Tworzenie rozwiązań baz danych w Visual Basic for Applications dla MS Access 2010 Dr inż. Dariusz Mrozek (na podstawie materiałów firmy Microsoft) Microsoft Access jest zintegrowanym systemem do tworzenia rozwiązań w zakresie gromadzenia, przetwarzania i prezentacji danych. W systemie tym mamy możliwość łatwego tworzenia baz danych, utrzymywania ich spójności, odpytywania i modyfikowania tabel bazy przy pomocy kwerend, a także zbudowania warstwy prezentacji w postaci formularzy, raportów i stron internetowych udostępniających dane w strukturalizowany sposób. Dodatkowo mamy możliwość oprogramowania zbudowanej aplikacji przy pomocy makr zawierających uporządkowany zestaw predefiniowanych poleceń, takich jak np. otwarcie formularza, oraz przy pomocy procedur i funkcji napisanych w języku Visual Basic for Access. Wszystkie te cechy sprawiają, że Microsoft Access staje się doskonałym narzędziem do tworzenia prostych baz danych w małych i średnich przedsiębiorstwach, bez ponoszenia wysokich kosztów związanych z zakupem wysoko wyspecjalizowanego oprogramowania do tworzenia systemów opartych na bazach danych. Architektura systemu Przetwarzanie danych w systemie MS Access 2010 jest realizowane przez motor bazy danych Microsoft Access Database Engine (ACE Engine), który zastąpił znany z poprzednich wersji Microsoft JET (Microsoft Joint Engine Technology). Na rys. 1 zaprezentowano, w jaki sposób Access (UI) oraz ACE (engine) tworzą kompletny system zarządzania bazą danych (SZBD). Rys. 1 Ogólna architektura MS Access 2010 Interfejs użytkownika Access UI jest odpowiedzialny za sposób, w jaki użytkownicy przeglądają, edytują i używają danych przy pomocy formularzy, raportów, zapytań, makr oraz szeroko rozwiniętych kreatorów. Z kolei motor ACE Engine udostępnia szereg usług typowych dla systemu zarządzania bazą danych, tj.: 1
fizyczne przechowywanie danych w systemie plików, możliwość definiowania, modyfikowania i usuwania obiektów bazy danych tabel i ich kolumn, utrzymywanie spójności danych utrzymywanie więzów referencyjnych zapobiegających pojawianiu się błędów w danych, manipulację danymi dodawanie, edycję i usuwanie danych, pobieranie danych i wykonywanie poleceń SQL, szyfrowanie danych zapobiegające przed nieuprawnionym dostępem do informacji, współdzielenie danych w sieciowym środowisku pracy wielu użytkowników, publikowanie danych w sieci Internet, import, eksport danych oraz możliwość dołączenia zewnętrznych źródeł danych. Technologie przetwarzania danych w MS Access 2010 Microsoft udostępnia kilka technologii umożliwiających pracę z bazami MS Access. Do oprogramowywania baz danych użytkownicy mogą użyć różnych interfejsów programowania aplikacji API oraz warstw dostępowych do danych, m.in.: Data Access Objects (DAO) Object Linking and Embedding, Database (OLE DB) ADO.NET ActiveX Data Objects (ADO) Open Database Connectivity (ODBC) Podczas dostępu do danych z poziomu kodu programiści mają możliwość użycia którejkolwiek z wymienionych technologii, w zależności od bieżących potrzeb. Zależy to w dużej mierze od preferowanego języka programowania, używanej platformy, spodziewanej funkcjonalności, aspektów bezpieczeństwa, wydajności i późniejszej konserwacji. Jeśli na przykład aplikacja ma współpracować wyłącznie z bazami danych Accessa, wówczas naturalnym wydaje się użycie technologii DAO, ponieważ dostarcza ona najbardziej wszechstronnej funkcjonalności. Z drugiej strony, jeżeli aplikacja ma być rozwijana przy użyciu języka C# wówczas najlepszym wyborem wydaje się być ADO.NET. W dalszej części skoncentrujemy się na technologii DAO, która jest natywną technologią dostępu do baz danych MS Access. Programowanie w Visual Basic for Applications dla MS Access 2010 Visual Basic for Applications (VBA) jest językiem programowania dla aplikacji Microsoft Office opartym na języku Visual Basic. VBA zawiera w swojej składni większość instrukcji znanych z innych języków programowania, przy czym pisany kod jest bardzo przejrzysty i przyjazny. 2
UWAGA: Na potrzeby laboratorium Baz danych I podstawowe składnie instrukcji języka VBA zostały omówione w opracowaniu Materiały do laboratorium MS ACCESS BASIC dr inż. Katarzyny Harężlak. Poniżej zaprezentowano kilka sposobów, w jaki programiści mogą przetwarzać dane z bazy danych MS Access przy pomocy języka VBA. Podstawową klasą obiektów używanych do operowanie na rekordach tabeli z poziomu VBA jest klasa Recordset. Reprezentuje ona zwykle pojedynczą tabelę z bazy danych lub tabelę utworzoną przez wykonanie zapytania/kwerendy. Zanim zaczniemy przetwarzać rekordy należy najpierw obiekt Recordset otworzyć i ustawić. Otwarcie i ustawienie obiektu Recordset można osiągnąć np. przy pomocy metody OpenRecordset wywołanej na rzecz obiektu bazy danych lub metody RecordserClone wywołanej na rzecz obiektu formularza: 'otwarcie i ustawienie zbioru rekordow na podstawie tabeli Studenci Set rs = CurrentDb.OpenRecordset("Studenci", dbopensnapshot) lub 'deklaracja recordsetu 'ustawienie recordsetu na podstawie rekordow z formularza 'Me biezacy formularz Set rs = Me.RecordsetClone Pierwszy sposób powoduje utworzenie zbioru rekordów na podstawie rekordów z tabeli Studenci. Drugi sposób klonuje rekordy znajdujące się na formularzu. W zależności od potrzeb związanych z przetwarzaniem możemy użyć jednego z podanych sposobów. Tworząc reprezentację tabeli z układem wierszowo-kolumnowym w postaci obiektów Recordset możemy poruszać się po tak utworzonym zbiorze rekordów w różnych kierunkach, np. od początku do końca, korzystając z metod z rodziny Move.. (MoveFirst, MoveLast, MoveNext, MovePrevious). Przykład 1. Otwarcie zbioru rekordów, przejście po kolejnych rekordach w zbiorze i ich zliczenie. 'procedura obslugujaca nacisniecie przycisku na formularzu Private Sub btnoblicz_click() Dim db As DAO.Database Dim licznik As Integer 'biezaca baza danych Set db = CurrentDb 'otwarcie i ustawienie zbioru rekordow na podstawie tabeli Set rs = db.openrecordset("studenci", dbopensnapshot) 3
'przejscie po rekordach w petli, az do osiagniecia konca zbioru (EOF) rs.movefirst Do Until rs.eof licznik = licznik + 1 rs.movenext Loop 'zwrocenie wyniku do pola tekstowego Tekst3 na bieżącym formularzu Tekst3 = licznik End Sub Czasami, bardziej niż spacer po wszystkich rekordach, interesuje nas wyszukanie rekordów spełniających zadane kryteria. Możemy wówczas skorzystać z metod z rodziny Find.. (FindFirst, FindLast, FindNext, FindPrevious). Przykład 2. Procedura, która na naciśnięcie przycisku Oblicz sumę oblicza sumę wypłat pracownika zaznaczonego na formularzu. Rys. 2 Formularz użyty w przykładzie 2 'procedura obslugujaca nacisniecie przycisku na formularzu Private Sub btnoblicz_click() Dim kryt As String Dim vsuma As Single 'ustawienie rekordsetu poprzez sklonowanie rekordow Set rs = Me.RecordsetClone 'ustawienie kryterium wyszukiwania '+ sczytanie nr prac z biezacego rekordu na formularzu kryt = "NR_PRAC = " & Me.NR_PRAC ' znalezienie pierwszego rekordu spelniajacego kryterium 4
' i kolejnych w petli ' az kryterium nie zostanie spelnione (NoMatch) rs.findfirst kryt Do Until rs.nomatch ' sczytanie pola KWOTA z biezacego rekordu i dodanie vsuma = vsuma + rs!kwota rs.findnext kryt Loop 'ustawienie pola na formularzu txtsuma = vsuma End Sub Kryteria przekazywane do funkcji Find.. mają charakter łańcuchów tekstowych String i z wyglądu przypominają zwykle warunki filtrujące klauzuli WHERE polecenia SELECT w języku SQL. Np.: 'szukamy pracownika o nr = 5 "NR_PRAC = 5" lub 'szukamy pracownika o nazwisku Kowalski "NAZWISKO = 'Kowalski'" Czasem jednak wartość dla skonstruowania kryterium jest przekazywana poprzez zmienną lub parametr i wówczas należy skleić ją z łańcuchem kryterium, jak to pokazano w poniższych przykładach i przykładzie 2. 'szukamy pracownika o nr = wartosci zmiennej "NR_PRAC = " & vnr lub 'szukamy pracownika o nazwisku przekazanym w zmiennej "NAZWISKO = '" & vnazw & "'" Przydatną właściwością zbiorów rekordów jest właściwość Bookmark. Pozwala ona zapamiętać położenie rekordu w zbiorze np. w pomocniczej zmiennej i później powrócić do tego rekordu. Właściwość Bookmark zwraca bowiem unikalną wartość dla każdego rekordu w zbiorze. Co więcej, jeśli do utworzenia zbioru rekordów użyto metody klonowania, to wartości Bookmark dla rekordów formularza i rekordsetu są identyczne i mogą być używane zamiennie lub służyć do synchronizacji zbiorów, jak w poniższym przykładzie. Przykład 3. Synchronizacja zbiorów. Procedura, która na naciśnięcie przycisku Pokaż kwotę synchronizuje zbiory i wyświetla kwotę dla zaznaczonego na formularzu rekordu. (Oczywiście można to zrobić prościej, ale to już innym razem) 5
Private Sub btnshow_click() Rys. 3 Formularz użyty w przykładzie 3 Dim vkwota As Single 'ustawienie rekordsetu poprzez sklonowanie rekordow Set rs = Me.RecordsetClone 'synchronizacja zbiorow rs.bookmark = Me.Bookmark 'sczytanie kwoty If Not rs.eof Then vkwota = rs!kwota End If 'wyswietlenie komunikatu MsgBox vkwota End Sub 6