Nowy Dwór Gdański Żuławska Kolej Dojazdowa Sieć kolei wąskotorowych o rozstawie torów 750 mm zaczęto tworzyć na Żuławach i Mierzei począwszy od 1891 roku. Nowy Dwór Gdański był jednym z ważniejszych węzłów na Żuławach począwszy od 16 października 1901 roku. Kolejka wąskotorowa na trasie do Stegny (lata 30-te XX w.) Wieża ciśnień przy ul. Tuwima Zabytki techniki Wieża ciśnień wybudowana w roku 1909 jest jedną z pierwszych budowli o konstrukcji żelbetowej w Europie. Most zwodzony na rzece Tudze został wybudowany w roku 1936 na miejscu starszego, drewnianego. Dworzec kolei szerokotorowej. Rysunek techniczny parowozu kolejki wąskotorowej. Linią pospieszną kolei wąskotorowej można było przed wojną dojechać z Gdańska przez Nowy Dwór Gdański do Malborka. Z czasów świetności pozostała jedynie trasa z Nowego Dworu Gdańskiego na Mierzeję do Sztutowa, Stegny, Jantaru i Mikoszewa, czynna w okresie letnim. Kolej, która jest własnością powiatu nowodworskiego, została reaktywowana i jest obsługiwana przez organizacje pozarządowe. Kolejka na dworcu w Nowym Dworze Gd. Rycina przedstawiająca firmę Stobbe. Fabryka likierów Stobbe Założycielem gorzelni w 1776 roku był Peter Stobbe. Produkowano tu słynną jałowcówkę Stobbes Machandel 00 opakowywaną w butelki w kształcie beczułek. Obecnie trunek ten można nabyć w Niemczech na specjalne zamówienie. Zachowało się część budynków dawnego browaru i gorzelni z roku 1880. Dworzec kolei szerokotorowej i wąskotorowej. Ostatni transport buraków cukrowych (lata 80-te XX w.). Celnicy Wolnego Miasta Gdańska Szlak Mennonitów jest osią rozwoju turystyki na Żuławach. Szlak łączy obiekty związane z historią osadnictwa na Żuławach, w tym osadnictwa mennonickiego, służąc jej popularyzacji. O atrakcyjności szlaku stanowi zabytkowy, antropogeniczny, czyli uczyniony ręką człowieka, harmonijny krajobraz delty Wisły i bardzo liczne zabytki kultury materialnej. Najbardziej wartościowymi zabytkami na szlaku są doskonale zachowane, nierzadko pochodzące ze średniowiecza, układy osadnicze wsi, w tym liczne wsie założone wokół prostokątnego wiejskiego placu, czyli nawsia. Spośród obiektów architektonicznych Nowy Dwór Gdański Miasto powiatowe liczące 10 tysięcy mieszkańców. Stolica Żuław. Osada założona została w XVI wieku przy zamku bankierskiej rodziny Loitzów. W 1881 otrzymała prawa miejskie. Dworzec kolei wąskotorowej. Dworzec kolejowy Linia normalnotorowa z Nowego Dworu Gdańskiego do Szymankowa została uruchomiona w 1886 r. Większość urządzeń i budynków dworcowych zostało zniszczonych lub rozebranych po wojnie i w latach 90. dwudziestego wieku. Przed drugą wojna światową na stacji mieściła się polska placówka celna. Na budynku dawnej miejskiej elektrowni umieszczone są dwie pamiątkowe tablice upamiętniające martyrologię więźniów obozu koncentracyjnego Stutthof. W okresie międzywojennym Żuławy Wielkie należały do Wolnego Miasta Gdańska i były włączone w polski obszar celny. Dla zapobiegnięcia przemytom towarów do Prus Wschodnich skierowano do pracy na granicach wodnych, drogowych i kolejowych polskich celników. 1 września 1939 r. placówki celne zostały zaatakowane przez hitlerowców. Pierwsze strzały padły w Kałdowie i Szymankowie. Obsada kolejowego posterunku w Nowym Dworze Gdańskim została aresztowana w nocy z 31 sierpnia na 1 września. Elementy wiatraka odwadniającego w Muzeum Żuławskim przy ul.kopernika. Muzeum Żuławskie Muzeum Żuławskie (ul. Kopernika 17) zostało otwarte 11 czerwca 1994 roku w pomieszczeniach starej szwajcarskiej mleczarni Leonarda Kriega wybudowanej w 1902 roku. W 5 salach muzealnych oraz filii w Cyganku można podziwiać unikatowe zbiory historyczno-etnograficzne o randze europejskiej. na uwagę zasługują domy podcieniowe, których forma na Żuławach osiągnęła szczyt rozwoju oraz tzw. zagrody holenderskie. Bardzo liczne są wiejskie gotyckie kościoły i ich ruiny. Wielką gratkę stanowią budowle hydrotechniczne: stacje pomp, kanały, śluzy, wały przeciwpowodziowe oraz mosty podnoszone i obrotowe. Most zwodzony na ul. Sikorskiego Z prawej dworzec kolei wąskotorowej a z lewej elektrownia. Dom, w którym mieszkali polscy celnicy Wolnego Miasta Gdańska. Odkryty wagon kolejki wąskotorowej.
Cedry Małe Nieistniejący dom podcieniowy w Cedrach małych. Cedry Małe Wieś wymieniona po raz pierwszy w dokumentach w 1372 roku. Po zniszczeniach powodziowych ponownie lokowana w 1561 roku i zasiedlona przez osadników holenderskich. Zachowało się kilka drewnianych zagród typu holenderskiego z końca XIX i początku XX wieku. Planowane miejsce budowy nowoczesnej przystani jachtowej. Przepompownia na kanale Śledziowym. System odwadniający Żuław Gdańskich Woda do kanałów jest pompowana za pomocą licznych stacji pomp. W gminie Cedry Wielkie znajduje się ich 12. Stacja pomp na granicy wsi Miłocin i Cedry Małe nad Kanałem Piaskowym (przy drodze krajowej nr 7) posiada zabytkowe przedwojenne wyposażenie. Północną część Żuław Gdańskich odwadniają trzy wybudowane w XIV wieku kanały: Śledziowy, Piaskowy i Wysoki. Odprowadzają one nadmiar wód do Martwej Wisły. Błotnik Wieś o rodowodzie średniowiecznym zasiedlona po powodzi ponownie przez Holendrów i lokowana w 1552 roku. Zachowały się zagrody typu holenderskiego z końca XIX i początku XX wieku. Na wale Martwej Wisły znajduje się budynek strażnicy wałowej z końca XIX wieku. Na północnym skraju wsi planuje się wybudowanie stanicy wodnej na szlaku wodnym Pętla Żuław. Wnętrze pompy parowej. Jeden z typowych budynków zabytkowej zabudowy Mapa z okresu wojen szwedzkich XVII w. Zalanie przez Szwedów Źuław Gdańskich
Giemlice Wnetrze kościola pw. Św. Jana Chrzciciela. Giemlice Wieś nadana cystersom z Pelplina w 1292 roku przez księcia pomorskiego Mściwoja II. W 1358 roku przeniesiono jej lokację na prawo magdeburskie. W tym czasie osada uzyskała typowy żuławski placowy układ zabudowy, doskonale zachowany do dziś. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od płynącej w pobliżu, w czasach przed zbudowaniem wałów i kanałów, rzeki Jemielicy. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela Od reformacji przez długi czas jedyna katolicka świątynia na Żuławach Steblewskich. Siedziba dekanatu. Wybudowany w latach 1840 41 na miejscu starszego. Wewnątrz znajduje się bogate wyposażenie: trzy poźnobarokowe odrestaurowane gruntownie ołtarze, dwa wiszące świeczniki z 1699 roku, ambona i prospekt organowy z XVIII wieku, wota srebrne z XVIII wieku, chór muzyczny, konfesjonał i chrzcielnica pochodzące z XIX wieku. W 1945 roku kościół został pozbawiony wieży. Dwa dzwony, z 1699 i 1837 roku, czekają na jej rychłą odbudowę. Stare domy Zachowało się kilka zabytkowych domów drewnianych pochodzących z końca XIX i początków XX wieku. Z tego okresu pochodzi również murowana plebania, obok której znajdują się obszerne zabudowania gospodarcze. Plebania w Giemlicach Zachowane zdobienia ceramiczne. Mapa z okresu wojen szwedzkich XVII w. Zalanie przez Szwedów Źuław Gdańskich Ceramiczna głowa konia umieszczona na dawnej stajni Zachowane zdobienia ceramiczne.
Kiezmark Mapa z okresu wojen szwedzkich XVII w. Żuławy Gdańskie Wał wiślany. Widok na Kiezmark z wału wiślanego (ok. 1907r) Kiezmark Wieś lokowana przez wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka Dusemera w 1349 roku ciągnąca się wzdłuż wału wiślanego. Od średniowiecza istniała w tym miejscu przeprawa promowa. We wsi zachowało się kilkanaście drewnianych domów, m.in. dawna karczma z 1905 roku stojąca na skrzyżowaniu dróg. Kościół Kościół w Kiezmarku z 1727 roku został wzniesiony w konstrukcji szkieletowej, na miejscu starszej budowli o genezie średniowiecznej, z której to zachowała się jedynie podstawa wieży z zegarem słonecznym z datą 1653. Jest to jeden z najbardziej oryginalnych i interesujących zabytków sakralnych na Żuławach. Wewnątrz zachowało się bogate manierystyczne i barokowe wyposażenie, a w oknach witraże z herbami fundatorów. Podczas wiosennego wezbrania. Podczas wiosennego wezbrania. Wał wiślany Archiwalne (1907) zdjęcie strażnict wałowej w Kiezmarku. Prawie do końca XIX wieku stary wał wiślany znajdował się około 500 metrów na wschód od obecnego. W latach 1889 95 wykonano prace modernizacyjne ujścia Wisły wykonując Przekop Wisły oraz przesuwając wał w stronę Kiezmarka. Tuż obok mostu oddanego do użytku w 1973 roku zachowała się strażnica wałowa z końca XIX wieku służące dawniej jako mieszkanie strażnika wałowego i karczma przy przeprawie promowej na Wiśle. Ozdobna brama służąc jej popularyzacji. O atrakcyjności szlaku stanowi zabytkowy, antropogeniczny, czyli uczyniony ręką człowieka, harmonijny krajobraz delty Wisły i bardzo liczne zabytki kultury materialnej. Najbardziej wartościowymi zabytkami na szlaku są doskonale zachowane, nierzadko pochodzące ze średniowiecza, układy osadnicze wsi, w tym liczne wsie założone wokół prostokątnego wiejskiego Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Tak mogły wyglądać Żuławy Gdańskie w XIII wieku według Urzędu Wałowego w mapa z 1907 r. Inskrypcja fundatora kościelnych kandelabrów
Koszwały Koszwały Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1330 r., chociaż oficjalną datą lokacji przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Lutra z Brunszwiku jest rok 1334. Dawniej wieś nazywała się Gottswalde (Boży Las). Najcenniejszym zabytkiem miejscowości jest jej typowo żuławskie rozplanowanie, pochodzące jeszcze z czasów krzyżackich, wokół wydłużonego prostokątnego placu nawsia. Kościół Pierwszy kościół wybudowano w Koszwałach wraz z powstaniem wsi. W 1672 r. we wsi wzniesiono kościół o konstrukcji szkieletowej z wieżą, który został spalony w 1945 roku a następnie rozebrany. Obecny kościół pw. bł. Teresy Benedykty od Krzyżą o stylizowanych cechach gotyckich został konsekrowany w 1998 r. Na zewnętrznych ścianach kościoła wyeksponowano 5 odrestaurowanych tablic nagrobnych z XVII i XVIII wieku. Kościół pw. bł. Teresy Benedykty od Krzyża. Dom podcieniowy Najbardziej znany zabytek Koszwał, eksponowany przed wojną na banknotach emitowanych przez Wolne Miasto Gdańsk. Wybudowany w roku 1792. Posiada ozdobny, misternie belkowany podcień wsparty na siedmiu drewnianych słupach, wypełniony drobną żółtawą cegłą, tzw. holenderką. Usytuowany jest na sztucznie usypanym wzniesieniu czyli terpie. Lapidarium płyt epitafijnych. Dom podcieniowy z 1792 r. Archiwalne zdjęcie kościoła przed 1945 r. Mapa z okresu wojen szwedzkich XVII w. Żuławy Gdańskie. Gmerk znak rodowy na bramie wjazdowej gospodarstwa
Ostaszewo Przedwojenne zdjęcia średniowiecznego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. Ostaszewo Stara karczma Siedziba gminy. Na miejscu znajdują się sklepy, poczta, apteka, posterunek policji i bank. Wieś lokowana przez wielkiego komtura Konrada Kesslhut w 1333 r. Położona jest na terenie dawnej wyspy żuławskiej u ujścia Wisły (stąd dawne nazwy: Schöneberg, Szymbark). Zachowany został średniowieczny układ przestrzenny wsi w kształcie owalnicy. O starym rodowodzie miejscowości świadczą pochodzące stąd liczne znaleziska archeologiczne. Przy grobli nad Wisłą, w miejscu tradycyjnej przeprawy promowej do Leszków i rzecznej przystani, znajdowała się stara karczma, dom przewoźnika i kuźnia. Przywilej dla tej karczmy nadał król Kazimierz Wielki już w 1478 roku. Jeszcze po wojnie istniała ruina budynku o fundamentach z XVII wieku, w którym znajdował się również browar. Zabytkowe domy Miejscowość o bardzo dobrze zachowanym krajobrazie kulturowym. Znajduję się tutaj zespół tradycyjnych domów mieszkalnych i gospodarczych z XIX i pocz. XX w. obejmuje 34 obiekty, przeważnie drewniane o konstrukcji zrębowej, w tym 7 zagród holenderskich typu wzdłużnego. Ruina kościoła gotyckiego Katolicki kościół gotycki pw. św. Jana Chrzciciela został spalony przez wycofujących się żołnierzy niemieckich w 1945 r. Wokół niego znajduje się cmentarz o genezie XIV-wiecznej. Kościół parafialny Zbudowany przez protestantów w latach 1873 1874 w stylu neogotyckim. Jednonawowy z wieżą i płaskim, drewnianym stropem. Kościól zbudowany przez protestantów pw. Św. Jana Chrzciciela Najpiękniejsze żuławskie zdobienia dachowych szczytów. Wał wiślany. Ruiny kościoła pw. św. Jana Chrzciciela.
Trutnowy Znak upamiętniający wysokość wody powodziowej w 1829 roku. Trutnowy Wieś została lokowana w 1334 roku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Lutra z Brunszwiku. Historycy sprzeczają się czy nazwa osady pochodzi od pruskiego imienia Trutenis czy raczej od słowiańskiego Ucięta. Słowiańska nazwa Uthatino, odnosząca się prawdopodobnie do obecnych Trutnnów, została zapisana w dokumencie króla Władysława Łokietka z 1308 roku. Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła Wewnątrz XIV-wiecznego gotyckiego kościoła znajduje się renesansowe, manierystyczne i barokowe wyposażenie z XVII i XVIII wieku, w tym ołtarz główny z 1675 roku. Ze średniowiecza pochodzi granitowa kropielnica. Na wschodniej ścianie kościoła znajduje się żuławski znak czasu oznaczenie wysokości wody powodziowej z 1829 roku. Nad wejściem do prezbiterium znajduje s y herb Gdańska z datą 1678. Makieta powstającego obok domu podcieniowego skansenu miniatur architektury żuławskiej. Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła przed 1945 rokiem. Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła Znak upamiętniający powódz i herb Gdanska Dom podcieniowy Został wybudowany w roku 1720. Obiekt jest doskonale zachowany i zadbany przez obecnego jego właściciela. Posiada dekoracyjne gęsto belkowane szczyty od strony zachodniej i południowej. Podcień wsparty jest na 8 słupach. Wewnątrz wspaniale prezentuje się Wielką sień z piętrowa galerią. Plebania W sieni znajduje się płyta erekcyjna z datą 1728 i łacińskim napisem. Mapa Żuław Gdańskich z XVI wieku Brama kuta z żelaza. Szczyt zabytkowej stodoly Dom podcieniowy z 1720 roku