CENTRALNA STACJA RATOWNICTWA GÓRNICZEGO S.A. 41-902 Bytom, ul. Chorzowska 25, tel.: 032 282 25 25 www.csrg.bytom.pl e-mail: info@csrg.bytom.pl ZAGROŻENIE WYBUCHEM PYŁU WĘGLOWEGO
Prawo Geologiczne i Górnicze z dnia 4.02.1994 r. art. 73 (znowelizowane 27.07.2001 r.) 1. Przedsiębiorca jest zobowiązany w szczególności: rozpoznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmować środki zmierzające do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń, w tym oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące w ruchu zakładu górniczego oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko. 2. Posiadać odpowiednie środki materialne i techniczne oraz właściwie zorganizowane służby ruchu do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i ruchu zakładu górniczego
Artykuł 73a. 1. Występujące w zakładach górniczych zagrożenia naturalne: tąpaniami, metanowe, wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, wodne, erupcyjne, siarkowodorowe, radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, a także działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia, podlegają zaliczeniu do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożeń. 2. Zaliczeń, o których mowa w ust. l, dokonuje właściwy organ nadzoru górniczego w drodze decyzji, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej.
3. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia: 1/ kryteria oceny zagrożeń naturalnych, o których mowa w ust. l, w zależności od rodzaju kopaliny, natężenia występowania zagrożeń, przestrzeni występowania zagrożeń i rodzaju zakładu górniczego, a także szczegółowe zasady zaliczania tych zagrożeń, 2/ sposób zaliczania złóż (pokładów), ich części lub wyrobisk do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożeń, 3/ przypadki, w których zaliczeń może dokonywać kierownik ruchu zakładu górniczego.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. W sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych
Rozdział 1 Przepisy ogólne 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o: 16/ pyle węglowym -rozumie się przez to ziarna węgla przechodzące przez sito o wymiarach oczek równych 1x1 mm, 17/ pokładzie węgla zagrożonym wybuchem pyłu węglowego rozumie się przez to pokład węgla, w którym stwierdzono zawartość części lotnych w węglu większą niż 10% w bezwodnej i bezpopiołowej substancji węglowej, 18/ pokładzie węgla niezagrożonym wybuchem pyłu węglowego rozumie się przez to pokład węgla, w którym stwierdzono zawartość części lotnych w węglu mniejszą lub równą 10% w bezwodnej i bezpopiołowej substancji węglowej
19/ pyle kopalnianym - rozumie się przez to pył powstały podczas robót górniczych oraz w trakcie przeróbki, wraz z dodatkiem substancji zabezpieczających przed wybuchem, 20/ pyle węglowym bezpiecznym - rozumie się przez to pył węglowy pochodzący z pokładu węgla niezagrożonego wybuchem pyłu węglowego, 21/ pyle węglowym niebezpiecznym - rozumie się przez to pył węglowy pochodzący z pokładu węgla zagrożonego wybuchem pyłu węglowego, 22/ intensywności osiadania pyłu - rozumie się przez to masę pyłu węglowego bez części niepalnych stałych, osiadającego na danej powierzchni w ustalonym czasie, wyrażoną w g/m 2 na dobę,
23/ pyle kopalnianym zabezpieczonym - rozumie się przez to pył kopalniany zawierający: a) co najmniej 70% części niepalnych stałych w polach niemetanowych, b) co najmniej 80% części niepalnych stałych w polach metanowych, c) wodę przemijającą uniemożliwiającą przenoszenie wybuchu pyłu węglowego i całkowicie pozbawiającą ten pył kopalniany lotności, 24/ pyle kopalnianym niezabezpieczonym - rozumie się przez to pył kopalniany, który nie spełnia wymagań podanych w pkt 23,
25/ wyrobisku niezagrożonym wybuchem pyłu węglowego - rozumie się przez to wyrobisko, w którym: a) nie występuje niebezpieczny pył węglowy, lub b) pył kopalniany zawiera co najmniej 90% części niepalnych stałych pochodzenia naturalnego, ilość niebezpiecznego pyłu węglowego jest mniejsza niż 10 g/m 3 wyrobiska, a intensywność osiadania pyłu jest mniejsza niż 0,15 g/m 2 na dobę, lub c) pył kopalniany zawiera co najmniej 50% wody przemijającej pochodzenia naturalnego, a wyrobiska sąsiednie, mające z nim połączenie, są wyrobiskami niezagrożonymi wybuchem pyłu węglowego lub zostały zaliczone do klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, 26/ wyrobisku zagrożonym wybuchem pyłu węglowego - rozumie się przez to wyrobisko, które nie spełnia wymagań podanych w pkt 25,
Rozdział 5 Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego
24. Miejscami możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego są w szczególności: 1/ miejsca wykonywania robót strzałowych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem pyłu węglowego, 2/ miejsca urabiania węgla, 3/ miejsca stwierdzonych nagromadzeń metanu w ilości co najmniej 1,5%, 4/ miejsca nagromadzenia pyłu węglowego niebezpiecznego w ilości co najmniej 500 g/m 3 wyrobiska w pyle kopalnianym niezabezpieczonym na długości większej niż 30 m, w wyrobisku, gdzie eksploatowane są maszyny lub urządzenia elektryczne,
5/ pola pożarowe, 6/ zbiorniki węgla, 7/ składy materiałów wybuchowych, 8/ strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami w pokładach drugiej, trzeciej i czwartej kategorii zagrożenia metanowego, 9/ wyrobiska o nachyleniu większym niż 10 z transportem linowym, kołowym lub kolejkami, w których zainstalowane są kable lub przewody elektryczne.
25.1. Ustala się dwie klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego: a) pokładów węgla lub ich części, b) wyrobisk lub ich części w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny oraz wyrobisk podziemnych lub ich części w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających węgiel brunatny.
2. Do klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi w tych pokładach lub częściach, w których występuje pył węglowy zabezpieczony w sposób naturalny. 3. Do klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi w tych pokładach lub częściach, które nie spełniają wymagań zawartych w ust. 2.
4. Do klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się wyrobiska lub ich części, w których występuje pył węglowy zabezpieczony w sposób naturalny lub nie ma odcinków z pyłem kopalnianym niezabezpieczonym w sposób naturalny, dłuższych niż 30 m, przy czym odległość między tymi odcinkami nie może być mniejsza niż 100 m. 5. Do klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się wyrobiska lub ich części, które nie spełniają wymagań zawartych w ust. 4.
26. 1.Niezwłocznie po wykonaniu wyrobisk w pokładzie węgla powinny być przeprowadzone badania pokładu węgla lub jego części pod względem zagrożenia wybuchem pyłu węglowego. 2. Badania pokładu węgla lub jego części powinny być przeprowadzone po wykonaniu co najmniej 300 m wyrobisk w polach niemetanowych lub co najmniej 500 m w polach metanowych. 3. Badania wyrobisk lub ich części poza pokładami węgla powinny być przeprowadzone podczas ich drążenia, a także przy każdej zmianie warunków, które mogą mieć wpływ na ilość gromadzącego się w nich pyłu kopalnianego. 27. Do czasu zaliczenia pokładu węgla lub jego części oraz wyrobiska lub jego części pod względem zagrożenia wybuchem pyłu węglowego podlegają one rygorom określonym dla klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.
28. Wniosek w sprawie zaliczenia do klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego powinien zawierać: 1/ charakterystykę pokładu węgla lub jego części albo wyrobiska lub jego części, z uwzględnieniem występujących zagrożeń oraz miejsc możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego, 2/ opis czynników mających wpływ na zagrożenie wybuchem pyłu węglowego, 3/ propozycję zaliczenia pokładu węgla lub jego części albo wyrobiska lub jego części do odpowiedniej klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, wraz z uzasadnieniem, 4/ mapę w skali nie mniejszej niż 1:5.000.
Warunki, które muszą zaistnieć dla powstania wybuchu pyłu węglowego: 1. Pył węglowy musi być nagromadzony w odpowiedniej ilości i jakości, 2. Czynnik powodujący powstanie obłoku pyłu węglowego, 3. Czynnik termiczny zapalający obłok pyłu węglowego
Skutki wybuchu pyłu węglowego: 1. Płomień wybuchu (nawet do kilkunastu km), 2. Tlenek węgla (do kilkunastu %), 3. Podmuch (wybicie obudowy,zawały), 4. Wpływ na psychikę ludzką.
Pierwsza linia obrony 1. Ograniczenie powstawania pyłu węglowego (nawilżanie pokładów), 2. Usuwanie pyłu węglowego (odpylanie wylotowych prądów powietrza), 3. Zwalczanie lotności pyłu węglowego (stosowanie instalacji zraszających).
Druga linia obrony Zwalczanie zapoczątkowania wybuchu 1. Przestrzeganie zasad bezpiecznego prowadzenia robót strzałowych i stosowanie środków strzałowych dopuszczonych do konkretnych warunków zagrożenia pyłowego i metanowego, oraz usuwanie pyłu węglowego i zmywanie stref przyprzodkowych, 2. Niedopuszczanie do powstawania zagrożeń metanowych takich jak przystropowe nagromadzenie metanu, 3. Stosowanie zabezpieczenia metanometrycznego jak i kontrole indywidualne zgodne z wymogami przepisów,
4. Przestrzeganie zasad zwalczania zagrożenia zapłonu metanu od iskier mechanicznych podczas pracy kombajnu, 5. Stosowanie odpowiedniej kontroli stanu kabli, muf kablowych i urządzeń elektrycznych. Unikanie lokalizacji muf kablowych w strefach znacznego zapylenia, 6. Przestrzeganie zasad bezpiecznego prowadzenia eksploatacji pokładów tąpiących w warunkach zagrożenia metanowego i pyłowego, 7. Usuwanie otwartego ognia z kopalń zagrożonych metanem i pyłem węglowym, 8. Prowadzenie akcji uświadamiającej i szkoleniowej górników podwyższającej poziom ich wiedzy.
Trzecia linia obrony. 312 1. W drążonym wyrobisku korytarzowym, w którym występuje niebezpieczny pył węglowy, przodek oraz wyrobiska w strefie przyprzodkowej zmywa się lub zrasza wodą. 2. W wyrobiskach zaliczonych, na podstawie odrębnych przepisów, do klasy A lub B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego utrzymuje się strefy zabezpieczające przed przeniesieniem się wybuchu. 3. W strefach zabezpieczających zmywa się wodą lub opyla pyłem kamiennym wyrobiska na całym ich obwodzie, łącznie z obudową, na długości co najmniej 200 m od miejsc możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego określonych odrębnymi przepisami.
4. Pył kopalniany usuwa się z maszyn i urządzeń znajdujących się w wyrobisku w strefie zabezpieczającej. 5. W polach metanowych oprócz stref zabezpieczających, o których mowa w ust. 2, dodatkowo utrzymuje się strefy zabezpieczające: 1) na całej długości wyrobiska przewietrzanego za pomocą lutniociągu, 2) w wyrobiskach zaliczonych do pomieszczeń ze stopniem "c" niebezpieczeństwa wybuchu metanu na odcinkach z zainstalowanymi kablami lub przewodami elektroenergetycznymi. 6. W wyrobisku korytarzowym, we wszystkich kierunkach od miejsc zabudowy rozdzielni, stacji transformatorowych, prostowników i stycznikowni utrzymuje się strefy zabezpieczające na długości co najmniej 25 m, a od miejsc połączeń kabli wykonanych za pomocą muf skorupowych metalowych w sieciach o napięciu powyżej 230 V prądu przemiennego - na długości co najmniej 5 m we wszystkich kierunkach od tych połączeń.
. 313 Stref zabezpieczających nie stosuje się w: 1) drążonym wyrobisku kamiennym, w którym nie występuje niezabezpieczony pył kopalniany, 2) wyrobisku wybierkowym, 3) wyrobisku, w którym pył kopalniany jest zabezpieczony przed wybuchem w sposób naturalny, 4) wyrobisku korytarzowym, w którym nagromadzenie pyłu węglowego jest mniejsze niż 30 g/m3 wyrobiska.
. 314 1. Zawartość części niepalnych stałych w pyle kopalnianym w strefie zabezpieczającej, oznaczona zgodnie z Polskimi Normami, powinna wynosić co najmniej: 1) 70% w polach niemetanowych, 2) 80% w polach metanowych. 2. W przypadku niespełnienia wymagań, o których mowa w ust. 1, zawartość wody przemijającej w pyle kopalnianym, uniemożliwiająca przeniesienie wybuchu pyłu węglowego, w strefie zabezpieczającej oblicza się, z zastrzeżeniem ust. 3, według wzoru: W 100 - n W = 50 + ----------------------- Wpw - 0,625n 100 - zawartość wody przemijającej uniemożliwiającej przeniesienie wybuchu pyłu węglowego [%] n - zawartość części niepalnych w pyle kopalnianym [%] Wpw - zawartość wilgoci przemijającej [%]
3. Zawartość wody przemijającej w pyle kopalnianym w strefie zabezpieczającej w polach niemetanowych może wynosić 0,9 W. 4. W wyrobiskach korytarzowych, w pokładzie zaliczonym do IV kategorii zagrożenia metanowego, zawartość części niepalnych stałych w pyle kopalnianym poza strefami zabezpieczającymi powinna wynosić co najmniej 50% lub zawartość wody przemijającej powinna wynosić co najmniej 60% wartości wymaganej w strefie zabezpieczającej, określonej wzorem, o którym mowa w ust. 2.
5. Częstotliwość kontroli zawartości części niepalnych stałych lub wody przemijającej w pyle kopalnianym, o których mowa w ust. 1-4, w strefie zabezpieczającej, dokonywanych przez służby dla zwalczania zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, ustala kierownik ruchu zakładu górniczego w zależności od intensywności osiadania pyłu. Kontrole te powinny być przeprowadzane nie rzadziej niż co 30 dni.. 315 W wyrobiskach, w których nie jest możliwe utrzymywanie stref zabezpieczających, zastępuje się je rozstawnymi zaporami przeciwwybuchowymi.
. 323 1. W wyrobiskach niezagrożonych wybuchem pyłu węglowego częstotliwość kontroli zawartości części niepalnych stałych lub wody przemijającej w pyle kopalnianym, pomiarów intensywności osiadania pyłu oraz ilości zalegającego pyłu węglowego ustala kierownik ruchu zakładu górniczego. 2. Kontrolę zawartości części niepalnych stałych lub wody przemijającej w pyle kopalnianym oraz ilości zalegającego pyłu węglowego wykonuje się nie rzadziej niż co 30 dni, natomiast pomiary intensywności osiadania pyłu wykonuje się nie rzadziej niż co 180 dni.
Czwarta linia obrony.316 1. W wyrobiskach zaliczonych do klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego stosuje się zapory przeciwwybuchowe, w sposób określony w załączniku nr 5 do rozporządzenia. 2. Służby dla zwalczania zagrożenia wybuchem pyłu węglowego kontrolują stan zapór przeciwwybuchowych nie rzadziej niż co 30 dni.
Zapory przeciwwybuchowe 1. Główne zapory przeciwwybuchowe 2. Pomocnicze zapory przeciwwybuchowe. 317 Główne zapory przeciwwybuchowe buduje się na wlocie i wylocie każdego rejonu wentylacyjnego oraz we wszystkich pozostałych wyrobiskach łączących rejony wentylacyjne
. 318 1. Pomocnicze zapory przeciwwybuchowe buduje się wewnątrz rejonów wentylacyjnych, w odległości od 60 m do 200 m od miejsc możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego. 2. W uzasadnionych okolicznościach odległość, o której mowa w ust. 1, może być zmniejszona do 40 m lub zwiększona ponad 200 m, na warunkach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego, z tym że strefę zabezpieczającą wykonaną przez opylanie pyłem kamiennym lub zmywanie wodą przedłuża się do miejsca zabudowania zapory.
3. W przypadku gdy długość wyrobiska uniemożliwia zabudowanie w nim całej zapory przeciwwybuchowej, buduje się w tym wyrobisku co najmniej połowę zapory, a pozostałą część zapory - w każdym sąsiednim wyrobisku. 4. W przypadku gdy wzajemna odległość między sąsiednimi przodkami wybierkowymi jest mniejsza niż 150 m, budowanie zapory przeciwwybuchowej w wyrobisku między tymi przodkami nie jest wymagane.
319. 1. Pomocniczymi zaporami przeciwwybuchowymi ponadto zabezpiecza się: 1) przodek wyrobiska wybierkowego, 2) przodek wyrobiska korytarzowego, 3) grupy przodków korytarzowych lub wybierkowych, których nie można zabezpieczyć oddzielnie zaporami, 4) wyrobiska, w których pracują maszyny lub inne urządzenia powodujące na długości co najmniej 30 m powstawanie nagromadzenia pyłu węglowego niebezpiecznego w pyle kopalnianym niezabezpieczonym w ilości 0,5 kg/m 3 wyrobiska i powyżej,
5) pole pożarowe, 6) wyrobisko, w którym zawartość metanu w powietrzu jest wyższa od 1,5% lub występują przystropowe nagromadzenia metanu, 7) miejsca znacznego nagromadzenia pyłu węglowego niebezpiecznego w pyle kopalnianym niezabezpieczonym, w szczególności powyżej 0,5 kg/m 3 wyrobiska, występujące w wyrobiskach korytarzowych, przy czym odległość między zaporami nie może być większa niż 200 m.
2. W polach metanowych w wyrobiskach korytarzowych, przewietrzanych za pomocą lutniociągów, buduje się pomocnicze zapory przeciwwybuchowe w odległości nie większej od siebie niż 200 m. 3. W polach II-IV kategorii zagrożenia metanowego buduje się dodatkowe pomocnicze zapory przeciwwybuchowe w odległości nie większej od siebie niż 200 m w wyrobiskach korytarzowych przewietrzanych prądem powietrza wytwarzanym wentylatorem głównym, w których: 1) zawartość metanu w powietrzu jest większa od 0,5% - zabudowane są kable lub przewody elektroenergetyczne. 2) zawartość metanu w powietrzu jest większa od 1,5% - występują przystropowe nagromadzenia metanu, 3) wyznaczone są strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami.
. 320 Podczas akcji przeciwpożarowej zakres zabezpieczeń przed wybuchem pyłu węglowego ustala się w planie akcji.. 321 W miejscu zabudowania zapory przeciwwybuchowej wyrobisko powinno być: 1) opylone do zawartości co najmniej 70% części niepalnych stałych w polach niemetanowych lub co najmniej 80% w polach metanowych w przypadku stosowania zapory pyłowej, lub 2) zmyte wodą, z zastosowaniem warunku określonego w 314 ust. 2, a przy braku możliwości utrzymania tych warunków - opylone pyłem kamiennym do zawartości części niepalnych stałych, o których mowa w pkt 1, w przypadku stosowania zapory wodnej.
. 322 Ilość wody lub pyłu kamiennego na zaporze przeciwwybuchowej w przeliczeniu na 1 m 2 przekroju wyrobiska w świetle obudowy powinna wynosić co najmniej: 1) 200 dm 3 wody lub 200 kg pyłu kamiennego w polach niemetanowych, 2) 400 dm 3 wody lub 400 kg pyłu kamiennego w polach metanowych oraz w polach niemetanowych dla zabezpieczenia pól pożarowych.
Wybór miejsca na ustawienie zapory Należy ustalić właściwą odległość od przodka, W miejscu ustawienia zapory obudowa wyrobiska powinna być nie uszkodzona, Zaporę należy ustawiać w miejscu gdzie wyrobisko jest prostoliniowe, bez poszerzeń lub zwężeń przekroju poprzecznego wyrobiska, Nie wolno ustawiać zapory w miejscu przybierki stropu, Zapory nie może przegradzać tama wentylacyjna lub jakiekolwiek elementy mogące osłabić działanie podmuchu na półki lub pojemniki zapory
Zapory przeciwwybuchowe pyłowe Zapory zwykłe gdy długość pomostu półki jest większa od 65% maksymalnej szerokości wyrobiska, Zapory boczne gdy długość pomostu półki zawarta jest w granicach od 50% do 65% maksymalnej szerokości wyrobiska, Zapory o skróconej długości półek gdy długość pomostu jest zawarta w granicach od 40% do 50% maksymalnej szerokości wyrobiska, Zapory rozstawne gdy odległość półek jest tak dobrana, aby stężenie pyłu kamiennego wynosiło 1kg/m 3 wyrobiska
Zapory przeciwwybuchowe wodne Zapory wodne zwykłe gdy długość zestawu jest większa od 65% maksymalnej szerokości wyrobiska w miejscu zabudowy, Zapory boczne gdy długość zestawu jest zawarta od 50 do 65% szerokości wyrobiska, Zapory wodne schodkowo boczne gdy nie ma możliwości zabudowy ww zapór ze względów ruchowych, Zapory wodne szybkiej konstrukcji, Zapory rozstawne gdy odległość zestawu pojemników jest tak dobrana, aby ilość wody wynosiła 1 dm 3 /m 3 wyrobiska