Andrzej Osadczuk, Przemysław Sztajner Sprawozdanie z Warsztatów petrograficzno-paleontologicznych na wyspie Bornholm (Dania) Studenckiego Koła Naukowego Geologów Wyspa Bornholm została wybrana na miejsce warsztatów jako niezwykle ciekawy obszar pod względem geologicznym. Jest bowiem ona fragmentem zrębu tektonicznego utworzonego z prekambryjskich skał krystalicznych tarczy bałtyckiej, takich jak: gnejsy, migmatyty, mylonity i granity. Najstarsze z nich mają około 1,7 miliarda lat. Bornholmski zrąb tektoniczny znajduje się na tektonicznej linii Teisseyre'a Tornquista, będącej granicą pomiędzy starą", prekambryjską Europą Wschodnią a młodą" Europą Zachodnią, którą tworzą struktury kaledońskie, waryscyjskie i alpejskie. Celem warsztatów, które odbyły się w dniach 28.04-03.05.2017, było zapoznanie się z budową geologiczną wyspy Bornholm oraz poszukiwania okazów skał, minerałów i skamieniałości, które miały zasilić ekspozycję w Muzeum Geologicznym oraz zasoby dydaktyczne WNoZ. W warsztatach SKNG uczestniczyły następujące osoby: Studenci: Jakub Miluch (1 r. II st.) Ryszard Nowakowski (1 r. II st.) Sławomir Parasiak (1 r. II st.) Urszula Rydzewska (1 r. II st.) Zofia Stachowska (2 r. I st.) Michał Surma (2 r. I st.) Michał Skowroński (3 r. I st.) Ewa Górecka (III st.) Maria Maraszewska (II st. AGH) Opiekunowie: dr inż. Andrzej Osadczuk dr inż. Przemysław Sztajner W dniu 28.04 wieczorem wyjechaliśmy autobusem PKS ze Szczecina do Kołobrzegu. Nasze rowery, które miały być podstawowym środkiem transportu na wyspie Bornholm, zostały dostarczone furgonetką. Po przenocowaniu w hostelu, wcześnie rano udaliśmy się wraz z rowerami na prom, którym około godz. 11 dotarliśmy do portu w Nexø (fot. 1, 2). Miejscowość ta była naszą bazą wypadową. Mieszkaliśmy w 6 osobowych domkach na campingu. Jeszcze tego samego dnia wybraliśmy się na pierwszą trasę rowerową wzdłuż południowowschodniego wybrzeża wyspy, zatrzymując się w wybranych miejscach (fot.3,4), m.in. w okolicach miejscowości Balka, gdzie znajdują się wychodnie kambryjskich piaskowców Balka z śladowymi skamieniałościami Diplocraterion (fot.5,6). W rejonie Dueodde mieliśmy okazję oglądać duże pole wydmowe na zapleczu szerokiej na 200 metrów plaży (fot.7). Charakterystyczną cechą tego miejsca jest występowanie bardzo dobrze wysortowanych białych piasków, które swego czasu były eksportowane do całej Europy z przeznaczeniem do klepsydr. Stamtąd powróciliśmy do Nexø. Trasa liczyła 25 kilometrów. 29.04.2017 Trasa: Nexo-Dueodde-Nexø (25 km) Drugiego dna wyruszyliśmy rowerami na całodniową wyprawę na północno-zachodni kraniec wyspy z zamiarem odnalezienia wychodni skał kambryjskich i prekambryjskich. W rejonie miejscowości Aakirkeby, na zboczu wzniesienia Klintebaken (fot.8,9), mieliśmy okazję zobaczyć granicę geologiczną pomiędzy starą i nową Europą, czyli strefę tektoniczną Teisseyre'a Tornquista, będącą elementem szwu transeuropejskiego (TESZ - Trans European Suture Zone), stanowiącego granicę między prekambryjską platformą wschodnioeuropejską i platformą paleozoiczną Europy Zachodniej (fot.10,11). Stamtąd udaliśmy się na północ, w kierunku miejscowości Aarsballe, w stronę w obszaru największych wniesień wyspy (140-160 m n.p.m.) (fot.13,14). Przy drodze, w rejonie miejscowości Rustker natknęliśmy się na odsłonięcie pegmatytów (fot.15). Następnie trasa nasza przebiegała w kierunku północno-zachodnim, a jej celem było
dotarcie do kamieniołomu granitów Vang na zachodnim wybrzeżu wyspy (fot.16). Po eksploracji kamieniołomu udaliśmy się nad brzeg morza w rejonie miejscowości Vang (fot.17,18). Nieoczekiwane problemy z rowerami (fot. 19) oraz trudne warunki pogodowe (silny wiatr wschodni) a także późną porę postanowiliśmy wyruszyć w drogę powrotną do Nexø. Wzdłuż trasy wiodącej północną częścią wyspy, mieliśmy okazję oglądać skaliste, szkierowe wybrzeże z licznymi dolinkami szczelinowymi (fot.20). Do Nexø gdzie dotarliśmy około godz. 23. 30.04.2017 Trasa: Nexø-Klintebaken- Aarsballe-Vang- Allinge-Nexø (107 km) Po forsownym dniu poprzednim, trzeciego dnia zorganizowaliśmy kilkukilometrową pieszą wycieczkę w rejonie w Nexø w celu eksploracji kambryjskich piaskowców Nexø i granitów Svaneke (fot.21-29). Czwartego dnia postanowiliśmy eksplorować skały mezozoiczne południowej części wyspy (fot. 30, 31). Z Nexø dojechaliśmy w okolice Rønne (ok. 36 km) na stanowisko z piaskami kredowymi (fot. 32, 33). Stamtąd pojechaliśmy kilka kilometrów na południe, gdzie nad brzegiem morza w okolicach Korsodde odsłaniały się osady jurajskie z wkładkami węgla kredowymi (fot. 34, 35, 36), a dalej kredowe zielone piaski i wapienie Arnager kredowymi (fot. 37, 38). Kolejne kilka kilometrów dalej, w pobliżu doliny Mølledalen, zbieraliśmy fragmenty zwęglonego drewna oraz inne skamieniałości wieku jurajskiego kredowymi (fot. 39, 40). Po drodze do kolejnego odsłonięcia zatrzymaliśmy się przy niewielkim kamieniołomie wapieni ordowickich w Skelbro kredowymi (fot. 41, 42). Ostatnim stanowiskiem były iły triasowe pod klifem w Boderne. Stamtąd powróciliśmy do Nexø. Trasa rowerowa liczyła 65 kilometrów. W trakcie czterodniowej eksploracji wyspy, w trakcie której przejechaliśmy na rowerach łącznie 197 km, ze wszystkich odwiedzanych miejsc zebrane zostały próbki skał i osadów, które po opisaniu trafią do zbiorów Muzeum Geologicznego Wydziału Nauk o Ziemi. Łączne koszty warsztatów wyniosły 7.684 zł. Obejmowały one: bilety PKS i transport rowerów na trasie Szczecin- Kołobrzeg-Szczecin (1.116 zł), noclegi w Kołobrzegu (550 zł), bilety na prom Kołobrzeg- Nexø (2.860 zł), noclegi na campingu na Bornholmie (5.310 koron = 2.974 zł), bilety PKP Kołobrzeg-Szczecin (184 zł). Koszty te zostały pokryte z funduszy własnych studentów i opiekunów (4.684 zł) oraz trzech źródeł US (3.000 zł), w tym: (1) nagrody Koła za 1 miejsce II Przeglądzie Kół Naukowych US (1500 zł) (2) dotacji przyznanej przez Komisję Koordynacyjną ds. Uczelnianych Komisji Studenckich (700 zł) (3) dotacji Dziekana Wydziału Nauk o Ziemi (800 zł)
Wybrane zdjęcia z warsztatów: Dzień 1 (29 kwietnia) Fot.1 Na promie, w oddali wyspa Bornholm (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.3. W drodze do Dueodde (Fot. Michał Skowroński) Fot.2. Już na Bornholmie (port w Nexø) (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.4. Poszukiwania skamieniałości w otoczakach na plaży (Fot. Ewa Górecka) Fot.5,6. Wychodnie kambryjskich piaskowców Balka ze śladowymi skamieniałościami Diplocraterion (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.7. Na polu wydmowym w rejonie Dueodde (Fot. Ewa Górecka)
Dzień 2 (30 kwietnia) Fot.8. W drodze do Aakirkeby i Klintebakken (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.9. Prekambryjskie gnejsy w Klintebakken (Fot. Andrzej Osadczuk) Piaskowiec kambryjski Gnejs prekambryjski Fot.10. Na granicy czasu 1,7 mld lat 600 mln lat, między prekambrem a kambrem (w strefie uskokowej Teisseyre'a Tornquista), Klintebakken (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.11. Dobrze widoczna w morfologii terenu strefa uskokowa Teisseyre'a Tornquista (Klintebakken) (Fot. Andrzej Osadczuk)
Fot.12. Skamieniałe dno morskie z riplemarkami (Klintebakken) (Fot. Michał Skowroński) Fot.13. W drodze do Aarsballe (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.14. Chwila odpoczynku (Fot. Andrzej Osadczu Fot.15. Odsłonięcie pegmatytów (Fot. Andrzej Osadczuk)
Fot.16. W kamieniołomie granitu Svaneke (Vang) (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.17. Zjazd na plażę w pobliżu Vang (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.18. Kamienista plaża w rejonie Vang (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.19. Awaria ogumienia w jednym z rowerów, a wcześniej był zerwany łańcuch w innym... (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.20. Skaliste klify północnej części wyspy (Fot. Andrzej Osadczuk) Dzień 3 (1 maja) Fot.21. Eksploracja kambryjskich piaskowców w rejonie Nexø (Fot. Michał Skowroński (a), Andrzej Osadczuk (b)
Fot.22,23,24 Tajemnicza substancja wypełniająca szczeliny w kambryjskim piaskowcu Nexø (Fot. Michał Skowroński) Fot.25, 26. Eksploracja prekambryjskich granitów Svaneke w rejonie Nexø (Fot. Michał Skowroński) Fot.27,28,29. Po pracy, regeneracja sił (Fot. Michał Skowroński) Dzień 4 (2 maja) Fot.30, 31. W drodze na południowo-zachodni kraniec wyspy (Fot. Andrzej Osadczuk)
Fot.32, 33. Miejsce dawnej eksploatacji piasków kredowych w pobliżu Rønne (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.34, 35. Odsłonięcie w klifie morskim osadów jurajskich z wkładkami węgla (okolice Korsodde) (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.36. Wkładki węgla w osadach jurajskich (Fot. Michał Skowroński)
Fot.37. Klifowy brzeg w rejonie Arnager (Fot. Ewa Górecka) Fot.38. Eksploracja kredowych zielonych piasków i wapieni Arnager (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.39, 40. Poszukiwanie skamieniałości jurajskich na brzegu morskim w rejonie doliny Mølledalen (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.41, 42. W kamieniołomie wapieni ordowickich w rejonie Skelbro (Fot. Andrzej Osadczuk)
Fot.43. Nie jeden raz było pod górkę Fot.44 ale czasami było z też górki... (Fot. Andrzej Osadczuk) Fot.45. A później jeszcze tylko powrót promem do Polski niestety przy mocno wzburzonym morzu (Fot. Michał Skowroński)