OCENA ŻĄDANIA PAWŁA - ROSZCZENIE Z ART. 206 KC W ZW. Z ART KC

KAZUS 2 23.06.2017 Bracia Krzysztof i Józef nabyli w 1975 r. nieruchomość X na współwłasność po ½ i zostali ujawnieni jako współwłaściciele w księdze wieczystej. Nieruchomość była w części zabudowana budynkiem, w którym znajdowały się dwa samodzielne lokale mieszkalne niewyodrębnione prawnie. W tym samym roku bracia zawarli w formie pisemnej umowę określającą sposób korzystania przez nich z nieruchomości w ten sposób, że każdy z nich zajął do wyłącznego korzystania jeden lokal w budynku (Krzysztof lokal nr 1, a Józef lokal nr 2), a ponadto jedną niezabudowaną określoną część tej nieruchomości miał zajmować wyłącznie Krzysztof, a drugą wyłącznie Józef. Każdy z nich na części wydzielonej mu do korzystania parkował samochód, urządził altanę śmietnikową oraz rabatki kwiatowe. Stan taki trwał do 1983 r., kiedy to Krzysztof wyjechał do Australii. Wyjeżdżając, zaproponował on Józefowi, aby ten, do powrotu Krzysztofa z Australii, korzystał nieodpłatnie z lokalu nr 1 oraz przydzielonej do korzystania przez Krzysztofa części nieruchomości. Józef zgodził się na to. Zaraz po wyjeździe Krzysztofa, Józef wybudował na tej części nieruchomości garaż, likwidując przy okazji śmietnik i rabatki kwiatowe urządzone przez Krzysztofa oraz znacząco przebudował lokal nr 1. Krzysztof nie wiedział o tych działaniach, albowiem Józef nie informował go o nich, przesyłając Krzysztofowi przez cały czas jego nieobecności jedynie życzenia świąteczne. Taki stan rzeczy trwał nieprzerwanie do listopada 2015 r., kiedy to Krzysztof wrócił z zagranicy. Wówczas Józef odmówił mu wydania jakiejkolwiek części nieruchomości. W grudniu 2015 r. Krzysztof zmarł, wcześniej sporządziwszy testament w formie aktu notarialnego. Powołał w nim jako spadkobiercę żonę Joannę, a także ustanowił na rzecz swojego syna Pawła zapis windykacyjny lokalu nr 1 z odpowiadającym mu udziałem w nieruchomości X. W styczniu 2016 r. Paweł, nie uzyskawszy jeszcze stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego, zażądał od Józefa wydania mu tej części nieruchomości X, która zgodnie z wcześniejszą umową była wydzielona Krzysztofowi do jego wyłącznego korzystania. Józef, nie kwestionując następstwa prawnego Pawła po ojcu, odmówił mu jednak wydania nieruchomości, powołując się na zasiedzenie. Oceń zasadność (w tym wymagalność i zaskarżalność) żądania Pawła. Konieczna jest weryfikacja wszystkich przesłanek nawet jeżeli mogą być nie spełnione w podanym stanie faktycznym. PROPOZYCJA ROZWIĄZANIA OCENA ŻĄDANIA PAWŁA - ROSZCZENIE Z ART. 206 KC W ZW. Z ART. 222 1 KC 1. Pawłowi może przysługiwać wobec Józefa roszczenie o dopuszczenie do współposiadania nieruchomości X na podstawie art. 206 k.c. w zw. z art. 222 1 k.c. Aby żądanie Pawła było zasadne, roszczenie to musiało i) powstać, ii) przysługiwać Pawłowi, iii) nie wygasnąć, iv) stać się wymagalne, v) być zaskarżalne. [powstanie roszczenia] 2. Roszczenie z art. 206 k.c. w zw. z art. 222 1 k.c. jest roszczeniem przysługującym współwłaścicielowi niedopuszczonemu do współposiadania rzeczy przeciwko współwłaścicielowi posiadającemu rzecz z przekroczeniem zakresu jego właścicielskich uprawnień wynikających ze współwłasności [przesłanka A], gdy jednocześnie współwłaścicielowi posiadającemu rzecz nie przysługuje przeciwko nieposiadającemu współwłaścicielowi inne skuteczne wobec tego ostatniego prawo do władania rzeczą w części przekraczającej zakres uprawnień współwłaściciela posiadającego, na przykład wynikające ze stosunku użyczenia [przesłanka B]. 3. [ad. przesłanka A - legitymacja czynna i bierna] Legitymowanym czynnie jest współwłaściciel niedopuszczony do współposiadania rzeczą wspólną w przysługującym mu zakresie. Legitymowanym biernie jest współwłaściciel posiadający (lub współposiadający) rzecz wspólną. Z kazusu wynika, że Krzysztof został pozbawiony przez Józefa współposiadania nieruchomości X, a stan ten trwa także po śmierci Krzysztofa. Całą nieruchomość posiada wyłącznie Józef. Analizowana przesłanka jest więc spełniona, o ile jednak Józef nie stał się wyłącznym właścicielem nieruchomości X na podstawie zasiedzenia. Roszczenie z art. 206 k.c. w zw. z art. 222 1 k.c. nie przysługiwałoby Krzysztofowi, gdyby Józef nabył udział Krzysztofa na podstawie zasiedzenia [udział Krzysztofa w całej nieruchomości X lub choćby tylko udział w części nieruchomości X, wydzielonej uprzednio do wyłącznego korzystania Krzysztofa]. Dlatego w ramach ustalania powstania roszczenia należy zbadać także tą kwestię 1

4. [zasiedzenie] 4.1. Przesłankami nabycia na podstawie zasiedzenia udziału we współwłasności nieruchomości są: a) samoistne posiadanie w zakresie odpowiadającym określonemu udziałowi (stanowiącemu przedmiot zasiedzenia). W razie zasiadywania udziału we współwłasności przez innego współwłaściciela oznacza to wymóg samoistnego posiadania przez niego nieruchomości w zakresie szerszym niż wynika to z już przysługującego zasiadującemu udziału we współwłasności; b) upływ czasu 20 lat dla posiadacza, który objął nieruchomość w posiadanie samoistne w dobrej wierze, 30 lat dla posiadacza, który wszedł w posiadanie w złej wierze. 4.2. [Ad. a) samoistne posiadanie w zakresie udziału innego współwłaściciela (z przekroczeniem granic własnego udziału)] Dla zasiedzenia przez współwłaściciela nienależącego do niego udziału w prawie współwłasności konieczne jest posiadanie samoistne przez tego współwłaściciela wykonywane w zakresie przekraczającym jego udział (a więc w zakresie pełnego/wyłącznego prawa własności rzeczy lub w każdym razie w zakresie szerszym niż przysługujący zasiadującemu udział). Dla ustalenia takiego posiadania samoistnego konieczne jest stwierdzenie w stanie faktycznym następujących przesłanek: i) [corpus] faktycznego władania rzeczą jak (współ)właściciel w zakresie szerszym niż przysługujący zasiadującemu udział, w szczególności władania rzeczą jak wyłączny właściciel; ii) [animus] zamanifestowanej na zewnątrz woli wykonywania dla siebie prawa (współ)własności rzeczy w zakresie szerszym niż już przysługujący zasiadującemu udział, w szczególności woli wykonywania pełnego prawa własności rzeczy; 4.3. Ad. i) [corpus] Józef władając częścią nieruchomości wydzieloną do korzystania Krzysztofowi (a użyczoną Józefowi), zachowywał się jak jej wyłączny właściciel. Stan ten trwał od samego wyjazdu Krzysztofa, gdy Józef zaczął dokonywać wobec tej części nieruchomości, bez uzgodnienia z Krzysztofem, czynności przekraczające zwykły zarząd. W odniesieniu do tej części nieruchomości analizowana przesłanka jest spełniona. Natomiast władania przez Józefa, jak wyłączny właściciel, nie da się stwierdzić w odniesieniu do lokalu nr 2 i części wydzielonej jemu do wyłącznego korzystania. Ze stanu faktycznego nie wynika, aby samowolnie (bez zgody Krzysztofa) dokonywał wobec tej części czynności przekraczających zwykły zarząd. Wszedł on w faktyczne wyłączne władanie tą częścią nieruchomości na podstawie wcześniej zawartej umowy quoad usum. Z kazusu nie wynika by faktycznie władał tą częścią w szerszym zakresie niż współwłaściciel uprawniony w zakresie udziału ½ i umowy quoad usum. 4.4. Ad ii) [animus] 4.4.1. Element animus pozostaje zbadać jedynie w odniesieniu do części nieruchomości X wydzielonej quoad usum Krzysztofowi, albowiem co do części nieruchomości wydzielonej do wyłącznego korzystania Józefowi nie została zrealizowana wyżej analizowana przesłanka corpus. 4.4.2. Początkowo podstawą posiadania Józefa był udział (1/2) we współwłasności nieruchomości i w takim też odpowiednim zakresie Józef manifestował wolę wykonywania prawa współwłasności nieruchomości. Respektował on bowiem prawo Krzysztofa do współposiadania nieruchomości, zawierając z nim, a następnie początkowo wykonując, umowę quoad usum. 4.4.3. Po wyjeździe Krzysztofa Józef dokonywał samowolnie czynności przekraczających zwykły zarząd, jednak nie manifestował woli wykonywania pełnego prawa własności dla siebie w sposób dostrzegalny na zewnątrz. Dla zewnętrznego obserwatora dokonywanie przez jednego ze współwłaścicieli czynności przekraczających zwykły zarząd nie jest jeszcze dostatecznie wyraźnym uzewnętrznieniem woli wykonywania pełnego prawa własności dla siebie. Często jest bowiem tak, że czynności zarządu (w tym przekraczające zwykły zarząd) wykonuje jedynie jeden ze współwłaścicieli, za zgodą pozostałych. Zamanifestowaniem przez Józefa woli wykonywania pełnego prawa własności dla siebie byłoby dopiero zamanifestowanie/uzewnętrznienie faktu dokonywania omawianych czynności bez zgody 2

Krzysztofa. Dokonywanie przez Józefa czynności przy braku zgody Krzysztofa (a więc manifestacja przez Józefa woli wykonywania przez niego pełnego prawa własności) nie było dostrzegalne dla zewnętrznego obserwatora. Jednak z drugiej strony, gdyby Krzysztof był obecny w Polsce i interesował się nieruchomością, kontrolując działania Józefa podejmowane na nieruchomości, to znając stan prawny Krzysztof (i tylko on) mógłby się zorientować, iż Józef samowolnie dokonuje czynności przekraczających zwykły zarząd. Należy rozważyć, czy jest to wystarczające dla spełnienia przesłanki animus. 4.4.4. Manifestacja przez współwłaściciela woli rozszerzenia zakresu swego posiadania samoistnego, aby mogła być doniosła dla biegu zasiedzenia, musi być dostrzegalna dla pozostałych współwłaścicieli. Utrwalony jest w orzecznictwie i piśmiennictwie pogląd, iż do zasiedzenia przez współwłaściciela udziału innego współwłaściciela niezbędne jest wyraźne zamanifestowanie zmiany charakteru władztwa, tj. woli władania cum animo rem sibi habendi, w sposób widoczny dla współwłaścicieli i dla otoczenia. Surowe wymagania wobec współwłaściciela zmieniającego zakres posiadania samoistnego uzasadnione jest bezpieczeństwem stosunków prawnych i ochroną własności, która narażona byłaby na uszczerbek, gdyby współwłaściciel - uprawniony do współposiadania całości - mógł łatwo doprowadzić do utraty praw pozostałych współwłaścicieli, powołując się jedynie na zmianę swojej nieuzewnętrznionej woli. 4.4.5. Wyżej już wskazano, że Józef nie zamanifestował woli rozszerzenia zakresu swego samoistnego posiadania w sposób dostrzegalny dla otoczenia. Nie jest także wystarczające to, iż gdyby Krzysztof był w Polsce i nadzorował czynności Józefa na nieruchomości, to mógłby on łatwo dostrzec manifestację przez Józefa jego woli rozszerzenia zakresu swego samoistnego posiadania. Współwłaściciel powinien bowiem w taki sposób zamanifestować wolę rozszerzenia zakresu swojego posiadania samoistnego wobec innych współwłaścicieli, aby ta zmiana woli stała się możliwa dla nich do dostrzeżenia (do poznania), bez względu na to czy interesują się oni nieruchomością i osobiście nadzorują jej stan. Chodzi tu w szczególności o tych współwłaścicieli, którzy osobiście nie kontrolują stanu nieruchomości osobiście, powierzając w tym zakresie wykonywanie bezpośredniego władztwa jednemu ze współwłaścicieli. O charakterze władztwa współwłaściciela domagającego się stwierdzenia zasiedzenia decyduje jego zachowanie, a nie bierność innych współwłaścicieli. Domniemanie ustanowione w art. 339 KC, tzn. domniemanie, że ten kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym, nie ma zastosowania w sprawie o zasiedzenie przez współwłaściciela nieruchomości udziału należącego do innego współwłaściciela. Skoro Józef, pozostając w stałym kontakcie z bratem, miał możliwość zamanifestowania wobec niego zmiany zakresu posiadania samoistnego częścią nieruchomości (poinformowania go o dokonanych samowolnie czynnościach przekraczających zwykły zarząd), ale nie zrobił tego, to nadal w stosunku do Krzysztofa nie doszło do wystarczającej manifestacji woli Józefa zmiany przez niego zakresu jego posiadania samoistnego. Krzysztof nie miał podstaw aby sądzić, że brat narusza umowę użyczenia (lub jakikolwiek inny stosunek prawny, jak użyczenie lub służebność gdyby w taki sposób zakwalifikować umowę zawartą pomiędzy braćmi bezpośrednio przed wyjazdem Krzysztofa bądź nawet gdyby przyjąć, że Krzysztof oddał jedynie grzecznościowo część nieruchomości do korzystania). Nie doszło więc do skutecznego rozszerzenia posiadania samoistnego Józefa na część nieruchomości wydzieloną do wyłącznego korzystania Krzysztofowi. Pierwszym momentem, w którym Józef zamanifestował wobec Krzysztofa wolę samoistnego posiadania części nieruchomości przydzielonej niegdyś Krzysztofowi do korzystania, była odmowa dopuszczenia Krzysztofa do współposiadania tej części nieruchomości i zarazem podniesienie zarzutu zasiedzenia udziałów Krzysztofa w całej nieruchomości. Dopiero od tego momentu można przyjąć, iż Józef samoistnie posiada część wydzieloną wcześniej Krzysztofowi quoad usum. 4.5. [Ad.b) - termin] Ponieważ Józef wiedział, że nie przysługuje mu pełne prawo własności nieruchomości X, a jedynie udział we współwłasności (½), zatem w chwili rozszerzenia zakresu swego posiadania był posiadaczem w złej wierze. Termin zasiedzenia dla niego wynosi 30 lat. Zasiedzenie rozpoczęło swój bieg dopiero w chwili rozszerzenia przez Józefa zakresu jego posiadania samoistnego, co nastąpiło z momentem odmowy wydania Krzysztofowi nieruchomości (listopad 2016 rok). Termin zasiedzenia rozpoczął wówczas swój bieg ale jeszcze nie upłynął. 3

4.6. [zasiedzenie wniosek] Nie doszło do zasiedzenia przez Józefa udziału przysługującego Krzysztofowi (a następnie jego następcy prawnemu) zarówno w odniesieniu do części nieruchomości X wydzielonej Krzysztofowi do wyłącznego korzystania, jak i udziału w całej tej nieruchomości. Krzysztof (oraz jego następca prawny) jest nadal współwłaścicielem w ½ całej nieruchomości X. 5. [Przesłanka B: brak przysługującego współwłaścicielowi posiadającemu rzecz prawa do władania całą rzeczą skutecznego przeciwko współwłaścicielowi nieposiadającemu] Bracia uzgodnili, iż Józef będzie bezpłatnie korzystał z części wydzielonej Krzysztofowi do wyłącznego korzystania przez okres pobytu Krzysztofa w Australii. Tą ostatnią umowę należy zakwalifikować jako umowę użyczenia części wydzielonej Krzysztofowi, zawartą pod warunkiem rozwiązującym. Użyczenie Józefowi części przydzielonej Krzysztofowi do wyłącznego korzystania zakończyło się automatycznie z chwilą powrotu Krzysztofa z zagranicy. Nadal zaś wiąże współwłaścicieli umowa quad usum, która nie została zakończona. Oznacza to, że Józefowi nie przysługuje już skuteczne względem Krzysztofa prawo władania częścią przydzieloną niegdyś Krzysztofowi do korzystania, ani z mocy przysługującego Józefowi udziału we współwłasności, ani z mocy innego stosunku prawnego. Po powrocie Krzysztofa z zagranicy umowa użyczenia uległa rozwiązaniu i Józef utracił skuteczny wobec Krzysztofa tytuł do korzystania z części nieruchomości wydzielonej Krzysztofowi do jego korzystania. Od tego momentu korzystanie z rzeczy wspólnej powinno odbywać się zgodnie z zawartą (a nie rozwiązaną i co do zasady nie wygasającą z chwilą śmierci współwłaściciela) umową quoad usum. [Przejście roszczenia z Krzysztofa na Pawła] 6. Roszczenie z art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c. powstało pierwotnie na rzecz Krzysztofa. Wobec jego śmierci i otwarcia się po nim spadku, roszczenie o ochronę własności przejdzie na jego następcę prawnego, który nabędzie na podstawie spadkobrania udział w nieruchomości X. 7. Na rzecz Pawła został uczyniony zapis windykacyjny w ważnym testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Forma wymagana do ważności zapisu windykacyjnego została zachowana. 8. Jako przedmiot zapisu wskazano w testamencie Lokal nr 1 wraz z odpowiadającym mu udziałem w nieruchomości X. Brzmienie art. 981 2 KC nie rozstrzyga wyraźnie o tym, czy zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeśli w chwili otwarcia spadku okaże się, że spadkodawca jest jedynie współwłaścicielem, a nie wyłącznym właścicielem, rzeczy będącej przedmiotem zapisu. Choć cała rzecz i udział w tej rzeczy to różne przedmioty zapisu windykacyjnego, to jednak zasada favor testamenti i wypływająca z niej potrzeba dążenia do realizacji ostatniej woli spadkodawcy przemawiają za przyjęciem w drodze wykładni aktu ostatniej woli, że jeśli dyspozycja obejmuje całą rzecz, lecz spadkodawca ma tylko w niej udział, to jest skuteczny zapis windykacyjny tego udziału. Przez zapis windykacyjny całej rzeczy należy zatem rozumieć jako zapis wszystkich w niej udziałów, co pozwala na przyjęcie tylko częściowej bezskuteczności tego zapisu w takim zakresie, w jakim do udziałów testator nie był uprawniony. Ponadto, niezależnie od powyższego, określenie w testamencie przedmiotu zapisu windykacyjnego należy poddać ogólnym zasadom wykładni oświadczeń woli. Skoro Krzysztof był świadomy tego, iż jest jedynie współwłaścicielem w częściach ułamkowych całej nieruchomości X i korzystającym z lokalu nr 1 na podstawie umowy quoad usum, to można było przyjąć że jego wolą było uczynienie przedmiotem zapisu udziału w całej nieruchomości X. Zatem uczyniony zapis należy wykładać, w oparciu o zasadę favor testamenti, jako zapis windykacyjny całego udziału przysługującego Krzysztofowi w całej nieruchomości X, z jednoczesnym wyrażeniem przez testatora woli, by zapisobierca wstąpił także, jako współwłaściciel, w umowę określającą sposób podziału nieruchomości do korzystania quoad usum (ten ostatni skutek i tak by nastąpił, niezależnie od wyrażenia takiej woli przez testatora). Z powyższego wynika, że z chwilą otwarcia spadku Paweł nabył udziały przysługujące Krzysztofowi w nieruchomości X oraz wstąpił w stosunek wynikający z umowy quoad usum, a także nabył roszczenie o ochronę jego naruszonego prawa (współ)własności. 8.A. Gdyby było tak, że w treści zapisu zawarto także oświadczenie testatora o ustanowieniu odrębnej własności lokalu, to można zaakceptować pogląd przyjmujący, iż Paweł nabędzie własność nieruchomości lokalowej (wraz z udziałami w gruncie i częściach wspólnych budynku) z chwilą wpisu lokalu do księgi wieczystej. Do tej chwili nabywa, z chwilą otwarcia spadku, jedynie udziały w całej nieruchomości wspólnej (zgodnie z uzasadnieniem wskazanym w powyższym punkcie). 9. Znacznie mniej przekonywującym, lecz także akceptowalnym stanowiskiem, byłoby uznanie w/w zapisu windykacyjnego jedynie za ważny zapis zwykły. Przykład argumentacji: Zapis windykacyjny lokalu nr 1 jest nieważny gdyż lokal ten nie stanowił wyodrębnionej nieruchomości lokalowej. Jednak wykładnię benigna interpretatio należy zastosować 4

również przy wykładni testamentu notarialnego. Mimo że jest on sporządzany przy pomocy profesjonalisty (notariusza), to nie może stawiać testatora w gorszej sytuacji, niż gdyby sporządził akt ostatniej woli samodzielnie. Jeśli zatem notariusz popełni błąd i np. zostanie ustanowiony zapis windykacyjny dotyczący przedmiotu, który w świetle art. 981 1 2 KC nie może być przedmiotem zapisu windykacyjnego, to trzeba przyjąć, że wbrew zastosowanej w akcie ostatniej woli nazwie "zapis windykacyjny", w istocie doszło do ustanowienia zapisu zwykłego. Takiej interpretacji nie można uznać za zmierzającą do obejścia prawa (zakazu uczynienia przedmiotem zapisu windykacyjnego innych składników spadku od wymienionych expressis verbis przez ustawodawcę), ponieważ w rezultacie jej zastosowania nie dochodzi do ustanowienia niezgodnego z prawem legatu windykacyjnego, lecz ważnego i dopuszczalnego zapisu zwykłego. Co do zasady, nieważne ustanowienie zapisu windykacyjnego należy uznawać za ustanowienie zapisu zwykłego, którego ustanowienie jest uregulowane w sposób znacznie bardziej liberalny. W sytuacji opisanej w kazusie zapis windykacyjny niedopuszczalnego przedmiotu (lokalu nr 1 nie należącego w całości do Krzysztofa) należałoby utrzymać w mocy jako zapis zwykły zobowiązujący spadkobiercę do częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości X poprzez ustanowienie odrębnych nieruchomości lokalowych i przeniesienie na zapisobiercę Pawła własności lokalu nr 1 jako odrębnej nieruchomości lokalowej wraz z udziałami w nieruchomości wspólnej. 10. [Brak wygaśnięcia roszczenia z art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c.] W kazusie brak jakiejkolwiek okoliczności, która spowodowałaby, iż przysługujące Pawłowi roszczenie z art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c. o ochronę jego prawa (współ)własności z jakiejkolwiek przyczyny wygasło. 11. [Wymagalność roszczenia z art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c.] Roszczenie stało się wymagalne, zgodnie z art. 455 k.c., niezwłocznie po wezwaniu Józefa przez Krzysztofa do dopuszczenia go do współposiadania części nieruchomości. 12. [Zaskarżalność roszczenia z art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c.] Roszczenie to jest zaskarżalne. Należy do niego odpowiednio stosować art. 223 1 k.c., gdyż roszczenie z art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c. jest postacią roszczenia windykacyjnego, tyle że skierowanego przeciwko współwłaścicielowi. 13. [Brak stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego] Z możliwością skutecznego dochodzenia roszczenia jest związany także określony w art. 1027 k.c. wymóg legitymowania się zapisobiercy windykacyjnego stwierdzeniem nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. Powstaje pytanie, czy przepis ten wyklucza czasowo możliwość skutecznego domagania się przez Pawła realizacji roszczenia ochronnego dotyczącego przedmiotu zapisu, aż do czasu gdy uzyska on w/w stwierdzenie i wylegitymuje się nim wobec Józefa. Jednak art. 1027 KC nie znajduje zastosowania w sytuacji, gdy osoba trzecia, przeciwko której występuje z roszczeniami spadkobierca (odpowiednio: zapisobierca windykacyjny), nie kwestionuje następstwa prawnego danej osoby po określonym spadkodawcy. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszym kazusie albowiem Józef nie kwestionuje następstwa prawnego Pawła po Krzysztofie wynikającego z dokonanego zapisu, ale odmawia wydania mu przedmiotu zapisu powołując się na zarzut zasiedzenia. W takiej sytuacji odpada potrzeba udowodnienia następstwa prawnego przez zapisobiercę windykacyjnego stwierdzeniem nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. 14. [Roszczenie z art. art. 206 w zw. z art. 222 1 k.c. wniosek] Pawłowi przysługuje przeciwko Józefowi roszczenie z art. 206 k.c. w zw. z art. 222 1 k.c. o dopuszczenie go do współposiadania nieruchomości X. Roszczenie to jest wymagalne i zaskarżalne. OCENA ŻĄDANIA PAWŁA ROSZCZENIE Z ART. 718 1 KC 15. Inną podstawą roszczenia Pawła, którą należy rozważyć, jest art. 718 1 k.c. Jest to roszczenie o zwrot przedmiotu użyczenia. Roszczenie o zwrot przedmiotu użyczenia przysługuje ono użyczającemu wobec biorącego w użyczenie po zakończonym stosunku użyczenia. Roszczenie to musi i) powstać, ii) przysługiwać dochodzącemu roszczenie, iii) istnieć (nie wygasnąć), iv) być zaskarżalne, v) być wymagalne. Ad i.) Powstanie roszczenia 5

Pomiędzy Krzysztofem a Józefem doszło do zawarcia umowy użyczenia części nieruchomości X wydzielonej Krzysztofowi do wyłącznego korzystania. Umowa taka nie wymaga, także w odniesieniu do nieruchomości, formy zastrzeżonej pod rygorem nieważności. Można przyjąć, że pomiędzy braćmi doszło do zawarcia właśnie umowy użyczenia, albowiem brak jest wzmianki o zachowaniu sformalizowanego trybu składania oświadczenia, w szczególności formy aktu notarialnego co wykluczałoby jej kwalifikację jako ważną umowy użytkowania lub ustanowienia służebności osobistej. Natomiast stosunek jedynie grzecznościowy należy odrzucić, gdyż nie mieści się w pojęciu grzeczności świadczenie polegające na oddaniu nieruchomości do korzystania pod nieobecność uprawnionego na długi (nawet kilkudziesięcioletni) lub nieokreślony okres. Reguły grzeczności nie nakazują takiego zachowania i dokonywania tak znacznych świadczeń, a odnoszą się one do drobnych przysług. Nie są wystarczające dla kwalifikacji tego stosunku jako prekarium jedynie nieodpłatność świadczenia oraz bliski stosunek rodzinny stron. Także pomiędzy bliskimi krewnymi zawierane są umowy, w tym również nieodpłatne, takie jak pożyczka, użyczenie, darowizna. Charakter świadczenia w kazusie wyklucza kwalifikację tego świadczenia jako stosunku jedynie grzecznościowego. Skoro umowę użyczenia zawarli, a następnie wykonywali, współwłaściciele reprezentujący 100% udziałów, to umowa ta była ważna i skuteczna (wiążąca) wobec nich wszystkich. Nie jest konieczne w takiej sytuacji rozważanie, czy była to czynność zwykłego zarządu, przekraczająca zwykły zarząd, czy w ogóle nie była to czynność zarządu. Zgodnie z postanowieniami tej umowy, stosunek użyczenia uległ automatycznemu rozwiązaniu z chwilą powrotu Krzysztofa z zagranicy. Wówczas powstał wynikający z art. 718 1 k.c. obowiązek zwrotu rzeczy. Ad ii) przejście roszczenia na zapisobiercę windykacyjnego Wyżej uzasadniono, iż Paweł nabył udział w nieruchomości X jako przedmiot zapisu windykacyjnego. Jednak umowa użyczenia i roszczenie o wydanie rzeczy po jej zakończeniu jest stosunkiem obligacyjnym, w który wstępuje spadkobierca, nie zaś zapisobierca windykacyjny rzeczy będącej przedmiotem zapisu (chyba że roszczenia z tej umowy były przedmiotem zapisu windykacyjnego, co jednak nie miało miejsca w analizowanym stanie faktycznym). Dlatego też roszczenie to mogłoby przysługiwać nie Pawłowi, lecz Joannie (jako spadkobierczyni). Ad. iii) Brak wygaśnięcia roszczenia. W kazusie brak jest okoliczności, które mogłyby powodować wygaśnięcie tego roszczenia. Wyżej już uzasadniono, iż Józef nie nabył w drodze zasiedzenia udziału Krzysztofa, a więc także nie mógłby odmówić zwrotu użyczanego przedmiotu (tj. dopuszczenia Krzysztofa/jego następcy prawnego do współposiadania nieruchomości po zakończonym stosunku użyczenia) z powołaniem się na nabycie udziałów, które dawałoby Józefowi pełne prawo własności całej rzeczy. Ad. iv) Zaskarżalność roszczenia. Analizowane roszczenie przedawnia się na ogólnych zasadach w terminie 10 lat (art. 118 k.c.). Termin ten nie upłynął. Ad v) Wymagalność roszczenia. Roszczenie stało się wymagalne z chwilą zakończenia stosunku użyczenia, co wynika z art. 718 1 k.c. albowiem już z tą chwilą (a nie dopiero z chwilą wezwania do zwrotu) biorący w użyczenie powinien zwrócić przedmiot użyczenia użyczającemu. Odpowiedź: Pawłowi nie przysługuje wobec Józefa roszczenie na podstawie art. 718 1 o wydanie mu tej części nieruchomości, z której Józef korzystał na podstawie zawartej z Krzysztofem umowy użyczenia. Odpowiedź dla całego kazusu: Pawłowi przysługuje wobec Józefa roszczenie o dopuszczenie go do współposiadania nieruchomości X w zakresie udziału ½ i w granicach określonych umową quoad usum. 6