Jak rząd Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego wypełnia deklaracje walki z korupcją złożone przez te partie podczas kampanii wyborczej 2011 roku Pierwszy raport roczny Opracowanie przygotowane przez Krzysztofa Burnetkę na podstawie materiałów zebranych przez Antykorupcyjną Koalicję Organizacji Pozarządowych Warszawa 2012
Copyright by Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2012 ISBN: 978-83-62338-21-4 Publikacja jest rozpowszechniana bezpłatnie Wydawca: Fundacja im. Stefana Batorego ul. Sapieżyńska 10a 00-215 Warszawa tel. 48 22 536 02 00 fax 48 22 536 02 20 batory@batory.org.pl www.batory.org.pl Skład i łamanie: TYRSA Sp. z o.o. www.tyrsa.pl Publikacja została sfinansowana ze środków Fundacji Społeczeństwa Otwartego
Rocznica antykorupcyjnych obietnic Mija rok od ostatnich wyborów parlamentarnych. Pora sprawdzić, jak rząd koalicji Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego wypełnia deklaracje dotyczące walki z korupcją, które partie te złożyły podczas kampanii wyborczej. O idei i historii Antykorupcyjna Koalicja Organizacji Pozarządowych już od ponad 10 lat sprawdza, jak politycy ubiegający się o władzę w kraju wypełniają składane przed kolejnymi wyborami obietnice dotyczące przeciwdziałania korupcji i podnoszenia standardów życia publicznego. W tym celu przed każdymi wyborami od startujących w nich partii zbierane są opinie na temat istniejących rozwiązań prawnych i instytucjonalnych oraz pomysły na poprawę sytuacji. Następnie AKOP organizuje coroczne konferencje monitorujące, podczas których poziom realizacji tych obietnic (inicjatywy legislacyjne, dane o głosowaniach członków poszczególnych klubów, reakcje partii na przypadki łamanie prawa i konfliktu interesów przez ich członków itd.) oceniają niezależni eksperci oraz sami politycy. Na zakończenie kadencji powstaje raport podsumowujący dokonania i zaniedbania ugrupowań politycznych w walce z korupcją. Do tej pory tą formę kontroli społecznej udało się objąć trzy kolejne składy parlamentu (wybrane w latach: 2001, 2005 i 2007). Koalicja ocenia, że cel, jakim było wyegzekwowanie od partii włączenia problemu walki z korupcją do programów oraz formułowania konkretnych i realistycznych obietnic, został osiągnięty w stopniu zadowalającym. Problemem pozostaje poziom i sposób realizowania deklaracji. Nowa formuła To dlatego przed wyborami 2011 r. Koalicja postanowiła zmienić nieco formułę programu. Zamiast dotychczasowych ogólnych pytań o pomysły na ograniczenie korupcji, rywalizujące partie dostały ankietę z prośbą o ocenę 10 konkretnych sposobów walki z korupcją w życiu publicznym. Równocześnie monitoring spełniania obietnic ograniczony został do ugrupowań, które weszły 3
w skład koalicji rządzącej, a więc Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego. Oceniającymi są organizacje należące do Koalicji: Stowarzyszenie Normalne Państwo, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Program Przeciw Korupcji Fundacji im. Stefana Batorego, Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich oraz Helsińska Fundacja Praw Człowieka. 1. Priorytety Proszę wymienić trzy najważniejsze działania, które Państwa partia podejmie w pierwszym roku rządów, aby doprowadzić do znaczącego spadku korupcji w Polsce. Odpowiedź PO ograniczyła się do ogólnikowych stwierdzeń: że należy kontynuować bieżący monitoring działalności ogranów państwa i identyfikowanie potencjalnych nieprawidłowości, udoskonalać istniejące działania prewencyjne oraz rozpocząć prace nad aktami prawnymi mającymi zmniejszać zagrożenie korupcją (PO nie podała jednak żadnych szczegółów). Trudno się dziwić, że w minionym roku z inicjatywy Platformy do Sejmu trafiły ledwie dwa projekty zmian mających związek ze zwalczaniem korupcji. Chodzi o regulacje statusu pracowników samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich. Proponowane rozwiązania mają m.in. zwiększyć przejrzystość obsadzania stanowisk w organach samorządu terytorialnego poprzez zakaz zatrudniania na stanowisku sekretarza (powiatu, gminy, województwa) w drodze powierzania obowiązków. Kłopot też w tym, że nie są to projekty rządu, ani nawet klubu parlamentarnego PO, lecz inicjatywy grupy posłów tego ugrupowania co może skutkować wolnym tempem dalszych prac legislacyjnych. Z kolei PSL zamierzało zacząć od oceny skuteczności obowiązujących przepisów antykorupcyjnych, zwłaszcza tych, które regulują lobbing w trakcie procesu legislacyjnego. Ludowcy deklarowali wprowadzenie do planu działań swojego klubu parlamentarnego na lata 2011 2015 inicjatyw prowadzących do ograniczenia korupcji. Proponowali wreszcie stworzenie projektu podstawy programowej nauczania w zakresie przeciwdziałania korupcji. Przygotowywanie długofalowej strategii inicjatyw mających służyć ograniczaniu korupcji i wpisanie ich na listę zadań parlamentarzystów PSL świadczyłoby o poważnym i profesjonalnym podejściu do problemu. Obiecująco zapowiadał się też ostatni pomysł: promowanie pozytywnych postaw, a także uczenie, czym 4
jest korupcja, jak jej zapobiegać i jakie ma to skutki dla życia publicznego okazuje się skuteczniejszym sposobem na jej zwalczanie niż środki karne. Te dobrze zapowiadające się plany PSL pozostały jednak na papierze: nie ma śladów, by partia przystąpiła do ich realizacji. Miniony rok rządów PO PSL nie obfitował zatem, łagodnie mówiąc, w działania mające na celu przeciwdziałanie korupcji. Przede wszystkim nie można wskazać istotnych przedsięwzięć służących skoordynowaniu polityki antykorupcyjnej rządu oraz edukacji obywatelskiej na ten temat. 2. Edukacja Czy działania podejmowane w ramach edukacji formalnej i nieformalnej mogą przyczynić się do zmniejszenia poziomu korupcji w Polsce? Jeśli tak, to jak powinny one wyglądać? Jeśli nie, to dlaczego? Zgodnie z przewidywaniami, wszystkie partie podkreślały wagę włączenia szkoły i mediów (zwłaszcza publicznych) w edukację antykorupcyjną. Doceniły też promowanie standardów właściwego zachowania wśród pracodawców, przedstawicieli biznesu, korporacji zawodowych, a także co zaproponowało PSL Kościołów i związków wyznaniowych. Znamienne, że odpowiedzi ugrupowań, które trafiły do opozycji zawierały bardziej precyzyjne postulaty niż uwagi PO i PSL. Brak koncepcji widać zwłaszcza w przypadku PO, która ograniczyła się znowu! do niewiele znaczącej przez swą ogólnikowość tezy o konieczności kształtowania prospołecznych i proobywatelskich postaw uczniów oraz prezentowania wzorów etycznych i upowszechnianie standardów właściwego postępowania. Z kolei plany PSL nie uwzględniały... już funkcjonujących w oświacie rozwiązań. Oto bowiem PSL zaproponowało zmianę podstaw programowych dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w chwili, kiedy... ich reforma była już zaawansowana. Na dodatek elementy edukacji antykorupcyjnej już w podstawie programowej istniały. Przykładowo, jednym z celów wychowania przedszkolnego było wychowywanie dzieci tak, żeby lepiej orientowały się w tym, co jest dobre, a co złe, a edukacji wczesnoszkolnej sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w życiu społecznym. Gimnazjalne wymagania wiedzy o społeczeństwie zakładały, że uczeń przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy; podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je
ocenie; wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospodarki. W szkołach ponadgimnazjalnych uczniowie mieli omówić na przykładach patologie życia publicznego (np. korupcja, nepotyzm, klientelizm) i wyjaśnić dlaczego wpływają one destrukcyjnie na życie publiczne. Tym samym ten postulat PSL-u można uznać za zrealizowany... tyle że w poprzedniej kadencji tego rządu. Interesująca wydawała się inna propozycja PSL-u aby audycje radiowe i telewizyjne wykorzystywać nie tylko do informowania o zdarzeniach korupcyjnych, lecz również do upowszechniania wiedzy, jak zachowywać się w przypadku zaistnienia okoliczności sprzyjającej korupcji. Niestety, choć w minionym roku odbiorcy mediów publicznych co rusz dowiadywali się o aferach korupcyjnych, to zwykle nie towarzyszyło temu wyjaśnienie mechanizmów i skutków takich zdarzeń. Koalicja AKOP nie natrafiła również na żaden program telewizyjny lub radiowy, który by pokazywał obywatelom, jak zachować się w sytuacji korupcyjnej. Wniosek brzmi: edukacja antykorupcyjna w zakresie kształcenia ogólnego nie stała się dla rządzących priorytetem. CBA prowadzi wprawdzie portal edukacyjny www.antykorupcja.edu.pl, ale jego adresat i profil jest nieokreślony, a popularność wśród internautów niewielka. Brakowało też znaczących przejawów edukacji antykorupcyjnej wśród funkcjonariuszy publicznych i osób pełniących funkcje publiczne. Wyjątkiem są prowadzone przez CBA szkolenia dla urzędników na temat różnych form zachowań korupcyjnych oraz reguł postępowania w przypadkach próby przekupstwa. W 2011 r. odbyło się ponad 500 takich seminariów, w których wzięło udział ok. 12 tys. urzędników z 212 instytucji. 3. Strategia Czy Polsce potrzebna jest długofalowa strategia antykorupcyjna? Obydwie partie rządzące stwierdziły: tak. Rzecz w tym, że obecnie Polska nie tylko nie ma długofalowej strategii przeciwdziałania korupcji, ale też od ponad 2 lat nie ma nawet kilkuletniego planu działań w tej dziedzinie. Dzieje się tak od czasu, gdy w 2009 r. zakończono wdrażanie programu przyjętego w roku 2004 (tzw. II etapu wdrażania strategii antykorupcyjnej na lata 2005 2009). Wprawdzie w okresie przedwyborczym (wiosną 2011 r.) Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowało Rządowy Program Przeciwdzia- 6
łania korupcji w latach 2011 2016, ale od lipca 2011 r. po konsultacjach międzyresortowych czekał on na przyjęcie przez rząd. PO w swojej odpowiedzi powoływało się na ten dokument, zaznaczając, że ma on być jednym z narzędzi realizacji strategii rządowej Sprawne Państwo 2010 2012. Długo jednak nie było jasne, jakie są jego losy. Dopiero niedawno w odpowiedzi na monity organizacji pozarządowych minister spraw wewnętrznych poinformował, że w jego resorcie trwają prace zmierzające do uporządkowania rozmaitych planów strategicznych w tym Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju (Polska 2030), strategii rozwoju Polska 2020 (tzw. średniookresowej) oraz właśnie Strategii Sprawne Państwo, której jednym z elementów ma być Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji. Tym samym tzw. Strategia Antykorupcyjna rządu będzie mogła być wdrożona dopiero po przyjęciu pozostałych planów. Ma to nastąpić jeszcze w tym roku. 4. Systemy wewnętrzne Czy jesteście Państwo zwolennikami wprowadzenia wewnętrznych systemów zapobiegania korupcji w instytucjach publicznych? Platforma przekonywała, że procedury zapobiegania korupcji w instytucjach publicznych (kodeksy etyki itp.) już funkcjonują, toteż dyskusja powinna dotyczyć jedynie ich udoskonalenia i ewentualnego rozszerzenia. Podobną w tonie odpowiedź dał PSL: Należy skupić się na wykorzystaniu już istniejących narzędzi ograniczania korupcji. W pytaniu chodziło tymczasem o systemy zabezpieczeń antykorupcyjnych, które instytucje publiczne wprowadzają dobrowolnie (a nie pod presją obowiązującego prawa), bo rozumieją wagę działań prewencyjnych. Chodzi chociażby o tzw. nakładki antykorupcyjne na system ISO 9001 lub o systemy antykorupcyjne tworzone na własne potrzeby przez poszczególne instytucje (z ewentualną konsultacją w instytucjach pozarządowych). Tymczasem okazuje się, że na poziomie administracji centralnej nie istnieje żaden program stymulujący wprowadzanie tego rodzaju systemów zabezpieczeń antykorupcyjnych w podległych jej jednostkach. Nadzieję na stworzenie ogólnopolskiego systemu dla instytucji publicznych AKOP pokładała w powołanym w poprzedniej kadencji parlamentu Pełnomocniku Rządu ds. Opracowania Programu Zapobiegania Nieprawidłowościom w Instytucjach Publicznych. Stanowisko to zostało jednak zlikwidowane, a zadania 7
tyczące prewencji antykorupcyjnej przekazano do Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Równocześnie nie ma jakichkolwiek informacji, by rząd przygotowywał system zabezpieczeń antykorupcyjnych na poziomie krajowym. 5. Spółki skarbu państwa Czy potrzebne i możliwe jest odpolitycznienie systemu naboru do rad nadzorczych spółek skarbu państwa? PO deklarowała, że wytyczną systemu naboru osób do sprawowania funkcji nadzorczych i zarządczych w spółkach z udziałem skarbu państwa powinna być kompetencyjność, a nie polityczność. Po czym uznała, że udzielenie odpowiedzi twierdzącej na tak postawione pytanie sugerowałoby, iż obecnie system naboru do organów spółek z udziałem skarbu państwa jest polityczny, co nie jest prawdą. Przypomniała, że gabinet PO-PSL już w 2007 roku wprowadził Zasady nadzoru właścicielskiego nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa. Dlatego celem PO ma być kontynuowanie realizowanej polityki. Większy nacisk warto jedynie położyć na zwiększenie zainteresowania osób posiadających najwyższe kompetencje biznesowe uczestniczeniem w wykonywaniu czynności nadzorczych i zarządczych w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, w szczególności mających strategiczne znaczenie. Także PSL w swej odpowiedzi uznał, że obecny system doboru kandydatów na członków rad nadzorczych zapewnia wystarczającą transparentność. Zdaniem AKOP, regulacje z 2007 r. nie wpłynęły jednak na stworzenie otwartego, transparentnego procesu powoływania członków rad nadzorczych. Z kolei przygotowana w kancelarii premiera ustawa regulująca zasady naboru w podmiotach o kluczowym znaczeniu dla państwa (19 firm) nie została uchwalona przez Sejm poprzedniej kadencji. W zamian obowiązuje Zarządzenie Ministra Skarbu Państwa z 20 stycznia 2012 r. w sprawie trybu doboru kandydatów na członków organów niektórych spółek o kluczowym znaczeniu dla skarbu państwa. Zasadniczą rolę w procesie naboru odgrywają doradcy od rekrutacji (tyle że w ocenie ekspertów zostali oni wybrani w nieprzejrzysty sposób). Wątpliwe są także dalsze rozwiązania proceduralne: weryfikacji i rekomendacji kandydatom zamiast planowanego komitetu nominacyjnego udziela komisja urzędników powołanych przez... rozpisującego nabór. Ostatecznie kandydata wskazuje zaś zwykle, jak dawniej, minister. Na dodatek minister może odstąpić od tego trybu doboru (a zarządzenie nie precyzuje nawet, w jakich przypadkach). 8
W zasadach tych trudno więc odnaleźć deklarowaną jawność, otwartość i przejrzystość. W efekcie zarządzenie nie przyniosło żadnej zmiany jakościowej. Niektórzy prawnicy uważają je zresztą za niekonstytucyjne. Skądinąd po wyborach wymieniono część składu rad nadzorczych spółek skarbu państwa (Orlen, PGNiG, KGHM) bądź ich zarządów (PGE, PERN, PGNiG, Lotos) niektóre nominacje nie budzą zastrzeżeń, ale kilka uznano za upolitycznione. Po ujawnieniu latem b.r. tzw. taśm PSL demaskujących nieprawidłowości w zarządzaniu spółkami skarbu państwa oraz rozdzielanie posad wedle klucza partyjnego, PO zapowiedziała, że chce wrócić do ustawy o nadzorze i pomysłu powołania komitetu nominacyjnego. Z kolei PSL sugeruje, by rady nadzorcze państwowych spółek obsadzała narodowa rada powiernicza, którą powoływałby sejm każdej kadencji spośród fachowców wskazywanych przez wszystkie kluby (jej skład odzwierciedlałby zatem układ sił w parlamencie). Zdaniem Programu Przeciw Korupcji Fundacji Batorego ani komitet nominacyjny, ani rada powiernicza nie będą skutecznym lekiem na patologię zatrudniania kolesi w spółkach państwowych. Pomysł PSL zakłada na dodatek wciągnięcie opozycji do podziału politycznych łupów. W efekcie nikomu już nie będzie na rękę wyciąganie na jaw nieprawidłowości. 6. Ochrona sygnalistów Czy uważają Państwo, że osoby, które ujawniają nieprawidłowości w swoim miejscu pracy (tzw. whistleblowers) mają skuteczną ochronę prawną przed dyskryminacją? Jeśli nie, to czy dobrym rozwiązaniem będzie przyjęcie odrębnej ustawy zapewniającej im ochronę? Obie partie przyznały, że osoby, które ujawniają nieprawidłowości w swoim miejscu pracy nie mają obecnie w Polsce odpowiedniej ochrony prawnej. Prawo pracy nakłada na pracownika obowiązek informowania o nieprawidłowościach pojawiających się w miejscu pracy. Równocześnie osoba, która w dobrej wierze ujawnia nieprawidłowości istotne dla interesu publicznego nie ma odpowiedniej ochrony przed działaniami odwetowymi pracodawcy. Wprawdzie szykanowany sygnalista może odwołać się do sądu pracy, ale sami sędziowie przyznają, że w niektórych przypadkach są bezradni wobec różnych pretekstów, których może użyć pracodawca, aby pozbyć się niewygodnego pracownika. 9
Platforma zaznaczyła, że zasadne byłoby wprowadzenie do kodeksu pracy przepisów chroniących pracownika przed ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami uzasadnionej sygnalizacji wystąpienia nieprawidłowości. Potrzebę zwiększenia ochrony poprzez zmianę niektórych już istniejących uregulowań prawnych dostrzegło także PSL. Na razie jednak nie ma informacji, by ugrupowania rządzące podjęły prace nad taką nowelizacją. 7. Korupcja podczas wyborów Co zamierzacie Państwo zrobić, by zapobiec przypadkom korupcji wyborczej, takim jak kupowanie głosów czy fałszowanie wyników? PO uznała, że sytuacje takie były i są zdarzeniami bardzo nielicznymi, a obowiązujące zasady organizacji procesu wyborczego, jak i świadomość organizacji, w tym partii uczestniczących w wyborach cechują się prawidłowością i wysokim poziomem. Dodała, że przypadki takie szybko stawały się przedmiotem postępowań przygotowawczych, co daje gwarancję, że w przyszłości podobne zdarzenia, jeśli w ogóle będą miały miejsce, będą niezwykle marginalne. PSL odpowiedziało w podobnym tonie, stwierdzając, że istniejące rozwiązania prawne [...] są wystarczające, aby zapobiegać korupcji wyborczej. Fałszowaniu wyników skutecznie zapobiega obecność w komisjach przedstawicieli różnych komitetów wyborczych oraz możliwość desygnowania do obserwacji wyborów mężów zaufania. Zdaniem AKOP oceny te są zbyt optymistyczne. Najbardziej podatne na manipulacje wyborcze są wybory samorządowe, gdzie o wygranej decyduje czasem niewiele głosów. Skali zjawiska dowodzi duża liczba nieprawidłowości sygnalizowanych przez media w wyborach samorządowych w 2010 roku. Symbolem stały się wybory prezydenta Wałbrzycha: po wyroku sądowym, potwierdzającym przypadki korupcji, wyniki głosowania zostały anulowane. Dla zapobiegania patologiom należałoby wprowadzić zmiany w organizacji wyborów. Przykładowo, karty do głosowania powinny być drukowane przez samorząd wyższego szczebla (obecna procedura rodzi pokusę manipulowania kartami). Ponadto prawo obserwowania wyborów powinny mieć także organizacje niezależne od komitetów wyborczych. Tymczasem za czasów obecnej koalicji nie powstał żaden projekt dodatkowych rozwiązań zapobiegających korupcji wyborczej. 10
8. Konsultacje społeczne Czy istniejące mechanizmy konsultacji społecznych projektów ustaw i innych aktów prawnych są zadawalające? Czy dają zainteresowanym obywatelom i organizacjom realną możliwość wypowiadania się? Zarówno PO, jak PSL uznały, że obecne procedury są wystarczające. Tymczasem już w chwili przeprowadzania ankiety ocenom takim przeczył zarówno stan prawny, jak faktyczny. Funkcjonujący do grudnia 2011 model konsultacji przewidywał, że podlegają im założenia do projektów ustaw. Utrudniało to społeczną kontrolę projektów ustawodawczych, na podstawie których stanowione jest ostatecznie prawo. Ponadto często tzw. partnerami społecznymi w tym trybie były instytucje de facto państwowe (Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych, Komisja Wspólna Samorządu Terytorialnego i Rządu itp.). To wzmacniało fikcję. Sytuację pogorszyła uchwała Rady Ministrów z 6 grudnia 2011 r., zmieniająca Regulamin pracy Rady Ministrów. Stanowi ona, że wyniki konsultacji zostają dołączone do projektu założeń ustawy tylko wtedy, jeżeli zostały przeprowadzone, w szczególności jeżeli obowiązek zasięgnięcia opinii wynika z obowiązujących przepisów. Przesądza to w praktyce o nieobowiązkowym charakterze takich konsultacji, zwłaszcza, że zakres konsultacji ustaw nie uległ zasadniczo zmianie i w dalszym ciągu obowiązek zasięgnięcia opinii jest traktowany jako wyjątek. Udział obywateli w procesie stanowienia prawa stał się w wyniku tej nowelizacji jeszcze bardziej marginalny i uzależniony od woli organów administracji. Niewiele zmienia przewidziana w rządowej procedurze legislacyjnej możliwość skierowania projektu dokumentu rządowego do konsultacji wciąż przecież zależy to od uznania administracji. Nowelizacja ograniczyła nadto zakres informacji, które mają być umieszczone w założeniach, co skutkuje brakiem możliwości merytorycznego odniesienia się do planów rządu, nawet jeżeli konsultacje są przeprowadzane. 9. Rejestracje prac sejmu Czy jesteście Państwo za tym, aby posiedzenia podkomisji sejmowych były rejestrowane w systemie wideo? Czy nagrania te (audio i ew. wideo) powinny być niezwłocznie udostępniane na stronach sejmowych? 11
W chwili zadawania pytania nie prowadzono rejestracji posiedzeń podkomisji. PO i PSL poparły ten postulat. Został on wprowadzony w życie: na stronie internetowej Sejmu (http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/transmisje.xsp) można już śledzić je na żywo, a także zapoznać się z nagraniami archiwalnymi z obecnej kadencji. Rejestracja nie obejmuje wprawdzie wszystkich posiedzeń komisji, ale Kancelaria Sejmu zapewnia, że w najbliższym czasie system rejestracji obejmie wszystkie posiedzenia podkomisji sejmowych (a z czasem i senackich). 10. Służby specjalne w walce z korupcją Czy i jeżeli tak, to w jaki sposób, należałoby zmienić uprawnienia służb specjalnych mających w swoich zadaniach zwalczanie korupcji w Polsce? PO uznała kompetencje służb za wystarczające, a zatem niewymagające rozszerzenia. Zaznaczyła, że akcent trzeba położyć na działania prewencyjne, zwłaszcza, że rozszerzanie uprawnień i rozbudowywanie służb specjalnych oznacza duże koszty. PSL ograniczyło się do lakonicznego zdania: Nie widzimy potrzeby zmian w tym zakresie. Partie nie odniosły się jednak do uwag dotyczących zagrożeń związanych z już przyznanymi służbom uprawnieniami. I tak, jedna z ostatnich zmian tyczących uprawnień CBA (z lutego 2011 r.) dotyczyła wykorzystywania w postępowaniu karnym materiałów zdobytych w efekcie czynności operacyjno-rozpoznawczych (w tym kontroli operacyjnej). Naruszenia praw obywatelskich są możliwe także w efekcie niemal automatycznego (bo bez kontroli sądowej) uzyskiwania przez funkcjonariuszy służb oraz policji i to w ramach zwykłych czynności dostępu do bilingów telekomunikacyjnych. Równie istotne są zastrzeżenia co do skuteczności kontroli prokuratury i sądu nad działaniami służb. Wątpliwa pozostaje też ich kontrola przez Sejm, bo sprowadza się do niejawnych posiedzeń Komisji ds. Służb Specjalnych. Jedynym organem nadzoru okazuje się premier. Wciąż też nie zmienił się sposób powoływania szefa CBA a przecież nie tak dawno, przed 2007 rokiem, rodziło to zasadne zarzuty o upolitycznieniu tej służby. W efekcie krytyki tych regulacji (i zaskarżenia niektórych do Trybunału Konstytucyjnego) ruszyły prace nad doprecyzowaniem zapisów o bilingach oraz ustanowieniem niezależnego urzędu kontrolera służb. 12