynczych sztukach, w sztukach grupowo i stosach. Drobnica jest to drewno okrągłe o średnicy dolnej do 5 cm (bez kory) mierzone w sztukach grupowo lub w stosach. Karpina jest to surowiec drzewny pozyskany z karp nie łupanych (drewno pniakowe) lub łupanych na szczapy i niewymiarowe kęsy. Karpina przemysłowa (dojrzała) są to karpy sosnowe dojrzałe o określonej zawartości żywicy. Użytkowanie rębne prowadzone jest w drzewostanach, które osiągnęły wiek dojrzałości rębnej, w ramach cięć planowanych oraz pozaplanowych (cięcia sanitarne itp.) Użytki rębne jest to drewno pozyskane w ramach użytkowania rębnego. Powierzchnia cięć rębnych to rzeczywista powierzchnia, na której dokonano wyrębu drzew. Użytkowanie przedrębne prowadzone jest w drzewostanach, które nie osiągnęły wieku dojrzałości rębnej, w ramach cięć pielęgnacyjnych. Powierzchnia cięć przedrębnych jest to całkowita powierzchnia, na której wykonano cięcia pielęgnacyjne. Użytkowanie przygodne pozyskiwane jest jednostkowo lub grupowo z tytułu uprzątnięcia wywrotów i złomów, pojedynczo wydzielającego się posuszu (między trzebieżami) oraz pułapek na szkodniki owadzie. Dane o wyrębie drewna w ramach użytkowania rębnego i przedrębnego obejmują drewno pozyskane w lesie. Etat cięć jest to rozmiar rocznego użytkowania lasu ustalonego na podstawie biologicznych możliwości produkcyjnych drzewostanów. Przez pozyskanie drewna należy rozumieć ostateczne pozyskanie sortymentów drewna pochodzącego z bieżących wyrębów i remanentów. Dane o rozmiarze pozyskania drewna w lasach prywatnych mają charakter szacunkowy, co wynika z ustawowego zniesienia obowiązku rejestrowania pozyskania i cechowania drewna w lasach tej formy własności. Uwagi analityczne Na produkcję leśnictwa składa się pozyskanie drewna, zbiór leśnych produktów ubocznych (produkty runa leśnego itp) oraz odstrzelone i odłowione zwierzęta łowne. Podstawową część produkcji leśnej stanowi drewno (grubizna), którego wartość obejmuje ok. 90,0% produkcji uzyskiwanej w wyniku użytkowania lasów. W roku 1994 pozyskano łącznie 548,4 tys. m3 drewna, w tym 465,9 tys. m3 grubizny. W porównaniu do roku ubiegłego pozyskanie grubizny wzrosło o 60,2 tys. m3 (o 14,8%). Z ogólnej masy pozyskanego drewna (grubizny) 461,8 tys. m3 (99,1%) przypadało na PGL Lasy Państwowe (główny użytkownik lasów w województwie) i było najwyższe na przestrzeni ostatnich 5-ciu lat, a na lasy prywatne 3,3 tys m3 (0,7%). Pozyskanie grubizny w przeliczeniu na 100 ha powierzchni lasów wyniosło dla województwa 349,6 m3 (3 lokata w kraju); w tym w lasach publicznych wskaźnik ten wynosił 354,7 m3, zaś w lasach prywatnych 117,9m3. Dla Polski za 1994 r. wskaźniki te wynosiły odpowiednio: 230,4 m3; 258,5 m3; 94,2 m3. Pozyskanie grubizny iglastej (349,8 tys. m3) było wyższe niż liściastej (116,0 tys. m3) co wynika ze struktury gatunkowej lasów. Ponadto pozyskano 82,5 tys. m3 drobnicy mieszanej (iglastej i liściastej razem) oraz 48m3

60 Leśnictwo - Gospodarcze wykorzystanie... karpiny. Dane dotyczące pozyskania drewna w lasach prywatnych mają charakter szacunkowy w związku z ustawowym zniesieniem (od 1992 r.) obowiązku uzyskiwania zezwoleń administracyjnych na wyręby i rejestrację (cechowania) masy pozyskanego drewna przez właścicieli lasów. TABL. 14(42). POZYSKANIE DREWNA (GRUBIZNY) Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 OGÓŁEM w dam3... 330,5 415,0 405,7 465,9 Lasy publiczne... 327,7 411,2 402,1 462,5 własność Skarbu Państwa... 327,7 411,2 401,4 461,9 w tym w zarządzie Lasów Państwowych... 325,1 405,4 401,4 461,8 własność gmin... - 0,7 0,7 Lasy prywatne3^... 2,8^/ 3,8 3,6 3,3 OGÓŁEM NA 100 ha POWIERZCHNI LASÓW w m3 245,0 307,3 304,6 349,6 Lasy publiczne... 249,1 311,0 308,5 354,7 własność Skarbu Państwa... 249,8 312,1 310,7 357,4 w tym w zarządzie Lasów Państwowych... 262,2 324,8 313,8 359,4 własność gmin... - 61,2 58,3 Lasy prywatne... 93,2b/ 134,5 125,7 117,9 a/ Dane szacunkowe, b/ Łącznie z lasami stanowiącymi własność gmin. TAEL. 15(43). POZYSKIWANIE DREWNA W LASACH PRYWATNYCH WEDŁUG URZĘDÓW REJONOWYCH W 1994 R. Pozyskanie drewna (grubizny) w m3 Urzędy rejonowe ogółem iglasta w tym liściasta OGÓŁEM... 3349 1483 i860 Milicz... 702 386 7316 Oleśnica... 488 215 273 Oława... 198 84 114 Trzebnica... 1108 470 638 Wołów... 165 61 104 Wrocław... 688 267 421

Leśnictwo - Gospodarcze wykorzystanie... 61 TABL. 16(44). POZYSKANIE DREWNA WEDŁUG FORM WŁASNOŚCI I ASORTYMENTÓW 1990 1993 1994 lasy publiczne WYSZCZEGÓLNIEN IE Ogółem razem 3 w m razem w tym własność Skarbu Państwa w tym w zarządzie Lasów Państwowych lasy DREWNO ogółem... 453971 469353 548448 545099 544438 544342 3349 GRUB1ZNA razem... 415011 405726 465864 462515 461854 461775 3349 Grubizna iglasta... 304823 282474 349826 348343 348290 348285 1483 w tym: drewno tartaczne ^... 143376 150684 207211 206279 206246 206241 931 drewno na słupy i stępie budowlane 18 - - - - - drewno kopalniakowe... 35127 15688 33263 33263 33263 33263 papierówka świerkowo-jodłowa... 7516 6619 5965 5965 5965 5965 papierówka sosnowa... 49688 54297 54024 54024 54024 54024 inne drewno użytkowe... 46035 28001 27970 27636 ' 27624 27624 334 drewno opałowe... 26696 27185 21394 21176 21168 21168 218 Grubizna liściasta... 110188 123252 116038 114172 113564 113490 1866 w tym: drewno tartaczne... 47473 55387 51347 50347 50021 50003 1000 papierówka... 29044 23297 29490 29490 29490 29490 - inne drewno użytkowe... 7487 7355 3992 3611 3487 3487 381 drewno opałowe... 25615 37213 31209 30724 30566 30510 485 DROBNICA iglasta i liściasta c/"... 38957 63616 82536 82536 82536 82519 użytkowa... 27877 44526 54831 54831 54831 54831 - opałowa... 11080 19090 27705 27705 27705 27688 - KARPINA c/... 3 11 48 48 48 48 - a/ Dane szacunkowe, b/ Łącznie z drewnem średniowymiarowym, c/ Wyłącznie w lasach publicznych; w lasach prywatnych pozyskanie drobnicy i karpiny nie jest rejestrowane.

62 Leśnictwo - Łowiectwo LICZEBNOŚĆ I POZYSKANIE WYBRANYCH GATUNKÓW ZWIERZĄT ŁOWNYCH - LICZEBNOŚĆ ZWIERZĄT 1990 1993 1994 0 Jelenie O Sarny (leśne i polne) Ü Dziki Zające sztuki - POZYSKANIE ZWIERZĄT 1990 1993 1994 Jelenie Sarny (leśne i polne) H Dziki Zające

ŁOWIECTWO Leśnictwo - Łowiectwo 63 Uwagi metodyczne Gospodarka łowiecka obejmuje: - łowiectwo zwierząt dla pozyskania żywności, futer, skór oraz pozyskanie zwierząt dla ZOO, parków i gospodarstw domowych, - produkcję skórek futerkowych, skór gadów lub też skór ptasich pozyskiwanych z łowiectwa, - rozprzestrzenianie i rozmnażanie zwierzyny łownej. Biorąc za podstawę aktualne rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz. U. 1982 r. Nr 2, poz. 17), sporządzono wykaz gatunków zwierząt łownych w Polsce, który obejmuje następujące 61 pozycji, w tym 19 gatunków ssaków i 42 gatunki ptaków: dzik (Sus scrofa) gęś mała (Anser erythropus) jeleń szlachetny (Cervus elaphus) bernikla obrożna (Branta bernicla) jeleń sika (Cervus nippon) bernikla białolica (Branta leucopsis) daniel (Dama dama) bernikła rdzawoszyja (Branta ruficollis) łoś (Alces alces) bernikla kanadyjska (Branta canadensis) sarna (Caprreolus capreolus) ohar(tadorna tadorna) muflon (Ovis ammon) krzyżówka (Anas platyrhynchos) wilk (Canis lupus) cyranka (Anas querquedula) lis (Vulpes vulpes) cyraneczka (Anas crecca) jenot (Nyctereutes procyonoides) krakwa (Anas strepera) borsuk (Meles meles) płaskonos (Anos clypeata) wydra (Lutra lutra) różaniec (Anas acuta) kuna leśna (Martes mart es) świstun (Anas penelope) tchórz (Mustela putorius) głowienka (Aythya ferina) ryś (Felis lynx) czernica (Aythya fuligula) zając szarak (Lepus europaeus) podgorzałka (Aythya nyroca) dziki królik (Oryctolegus coniculus) ogorzałka (Aythya marila) piżmak (Ondatra zibethicus) hełmiatka (Netta rufina) wiewiórka (Sciurus vulgaris) gągoł (Bucephala clangula) głuszec (Tetrao urogallus) lodówka (Clangula hyemalis) cietrzew (Tetrao tetrix) uhla (melanitta fusca) jarząbek (Bonasa bonasia) markaczka (Melanitta nigra) kuropatwa (Perdix perdix) edredon (Somateria mollissma) przepiórka (Coturnix coturnix) łyska (Fulica atra) bażant (Phasianus colchicus) drop (Otis tarda) gęś gęgawa (Anser anser) czapla siwa (Ardea cinerea) gęś zbożowa (Anser fabalis) batalion (Philomachus pugnax) gęś bialoczelna (Anser albifrons) bekasik (Lymnocryptes minimus) gęś krótkodzioba (Anser brachyrhynchus) dubelt (Gallinago media)

64 Leśnictwo - Łowiectwo kszyk (Gallinago gallinago) grzywacz (Columba palumbus) słonka (Scolopax rusticola) Są to jeszcze dwa gatunki ssaków, na które się poluje, choć nie znajdują się one w wykazie zwierząt łownych. Nie ma ich jednak również w spisie zwierząt podlegających ochronie gatunkowej (patrz Dz. U. 1984, Nr 2, poz. 11). Są nimi: - kuna domowa (Martes foina) - norka amerykańska (Mustela visen) Zwierzęta łowne według tradycyjnego zwyczaju myśliwskiego dzieli się na dwie zasadnicze grupy, a mianowicie na zwierzynę grubą oraz zwierzynę drobną. Do zwierzyny grubej należą wszystkie gatunki jeleniowatych, muflony, dziki, rysie, wilki, dropie i głuszce. Pozostałe zwierząta łowne zalicza się do zwierzyny drobnej. Z punktu widzenia gospodarki łowieckiej i ochrony przyrody taki podział jest mało przydatny. Stąd też celowa wydaje się próba podziału zwierzyny na grupy według kryteriów gospodarczych i przyrodniczych. Wydzielić należałoby tu cztery zasadnicze grupy. 1. Gatunki o znaczeniu gospodarczym - ze względu na pospolitość występowania, dużą liczebność, powszechność jako obiekt polowań, znaczące wartości materialne powstające w wyniku ich eksploatacji łowieckiej; w stosunku do niektórych gatunków również ze względu na ich rolę w ekosystemach - szkody łowieckie, pozytywne oddziaływanie na środowisko leśne: łoś, jeleń, daniel, sarna, dzik, lis, zając, kuropatwa, bażant, krzyżówka. 2. Gatunki wymagające wyjątkowej uwagi - ze względu na szczególny status biologiczny w Europie: wilk, ryś - ze względu na możliwość samorzutnego dalszego rozprzestrzeniania się: jenot, piżmak, dziki królik, gęgawa. 3. Gatunki przygodne, bez specjalnego znaczenia dla łowiectwa - ze względu na brak większego zainteresowania ze strony myśliwych, przy jednoczesnym nielicznym niejednokrotnie lub też regionalnym tylko występowaniu: jeleń sika, muflon, borsuk i inne kunowate, jarząbek, pozostałe gęsi i kaczki, czapla siwa, łyska, dubelt, kszyk, słonka, grzywacz. 4. Gatunki z całorocznym czasem ochronnym lub takie, którym ta forma całkowitej ochrony powinna być przyznana: wydra, wiewiórka, przepiórka, drop, batalion, bekasik, głuszec, cietrzew. Uwagi analityczne Szacunkową inwentaryzację stanu ilościowego zwierzyny łownej przeprowadza się w ramach inwentaryzacji pogłowia, wg stanu na dzień 31 marca. W roku 1994 zanotowano wyraźny spadek pogłowia wszystkich zwierząt łownych oprócz saren leśnych, gdzie populacja wzrosła o ponad 10,0%. Obniżyła się liczebność saren polnych o 39,2%, jeleni o ponad 23,0%, dzików o blisko 11,0% i zajęcy o 23,7% oraz ptactwa: bażantów o 43,6% i kuropatw spadek o 33,4%. W łowieckim roku hodowlanym 1994/95 miał miejsce wyraźny spadek wykonanych odstrzałów. W porównaniu z rokiem poprzednim odstrzał jeleni był mniejszy o blisko 45,0%, danieli o 50,0%, saren (leśnych i polnych) o 25,5%, dzików o 23,0% i zajęcy o ponad 41,0%. Zmalała również liczba pozyskiwanego z odstrzału ptactwa: bażantów o 56,0% i kuropatw o 42,0%.

Leśnictwo - Łowiectwo 65 TABL. 17(45). WAŻNIEJSZE ZWIERZĘTA ŁOWNE a/ Stan w dniu 31 III Zwierzęta 1985 1990 1991 1992 1993 1994 w sztukach Jelenie... 938 1239 1285 1264 1191 913 Daniele... 181 186 132 146 153 125 Samy leśne... 7841 9560 10069 10250 5639 6231 Samy polne... 5850 6802 7639 8720 6982 4248 Dziki... 1138 1477 1552 1466 1317 1173 Lisy... 913 1169 933 1208 1190 949 Zające... 22250 23459 22907 25236 19227 14668 Bażanty... 7657 7288 13389 7314 5759 3250 Kuropatwy... 8049 9302 10846 17014 13804 9199 a/ Dane szacunkowe. Źródło: dane Wydziału Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa we Wrocławiu. TABL. 18(46). ODSTRZAŁ ZWIERZĄT ŁOWNYCH Zwierzęta łowne 1985 1990 1991 1992 1993 1994 w sztukach Jelenie... 477 643 805 716 643 357 Daniele... 37 39 39 38 19 Samy (polne i leśne)... 3566 4713 6208 7554 3490 2600 Dziki... 1888 2467 2296 2194 1626 1252 Lisy... 442 456 482 440 407 Zające... 6594 4932 4889 5234 4021 2361 Bażanty... 1774 1186 1723 2334 1868 1046 Kuropatwy... 437 5308 1683 4395 3125 1316 Źródło: dane Wydz. Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa Urzędu Wojewódzkiego (obejmują rok łowiecki: (kwiecień - marzec). TABL. 19(47). KOŁA I CZŁONKOWIE POLSKIEGO ZWIĄZKU ŁOWIECKIEGO ORAZ OBWODY ŁOWIECKIE^ Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Koła łowieckie^ ogółem... 72 71 71 Członkowie kół... 3076 3271 3268 Liczba obwodów łowieckich... 106 106 106 Powierzchnia obwodów łowieckich w tys. ha... 479 482 479 w tym na gruntach: rolnych... 364 368 368 leśnych... 111 110 110 a/ W roku łowieckim liczonym od 1 IV danego roku do 31 III roku następnego, b/ Grupowane metodą według siedziby Koła łowieckiego.

66 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... 16000 w ha OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE w latach 1985-1994 10000 8000 6000 14000-12000- 4000-2000 1985 1990 1993 1994 obszary: 0 parków krajobrazowych HO rezerwatów WAŻNIEJSZE PRACE HODOWLANE w latach 1990-1994 odnowienia i zalesienia poprawki i uzupełnienia pielęgnowanie upraw pielęgnowanie młodników M 1990 1993 E3 1994

Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... 67 ZAGROŻENIE I OCHRONA ŚRODOWISKA LEŚNEGO ORAZ PRZYRODY Uwagi metodyczne Strefy zagrożenia lasów na skutek szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów wydalanych do powietrza atmosferycznego w wyniku działalności gospodarczej zlokalizowane zostały w jednostkach Lasów Państwowych w trybie uchwały Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad ochrony lasów przed szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów z dnia 15. X. 1980 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 100). Podstawą ustalenia tych stref była rejestracja zmian powstałych w drzewostanie, a w szczególności zmian w aparacie asymilacyjnym, a także w przyroście i żywotności drzew. Według tych kryteriów wyróżniono: I - strefę słabego zagrożenia, charakteryzującą się występowaniem początkowych objawów uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew, II - strefę średniego zagrożenia, charakteryzującą się zaawansowanymi objawami uszkodzeń aparatu asymilacyjnego drzew, III - strefę silnego zagrożenia, charakteryzującą się silnym stopniem uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew, powodującymi sukcesywne ich obumieranie. Dane o gruntach leśnych wyłączonych na cele nieleśne dotyczą gruntów, za które pobrano należności i opłaty: dla gruntów nabytych do 1991 r. - w trybie rozporządzenia Rady Ministrów )Dz. U. 1974, Nr 19, poz. 104; Dz. U. 1977, Nr 33, poz 145) do ustawy z dnia 26. X. 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji (Dz. U. Nr 27, poz. 249); dla gruntów wyłączonych w latach 1982-1994 - w trybie rozporządzenia Rady Ministrów (Dz. U. 1982, Nr 20, poz. 149) do ustawy z dnia 26. III. 1982 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 11, poz. 79). Prezentowane dane nie obejmują gruntów, które zostały wyłączone na cele nieleśne z pominięciem powołanych wyżej przepisów prawnych. Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania. Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Utworzenie parku krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody. Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Uznanie obszaru za rezerwat następuje zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych systemów powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Obszar chronionego krajobrazu uwzględnia się w planach zagospodarowania przestrzennego. Wprowadzenie tej formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub uchwałą rady gminy, jeżeli tej formy ochrony nie wprowadziły ustawowo określone organy ochrony przyrody. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie.

68 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... O uznaniu obiektu za pomnik decyduje wojewoda w drodze rozporządzenia lub rady gminy, jeżeli tej formy ochrony nie wprowadziły ustawowo określone organy ochrony przyrody. Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej są jedną ze szczególnych form ochrony indywidualnej przyrody. Za stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej uznawane są nie wyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do udostępnienia - ważne pod względem naukowym i dydaktycznym - miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych; także fragmenty eksploatowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych oraz podziemnych. Wprowadzenie tej formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody (lub uchwałą rady gminy). Stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej może uzyskać status o znaczeniu międzynarodowym,określony odpowiednimi konwencjami międzynarodowymi lub uchwałami organizacji międzynarodowych. Użytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów siedliskowych, jak: - naturalne zbiorniki wodne, - śródpolne i śródleśne "oczka wodne", - kępy drzew i krzewów, - bagna, torfowiska oraz wydmy, - płaty nie użytkowanej roślinności, - starorzecza, - wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp. Użytki ekologiczne uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i uwidacznia w ewidencji gruntów. Wprowadzenie tej formy ochrony przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody (lub uchwałą rady gminy). Zespół przyrodniczo-krajobrazowy to jedna ze szczególnych form ochrony przyrody, polegający na obejmowaniu ochroną indywidualną wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, w celu zachowania jego wartości estetycznych. Uznanie za zespół przyrodniczo-krajobrazowy następuje w drodze rozporządzenia wojewody (lub decyzji rady gminy). Uwagi analityczne W województwie wrocławskim powierzchnia drzewostanów zagrożonych szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów ulega postępującemu pogorszeniu i w 1994 r. objęła obszar 57659 ha, tj. 45,9% ogólnej powierzchni lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Określone tu zagrożenia obejmują uszkodzenia zarówno w I strefie (41903 ha) jak i w II (15756 ha) strefie zagrożenia, czyli słabe i średnie, nie uwzględniają natomiast tzw. szkód utajonych, które wg ocen monitoringowych występują na ponad 50% ogólnej powierzchni lasów województwa. W uszkodzonych, osłabionych drzewostanach coraz częściej pojawiają się gradacje szkodliwych owadów i występują patogenezy grzybowe. Na terenie woj. wrocławskiego pojawiły się w ostatnich latach groźne gatunki owadów takich jak: barczatka sosnówka, zwójki dębowe, brudnica mniszka, cętnica, kornik drukarz i inne. W ślad za owadami drzewostany opanowują chorobotwórcze grzyby, przede wszystkim opieńki i huba korzeni.

Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... 69 Dla oceny stanu zagrożenia lasów przez zanieczyszczenia powietrza uruchomiono w 1995 r. monitoring techniczny środowiska leśnego. W województwie wrocławskim punkty pomiarowe -21 są rozmieszczone na obszarach leśnych w siatce kwadratów o gęstości: 4x4 km, 8x8 km, 32-32 km. Wyniki pomiarów zanieczyszczeń gazowych wyrażane są w mg2/dobę. Według wyników z sezonu zimowego 1993/94 średnie wartości wskaźników imisji dwutlenku siarki wyniosły dla województwa 10,023 mg/m2/dobę (średnio dla Polski 10,522 m2/dobę), tlenku azotu 0,167 mg/m2/dobę (średnia krajowa stanowi 0,243 mg/m2/dobę). W nadleśnictwach Oborniki Śl., Oleśnica i Miękinia stwierdzono niski poziom skażeń, tj. do 10 mg/m2/dobę, a średni (od 10,001-30 mg/m2/dobę) w naleśnictwie Oława. Wartość średniego wskaźnika imisji tlenków azotu w sezonie jesienno-zimowym 1993/94 była wartością najniższą i średnią. Wartości niskie do 0,200 mg/m2/dobę były w nadleśnictwie Oborniki Śl., Oleśnica i Miękinia, a średnie w nadleśnictwie Oława. Wartość średniego wskaźnika zarówno SO2 jak i NOx w sezonie letnim 1994 r. stanowiła wartość najniższą. W ramach prac związanych z ograniczeniem skutków szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów na lasy, w PGL Lasy Państwowe prowadzi się zabiegi gospodarcze mające na celu przebudowę drzewostanów odpowiednio do zmieniających się warunków ekologicznych. Przebudowę realizuje się za pomocą zmiany składu gatunkowego i struktury drzewostanów. Do odnowień na obszarach zagrożonych stosuje się gatunki drzew wykazujące mniejszą wrażliwość na działanie imisji, głównie dwutlenku siarki. Do współczesnych zagrożeń lasów należy też stałe wyłączanie gruntów leśnych z użytkowania leśnego i przeznaczania ich na różne cele nieleśne. W roku 1994 wyłączono z produkcji leśnej 12,8 ha gruntów leśnych pod wydobywanie kopalin i rozbudowę terenów komunikacyjnych (budowa dróg i parkingów) oraz pod budowę rurociągów i gazociągów. W roku 1994 chemiczne zabiegi z zakresu ochrony lasów przeprowadzono na łącznej powierzchni 4156 ha. Prace te koncentrowały się głównie na zwalczaniu szkodników owadzich - 2618 ha oraz chemicznym zabezpieczeniu upraw i młodników przed zwierzyną leśną - 1412 ha. Zwalczanie chemiczne grzybów przeprowadzono na obszarze 20 ha a herbicydy zastosowano na powierzchni 109 ha lasów. Powierzchnia objęta tymi zabiegami stanowiła 3,2% obszarów leśnych Lasów Państwowych. Do zabiegów ochronnych lasów należą cięcia sanitarne przeprowadzone w celu usunięcia posuszu, złomów i wywrotów w drzewostanach. Do posuszu zaliczono drzewa stojące, zamierające lub martwe, które obumarły w wyniku działania czynników biotycznych (owady, grzyby pasożytnicze), abiotycznych (pożar, susza, mróz) i antropogenicznych (oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza), a także w wyniku procesu naturalnego wydzielania. Złomy i wywroty są to drzewa powalone lub złamane przez wiatr, śnieg itp. W wyniku cięć sanitarnych usunięto w 1994 r. 158,9 tys. m3 drewna, tj. 39,3 tys. m3 (o blisko 20,0%) mniej niż w roku poprzednim. Największą ilość posuszu (ponad 43 tys. m3) usunięto w nadleśnictwie Oleśnica. W roku 1994 na skutek długotrwałej suszy utrzymywało się wysokie zagrożenie pożarów lasów. Ogółem na terenie naszego województwa zarejestrowano 151 pożarów lasów, tj. o ponad 6,0% więcej niż w 1993 r., ogień strawił 129 ha. Największy pożar miał miejsce w nadleśnictwie Oława, gdzie spłonęło 14 ha lasów z powodu przemieszczenia się ognia z gruntów innych na leśne. W województwie wrocławskim obszary przyrodnicze objęte prawną ochroną (rezerwaty i parki krajobrazowe) zajmują 21075 ha i stanowią 2,4% powierzchni województwa (w kraju odsetek ten stanowi 6,0%). W roku 1994 nie uległa zmianie liczba rezerwatów, przybył natomiast 1 park krajobrazowy o powierzchni 7953 ha w Dolinie Jezierzycy na terenie gmin: Wińska i Wołowa, rozszerzono granice i otulinę Ślężańskiego Parku Krajobrazowego 0 obszar 30 ha. Zaprojektowano dalsze 4 parki krajobrazowe: w Dolinie Baryczy, Dolinie Bystrzycy, Dolinie Odry 1 i Dolinie Odry II oraz 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: pierwszy w rejonie Borowa Oleśnicka a drugi w Dolinie Dobrej.

70 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... Duże znaczenie ochronne mają też pomniki przyrody obejmujące twory przyrody żywej i nieożywionej, które stanowią akcenty urozmaicające krajobraz w rodzaju pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp. Pomników przyrody jest w naszym województwie 275, wśród nich wyróżniono 198 pojedynczych sędziwych drzew, 57 grup drzew, 14 głazów narzutowych oraz 6 innych obiektów. Specyficzną formą ochrony przyrody, głównie właściwych stosunków klimatycznych, hydrologicznych i glebowych są lasy ochronne. Są to obszary leśne podlegające szczególnej ochronie ze względu na spełniane funkcje proekologiczne, a także umożliwiające wypoczynek mieszkańcom miast. Należą do nich grunty leśne u brzegów rzek, na zboczach większych wzniesień, lasy wodochronne, otaczające źródliska rzek i potoków, drzewostany uszkodzone wskutek działalności przemysłu, drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt podlegające ochronie gatunkowej, a także grunty leżące w granicach administracyjnych miast i w odległości 10 km od tych granic. Powierzchnia lasów ochronnych w województwie jest stosunkowo duża i wynosi 60788 ha, stanowi to 45,6% powierzchni ogólnej lasów, a w kraju ten odsetek wynosi 37,9%. Największą powierzchnię, tj. 18408 ha zajmują lasy wodochronne, co stanowi ponad 30,0% całej powierzchni lasów ochronnych. Blisko 17 tys. ha zajmują lasy położone w bezpośredniej strefie szkodliwego oddziaływania przemysłu i poważnie zagrożone oddziaływaniem gazów i pyłów a 11556 ha zajmują inne lasy ochronne. Lasy uznane za tereny masowego wypoczynku ludności obejmują obszar 7506 ha, krajobrazowe 5964 ha, glebochronne 490 ha, a lasy nasienne 111 ha. Brak jest w naszym województwie strefy zieleni wysokiej, mającej za zadanie osłonę większych skupisk ludzkich przed zanieczyszczeniami powietrza. W myśl nowej ustawy z dnia 16 października 1991 r. (Dz. Ust. nr 114 poz. 492) o ochronie przyrody utworzone zostały w 1994 r. dwa użytki ekologiczne: pierwszy na terenie gminy Miękinia o powierzchni 0,1 ha z chronionym stanowiskiem sasanki łąkowej,a na terenie gminy Oława chroniona łąka o pow. 2,2 ha z zimowitem jesiennym. Ponadto powstał zespół przyrodniczo-krajobrazowy o pow. 32,8 ha na zboczu góry Ślęży. Sporządzona została pełna dokumentacja na utworzenie użytku ekologicznego o nazwie "Leśne stawki" k/goszcza w gminie Twardogóra. Jest to miejsce do introdukcji żółwia błotnego i strzebli błotnej.

Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... 71 TABL. 20(48). POWIERZCHNIA I MASA DRZEWOSTANÓW ZAGROŻONYCH37 SZKODLIWYM ODDZIAŁYWANIEM GAZÓW I PYŁÓW WEDŁUG STREF ZAGROŻENIA Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 Powierzchnia drzewostanów zagrożonych w ha... 3928b/ 3904 19400 57659 w % ogólnej powierzchni lasów... 2,9 3,2 15,5 45,9 Według stref zagrożenia w ha I (uszkodzenia słabe)... 3928 3904 3698 41903 II (uszkodzenia średnie)... - - 15702 15756 111 (uszkodzenia silne)... - - - - Masa*^ drzewostanów zagrożonych w dm3... 741 741 4348 12815 Według stref zagrożenia: I (uszkodzenia słabe)... 741 741 705 9065 II (uszkodzenia średnie)... - - 3643 3750 III (uszkodzenia silne)... - - - - a/ W Lasach w zarządzie Lasów Państwowych, grupowane metodą wg siedziby nadleśnictwa, b/ Grubizna brutto (w korze) na pniu. TABL. 21(49). POWIERZCHNIA a/1 KATEGORIE LASÓW OCHRONNYCH Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 OGÓŁEM... 40320 40124 45705 60788 Glebochronne... 878 3479 970 490 Wodochronne... 10974 7885 9071 18408 Masowego wypoczynku ludności... 17560 18087 10724 7506 Strefy zieleni wysokiej... 67 - - - Krajobrazowe... 7134 6975 6975 5964 W strefie oddziaływania przemysłu... 3707 3698 10589 16753 Nasienne... - - 69 111 Pozostałe... - - 7316 11556 a/ W Lasach Państrwowych.

72 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... TABL. 22(50). OBSZARY 1 OBIEKTY PRAWNIE CHRONIONE Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 OBIEKTY: Rezerwaty przyrody... 14 16 16 16 Parki krajobrazowe... - 1 1 2 Użytki ekologiczne... - - - 2 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe... - - - 1 POWIERZCHNIA ogółem w ha... 5664 13331 13092 21110 w % powierzchni województwa... 0,9 2,1 2,1 3,4 Rezerwaty przyrody... 5664 5742 5742 5742 Parki krajobrazowe... - 7589 7350 15333 Użytki ekologiczne... - - - 2 Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe... - - - 33 TABL. 23(51). OBSZARY OBJĘTE RÓŻNYMI FORMAMI OCHRONY PRZYRODY I KRAJOBRAZU WEDŁUG GMIN W 1994 R. Stan w dniu 31XII GMINY Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe w hektarach Użytki ekologiczne Zespoły przyrodniczo krajobrazowe OGÓŁEM... 5742,3 15333,0 2,3 32,8 Brzeg Dolny... 1,9 - - - Jelcz-laskowice... 6,9 - - - Jordanów Śląski... - 540,0 - - Łagiewniki... 42,3 2580,0 - - Miękinia... 34,7-0,1 - Milicz... 3947,0 - - - Oborniki Śląskie... 7,5 - - - Oława... 16,3-2,2 - Sobótka... 168,0 4260,0-32,8 Trzebnica... 23,7 - - - Twardogóra... 4,2 - - - Wińsko... - 1591,0 - - Wołów... 5,2 6362,0 - - Żmigród... 1484,6 - - -

Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... 73 TABL. 24(52). REZERWATY PRZYRODY Stan w dniu 31 XII Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 OBIEKTY ogółem... 14 16 16 16 w tym ścisłe... 3 3 3 3 POWIERZCHNIA rezerwatów w ha: ogółem... 5664 5742 5742 5742 w % powierzchni geograficznej... 0,91 0,91 0,91 0,91 w tym ścisłych... 68 68 68 68 w % ogólnej powierzchni rezerwatów... 1,2 1,2 1,2 1,2 faunistycznych...... 5324 5324 5324 5324 krajobrazowych... 166 166 166 166 leśnych... 90 164 164 164 torfowiskowych... 4 4 4 4 fiorys tycznych... 78 82 82 82 przyrody nieożywionej... 2 2 2 2 TABL. 25(53). POMNIKI PRZYRODY Stan w dniu 31XII Pomniki przyrody 1985 1990 1993 1994 OGÓŁEM... 287 281 275 275 Pojedyncze drzewa... 208 204 198 198 Grupy drzew... 58 57 57 57 Aleje... 3 3 3 3 Głazy narzutowe... 15 14 14 14 Skałki, groty, jaskinie... 3 3 3 3 TABL. 26(54). GRUNTY LEŚNE ^WYŁĄCZONE NA CELE NIELEŚNE Wyszczególnienie 1985 1990 1993 1994 w hektarach OGÓLE Ma/... 20,0-6,9 12,8 w tym w Lasach Państwowych... 20,0-6,1 12,6 Pod wydobywanie kopalin... 14,0-1,1 6,5 Pod rozbudowę terenów komunikacyjnych... - - - 0,1 Pod rurociągi i gazociągi... 1,0 - - 0,6 Pod linie wysokiego napięcia... - - 4,7 - Pod budowę zbiorników i urządzeń wodnych... - - 0,3-5,0 - - 5,4 a/ Publiczne i prywatne.

74 Leśnictwo - Zagrożenie i ochrona środowiska... TABL. 27(55). USUWANIE POSUSZU I WIATROŁOMÓW (wg siedziby nadleśnictwa) Stan w dniu 31 XII Nadleśnictwa 1985 1990 1993 1994 3 w tys m OGÓŁEM... 212,5 175,4 198,2 158,9 Miękinia... 28,7 21,8 12,1 20,9 Milicz... 38,9 15,1 28,7 18,0 Oborniki Śląskie... 20,4 7,8 32,9 18,7 Oleśnica... 41,1 90,0 54,2 43,3 Oława... 21,8 14,6 19,1 25,0 Wołów... 29,0 15,2 31,1 19,6 Żmigród... 32,6 10,9 20,1 13,4 Źródło: dane Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. TABL. 28(56). CHEMICZNE ZWALCZANIE SZKODNIKÓW LASÓW W1994 R. (wg siedziby nadleśnictwa) Nadleśnictwa przed owadami Powierzchnia chroniona zabiegami chemicznymi w ha przed grzybami przed zwierzyną leśną chemiczne zwalczanie chwastów OGÓŁEM... 2618 20 1401 109 Miękinia... 373-160 6 Milicz... 1279 8 347 5 Oborniki Śląskie... 20-323 38 Oleśnica... 54 3-5 Oława... 101 - - 40 Wołów... 142 6 455 15 Żmigród... 649 3 126 - Źródło: dane Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. TABL. 29(57). POŻARY W LASACH (wg siedziby nadleśnictwa) Stan na 31 XII Wyszczególnienie 1990 1991 1992 1993 1994 Liczba pożarów... 160 81 208 142 151 Powierzchnia pożarów w hektarach... HO 62 762 260 129 Źródło: dane Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu. TABL. 30(58). MONITORING TECHNICZNY ŚRODOWISKA LEŚNEGO Nadleśnictwa a - sezon zimowy 93/94 b - sezon letni 1994 r. Średnia wartość wskaźnika imisji dwutlenku siarki (So2) w mg/nr/dobę Średnia wartość wskaźnika imisji tlenku azotu (Nox) OGÓŁEM... 10,023 0,167 b 5,399 0,060 Oleśnica... 9,346 0,148 b 3,737 0,103 Oława......a 17,768 0,282 b 10,425 0,069 Oborniki Ś1... 9,875 0,168 b 5,289 0,037 Miękinia... 3,101 0,069 b 2,144 0,029

III. EKONOMICZNE ASPEKTY OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Uwagi metodyczne Dane o nakładach i efektach rzeczowych inwestycji na ochronę środowiska dotyczą: ochrony wód, powietrza, powierzchni ziemi, przyrody i krajobrazu oraz ochrony przed hałasem. Do inwestycji związanych z ochroną wód zalicza się urządzenia do oczyszczania ścieków przemysłowych, komunalnych, wód opadowych oraz zanieczyszczonych wód kopalnianych odprowadzanych bezpośrednio do wód powierzchniowych. Obejmują one: oczyszczalnie ścieków lub ich elementy według technologii oczyszczania (mechanicznego, chemicznego, biologicznego), urządzenia do rolniczego (leśnego) wykorzystania ścieków, do utylizacji, gromadzenia i transportu wód zasolonych, do gromadzenia ścieków, jak również wyposażenie oczyszczalni ścieków w urządzenia i aparaturę kontrolno - pomiarową w wypadkach, gdy nie są one ujęte w kosztach budowy oczyszczalni ścieków. Do inwestycji związanych z ochroną powietrza zalicza się instalacje z zastosowaniem reakcji przemian chemicznych do substancji mniej uciążliwych dla środowiska wraz z kompletnym wyposażeniem i zespołem koniecznych urządzeń pomocniczych zapewniających prawidłową eksploatację instalacji oraz urządzenia i aparaturę zapewniające zmniejszenie ilości bądź stężeń powstających lub emitowanych zanieczyszczeń, zadania związane z urządzaniem stref ochronnych i wyposażenie w aparaturę kontrolno - pomiarową zanieczyszczeń powietrza. Nie ujmuje się urządzeń redukujących zanieczyszczenia, a stanowiących integralną część procesu technologicznego zapewniającą odpowiednią jakość surowców i półproduktów dla kolejnych etapów produkcji. Do inwestycji związanych z ochroną powierzchni ziemi zalicza się: - gospodarcze wykorzystanie odpadów, tj. metody i sposoby, w wyniku których następuje wyraźna redukcja ilościowa odpadów wytwarzanych bądź nagromadzonych na składowiskach, np. wykorzystanie odpadów do budowy nasypów drogowych, kolejowych, do podsadzania wyrobisk kopalnianych oraz wykorzystanie i przeróbkę odpadów przez zakłady przemysłowe; - unieszkodliwienie odpadów, tj. metody i sposoby, w wyniku których następuje redukcja jakościowa szkodliwości odpadów dla środowiska, czyli zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń wprowadzanych z odpadami do powierzchniowych warstw ziemi; - uporządkowanie składowisk odpadów w powierzchniowych warstwach ziemi, tj. budowa stawów osadowych, zbiorników betonowych, urządzanie stref ochronnych wokół składowisk; - rekultywację składowisk, hałd, wysypisk i stawów osadowych obejmującą etap zakończonej rekultywacji biologicznej bądź przekazanie zrekultywowanej powierzchni do zagospodarowania; - przedsięwzięcia związane z ulepszaniem gleby, działanie związane z tarasowaniem i wyrównywaniem nierówności gleby, prowadzenie przeciwerozyjnych nasadzeń oraz usuwanie skutków erozji.

76 Ekonomiczne aspekty ochrony... Do inwestycji związanych z ochroną przyrody i krajobrazu zalicza się: - przedsięwzięcia dotyczące tworzenia i funkcjonowania obszarów i obiektów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody); - ochronę i restytucję (restytucja - utrzymanie stanu nienaruszonego, bądź przywracanie pierwotnego) rzadkich gatunków zwierząt. Do inwestycji związanych z ochroną przed hałasem zalicza się: -urządzenia lub zakup wyposażenia przy pomocy których uzyskuje się ogólne zmniejszenie poziomu hałasu w okolicy źródła; - urządzenia i zakup przyrządów do pomiaru natężenia hałasu (nie zalicza się tu zadań związanych ze zmniejszeniem hałasu na stanowiskach pracy wynikających z przepisów bhp). Do inwestycji związanych z gospodarką wodną zalicza się: - budowę ujęć służących do poboru wody: powierzchniowej, podziemnej i kopalnianej (również w energetyce zawodowej), łącznie z urządzeniami uzdatniającymi oraz wodną siecią magistralną i rozdzielczą (ujęcia, studnie, stacje uzdatniania, filtry, stacje pomp, doprowadzenie sieci wodociągowej - bez przyłączy do budynków i gospodarstw), budowę laboratoriów kontroli jakości wody, w tym automatycznych stacji pomiaru jakości wody; - budowę: zbiorników retencyjnych (poza zbiornikami przeciwpożarowymi i wyrównania dobowego), stopni wodnych, żeglugowych i energetycznych oraz śluz i jazów; - regulację rzek i zabudowę potoków górskich; - budowę obwałowań przeciwpowodziowych; - budowę stacji pomp na zawałach i obszarach depresyjnych. Opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian są to kwoty pieniężne pobierane za wprowadzanie do środowiska zanieczyszczeń w ilościach nie powodujących przekraczania dopuszczalnych norm. Kary za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska są to kwoty pieniężne za wprowadzanie do środowiska zanieczyszczeń przekraczających dopuszczalne normy. Fundusze ekologiczne są to fundusze tworzone z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz z opłat za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, a także z kar za nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska oraz innych wpływów (m. in. za żeglugę i spław oraz wydobycie kruszywa i piasku z wód, zwroty dotacji i pożyczek oraz odsetek). Środki funduszów przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części działalności związanej z ochroną środowiska i gospodarką wodną. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej zostały utworzone z dniem 1 lipca 1989 r. na mocy ustawy z dnia 27 kwietnia 1989 r."o zmianie ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska i ustawy - Prawo wodne" (Dz.U. nr.26, poz.139) w miejsce istniejących do tego okresu Funduszu Ochrony Środowiska i Funduszu Gospodarki Wodnej. Nowemu funduszowi nadano osobowość prawną. Fundusz dzieli się na część centralną i terenową w proporcji 40 i 60 %. Od czerwca 1993 roku funkcjonują przy samorządach terenowych - Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Ekonomiczne aspekty ochrony... 77 Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych został utworzony na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 26 marca 1982 r. (Dz.U. nr. 11, poz. 79). Dochodami Funduszu są: należności i opłaty związane z wyłączeniem gruntów z produkcji, kwoty uzyskane ze sprzedaży próchnicznej warstwy gleby, kwoty uzyskane jako różnica należności za grunty wyłączone z produkcji i zrekultywowane, różne rodzaje opłat i kar przewidzianych w ustawie. Fundusz dzieli się na terenowy i centralny. Środkami funduszu terenowego (80 % dochodów) dysponuje wojewoda, a środkami funduszu centralnego, tworzonego z 20 % dochodów funduszy wojewódzkich - Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Uwagi analityczne W województwie wrocławskim nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska w 1994 roku wynosiły 63590,2 tys. zł i stanowiły 5,4 % nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową (8 lokata w kraju). W porównaniu do roku 1993 wzrosły o 1,5 punkta procentowego. Z wymienionych wyżej nakładów inwestycyjnych - 31661,1 tys. zł (49,8 %) przeznaczono na ochronę powietrza atmosferycznego. Efektem tych nakładów było zainstalowanie urządzeń o zdolnościach redukcyjnych pyłów i gazów 0,9 tys. ton. Znaczną część bo 28778,9 tys. zł (tj. 45,3 %) wykorzystano na ochronę wód, w tym na komunalne oczyszczalnie ścieków - 14465,3 tys. zł. Efektami rzeczowymi było 5 nowych oczyszczalni ścieków typu biologicznego o przepustowości 3810 m3/dobę. Na ochronę ziemi w woj. wrocławskim wydatkowano 3150,2 tys. zł (5,0 % ogółu), z czego 3113,7 tys. zł na unieszkodliwienie i zagospodarowanie odpadów przemysłowych oraz rekultywację i urządzanie terenów ich składowania. W wyniku tych nakładów zagospodarowano 465,8 tys. ton odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska. W wyniku działalności pozainwestycyjnej zrekultywowano w województwie 7,7 ha terenów składowania odpadów, a 6,0 ha w wyniku działalności wyłącznie inwestycyjnej. W województwie wrocławskim w ramach nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska przeznaczono 56 zł / na 1 mieszkańca (w 1993 r. - 31 zł) w kraju kwota ta wynosiła 55 zł (w 1993 roku - 39,3 zł). Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną zamknęły się kwotą 27063,6 tys. zł - 2,8 % nakładów ogólnopolskich (9 lokata w kraju). Podobnie jak w 1993 roku, największy udział, tj. 22122,3 tys. zł (81,7%) stanowiły ujęcia i doprowadzenia wody o łącznej wydajności dobowej równej 4,7 dam3 oraz 498,5 kilometrów sieci wodociągowej. Wybudowano również 14 zbiorników wodnych (na 83 w Polsce) o pojemności 6491 m3, ponadto uregulowano 2,3 km naszych rzek i potoków. Z tytułu opłat wpływy na Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 1994 roku wyniosły 19765,7 tys. zł (2,0 % wpływów ogólnopolskich -18 lokata w kraju). Największy udział, bo 42,9 % stanowiły opłaty z tytułu odprowadzania ścieków wynoszące 8472,6 tys. zł, podobnie duży udział - 39,0 %, tzn. 7707,3 tys. zł wyniosły opłaty za zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego. Zdecydowanie mniej opłat wpłynęło za pobór wody - 2711,9 tys. zł. Pozostałą część stanowiły opłaty za składowanie odpadów - 873,8 tys. zł, tj. 4,4 % ogółu. Z tytułu kar wpływy na Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wyniosły 89,9 tys. zł, co stanowiło 0,3 % wpływów ogólnopolskich (37 lokata w Polsce).

78 Ekonomiczne aspekty ochrony... Za przekraczanie norm zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach wpłynęło 76,3 tys. zł Ij. 84,9 % wpływów wojewódzkich. Kary za przekraczanie dopuszczalnych norm dla hałasu stanowiły 4,9 % wpływów i zamknęły się kwotą 4,4 tys. zł, za zanieczyszczenie powietrza uiszczono 9,3 tys. zł (10,3 %). Na koncie WFOŚ i GW w 1994 roku zgromadzono łącznie 19771,6 tys. zł, z czego w tymże roku wydano 9690,8 tys. zł (15 lokata w kraju). Z kwoty tej 4860,2 tys. zł (50,2 %) wykorzystano na budowę i modernizację komunalnych oczyszczalni ścieków. Na ochronę powietrza przeznaczono 2447,0 tys. zł (25,3 %) instalując nowe i modernizując istniejące urządzenia odpylające i redukujące zanieczyszczenia gazowe. Niewielką część, bo tylko 810,0 tys. zł (8,4 %) wykorzystanych środków w województwie to koszty poniesione na budowę i modernizację komunalnych wysypisk i składowisk odpadów, mniej, bo 190,0 tys. zł (2,0 %) - przeznaczono na regulację rzek i potoków oraz budowę urządzeń hydrotechnicznych, na ochronę przed powodzią oraz usuwanie szkód powodziowych w urządzeniach wodnych wydano 540,0 tys. zł. W województwie wrocławskim w 1994 roku 355,0 tys. zł (3,7 % ogólnopolskich, 4 lokata w kraju) przekazano na prace badawcze i konstrukcyjne, na działalność wynalazczą i racjonalizatorską oraz na wdrażanie nowych technik i technologii w ochronie środowiska. Łącznie wykorzystanie w 1994 roku środków z WFOŚ i GW na potrzeby województwa stanowiło 86,0 % środków nagromadzonych. Bilans finansowych środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej będących w dyspozycji wojewody wrocławskiego w 1994 roku przedstawiał się następująco: razem przychody 40133,0 tys zł - stan środków na początku roku...717,2 tys. zł, -wpływy roczne łącznie... 19771,6 tys. zł, - wpływy inne...105,9 tys. zł, z czego razem przelewy 19538,3 tys. zł - na Narodowy Fundusz... 8191,5 tys. zł, - na Gminne Fundusze... 2269,4 tys. zł, - na Wojewódzkie Fundusze...9077,4 tys. zł. W gestii wojewody pozostało 1056,4 tys. zł, z czego w 1994 roku wydatkowano na potrzeby województwa 53,6 tys. zł, pozostało więc na koniec roku sprawozdawczego 1002,8 tys. zł. Ciekawą rzeczą jest sposób gospodarowania gminnymi funduszami ochrony środowiska w województwie \.wrocławskim: przychody na gminne fundusze ogółem w 1994 r. wyniosły 2516,6 tys. zł, z czego na gminne cele wydatkowano 2395,9 tys. zł (głównie na działalność modernizacyjną i inwestycyjną w zakresie ochrony p/powodziowej, gospodarcze wykorzystanie odpadów, ochronę wód i inne cele), pozostałe środki, tj. 540,9 tys. zł nie zostały wykorzystane pomimo ogromnych zaniedbań środowiskowych gmin. W1994 roku w województwie wrocławskim wykorzystane środki Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wyniosły 437,7 tys zł (2,0 % ogólnopolskich), z przeznaczeniem na: - budowę i modernizację dróg dla potrzeb rolnictwa... 370,9 tys. zł, tj. 84,7%, - budowę i renowację stawów rybnych... 41,1 tys. zł, tj. 9,4%, - przystosowanie nieużytków do potrzeb produkcji rolniczej oraz rekultywacje... 8,9 tys. zł, tj. 2,3 %.

Ekonomiczne aspekty ochrony... 79 TABL. 1.(59). NAKŁADY INWESTYCYJNE NA OCHRONĘ ŚRODOWISKA (ceny bieżące) Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Nakłady ogółem: w tys. zł... w % nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową... 6980,0 2,3 35148,1 3,9 63590,2 5,4 Ochrona wód w tys. zł... 5110,0 15122,5 28778,9 w tym komunalne oczyszczalnie ścieków... 2280,0 9129,9 14465,3 Ochrona powietrza atmosferycznego w tys. zł... 1220,0 17068,4 31661,1 Ochrona ziemi w tys. zł... 650,0 2882,5 3150,2 w tym unieszkodliwianie i zagospodarowanie odpadów przemysłowych oraz rekultywacja i urządzanie terenów ich składowania... 640,0 2786,5 3113,7 Ochrona przed hałasem w tys. zł... 0,0 - TABL. 2.(60). NAKŁADY INWESTYCYJNE NA GOSPODARKĘ WODNĄ (ceny bieżące) Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Nakłady ogółem: w tys. zł... 12870,0 28022,4 27063,6 w % nakładów inwestycyjnych na gospodarkę narodową... 4,2 3,1 2,3 Ujęcia i doprowadzenia wody w tys. zł... 4740,0 24084,1 22122,3 Zbiorniki i stopnie wodne w tys. zł... 7530,0 2649,7 1193,5 Regulacja i zabudowa rzek w tys. zł... 380,0 757,5 3300,4 Obwałowania przeciwpowodziowe i stacje pomp w tys. zł... 230,0 531,1 447,4 TABL. 3.(61). EFEKTY RZECZOWE INWESTYCJI GOSPODARKI WODNEJ Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Ujęcia wody w dam^/dobę... 25,6 9,2 4,7 Sieć?/ wodociągowa w km... 106,4 223,6 498,5 Pojemność zbiorników wodnych w danr*... 140 7,1 6,5 Uregulowane rzeki i potoki w km... 12,9 10,6 2,3 a/ Łącznie z siecią wodociągową realizowaną na terenie wsi.

80 Ekonomiczne aspekty ochrony... TABL. 4.(62). EFEKTY RZECZOWE INWESTYCJI OCHRONY ŚRODOWISKA Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Oczyszczalnie ścieków... 8 13 5 typu: mechanicznego... 4 4 - biologicznego... 4 7 5 chemicznego... - 2 - Przepustowość oczyszczalni w m^/dobę... 4231 65354 3810 mechanicznych... 1410 538884 - biologicznych... 2821 10350 3810 chemicznych... - 1120 - Zdolność zainstalowanych urządzeń w tys. ton/rok: do redukcji pyłowych zanieczyszczeń powietrza... 0,2 0,8 0,6 do redukcji gazowych zanieczyszczeń powietrza... - 0,1 0,3 zagospodarowania i unieszkodliwienia odpadów... - 4,8 Zagospodarowanie odpadów przemysłowych uciążliwych dla środowiska w tys. ton... 655,5 368,7 465,8 Rekultywacja terenów składowania odpadów przemysłowych w ha: w wyniku działalności pozainwestycyjnej... 14,0 3,5 7,7 wyłącznie inwestycyjnej... 30,0 8,0 6,0 TABL. 5.(63). WPŁYWY NA WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ NA TLE KRAJU A. Z TYTUŁU OPŁAT Lata Ogółem Pobór wody Odprawa - wadzenie ścieków powietrza Zanieczyszczanie Składowawanie odpadów Pozostałe w tysiącach złotych POLSKA...... 1990 26624,9 2572,8 6377,1 12160,5 3637,3 1877,3 1993 706892,1 75490,3 135763,0 379848,1 114176,7 1600,7 1994 980992,4 124174,4 207479,3 504593,3 144410,1 335,2 WROCŁAWSKIE...... 1990 487,3 49,6 171,9 152,8 27,2 85,7 1993 17352,9 2335,9 6774,5 7451,4 630,3 160,7 1994 19765,7 2711,9 8472,6 7707,3 873,8 0,0 B. Z TYTUŁU KAR Lata Ogółem zanieczyszczeń w odprowadzonych ściekach W tym za przekroczenie norm zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego dopuszczalnego natężenia hałasu Za gromadzenie odpadów niezgodnie z przepisami wymię- wply- wymię- wply- wymię- wply- wymię- wply- wymię- wplyrzono nęło rzono nęło rzono nęło rzono nęlo rzono nęło w tysiącach złotych POLSKA.. 1993 136298,2 21326,2 52345,1 14948,9 43460,4 5530,7 2291,5 618,7 38301,2 227,9 1994 232193,9 30721,7 122019,3 21754,8 98790,5 7620,2 2605,6 678,0 8761,8 648,5 WROCŁAW- SKIE... 1990 50,7 51,2 12,4 12,9 33,0 33,0 18,0 18,0 - - 1993 806,0 88,0 665,6 59,5 30,9 8,1 109,5 20,4 - - 1994 3934,8 89,9 853,3 76,3 3077,5 9,3 3,9 4,4 - -

Ekonomiczne aspekty ochrony... 81 TABL. 6.(64). WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU Wyszczególnienie Polska Wrocławskie w tysiącach złotych OGÓLE M... 387583,1 9690,8 w tym na: budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków... w tym komunalnych... 155788,6 143058,9 4860,2 4860,2 budowę i modernizację instalaq'i i urządzeń odpylających oraz do redukcji zanieczyszczeń gazowych. 114122,3 2447,0 budowę, rozbudowę i modernizację wysypisk i składowisk odpadów... w tym komunalnych... 18491,6 17592,3 810,0 810,0 rekultywaq'e... 1790,3 - urządzanie i utrzymanie parków wiejskich i krajobrazowych, zadrzewianie i zalesianie... 5496,1 10,4 przywracanie do właściwego stanu terenów zieleni, drzew i krzewów... 2170,4 20,8 regulację rzek i potoków, budowę zbiorników wodnych oraz innych urządzeń hydrotechnicznych... 7959,6 190,0 ochronę przed powodzią oraz usuwanie szkód powodziowych w urządzeniach wodnych i linii brzegów 6166,7 540,0 TABL. 7. (65). OPŁATY Z TYTUŁU WYŁĄCZENIA GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH NA CELE NIEROLNICZE I NIELEŚNE W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU Rodzaje opłat Lata Ogółem jednorazowa należność z tytułu wyłączenia gruntów opłaty roczne jednorazowe odszkodowanie0^ inne uiszczone wymierzono wpłynęło wymierzono wpłynęło wymierzono wpłynęło wymierzono wpłynęło w tysiącach złotych POLSKA...1993 14345,5 16727,9 9267,4 6859,9 4164,3 9001,3 848,9 68,6 780,8 1994 27831,9 27247,7 19158,6 19282,2 8049,2 13584,3 595,5 183,4 1901,5 WROCŁAWSKIE 1993 697,9 373,8 518,2 53,8 179,6 276,8 0,0-27,5 1994 1562,4 904,8 814,9 666,2 720,7 164,5 26,2-72,9 a/ Z tytułu przedwczesnego wyrębu drzewostanu. TABL. 8. (66). WYKORZYSTANIE ŚRODKÓW FUNDUSZU OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH W WOJ. WROCŁAWSKIM NA TLE KRAJU Lata Ogółem Przystosowanie nieużytków do potrzeb produkcji rolniczej oraz rekultywacja Użyźnianie Budowa i renowacja stawów rybnych Budowa modernizacja dróg dla potrzeb rolnictwa Inne wydatki w tysiącach złotych POLSKA..... 1993 12400,0 443,6 230,6 832,8 9437,4 1191,9 1994 21506,8 667,2 134,9 968,4 18131,4 821,8 WROCŁAWSKIE..... 1993 159,3 21,7-43,2 74,3 20,1 1994 437,7 8,9 41,1 370,9 16,7

82 Ekonomiczne aspekty ochrony... TABL. 9(67). GROMADZENIE FUNDUSZU OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH WEDŁUG GMIN W 1994 R. Z Wyszczególnienie Kwoty wymierzone ogółem Należności Opłaty roczne Opłaty roczne podwyższone Jednorazowe odszkodowania w tys. zł OGÓŁEM... 1562,1 814,9 720,7 0,2 26,2 MIASTA... 766,6 182,0 570,4-14,1 Wroclaw-Stare Miasto... 34,5 13,0 21,5 Bierutów... - - - - - Brzeg Dolny... 158,3 147,9 10,4 - - Jelcz-Laskowice... - - - - - Kąty Wrocławskie... 18,2 15,0 0,2-3,1 Milicz... - - - - - Oborniki Śląskie... 0,3 0,3 - - - Oleśnica... 2,6 2,0 0,6 - - Oława... 2,5 2,1 0,4 - - Sobótka... - - - - Strzelin... - - - Środa Śląska... 2,0 1,8 0,2 - - Trzebnica... - - - - - Twardogóra... 3,2-0,1-3,1 Wiązów... - - - - - Wołów... 537,0-537,0 - - Żmigród... 8,0 - - - 8,0 GMINY... 795,5 632,9 150,3 0,2 12,1 Bierutów... - - - - - Borów... - - - - - Brzeg Dolny... 3,9 3,5 0,3 - - Cieszków... - - - - - Czernica... 7,8 7,1 0,7 - - Długołęka... 252,8 224,8 28,0 - - Dobroszyce... - - - - - Domaniów... - - - - - Jelcz-Laskowice... - - - - - Jordanów Śląski... - - - - - Kąty Wrocławskie... 126,5 126,5 - - - Kobierzyce... 230,3 178,4 51,9 - - Kondratowice... - - - - - Kostomłoty... 1,1-1,1 - - Krośnice... 0,2 0,2 0,0 - - Łagiewniki... - - - - - Malczyce... 74,5 67,7 6,8 - - Mietków... 0,5-0,5 - - Miękinia... 1,9 1,2 0,7 - - Milicz... 10,6 9,6 1,0 - - Oborniki Śląskie... - - - - - Oleśnica... 1,6 0,1 1,5 - - Oława... 0,6 0,6 0,1 - - Prusice... 11,4 9,9 1,5 - - Sobótka... 6,4 - - - 6,4 Strzelin... - - - - - Środa Śląska... - - - - - Święta Katarzyna... 16,4-16,3 0,2 - Trzebnica... - - - - - Twardogóra... 4,2-0,2-3,9 Wiązów... - - - - - Wińsko... - - - - - Wisznia Mała... 3,1 2,8 0,3 - - Wołów... 36,0-36,0 - - Zawonia... 3,4-3,4 - - Żmigród... 2,2 0,5 - - 1,8 Żórawina... - - - - -

IV. WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA Uwagi metodyczne Obszary ekologicznego zagrożenia zostały wprowadzone załącznikiem Nr 4 uchwały Nr 21/83 Rady Ministrów z dnia 4 marca 1983 r. w sprawie projektu Narodowego Planu Społeczno - Gospodarczego. W kolejnych planach wieloletnich i rocznych postanowieniami Sejmu oraz Rady Ministrów ustalano specjalne zasady gospodarowania na obszarach ekologicznego zagrożenia, m.in. wprowadzono zakaz budowy i rozbudowy zakładów uciążliwych dla środowiska. Celem wyznaczania obszarów ekologicznego zagrożenia była (ze względu na ograniczone środki jakie mogły być przeznaczone na ochronę środowiska) potrzeba takiej koncentracji działań, aby mogła ona skutecznie przyczynić się do zahamowania dalszego wzrostu degradacji środowiska w tych rejonach, a następnie rozpoczęcia procesu przywracania im wymaganej jakości. Kierując się takimi założeniami wyznaczono rejony koncentracji największych i najbardziej uciążliwych źródeł naruszeń środowiska: ściekami, pyłami, gazami i odpadami. W tych rejonach stopień nagromadzenia zagrożeń oraz brak skutecznej działalności zapobiegawczej powodowały często wielokrotne przekroczenia dopuszczalnych norm jakości środowiska. Nastąpiło tam całkowite załamanie stanu równowagi przyrodniczej przejawiające się utratą odporności, wyeliminowaniem procesów samooczyszczania i degradacją układów biologicznych, a w konsekwencji wzrostem zagrożenia zdrowia ludności tam mieszkającej. Tereny te zostały nazwane obszarami ekologicznego zagrożenia. Podstawowymi kryteriami ich wydzielania było: - przekroczenie dopuszczalnych stanów normatywnych dla co najmniej dwóch elementów środowiska lub - wielokrotne bądź szczególnie uciążliwe (toksyczne) przekroczenie dopuszczalnego stanu normatywnego jednego elementu środowiska. Obszary te wyodrębniono za pomocą metody kartograficznej, polegającej na wzajemnym nakładaniu map stanu poszczególnych elementów środowiska i wyciąganie na tej podstawie wniosków służących do przestrzennej syntezy omawianego zjawiska. Uwagi analityczne Na terenie Polski wydzielono 27 obszarów ekologicznego zagrożenia o łącznej powierzchni 35674 km2 (11,4 % powierzchni kraju). Jednym z nich jest Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia (WOEZ) ciągnący się wzdłuż doliny rzeki Odry o powierzchni 901 km2, co stanowi 14,3 % powierzchni województwa. Województwo wrocławskie należące do województw o wysokim stopniu urbanizacji i uprzemysłowienia odznacza się wyraźnym zróżnicowaniem regionalnym: przemysł koncentruje się głównie we Wrocławiu, Brzegu Dolnym, Obornikach Śląskich, Oławie na terenie ich gmin oraz gminie Święta Katarzyna. Reprezentowane są tam prawie wszystkie gałęzie przemysłu, w tym zwłaszcza metalowy, maszynowy, środków transportu, chemiczny, elektroniczny, tekstylny oraz spożywczy.

84 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA Cieszków Żmigród Milicz Wińsko Krośnice Prusice Trzebnica Twardogóra Wołów ilbomikli Zawonia Dobroszyce Wisznia Mała leśnica Miękinia Długołęka Środa Śl. Kostomłoty Kąty Wrocławskie / Czernica iliiijili z Jelcz- Laskowice Bierutów Kobierzyce Mietków Żórawina Sobótka Domaniów Jordanów Borów Łagiewniki Strzelin Wiązów Kondratowice granica województwa granice gmin obszar ekologicznego zagrożenia

Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 85 Na terenie WOEZ w 1994 roku mieszkało 732,5 tys. osób, tj. 64,6 % populacji całego województwa. Jak wynika z powyższego gęstość zaludnienia na tym obszarze była bardzo duża - wynosiła bowiem 813 osób /1 km2, była więc 4,5 raza większa niż średnia dla województwa. Łączna powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, czyli takich, które zupełnie utraciły przydatność do produkcji rolniczej lub leśnej na skutek działalności przemysłowej w 1994 roku na omawianym terenie wynosiła 316,7 ha, co stanowiło 22,6 % powierzchni w województwie (1400,4 ha). Natomiast z użytkowania rolniczego ubyło (wg przepisów prawnych o ochronie gruntów rolnych i leśnych) 50,2 ha tj. blisko 12,9 % całego areału gruntów wyłączonych z produkcji rolniczej i leśnej w województwie, z tego aż 89,2 % (44,8 ha) to użytki rolne, z których 71,4 % (32,0 ha) stanowiły gleby I - III klasy, a 23,7 % (10,6 ha) gleby IV klasy bonitacji. Zabiegom rekultywacyjnym na tym obszarze poddanych zostało 13,7 ha, zagospodarowano natomiast 10,6 ha. Lasy naszego regionu ze względu na warunki geograficzne i urbanistycznie oprócz produkcji drewna pełnią wiele funkcji ochronnych, do nich zalicza się również lasy położone w strefach uszkodzeń przemysłowych. W 1994 roku na terenie WOEZ w strefie największych zagrożeń znajdowało się 29,8 tys. ha powierzchni leśnej, z której przekazanych zostało 5,4 ha na cele nieleśne. Na 45705 ha powierzchni lasów ochronnych województwa wrocławskiego 31,8 % stanowiła powierzchnia na terenie WOEZ i wynosiła 14575 ha, jest to związane z faktem skumulowania na tym obszarze potencjału przemysłowego. Powierzchnia leśna wyłącznie w strefie oddziaływania przemysłu w 1994 roku wynosiła 3698 ha i w 100,0 % były to drzewostany kwalifikujące się do I klasy uszkodzeń, czyli wykazujące uszkodzenia od 11% do 25 % na skutek emisji pyłów i gazów z zakładów przemysłowych, objawiające się na roślinach ubytkiem aparatu asymilacyjnego (defoliacji) oraz stopniem jego przebarwienia. W 1994 r. ogólny pobór wody w przemyśle zarówno na terenach WOEZ jak i na pozostałej powierzchni województwa w porównaniu z poprzednimi latami zmniejszył się głównie z powodu zmniejszonej produkcji przemysłowej. Mniejszy pobór wody wykazywały niemal wszystkie elektrownie i huty, a więc zakłady najbardziej wodochłonne. Spośród 43 zakładów zlokalizowanych na terenie Wrocławskiego Obszaru Ekologicznego Zagrożenia zużywających 37,1 hm3 wody, tylko 24 posiadało zamknięte obiegi wody. Ze zmniejszonym poborem wód wiąże się mniejsza o 0,8 hm3 ilość wytworzonych ścieków przemysłowych. W 1994 r. z terenu WOEZ do wód powierzchniowych odprowadzono 82,5 hm3 ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczania podczas gdy w 1993 r. do wód powierzchniowych odprowadzono 84,2 hm3 tych ścieków. Procesom oczyszczania poddano 75,1 hm3 (78,1 hm3 przed rokiem), przy czym w zadowalającym stopniu (biologicznie lub chemicznie) oczyszczono 60,4 hm3, tj. 80,5 %, pozostałe 19,5 % (14,6 hm3) oczyszczano metodami mechanicznymi, pozwalającymi jedynie na usunięcie zanieczyszczeń nierozpuszczalnych, a około 9 % ścieków (7,5 hm3) odprowadzono bezpośrednio do wód powierzchniowych bez żadnego oczyszczania. Przyczyną takiego stanu jest brak odpowiedniego wyposażenia w oczyszczalnie ścieków zakładów przemysłowych oraz miast i wsi. Ponadto komunalne oczyszczalnie ścieków pracowały często w warunkach przeciążenia hydraulicznego, skutkiem czego osiągnięto tam niewielkie redukcje zanieczyszczeń. Spośród 46 zakładów w województwie szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, 34 zakłady (73,9 %) leżało na terenie WOEZ, z czego 31 zakładów (91,2 %) wyposażonych było w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a 5 (14,7 %) w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych. Z zakładów tych wyemitowano 10,0 tys. ton pyłów (87,3 % emisji wojewódzkiej), w tym aż 9,7 tys. ton pochodziło ze spalania paliw. Gazów wyemitowano 2807,4 tys. ton (98,3 % ogółu), w tym 19,8 tys. ton (o 1,7 tys. ton mniej niż w 1993 r.) dwutlenku siarki, wielkość emisji tlenków azotu kształtowała się na poziomie ubiegłego roku i wyniosła

86 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 11.1 tys. ton, tlenków węgla wyemitowano 2,0 tys. ton (1,8 tys. ton w 1993 r.), a emisja dwutlenku węgla wyniosła 2773.1 tys. ton i było to o 26,6 tys. ton więcej niż przed rokiem. Na terenach WOEZ stopień redukcji wytworzonych tam zanieczyszczeń pyłowych wynosił 96,6 %, dla gazów 7,6 %. Dla pyłów wzrósł w stosunku do roku 1993 o 0,9 pkta, dla zanieczyszczeń gazowych o 0,1 pkt. Wysokim zagrożeniem środowiska jest także duża ilość nagromadzonych odpadów, szczególnie pochodzenia przemysłowego. Jest to rezultat stosowania przestarzałych technologii oraz wysokiej materiałochłonności i dużej odpadowości w procesach produkcyjnych. W odniesieniu do 1993 r. na terenie WOEZ ilość odpadów wytworzonych przez 20 zakładów w 1994 r. zmniejszyła się o 31,9 tys. ton i wynosiła 455,2 tys. ton (81,2% z ogółem w województwie), z tego 203,0 tys. ton (44,6%) wykorzystano gospodarczo, a tylko 0,3 tys. ton (0,07%) poddano procesom unieszkodliwiania i aż 251,9 tys. ton (55,3%) składowano: głównie na wysypiskach zakładowych i międzyzakładowych -181,3 tys. ton (72,0%) oraz 65,4 tys. ton (26,0%) w stawach osadowych. Powierzchnia, na której w 1994 r. składowano 9384,5 tys. ton odpadów wynosiła 88,5 ha (0,1% powierzchni WOEZ). Obszary ekologicznego zagrożenia pokrywające się w dużej mierze z obszarami wysoko uprzemysłowionymi i zurbanizowanymi, cechują się mniejszym przyrostem ludności w porównaniu do "pozostałych terenów". Ten stan rzeczy jest rekompensowany w pewnym stopniu migracją ludności. Głównymi przyczynami zgonów ludności na terenie WOEZ są choroby układu krążenia i choroby nowotworowe. Utrzymujący się tam wysoki poziom zagrożeń ekologicznych wynika w dużym stopniu z uprzednio błędnej polityki inwestycyjnej, która popierała rozwój kapitałochłonnego przemysłu ciężkiego i surowcowego, a dobra przyrodnicze uważała za niewyczerpalne. Zanim uświadomiono sobie potrzebę ochrony przyrody, reprodukowania zasobów naturalnych głównie ziemi, wody i powietrza - powstały już ogromne zaległości. Zapobieganie zanieczyszczeniom i degradacji środowiska wymaga odpowiednich nakładów na ekologiczne przedsięwzięcia inwestycyjne i środków na działalność bieżącą (koszty eksploatacyjne urządzeń ochronnych). Utrzymanie zupełnie dobrego, jak na te trudne czasy tempa inwestycyjnego jest efektem dużego zaangażowania inwestorów oraz łączenia kilku źródeł ich finansowania. Podstawą są jednak środki własne gmin, a inne to: dotacje z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, dotacje z budżetu państwa na realizację zadań związanych z gospodarką komunalną oraz inne źródła wykorzystywane przez niektórych inwestorów, w tym, np. kredyty Banków Światowych i Krajowego Ochrony Środowiska.

Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 87 TABL.K68). ZRÓŻNICOWANIE SKALI DEGRADACJI I ZANIECZYSZCZEŃ ŚRODOWISKA Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Powierzchnia: w krn^... 901 901 901 na 1 mieszkańca w... 1231 1230 1230 Ludność /stan w dniu 31 XII/: Zużycie wody na cele: w tys... 732 733 733 na 1 km^... 812 813 813 przemysłowe w danr/i km^...... 46 41 41 wskaźniki ujęcia wody w obiegi zamknięte w %... 25,7 20,5 20,8 komunalne w danr/1 km^... 88 75 72 Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia odprowadzone do wód powierzchniowych w darn^/1 km^... 116 93 92 oczyszczane biologicznie i chemicznie w % wymagających oczyszczania... 72,9 74,5 73,2 nie oczyszczane w % wymagających oczyszczania... 9,7 7,2 9,1 Emisja zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego ze szczególnie uciążliwych źródeł. przemysłowych i gospodarki cieplnej: pyłów w tonach na 1 km^... 22 14 11 stopień redukcji w %... 94,3 95,7 96,6 gazów w tonach na 1 km^... 51 40 3115,8 / stopień redukcji w %... 5,6 7,5 7,6 Odpady przemysłowe: nagromadzone / /stan w końcu roku/ w tys. ton/l km^... 10 10 10 składowane^/ w % wytworzonych... 68,0 66,5 55,3 Powierzchnia drzewostanów w strefach szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów w % powierzchni leśnej nadleśnictw... 13,1 12,8 12,4 a/ Na terenach zakładów, b/ Na terenach własnych i obcych, c/ Z CCy. TABL. 2(69). ZUŻYCIE WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ Obszary ekologicznego zagrożenia Ogółem Przemysł / Rolnictwo i Leśnictwo*/ Gospodarka komunalna / w hektometrach sześciennych POLSKA.... 1990 13590,2 9496,7 1693,7 2399,8 1993 11820,2 8254,1 1369,3 2196,8 1994 11617,5 8073,7 1237,8 2306,0 WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA.... 1990 121,0 41,6-79,4 1993 104,3 37,0 0,0 67,3 1994 101,7 36,8 0,0 64,9 a/ Na potrzeby własne zakładu, b/ Woda zużyta do nawadniania gruntów i uzupełniania stawów rybnych (bez ścieków). c/ Woda dostarczona odbiorcom przez wodociągi komunalne.

88 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia TABL. 3(70). POBÓR I ZUŻYCIE WODY W PRZEMYŚLE Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Zakłady zużywające wodę... 49 45 43 w tym posiadające zamknięte obiegi wody... 24 24 Pobór z ujęć własnych w hnr*: ogółem... 42,1 37,3 37,1 powierzchniowych... 35,5 32,4 32,6 podziemnych... 6,6 4,9 4,5 kopalnianych (użytych do produkcji)... - - Zużycie wody na potrzeby zakładów do produkcji w hnr*... 41,6 37,0 36,8 w tym z zakupu... 5,0 3,7 3,4 w tym od wodociągów komunalnych... 2,6 2,2 2,0 TABL. 4(71). ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE I KOMUNALNE ODPROWADZONE DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH Wyszczególnienie 1990 1993 1994 hnr* OGÓŁEM... 111,4 96,4 94,7 Bezpośrednio z zakładów przemysłowych /... 30,0 30,2 31,4 w tym wody chłodnicze (umownie czyste)... 6,8 12,2 12,1 Siecią kanalizacji miejskiej... 81,6 66,2 63,3 W tym wymagające oczyszczania... 104,5 84,2 82,5 oczyszczane*/... 94,5 78,1 75,0 mechanicznie... 18,3 15,4 14,6 chemicznie... 0,9 0,6 1,7 biologicznie... 75,3 62,1 58,7 nie oczyszczone... 10,1 6,1 7,5 odprowadzone: bezpośrednio z zakładów przemysłowych... 4,7 3,6 4,9 siecią kanalizacji miejskiej... 5,4 2,5 2.6 a/ Łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi, b/ W oczyszczalniach zakładów przemysłowych i jednostek gospodarki komunalnej. TABL. 5(72). ŚCIEKI PRZEMYSŁOWE OCZYSZCZANE I NIE OCZYSZCZANE Wyszczególnienie 1990 1993 1994 w hm^ Ścieki odprowadzone /... 40,1 36,2 35,4 w tym: bezpośrednio do wód powierzchniowych... 30,0 30,2 31,4 w tym wody chłodnicze (umownie czyste)... 6,8 12,2 12,1 do kanalizacji miejskiej... 9,1 5,8 3,9 W tym ścieki wymagające oczyszczania odprowadzone bezpośrednio do wód powierzchniowych... 22,9 17,9 19,3 oczyszczane.... 18,3 14,3 14,4 mechanicznie... 4,1 1,4 0,3 chemicznie... 0,9 0,6 1,7 biologicznie... 13,3 12,3 12,4 nie oczyszczane... 4,7 3,6 4,9 a/ Łącznie z zanieczyszczonymi wodami kopalnianymi.

Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 89 TABL. 6(73). ŚCIEKI KOMUNALNE ODPROWADZONE KANALIZACJĄ MIEJSKĄ W 1994 R. Ścieki odprowadzone kanalizacją miejską0^ / Wyszczególnienie ogółem razem oczyszczane mechanicznie biologicznie w hektometrach sześciennych nie oczyszczone WROCŁAWSKI OBSZAR EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA... 63,3 75,1 14,6 58,7 7,5 a/ Bez wód opadowych i infiltracyjnych. TABL. 7(74). WAŻNIEJSZE DANE O ZANIECZYSZCZENIACH POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza atmosferycznego /stan w dniu 31 XII/... 34 34 34 w tym posiadające urządzenia do redukq'i zanieczyszczeń: pyłowych... 31 31 31 gazowych... 4 5 5 w tym zatrudniające w ochronie powietrza pracowników z wyższym wykształceniem... 24 Emisja zanieczyszczeń w tonach/rok: pyłowych... 20177 12806 9953 w tym: ze spalania paliw... 19000 12553 9721 gazowych... 45623 2782572 2807375 w tym: dwutlenek siarki... 28593 21526 19812 tlenek węgla... 2600 1787 1982 tlenki azotu... 11134 11126 dwutlenek węgla... 2746494 2773073 Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji: pyłowe: w tonach/rok...... 331468 12250 16651 w % zanieczyszczeń wytworzonych... 94,3 95,7 96,6 gazowe: w tonach/rok... 2692 2783 148363 w % zanieczyszczeń wytworzonych... 5,6 7,5 7,6

90 Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia TABL. 8 (75). WAŻNIEJSZE DANE O ZANIECZYSZCZENIU POWIETRZA NA WROCŁAWSKIM OBSZARZE EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA W 1994 R. Wyszczególnienie Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia razem razem Wrocław Miasta Brzeg Dolny Oława Gminy Zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza (stan w dn. 31 XII)... 34 33 29 1 3 1 w tym posiadające urządzenia do redukcji zanieczyszczeń: pyłowych... 31 30 26 1 3 1 gazowych... 5 5 4 1 - - Emisja zanieczyszczeń z zakładów szczególnie uciążliwych w t/rok: pyłów razem... 9953 8375 7258 1004 113 1578 ze spalania paliw... 9721 8148 7059 996 93 1573 cementowe, wapienne i materiały ogniotrwałe... 15 15 15 - - - krzemowe... 21 21 21 - - - gazów razem... 2807375 2331231 2015211 315867 153 476114 dwutlenek siarki... 19812 16974 14619 2297 58 2838 tlenek azotu... 11126 9186 7979 1182 25 1940 tlenek węgla... 1983 1913 1789 85 39 70 dwutlenek węgla... 2773073 2301777 1989988 311779 10 471296 Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach oczyszczających w % zanieczyszczeń wytworzonych: pyłowe... 96,6 96,7 95,1 99,0 94,1 95,8 gazowe... 7,6 8,8 1,5 37,4 - - Zanieczyszczenia zatrzymane i zneutralizowane w urządzeniach oczyszczających: dwutlenek siarki w t: 212 212 198 14 - - w % zanieczyszczeń wytworzonych 1,1 1,2 1,3 0,6 - - tlenek azotu (w przeliczeniu na N02)wt:... 39 39 39 - - - w % zanieczyszczeń wytworzonych... 0,3 0,4 0,5 - - - tlenek węgla w t... 77 77 77 - - - w % zanieczyszczeń wytworzonych... 3,7 3,9 4,1 - - - węglowodory w t... 2470 2470 69 2401 - - w % zanieczyszczeń wytworzonych... 69,8 69,8 11,3 82,4 - - inne w t... 28 28-28 - - w% zanieczyszczeń wytworzonych... 8,3 8,3-70,0 - -

Wrocławski Obszar Ekologicznego Zagrożenia 91 TABL. 9(76). WYBRANE DANE O ZAGROŻENIU I OCHRONIE ŚRODOWISKA LEŚNEGO Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Powierzchnia lasów nadleśnictw ogółem /stan w dniu 31 XII/ w tys. ha... 28,3 28,9 29,8 Powierzchnia wyłączona na cele nieleśne w ha... - 6,1 5,4 Powierzchnia i kategorie lasów ochronnych razem w ha... 14544 14575 14575 w tym: masowego wypoczynku ludności... 6337 6335 6335 krajobrazowe... 1802 1802 1802 w strefie oddziaływania przemysłu... 3698 3698 3698 Powierzchnia drzewostanów w strefach szkodliwego oddziaływania gazów i pyłów razem... 3698 3698 3698 strefa I /uszkodzenia słabe/... 3698 3698 3698 Masa grubizny brutto w strefach zagrożenia w dam3... 705 705 705 Powierzchnia / lasu chroniona chemicznie przed owadami o występowaniu masowym w ha... 88 161 121 a/ W lasach publicznych i prywatnych. TABL. 10(77). ODPADY PRZEMYSŁOWE NAGROMADZONE I WYTWORZONE ORAZ TERENY ICH SKŁADOWANIA Wyszczególnienie 1990 1993 1994 Zakłady ogółem /stan w dniu 31 XII/... 25 22 20 Odpady nagromadzone / /stan w końcu roku/ w tys. ton... 9028,6 9211,6 9384,5 w tym w stawach osadowych... 1523,2 1515,8 1539,4 Odpady wykorzystane gospodarczo z nagromadzonych doi Iw tys. ton... 273,4 169,9 121,0 Odpady wytworzone w ciągu roku w tys. ton... 561,2 487,1 455,2 wykorzystane gospodarczo... 178,7 162,9 203,0 unieszkodliwione... 0,7 0,3 0,3 składowane^/... 381,8 323,9 251,9 w tym: w stawach osadowych... 63,3 73,7 65,4 na wysypiskach: zakładowych i międzyzakładowych... 274,5 247,5 181,3 komunalnych... 7,7 2,3 2,2 Powierzchnia w ha: nie zrekultywowana hałd, składowisk i stawów osadowych /stan w końcu roku/... 90,9 91,8 88,5 zrekultywowana /w ciągu roku/... 13,6 2,5 - a/ Na zakładowych składowiskach, hałdach i w stawach osadowych, b/ Na wysypiskach, składowiskach, hałdach i w stawach osadowych własnych i obcych.

w