Zbiór Orzeczeń WYROK TRYBUNAŁU (druga izba) z dnia 27 marca 2014 r. * Obywatelstwo Unii Zasada niedyskryminacji System językowy mający zastosowanie do postępowań cywilnych W sprawie C-322/13 mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landesgericht Bozen (Włochy) postanowieniem z dnia 6 czerwca 2013 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 13 czerwca 2013 r., w postępowaniu: Ulrike Elfriede Grauel Rüffer przeciwko Katerinie Pokornej, TRYBUNAŁ (druga izba), w składzie: R. Silva de Lapuerta (sprawozdawca), prezes izby, J.L. da Cruz Vilaça, G. Arestis, J.C. Bonichot i A. Arabadjiev, sędziowie, rzecznik generalny: E. Sharpston, sekretarz: A. Calot Escobar, uwzględniając pisemny etap postępowania, rozważywszy uwagi przedstawione: w imieniu K. Pokornej przez M. Mairhofera oraz F. Bauera, Rechtsanwälte, w imieniu Republiki Włoskiej przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez W. Ferrantę, avvocato dello Stato, w imieniu Komisji Europejskiej przez E. Traversa oraz W. Bogensbergera, działających w charakterze pełnomocników, podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii, wydaje następujący PL * Język postępowania: niemiecki. ECLI:EU:C:2014:189 1
Wyrok 1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 18 TFUE i 21 TFUE. 2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy U.E. Grauel Rüffer a K. Pokorną w przedmiocie powództwa odszkodowawczego wytoczonego w następstwie wypadku na nartach. Ramy prawne 3 Artykuł 122 ust. 1 Zivilprozessordnung (włoskiego kodeksu postępowania cywilnego) stanowi: Używanie języka włoskiego jest wymagane przez cały czas trwania postępowania [ ]. 4 Artykuł 156 tego kodeksu przewiduje: 1. Czynności procesowe nie mogą zostać uznane za nieważne z powodu niedochowania przepisów dotyczących formy, jeżeli ustawa tego nie przewiduje. 2. Czynności te można jednak uznać za nieważne, jeżeli nie są spełnione przesłanki formalne czynności procesowej konieczne do osiągnięcia jej celów. 3. Czynność procesowa nie może zostać uznana za nieważną, jeżeli osiągnęła zamierzony cel. 5 Na zasadzie odstępstwa od wskazanej zasady w prowincji Bolzano język niemiecki może być używany przed sądem w postępowaniach karnym, cywilnym i administracyjnym. Używanie języka niemieckiego przed sądami prowincji Bolzano oparte jest na przepisach art. 99 i 100 dekretu prezydenta republiki nr 670 z dnia 31 sierpnia 1972 r. w sprawie zatwierdzenia ujednoliconych tekstów ustaw konstytucyjnych, które dotyczą szczególnego statutu dla Trydentu-Górnej Adygi (zwanego dalej DPR nr 670/1972 ), oraz na dekrecie prezydenta republiki nr 574 z dnia 15 lipca 1988 r. dotyczącego przepisów wykonawczych dotyczących szczególnego statutu dla regionu Trydentu-Górnej Adygi w sprawie używania języków niemieckiego i ladyńskiego w kontaktach obywateli z administracją publiczną i w postępowaniach sądowych (zwanego dalej DPR nr 574/1988 ). 6 Artykuł 99 DPR nr 670/1972 stanowi: W regionie status języka niemieckiego jest zrównany ze statusem języka włoskiego, będącego oficjalnym językiem urzędowym państwa. W aktach z mocą ustawy i zawsze wtedy, gdy niniejszy statut przewiduje wersję dwujęzyczną, autentyczna jest włoska wersja językowa. 7 Artykuł 100 DPR nr 670/1972 przewiduje: Niemieckojęzyczni mieszkańcy prowincji Bolzano mają prawo do używania języka niemieckiego w kontaktach z sądami oraz organami i urzędami administracji publicznej, które mają swoją siedzibę na terytorium tej prowincji lub posiadają jurysdykcję regionalną, oraz w kontaktach z koncesjonowanymi przedsiębiorstwami, które świadczą usługi publiczne na terytorium prowincji. 2 ECLI:EU:C:2014:189
8 Zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 1 DPR nr 574/1988: Niniejszy dekret reguluje, w oparciu o przepisy działu XI [ ] szczególnego statutu dla Trydentu-Górnej Adygi, używanie języka niemieckiego. W regionie status języka niemieckiego jest zrównany ze statusem języka włoskiego, będącego oficjalnym językiem urzędowym państwa: a) w kontaktach z organami i urzędami administracji publicznej oraz z osobami prawnymi i przedsiębiorstwami prawa publicznego mającymi siedzibę w prowincji Bolzano lub posiadającymi jurysdykcję regionalną oraz w kontaktach z koncesjonowanymi przedsiębiorstwami, które świadczą usługi publiczne na terytorium prowincji; b) w kontaktach z sądami i sądami powszechnymi, sądami administracyjnymi i sądami skarbowymi, które mają siedzibę na terytorium prowincji Bolzano, c) w kontaktach z sądem apelacyjnym, ławniczym sądem apelacyjnym, wydziałem sądu apelacyjnego dla nieletnich, prokuraturą przy sądzie apelacyjnym, sądem dla nieletnich, trybunałem nadzorczym i organem nadzorczym, regionalnym komisarzem ds. zaspokojenia praw w dziedzinie użyteczności publicznej [ ]; [ ]. 9 Artykuł 20 DPR nr 574/1988 stanowi: 1. W postępowaniu cywilnym każda ze stron ma prawo do wyboru języka, w którym sporządza swoje czynności procesowe. Wybór ten wynika z faktu sporządzenia w jednym bądź drugim języku pisma wszczynającego postępowanie lub odpowiedzi na pozew, lub równoważnych czynności. 2. W razie sporządzenia pisma wszczynającego postępowanie i odpowiedzi na pozew lub równoważnych czynności w tym samym języku postępowanie jest jednojęzyczne. W przeciwnym razie postępowanie jest dwujęzyczne. 3. W postępowaniu dwujęzycznym każda ze stron używa wybranego przez siebie języka. Postanowienia sądu są sporządzane i ogłaszane w obu językach, chyba że zainteresowana strona zrezygnuje z egzekwowania tego wymogu przed zakończeniem rozprawy, na której złożony został wniosek o wydanie danego postanowienia. Pisma i dokumenty stron są sporządzane w języku włoskim lub niemieckim, przy czym nie istnieje obowiązek dokonywania tłumaczenia z urzędu na koszt sądu. W postępowaniu dwujęzycznym strony, które nie mają miejsca zamieszkania bądź siedziby na terytorium prowincji Bolzano, mogą w ciągu zawitego terminu trzydziestu dni, liczonego od przekazania lub złożenia pism i dokumentów, zwrócić się do sądu z wnioskiem o zlecenie ich tłumaczenia z urzędu i na koszt sądu w całości lub w części na inny język. Sąd może wyłączyć tłumaczenie całości bądź części złożonych przez strony dokumentów, które uzna za oczywiście nieistotne. Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne 10 Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika, że U.E. Grauel Rüffer, obywatelka niemiecka zamieszkała w Niemczech, przewróciła się w dniu 22 lutego 2009 r. na trasie narciarskiej położonej w prowincji Bolzano i doznała uszkodzenia prawego barku. Twierdzi ona, iż upadek ten spowodowała K. Pokorná, obywatelka czeska, zamieszkała w Republice Czeskiej. Ulrike Elfriede Grauel Rüffer zażądała od K. Pokornej naprawienia poniesionych szkód. ECLI:EU:C:2014:189 3
11 W ramach postępowania wszczętego przed sądem odsyłającym pozew doręczony w dniu 24 kwietnia 2012 r. został na żądanie U.E. Grauel Rüffer sporządzony w języku niemieckim. Katerina Pokorná, która otrzymała tłumaczenie tego pozwu na język czeski w dniu 4 października 2012 r., odpowiedziała na pozew w języku niemieckim w dniu 7 lutego 2013 r. i nie podniosła żadnych zarzutów dotyczących wyboru przez powódkę tego języka jako języka postępowania. 12 W trakcie pierwszej rozprawy sąd odsyłający poruszył z uwagi na wyrok wydany w dniu 22 listopada 2012 r. przez Corte suprema di cassazione [sąd kasacyjny] (Włochy) (wyrok nr 20715) kwestię wyboru języka, mianowicie niemieckiego bądź włoskiego, w jakim powinno być dalej prowadzone przedmiotowe postępowanie. 13 W wyroku tym Corte suprema di cassazione orzekł, że przepisy DPR nr 574/1988 mają zastosowanie wyłącznie do obywateli włoskich zamieszkujących w prowincji Bolzano. 14 Sąd odsyłający podnosi, że zgodnie z tym wyrokiem pozwana w postępowaniu głównym nie mogłaby dokonując wyboru języka niemieckiego jako języka postępowania konwalidować nieważności pozwu wynikającej z użycia tego języka. Tym samym należałoby uznać za nieważne zarówno pozew, jak i następną czynność procesową, czyli odpowiedź na pozew. 15 Sąd ten uważa jednak, że prawo Unii mogłoby stać na przeszkodzie stosowaniu spornych w niniejszej sprawie przepisów krajowych w interpretacji nadanej im przez Corte suprema di cassazione. Zdaniem sądu odsyłającego powstaje bowiem pytanie, czy tylko obywatele włoscy zamieszkujący w prowincji Bolzano mogą używać w toczącym się przed sądem postępowaniu cywilnym języka niemieckiego, czy też tę samą możliwość należy stworzyć również obywatelom włoskim niezamieszkującym w prowincji Bolzano lub obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej innych aniżeli Republika Włoska, zamieszkującym w prowincji Bolzano lub, jak w postępowaniu głównym, obywatelom tych państw członkowskich niezamieszkującym w tej samej prowincji. 16 Wprawdzie w przekonaniu sądu odsyłającego celem cytowanych włoskich przepisów prawnych dotyczących używania języka niemieckiego jest ochrona niemieckojęzycznej mniejszości etniczno-kulturowej zamieszkałej na terytorium prowincji Bolzano, niemniej jednak stosowanie spornego uregulowania do obywateli państw członkowskich innych aniżeli Republika Włoska, którzy korzystają z prawa do swobodnego przemieszczania się, w żaden sposób nie powoduje uszczerbku w realizacji tego celu. 17 W tych oto okolicznościach Landesgericht Bozen postanowił zawiesić postępowanie i przedłożyć Trybunałowi następujące pytanie prejudycjalne: Czy wykładnia art. 18 TFUE i 21 TFUE stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisów krajowych takich jak sporne w postępowaniu głównym, które przyznają prawo używania języka niemieckiego w postępowaniach cywilnych przed sądami prowincji Bolzano tylko obywatelom włoskim zamieszkałym w prowincji Bolzano, a nie obywatelom innych państw członkowskich, niezależnie od tego, czy mieszkają oni w prowincji Bolzano?. W przedmiocie pytania prejudycjalnego 18 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający pyta w istocie, czy art. 18 TFUE i 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w postępowaniach cywilnych toczących się przed sądami państwa członkowskiego mającymi siedzibę w danej jednostce podziału terytorialnego tego państwa przyznaje prawo używania języka innego aniżeli język urzędowy tego państwa tylko obywatelom tego ostatniego, zamieszkałym w tej samej jednostce podziału terytorialnego. 4 ECLI:EU:C:2014:189
19 W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy w pierwszej kolejności przypomnieć, że w odniesieniu do tych samych postanowień Trybunał orzekł w swoim wyroku Bickel i Franz, C-274/96, EU:C:1998:563, pkt 19, 31, że przyznane przez uregulowanie krajowe prawo do tego, aby postępowanie karne było prowadzone w języku innym aniżeli główny język danego państwa, jest objęte zakresem zastosowania prawa Unii i że prawo Unii stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które obywatelom władającym określonym niebędącym głównym językiem danego państwa członkowskiego językiem i niemającym miejsca zamieszkania na terytorium określonej jednostki terytorialnej przyznaje prawo do tego, aby postępowania karne były prowadzone w ich języku, nie przyznając tego samego prawa obywatelom innych państw członkowskich, którzy władają tym samym językiem, przemieszczają się i przebywają na tym terytorium. 20 Względy, które doprowadziły Trybunał do przyznania w wyroku Bickel i Franz, EU:C:1998:563, że obywatel Unii będący obywatelem państwa członkowskiego innego aniżeli odnośne państwo członkowskie ma na takiej samej podstawie, jak obywatele tego ostatniego państwa członkowskiego prawo powoływać się w ramach postępowania karnego na system językowy taki jak sporny w postępowaniu głównym i w związku z tym może zwrócić się do sądu, przed którym zawisło postępowania w jednym z języków przewidzianych przez ten system, należy rozumieć jako względy mające zastosowanie do każdego postępowania sądowego prowadzonego w tej jednostce terytorialnej, w szczególności do postępowania cywilnego. 21 W przeciwnym wypadku niemieckojęzyczny obywatel państwa członkowskiego innego aniżeli Republika Włoska, który przemieszcza się i przebywa w prowincji Bolzano, znalazłby się w sytuacji mniej korzystnej w porównaniu z niemieckojęzycznym obywatelem włoskim zamieszkującym w tej prowincji. O ile bowiem taki obywatel włoski może wytoczyć powództwo przed sądem w ramach postępowania cywilnego i spowodować, by postępowanie to toczyło się w języku niemieckim, o tyle prawa tego byliby pozbawieni przemieszczający się w tej prowincji niemieckojęzyczni obywatele państwa członkowskiego innego aniżeli Republika Włoska. 22 Jeżeli chodzi o uwagę rządu włoskiego, zgodnie z którą nie ma powodu, aby rozszerzać zakres prawa od używania języka odnośnej mniejszości etniczno-kulturowej o obywatela państwa członkowskiego innego aniżeli Republika Włoska, który to obywatel w spornym regionie znajduje się jedynie okazjonalnie i tymczasowo, jako że są mu gwarantowane instrumenty umożliwiające wykonywanie w adekwatny sposób przysługujących mu praw, mimo iż nie zna on urzędowego języka przyjmującego państwa członkowskiego, należy zauważyć, że to samo spostrzeżenie zostało sformułowane przez tenże rząd w sprawie, która doprowadziła do wydania wyroku Bickel i Franz, EU:C:1998:563, pkt 21, i które to spostrzeżenie Trybunał odrzucił w pkt 24 26 tego wyroku, stwierdzając, że uregulowanie sporne w postępowaniu głównym jest niezgodne z zasadą niedyskryminacji. 23 Uregulowanie takie mogłoby zostać uzasadnione tylko wtedy, gdyby opierało się na względach obiektywnych, niezależnych od przynależności państwowej zainteresowanych osób i proporcjonalnych względem słusznego celu, jaki realizuje ustawodawstwo krajowe (zob. wyrok Bickel i Franz, EU:C:1998:563, pkt 27). 24 Po pierwsze, jeżeli chodzi o argument podniesiony przez rząd włoski, w myśl którego zastosowanie spornego w postępowaniu głównym systemu językowego do obywateli Unii skutkowałoby utrudnieniem postępowania pod względem organizacji i terminów, należy zauważyć, że stwierdzeniu temu wyraźnie zaprzecza sąd odsyłający, zdaniem którego sądy prowincji Bolzano są całkowicie w stanie prowadzić postępowania sądowe czy to w języku włoskim, czy też niemieckim, czy też w obydwu tych językach. 25 Po drugie, jeżeli chodzi o sformułowane przez ten sam rząd spostrzeżenie dotyczące dodatkowych kosztów powstających dla odnośnego państwa członkowskiego z powodu stosowania tego systemu językowego do obywateli Unii, z utrwalonego orzecznictwa wynika, że względy o charakterze czysto ECLI:EU:C:2014:189 5
ekonomicznym nie mogą stanowić nadrzędnego względu interesu ogólnego uzasadniającego ograniczenie podstawowej swobody gwarantowanej przez traktat (zob. wyrok Kranemann, C-109/04, EU:C:2005:187, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo). 26 W konsekwencji sporne w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe nie może zostać uznane za uzasadnione. 27 Z całokształtu powyższych rozważań wynika, że na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 18 TFUE i 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak sporne w postępowaniu głównym, które w postępowaniach cywilnych toczących się przed sądami państwa członkowskiego mającymi siedzibę w danej jednostce podziału terytorialnego tego państwa przyznaje prawo używania języka innego aniżeli język urzędowy tego państwa tylko obywatelom tego ostatniego, zamieszkałym w tej samej jednostce podziału terytorialnego. W przedmiocie kosztów 28 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi. Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje: Artykuły 18 TFUE i 21 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak sporne w postępowaniu głównym, które w postępowaniach cywilnych toczących się przed sądami państwa członkowskiego mającymi siedzibę w danej jednostce podziału terytorialnego tego państwa przyznaje prawo używania języka innego aniżeli język urzędowy tego państwa tylko obywatelom tego ostatniego, zamieszkałym w tej samej jednostce podziału terytorialnego. Podpisy 6 ECLI:EU:C:2014:189