Przedmiotowy system oceniania z przyrody w klasie VI

Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza w Gogolewie Przedmiotowy system oceniania z przyrody w klasie VI Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów przez nauczyciela przyrody ma na celu nie tylko badanie efektywności kształcenia. Do celów oceniania uczniów w edukacji przyrodniczej należą przede wszystkim: 1. Wspieranie, poprzez motywowanie uczniów do lepszej nauki i pracy nad sobą stymulowanie i mobilizowanie uczniów do myślenia o swojej przyszłości oraz do podejmowania starań podnoszących jakość edukacji przyrodniczej stworzenie uczniom okazji i szansy osiągnięcia sukcesów edukacyjnych w zakresie przyrody oraz dowartościowanie ich pomoc uczniom w samodzielnym planowaniu własnego rozwoju różnicowanie, wyróżnianie i nagradzanie uczniów 2. Prognozowanie, poprzez zdobywanie informacji o efektywności nauczania przyrody i pracy nauczyciela przewidywanie przyszłych osiągnięć ucznia, wykrywanie potencjalnych umiejętności 3. Diagnoza, poprzez poinformowanie uczniów o poziomie ich osiągnięć edukacyjnych i postępów w nauce zdiagnozowanie potrzeb edukacyjnych uczniów, tj. określenie ich zainteresowań poznawczych i potrzeb w zakresie uczenia się przyrody oraz przyczyn trudności w uczeniu się tego przedmiotu określenie stopnia osiągnięcia standardów wymagań porównanie osiągnięć uczniów różnych klas w szkole dostarczenie rodzicom i opiekunom uczniów oraz nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach uczniów I. Cele kształcenia Podstawa programowa drugiego etapu kształcenia w szkole podstawowej określa następujące priorytetowe cele edukacyjne: W ramach edukacji przyrodniczej :

1. Zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem. 2. Rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym. 3. Zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i dokonywania ich opisu. 4. Poznanie współzależności człowieka i środowiska. 5. Poznanie zachowań sprzyjających bezpieczeństwu ludzi i przyrody. 6. Wyrobienie poczucia odpowiedzialności za środowisko. W ramach edukacji ekologicznej: 1. Dostrzeganie zmian zachodzących w otaczającym środowisku oraz ich wartościowanie 2. Rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska. W ramach edukacji prozdrowotnej: 1. Ułatwienie nabywania umiejętności dbania o swoje zdrowie. Ogólne cele kształcenia przyrodniczego: zapoznanie uczniów z podstawami nauk przyrodniczych i ukazanie ich związków z innymi naukami, przemysłem, najbliższym środowiskiem, życiem codziennym. umożliwienie uczniom zrozumienia i docenienia wpływu dynamicznego rozwoju nauk przyrodniczych na rozwiązywanie problemów współczesności. rozwijanie naturalnych potrzeb poznawczych człowieka, różnych form bezpośredni kontakt z rzeczywistością przyrodniczą. nauczanie współdziałania z przyrodą i dostrzegania zmian dokonujących się w otaczającym środowisku. myślenia, kształtowania postawy badawczej poprzez wyrobienie umiejętności eksperymentowania, stawiania hipotez, formułowania wniosków i rozwiązywania problemów. przygotowanie podstawowej struktury pojęciowej dla dalszej nauki przedmiotów przyrodniczych i technicznych. wdrażanie do korzystania z różnych źródeł informacji, selekcjonowania i systematyzowania wiadomości.

inspirowanie do wdrażania własnych pomysłów i wyrażania myśli w różnych formach wypowiedzi. budzenie zainteresowań przyrodniczych poprzez maksymalne zaktywizowanie uczniów w procesie kształcenia. wyrabianie właściwej postawy w racjonalnym wykorzystywaniu zasobów przyrody. umożliwienie uczniom współdziałania w grupie, kształcenie umiejętności rozwiązywania konfliktów, dyskutowania. kształtowanie postawy twórczej uczniów, czyli ich zdolności i gotowości do nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań. doskonalenie umiejętności dokonywania samooceny. II. Obszary aktywności podlegające ocenie Przedmiotowemu systemowi oceniania podlegają następujące formy pracy: swobodne wypowiedzi odpowiedź ustna wypowiedź pisemna ( opracowanie, opis, projekt itp.) odpowiedź pisemna (sprawdzian, test, kartkówka itp.) udział w lekcji umiejętność korzystania z różnych źródeł wiedzy stosowanie wiedzy w praktyce prezentacja (indywidualna i grupowa) Testy i sprawdziany są punktowane a punkty przeliczane na stopnie /oceny/ wg następujących kryteriów: Ocenianie jednostopniowe: Celujący Bardzo dobry 95% - 100% ilości punktów 89% - 94% ilości punktów

Dobry Dostateczny Dopuszczający Niedostateczny 75% - 88% ilości punktów 51% - 74% ilości punktów 31% - 50% ilości punktów 0% - 30% ilości punktów III. Warunki zaliczenia przedmiotu Ocena semestralna i roczna nie jest średnią arytmetyczną uzyskanych przez ucznia otrzymanych przez uczniów wyników według poniższych kryteriów ocen cząstkowych. Uwzględnia ona wagę Wskaźnik osiągnięć uczniów Waga Praca klasowa 6 Sprawdziany i testy 5 Kartkówka 3 Odpowiedzi ustne 4 Prace domowe, praca na lekcji, udział w powtórzeniach 1 Aktywność 2 IV. Sposoby poprawy uzyskiwanych wyników Uczeń ma prawo do poprawy uzyskanych przez siebie wyników ( zwłaszcza prac pisemnych, sprawdzianów). W przypadku otrzymania ze sprawdzianu oceny niedostatecznej lub oceny nie zadowalającej ucznia może poprawić ją w ciągu 2 tygodni ( w formie ponownego sprawdzianu pisemnego) lub na życzenie ucznia ( w szczególności uczniowie z orzeczoną dysleksją) w formie ustnej. W przypadku choroby lub zdarzeń losowych, termin może być przedłużony indywidualnie na prośbę ucznia lub rodzica. Pozostałe oceny, z uwagi na ich mniejszą wagę nie podlegają poprawie.. V. Ewaluacja.

1. Przedmiotowy system oceniania może ulegać ewaluacji. 2. Zespół przedmiotowy zbiera wnioski nauczycieli, rodziców oraz uczniów na temat działającego PSO. 3. Ewentualne zmiany muszą być zgodne z innymi dokumentami dotyczącymi oceniania w szkole. 4. Zmiany PSO obowiązują od 1 września każdego roku szkolnego. PLAN WYNIKOWY Tytuł w podręczni ku Numer i temat lekcji 1. O czym będziemy się uczyć na lekcjach przyrody w klasie 6? Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Dział 1. Ziemia częścią Wszechświata 1. Miejsce Ziemi we Wszechświec ie 2. Miejsce Ziemi we Wszechświec ie Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) Uczeń: zagadnienia, które będą omawiane w klasie 6; wyjaśnia, na czym polega przedmiotowy system oceniania; przykładowe sposoby pracy na lekcjach przyrody; prezentuje sposób korzystania z płyty CD odczytuje informacje z kartki z kalendarza (D); wyjaśnia, czym jest doba i rok ; rozpoznaje na ilustracji twórcę teorii heliocentrycznej wyjaśnia, czym są gwiazdozbiory omawia najważniejsze założenia teorii heliocentrycznej wskazuje praktyczne zastosowania wiedzy o ruchach ciał niebieskich prezentuje informacje o życiu i pracy Mikołaja Kopernika (D)

2. Układ Słoneczny 3. Jak działa siła grawitacji? 3. budowę Układu Słonecznego 4. Ziemia planeta życia 5. Jak poznawano kosmos? 6. prawo powszechneg o ciążenia podpisuje przedstawione na ilustracji ciała niebieskie, używając nazw: gwiazda, planeta, planeta karłowata, księżyc, kometa, planetoida pokazuje na tablicy dydaktycznej Ziemię i Księżyc imię i nazwisko Polaka, który odbył podróż kosmiczną (A) wyjaśnia, dlaczego ciała pozbawione podpory spadają ; podaje z własnego otoczenia przykłady oddziaływań grawitacyjnych wskazuje różnice między planetami a gwiazdami ; opisuje wygląd komety wyjaśnia, dlaczego na Ziemi panują warunki sprzyjające życiu narodowości (lub nazwiska): pierwszego człowieka w kosmosie i zdobywców Księżyca (A) wyjaśnia, czym jest siła przyciągania ziemskiego ; imię i nazwisko odkrywcy prawa powszechnego ciążenia (A) w kolejności planety Układu Słonecznego, rozpoczynając od znajdującej się najbliżej Słońca (A); rozpoznaje ciała niebieskie na podstawie opisu ; wyjaśnia, czym są planetoidy wyjaśnia, jaką rolę pełni atmosfera ziemska dla organizmów żywych przedstawia na taśmie chronologicznej historię badań kosmosu ; omawia budowę kosmosu wyjaśnia, od czego zależy siła oddziaływania grawitacyjnego typy planet (planety typu ziemskiego, planety olbrzymy i planety karłowate) (A); wyjaśnia różnice między meteorami a meteorytami wyjaśnia, dlaczego na Księżycu nie istnieje życie przykłady praktycznych korzyści, jakie przynoszą badania kosmosu terminu pole grawitacyjne ; definiuje prawo powszechnego ciążenia (A) przedstawia ciekawostki dotyczące poszczególnych planet Układu Słonecznego (D) przedstawia dodatkowe informacje na temat Księżyca (D) przedstawia współczesne badania kosmosu, korzystając z dodatkowych źródeł informacji (D) wyjaśnia, czym spowodowany jest stan nieważkości na Księżycu

4. Podsumowanie 7. Ciężar i masa ciała 8. Powtórzenie: Ziemia częścią Wszechświat a 9. Sprawdzian: Ziemia częścią Wszechświat a wyznacza masę kilku przedmiotów Tematy 1 7 Tematy 1 7 terminów: masa i ciężar ciała (A) jednostki masy i ciężaru (A); rozróżnia masę i ciężar ciała uzasadnia, dlaczego występują różnice ciężaru tego samego ciała w zależności od jego odległości od środka Ziemi Dział 2. Światło i dźwięk w przyrodzie 1. Światło i zjawiska świetlne 10. źródła światła podaje przykłady naturalnych i sztucznych źródeł światła (A); wyjaśnia, dlaczego nie można dotykać mokrymi rękami urządzeń elektrycznych, w których płynie prąd rysuje prosty obwód elektryczny ; bada przewodzenie prądu przez różne materiały wyjaśnia, czym jest prąd elektryczny terminów: przewodniki prądu elektrycznego i izolatory prądu elektrycznego ; przykłady izolatorów i przewodników prądu elektrycznego (A) omawia zasadę działania bezpieczników

2. Jak widzimy świat? 11. Prostoliniowe rozchodzenie się światła 12. Na czym polega odbicie i załamanie światła? 13. Światło białe i światła barwne po 2 przykłady ciał przezroczystych i nieprzezroczystych rysuje schemat odbicia promieni świetlnych od powierzchni gładkiej ; rozpoznaje na rysunkach rozproszenie, odbicie i załamanie promieni świetlnych, na podstawie obserwacji, barwy tworzące światło białe ; podaje przykład występowania zjawiska rozszczepienia światła w przyrodzie wyjaśnia, jak powstaje cień i półcień rysuje odbicie promieni świetlnych od powierzchni chropowatej ; rysuje odchylenie promienia świetlnego przy przejściu z powietrza do wody wyjaśnia, co to jest rozszczepienie światła terminów: cień, półcień terminów: odbicie lustrzane światła, rozproszenie światła ; wyjaśnia, w jakiej sytuacji zachodzi zjawisko załamania światła wyjaśnia, co można zaobserwować w trakcie przechodzenia światła białego przez pryzmat rysuje schemat zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca omawia schemat powstawania obrazu pozornego na zwierciadle ; wyjaśnia, w jakiej sytuacji nie zachodzi zjawisko załamania światła terminu widmo światła białego przedstawia informacje dotyczące zaćmienia Słońca daty, zdjęcia (D) wskazuje przyrządy, w których działaniu wykorzystano zjawisko odbicia i załamania światła udowadnia, że światło białe składa się z wielu barw widmowych (D)

3. Co to jest dźwięk? 4. Podsumowanie 14. Jak widzimy barwy? 15. Jak powstaje dźwięk? 16. W jaki sposób odbieramy dźwięki? 17. Powtórzenie: Światło i dźwięk w przyrodzie barwy światła podstawowe i dopełniające (A); wskazuje na rysunku elementy budowy oka ludzkiego wyjaśnia, jakie ciała są źródłami dźwięku omawia sposób rozchodzenia się fal dźwiękowych (kierunek, rodzaj ośrodka) ; wskazuje na rysunku elementy budowy ucha ludzkiego Tematy 10 16 wyjaśnia, dlaczego niektóre przedmioty są czarne, a inne białe wyjaśnia, w jaki sposób człowiek odbiera dźwięki wyjaśnia, jak powstaje echo ; przykłady zwierząt porozumiewających się za pomocą ultradźwięków (A) omawia sposób odbierania wrażeń świetlnych przez oko człowieka ; terminu filtr świetlny wyjaśnia, czym jest fala dźwiękowa ; wyjaśnia, co nazywamy długością fali dźwiękowej na podstawie schematu omawia sposób odbierania dźwięków przez ucho ludzkie ; wyjaśnia, czym jest echolokacja wyjaśnia sposób odbieranie wrażeń wzrokowych, posługując się schematycznym rysunkiem oka ludzkiego wyjaśnia, co nazywamy częstotliwością fali wyjaśnia, czym są ultradźwięki ; przykłady wykorzystania echolokacji przez człowieka (A) prezentuje ciekawostki dotyczące różnic w sposobie widzenia barw przez zwierzęta (D) prezentuje ciekawostki dotyczące sposobów odbierania dźwięków przez zwierzęta (D)

18. Sprawdzian: Światło i dźwięk w przyrodzie Tematy 10 16 Dział 3. Ziemia nasza planeta 3.1 Położenie geograficzne 1. Kula ziemska kształt i rozmiary 2. Pole magnetyczne Ziemi 19. Kształt i rozmiary kuli ziemskiej 20. oddziaływani a magnetyczne opisuje kształt Ziemi ; wskazuje na globusie północny i południowy biegun geograficzny (A) przykłady ciał przyciąganych przez magnes (A); przykłady zastosowania igły magnetycznej, np. busola, kompas (A) wyjaśnia, czym jest globus ; odczytuje z rysunku wymiary Ziemi rysuje linie sił pola magnetycznego ; przykłady magnesów naturalnych (A); pokazuje na globusie (w przybliżeniu) bieguny magnetyczne Ziemi wyjaśnia, czym jest oś ziemska wyjaśnia, co to jest pole magnetyczne ; terminów: bieguny jednoimienne i bieguny różnoimienne ; wykazuje za pomocą kompasu istnienie pola magnetycznego Ziemi podstawowe wymiary kuli ziemskiej (A) wyjaśnia położenie biegunów geograficznych i magnetycznych na kuli ziemskiej wykonuje model Ziemi np. z plasteliny w ustalonej przez siebie skali (D) wyjaśnia, dlaczego Ziemia jest wielkim magnesem, wykorzystując wiadomości na temat budowy jej wnętrza

3. Jak określić położenie punktu na kuli ziemskiej? 21. Czym jest siatka geograficzna, a czym kartograficzn a? 22. Co to są współrzędne geograficzne? 23. Określamy szerokość geograficzną pokazuje na mapie i globusie: południki, równoleżniki, równik ; określa kierunki świata na mapie nazywa współrzędne geograficzne (A); zaznacza na rysunku globusa półkule: wschodnią, zachodnią, północną i południową zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej szerokości geograficznej terminu siatka geograficzna i siatka kartograficzna wyjaśnia, co to jest układ współrzędnych geograficznych ; jednostki określania współrzędnych (A) zaznacza punkty o warto-ściach najmniejszych i największych szerokości geograficznych ; wskazuje na mapie obszary, które mają szerokość geograficzną północną, szerokość geograficzną południową wyjaśnia, czym różni się równik od pozostałych równoleżników określa półkule, na których położone są wybrane kontynenty, państwa, miasta określa na globusie i na mapie szerokość geograficzną wybranych miejscowości omawia różnice między południkami i równoleżnikami wyjaśnia, do czego wykorzystuje się określanie współrzędnych geograficznych odczytuje na mapie (w przybliżeniu) szerokość geograficzną swojego miejsca zamieszkania ; określa szerokość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D) określa (stosując stopnie i minuty) położenie geogra-ficzne dowolnego punktu na mapie (D)

24. Określamy długość geograficzną 25, 26. Ćwiczy-my określanie współrzędny ch geograficzny ch 27. Sprawdzian: Położenie geograficzne zaznacza na mapie lub globusie punkty o jednakowej długości geograficznej określa na mapie przynajmniej 1 współrzędną geograficzną (D) Tematy 19 26 zaznacza na mapie punkty o długości geograficznej 0, 180 ; wskazuje na mapie lub globusie obszary, które mają długość geograficzną wschodnią i zachodnią określa na mapie współrzędne geograficzne punktów położonych na tej samej półkuli (D) określa na globusie lub mapie długość geograficzną wybranych miejscowości na kuli ziemskiej określa na mapie lub globusie współrzędne geograficzne dowolnego punktu (D) odczytuje w przybliżeniu długość geograficzną swojego miejsca zamieszkania ; określa na mapie lub globusie długość geograficzną wybranych punktów na różnych kontynentach (D) odszukuje punkt na mapie, mając dane jego współrzędne geograficzne (D) 3.2 Ruchy Ziemi. Królestwo zwierząt. Odkrycia geograficzne 4. Ruch obrotowy Ziemi 28. Ruch obrotowy Ziemi wyjaśnia, dlaczego na Ziemi następują po sobie dzień i noc ; określa, gdzie wcześniej wschodzi Słońce względem zaznacza na rysunku lub demonstruje na globusie kierunek ruchu obrotowego Ziemi omawia wpływ ruchu obrotowego Ziemi na życie ludzi i innych organizmów wyjaśnia, dlaczego istnieją różnice czasu na Ziemi posługuje się strefami czasowymi do obliczania różnic czasu na kuli ziemskiej

5. Krążenie Ziemi wokół Słońca 6. Kontynenty i oceany 29. Ruch obiegowy Ziemi wokół Słońca 30. Oświetlenie Ziemi przez Słońce w poszczególnych porach roku 31. Strefy oświetlenia Ziemi przez Słońce 32. kontynenty i oceany Ziemi danego punktu na kuli ziemskiej podaje, ile czasu trwa obieg Ziemi wokół Słońca po orbicie (A) daty rozpoczęcia kalendarzowych pór roku (A) wskazuje na globusie i na mapie zwrotniki Raka i Koziorożca, równik i koła podbiegunowe nazwy kontynentów na kuli ziemskiej (A); nazwy przynajmniej 3 oceanów, korzystając z mapy (A); podpisuje datami długości łuków dziennych, które Słońce zatacza nad widnokręgiem w różnych porach roku na szerokości geograficznej Warszawy opisuje oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach równonocy, na podstawie planigloby podpisuje na mapie świata strefy oświetlenia Ziemi terminu wszechocean ; nazywa 5 oceanów (A); wskazuje na mapie położenie wymienionych oceanów ; omawia skutki nachylenia osi ziemskiej opisuje, na podstawie planiglobów, oświetlenie Ziemi przez Słońce w dniach tzw. przesileń charakteryzuje poszczególne strefy oświetlenia Ziemi poznane typy mórz (A); wskazuje na mapie poszczególne typy mórz ; nazwy kontynentów według rozmiaru powierzchni, rozpoczynając od uzasadnia, od czego zależą zmiany dopływu energii słonecznej w ciągu roku wyjaśnia, posługując się schematem, dlaczego na obszarach podbieguno-wych trwa noc polarna i dzień polarny uzasadnia związek stref oświetlenia Ziemi z występowaniem pór roku (D) charakteryzuje poszczególne typy mórz ; nazwy oceanów według zajmowanej powierzchni, rozpoczynając od największego (A) wyjaśnia wpływ zróżnicowania oświetlenia Ziemi przez Słońce na życie organizmów i gospodarkę człowieka ; spośród 2 wybranych miast wskazuje miasto, w którym Słońce wzejdzie lub zajdzie wcześniej przygotowuje diagramy słupkowe pokazujące wielkość powierzchni poszczególnych kontynentów i oceanów (D)

7. Podróże i odkrycia geograficzne 8. Historia życia na Ziemi 9. W królestwie zwierząt 33. Podróże i odkrycia geograficzne 34. Historia życia na Ziemi 35. Jak są zbudowane komórki zwierząt? wskazuje na mapie położenie kontynentów imiona i nazwiska przynajmniej 3 podróżników, którzy dokonali istotnych odkryć geograficznych do XX w. (A); omawia odkrycie Krzysztofa Kolumba (A); przynajmniej 3 odkrycia XX w. (A) odczytuje informacje ze schematu przedstawiającego historię życia na Ziemi, zamieszczonego na s. 76 w podręczniku (D) rysuje schemat komórki zwierzęcej na podstawie obserwacji mikroskopowej (D) wyjaśnia, które części oceanów nazywamy morzami zaznacza na mapie trasa wyprawy morskiej Ferdynanda Magellana (A); sposoby badania dna oceanicznego w XX w. (A) opowiada historię życia na Ziemi na podstawie schematu zamieszczonego na s. 76 w podręczniku (D) podpisuje na rysunku elementy budowy komórki zwierzęcej największego (A) przyczyny wielkich odkryć geograficznych (A); odkrycia polskich podróżników badaczy charakteryzuje wydarzenia, które wpłynęły na liczbę i rozmieszczenie gatunków na Ziemi omawia rolę poszczególnych struktur komórkowych opowiada o podróżach Jamesa Cooka (A); dokonania wielkich odkrywców ; zaznacza na mapie świata obszary, które poznawali polscy podróżnicy badacze (D) przykłady skamieniałości, które badają paleontolodzy (A) porównuje budowę komórki zwierzęcej z budową komórki roślinnej i grzyba (D) prezentuje wystawę pt. Wielcy odkrywcy (D) prezentuje informacje o odkryciach paleontologicznych na terenie Polski (D) przedstawia w dowolnej formie różnorodność kształtów komórek zwierzęcych (D)

10. Podsumowanie 36. Klasyfikacja zwierząt 37. Powtórzenie: Ruchy Ziemi. Królestwo zwierząt. Odkrycia geograficzne po 3 przykłady zwierząt bezkręgowych i kręgowych (A) Tematy 28 36 wyjaśnia, czym zwierzęta bezkręgowe różnią się od zwierząt kręgowych hierarchicznie jednostki systematyczne w obrębie królestwa zwierząt (A) wyjaśnia zasadę nazywania gatunków zwierząt przedstawia w postaci graficznej różne gatunki należące do rodzaju kot (D); wyjaśnia, co to są odmiany człowieka 38. Sprawdzian: Ruchy Ziemi. Królestwo zwierząt. Odkrycia geograficzne Dział 4. Życie w wodzie Tematy 28 36 4.1 Ukształtowanie dna mórz i ruch wody morskiej 1. Czynniki wpływające na warunki 39. czynniki czynniki wpływające na życie odczytuje z wykresu zawartość soli we wskazanych morzach wyjaśnia, od czego zależy przezroczystość i barwa wody morskiej analizuje mapę świata zamieszczoną w podręczniku, prezentuje informacje na temat Morza Martwego (D)

życia w morzu 2. Ukształtowanie dna morskiego 3. Ruch wody morskiej warunkujące życie w morzu 40. Jak ukształtowan e jest dno morskie? 41. Jak powstają fale morskie? 42. Jak płyną prądy morskie? 43. Sprawdzian: Ukształtowa nie dna mórz i ruch wody w morzu (A); zaznacza na mapie świata oceany, morza wskazuje na rysunku elementy ukształtowania dna oceanicznego: szelf, podmorski grzbiet górski, rów oceaniczny ; pokazuje na mapie po 1 z wymienionych form dna oceanicznego zaznacza na rysunku grzbiet i dolinę fali pokazuje na mapie 2 prądy morskie Tematy 39 42 ; wyjaśnia, dlaczego w morzu na głębokość poniżej 100 metrów nie dociera promieniowanie słoneczne omawia warunki panujące na szelfie podpisuje na rysunku długość i wysokość fali wyjaśnia, jak powstają prądy morskie ; pokazuje na mapie skąd i dokąd płynie Prąd Zatokowy wyjaśnia, co to jest szelf ; opisuje rafę koralową przyczyny ruchu wód (A) zaznacza na mapie kierunki pływu prądów ciepłych i zimnych przedstawiającą rozkład temperatur wód powierzchniowych oceanów (D) wyjaśnia, jak powstały Hawaje ; wskazuje na mapie świata podmorskie grzbiety górskie, rowy oceaniczne wyjaśnia, co to są przypływy i odpływy na przykładzie Prądu Zatokowego wyjaśnia, wpływ prądów morskich na temperaturę powietrza prezentuje informacje na temat Wielkiej Rafy Koralowej (np. w formie gazetki, wystawy, prezentacji) (D) przedstawia informacje na temat tsunami (D)

morskiej 4.2 Życie w morzach i oceanach. Znaczenie oceanów 4. Życie w morzach i oceanach 44. strefy życia w morzach i oceanach 45. parzydełkow ce morskie 46. morskie stawonogi i mięczaki nazwy stref życia w morzu (A); omawia budowę pełzaka na schematycznym rysunku wskazuje 2 różnice mię-dzy polipem i meduzą ; rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 2 morskie parzydełkowce podpisuje na rysunku części ciała homara ; rozpoznaje na ilustracji przynajmniej 2 gatunki morskich stawonogów ; odróżnia ślimaki od małży omawia warunki świetlne panujące w poszczególnych strefach morza lub oceanu ; wyjaśnia znaczenie pojęcia plankton rysuje schematycznie meduzę i polipa ; omawia budowę meduzy ; opisuje budowę koralowców pojęcia stawonogi ; omawia budowę stawonogów na przykładzie homara ; omawia budowę małży grupy organizmów roślinnych i zwierzęcych żyjących w morzach (A) charakteryzuje koralowce pojęcia linienie ; wyjaśnia rolę małży w oczyszczaniu wody omawia czynności życiowe morskich organizmów jednokomórkowych uzasadnia przynależność chełbi, koralowców i ukwiała do parzydełkowców ; wskazuje na mapie świata obszary występowania raf koralowych (D) omawia sposoby poruszania się morskich stawonogów ; przedstawia różnorodność morskich mięczaków prezentuje w formie gazetki, wystawki lub mapy myślowej informacje na temat życia w morzach i oceanach (D)

5. Znaczenie oceanów 47. morskie zwierzęta kręgowe 48. Jakie znaczenie mają oceany? 49. Sprawdzian: Życie w morzach i oceanach. Znaczenie oceanów omawia na podstawie ilustracji budowę zewnętrzną ryby ; omawia sposób rozmnażania się ryb ; przynajmniej 2 przykłady ssaków żyjących w morzach i oceanach (A) korzyści, jakie człowiek czerpie z oceanów ; wskazuje na mapie przynajmniej 2 obszary występowania podmorskich złóż ropy naftowej Tematy 44 48 przystosowania w budowie zewnętrznej ryb do życia w wodzie (A); omawia sposób oddychania morskich ssaków ; wyjaśnia znaczenie terminu zwierzęta zmiennocieplne omawia sposoby uzyskiwania soli z wody morskiej ; wyjaśnia, dlaczego ludzie chętnie wypoczywają nad morzem omawia sposób oddychania ryb ; cechy ssaków żyjących w morzach i oceanach (A) uzasadnia, że oceany stanowią źródło pożywienia dla ludzi (D); wyjaśnia znaczenie pojęcia akwakultura omawia przykładowe przystosowania ryb do życia w strefie dennej i głębinowej mórz i oceanów omawia rolę oceanów jako szlaków transportowych prezentuje zagrożenia wód oceanicznych będące skutkiem działalności człowieka 4.3 Życie w jeziorze

6. Życie w jeziorze 50. jednokomórk o-we organizmy żyjące w jeziorze strefy życia w jeziorze (A); rysuje schematycznie panto-felka na podstawie obserwacji mikroskop-powej ; nazwy organizmów cudzożywnych żyjących w jeziorze (A); zaznacza na schematycznym rysunku narząd ruchu pantofelka omawia rolę organizmów samożywnych żyjących w jeziorze ; pokazuje na planszy części ciała pantofelka charakteryzuje poszczególne strefy jeziora ; wyjaśnia rolę wodniczek tętniących u słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) porównuje budowę i sposób poruszania się poznanych słodkowodnych protistów zwierzęcopodobnych (pierwotniaków) (D) prezentuje mapę myślową pt. Życie w jeziorze ; zagrożenia jezior będące skutkiem działalności człowieka

51. Jakie zwierzęta żyją w jeziorze? rysuje schematycznie stułbię ; rozpoznaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki zwierząt żyjących w jeziorze ; rozpo-znaje na ilustracjach przynajmniej 3 gatunki ryb żyjących w jeziorze źródła pokarmu dla pijawki (A); charakteryzuje przedsta-wicieli skorupiaków żyjących w jeziorze ; części ciała raka (A); przedsta-wicieli mięczaków żyjących w jeziorze (A); przykłady ryb drapieżnych i roślinożernych występujących w jeziorze (A) omawia budowę pijawki ; przyporządkowuje poznane gatunki ryb do poszczególnych stref życia w jeziorze ; rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt żyjących w jeziorze porównuje budowę stułbi z budową chełbi (D); omawia środowisko i tryb życia raka stawowego ; charakteryzuje sposób oddychania mięczaków słodkowodnych 7. Podsumowanie 52. Powtórzenie: Życie w jeziorze 53. Sprawdzian: Życie w jeziorze Tematy 50 51 Tematy 50 51 Dział 5. Życie w środowisku lądowym 5.1 Zwierzęta bezkręgowe i kręgowe wodno-lądowe

1. Małe zwierzęta bezkręgowe 54. pierścienice lądowe 55. budowę owadów 56. Jak rozmnażają się owady? pojęcia zwierzęta bezkręgowe ; opisuje budowę dżdżownicy ; omawia znaczenie dżdżownic w przyrodzie podpisuje na rysunku części ciała owada 3 przykłady owadów, w których rozwoju występuje larwa ; po 3 przykłady pożytecznych owadów i owadów będących szkodnikami dla człowieka omawia przystosowania dżdżownicy do życia w glebie omawia budowę owada na podstawie planszy omawia rozwój owadów na przykładzie motyla wyjaśnia, jaką funkcję pełni śluz, którym pokryte jest ciało dżdżownicy pojęcia stawonogi ; charakteryzuje typy aparatów gębowych owadów pojęcia przeobrażenie omawia sposób rozmnażania się dżdżownicy analizuje zróżnicowanie budowy zewnętrznej owadów (D) porównuje rozwój motyla i pasikonika (D) omawia rolę dżdżownic w tworzeniu próchnicy prezentuje informacje na temat owadów społecznych (D) omawia rolę owadów w walce biologicznej z owadami będącymi szkodnikami

2. Płazy kręgowce wodnolądowe 57. Pajęczaki i mięczaki żyjące na lądzie 58. Jak płazy przystosował y się do życia w wodzie i na lądzie? 59. innych przedstawicie li płazów 60. Sprawdzian: Zwierzęta bezkręgowe i kręgowe wodno- -lądowe przykłady pajęczaków i ślimaków lądowych (A); miejsca, w których mogą występować kleszcze (A); przedstawicieli ślimaków lądowych (A) wyjaśnia, dlaczego płazy zalicza się do zwierząt wodno- -lądowych przedstawicieli płazów (A); odróżnia ropuchę od innych płazów Tematy 54 59 części ciała pająka, wskazując je na planszy ; omawia funkcję muszli ślimaka winniczka cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach klasyfikuje płazy na bezogonowe i ogoniaste charakteryzuje przedstawicieli pajęczaków ;omawia budowę i przystosowania ślimaka winniczka do życia na lądzie ; omawia sposób poruszania się ślimaka omawia etapy rozwoju żaby charakteryzuje wybranych przedstawicieli płazów wyjaśnia, w jaki sposób pająk zdobywa pokarm ; omawia sposób rozmnażania się ślimaków omawia cechy budowy płazów przystosowujące je do życia w 2 środowiskach ; porównuje budowę i czynności życiowe kijanek i dorosłych żab rozpoznaje omawiane płazy ; klasyfikuje płazy, podając ich charakterystyczne cechy prezentuje ciekawostki na temat pajęczaków (D) omawia sposób zdobywania pokarmu przez żabę przygotuje ciekawostki na temat płazów żyjących na innych kontynentach (D)

5.2 Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki 3. Gady kręgowce, które opanowały ląd 4. Ptaki latające kręgowce 61. Jak gady przystosował y się do życia na lądzie? 62. przedstawicie li gadów 63. Jak ptaki przystosował y się do lotu? części ciała jaszczurki (A) przyporządkowuje, na podstawie opisu, przedstawicieli gadów do poszczególnych grup systematycznych ; na podstawie ilustracji cechy różniące żmiję zygzakowatą od zaskrońca zwyczajnego przynajmniej 3 cechy budowy przystosowujące ptaki do lotu (A) omawia budowę jaszczur-ki na schematycznym rysunku omawia wybraną grupę gadów ; przynajmniej 3 gatunki gadów żyjących w Polsce (A) pojęcia zwierzęta stałocieplne ; omawia rolę piór u ptaków (A); elementy budowy pióra (A) cechy gadów przystosowujące je do życia na lądzie (A) gady żyjące w Polsce (A); omawia sposób zdobywania pokarmu przez węże przystosowania ptaków do lotu (A) porównuje budowę płazów i gadów charakteryzuje poznane grupy gadów rozróżnia rodzaje piór ; dowodzi, dlaczego ptaki mają bardzo dobrze rozwinięty układ oddechowy (D) przedstawia informacje na temat gadów wymarłych (D) prezentuje informacje na temat gadów żyjących w Polsce (D) prezentuje informacje na temat ptaków nieposiadających zdolności latania (D)

5. Ssaki kręgowce karmiące młode mlekiem 6. Podsumowanie 64. Różnorodność ptaków 65. ssaki 66. Powtórzenie: Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki charakterysty-czne cechy ptaków drapieżnych (A); 2 przykłady ptaków, które opiekują się potomstwem (A); 2 przykłady ptaków odlatujących i przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok (A) przyporządkowuje ssaki do środowiska, w którym żyją ; omawia budowę zewnętrzną ssaka (A) Tematy 61 65 pojęć: gniazdowniki, zagniazdowniki ; charaktery-styczne cechy ptaków brodzących (A) omawia przystosowania, występujące w budowie kończyn ssaków do życia w różnych środowiskach ; charakterystyczne cechy ssaków (A) omawia rozwój ptaka ; przykłady gniazdowników i zagniazdowników (A) wytwory skóry ssaków (A) charakteryzuje poszczególne grupy ptaków ; przykłady ptaków odlatujących zimą z Polski, przylatujących na zimę do Polski oraz mieszkających w Polsce cały rok (A) omawia sposób rozmnażania się ssaków omawia, na czym polega pasożytnictwo lęgowe wyjaśnia, dlaczego niektóre ssaki zaraz po urodzeniu są zdolne do samodzielnego funkcjonowania, a inne wymagają opieki matki (D)

67. Sprawdzian: Zwierzęta kręgowe: gady, ptaki, ssaki Tematy 61 65 Dział 6. Krajobrazy Ziemi 6.1 Krajobrazy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących 1. Od pogody do klimatu 2. Strefy krajobrazowe 68. Od pogody do klimatu 69. strefy krajobrazowe sposoby obserwacji i pomiaru poszczególnych składników pogody wskazuje na mapie i omawia strefy krajobrazowe występujące na terenie Europy pojęcia pogoda ; dane liczbowe stosowane do opisania klimatu (A); oblicza średnią temperaturę powietrza na podstawie danych w tabeli lub wykresu klimatycznego wskazuje na mapie świata strefy krajobrazowe pojęcia klimat ; odczytuje informacje z wykresów klimatycznych ; odczytuje z wykresu klimatycznego średnią temperaturę powietrza sumę opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach w Warszawie składniki krajobrazu (A); wyjaśnia, dlaczego na Ziemi istnieją strefy krajobrazowe porównuje klimat Warszawy i Bamako na podstawie wykresów klimatycznych ; charakteryzuje zmienność pogody w Polsce na podstawie napływających mas powietrza omawia wpływ odległości od oceanu na klimat obszarów leżących na tej samej szerokości geograficznej przedstawia informacje na temat tych dziedzin życia, w których istotną rolę odgrywają informacje pogodowe (D) przedstawia informacje na temat gatunków endemicznych (roślin i zwierząt) występujących w wybranych strefach krajobrazowych (D)

3. Wilgotne lasy równikowe strefa bez pór roku 70. klimat i roślinność wilgotnego lasu równikowego 71. Zwierzęta wilgotnych lasów równikowych 72. Jak człowiek gospodaruje w wilgotnych lasach równikowych? 2 cechy klimatu strefy wilgotnych lasów równikowych (A); 2 gatunki roślin wilgotnych lasów równikowych (A) kilka (4 5) gatunków zwierząt żyjących w wilgotnych lasach równikowych przykłady roślin uprawianych w strefie wilgotnych lasów równikowych (A) wskazuje na mapie strefę wilgotnych lasów równikowych rozpoznaje wybrane zwierzęta wilgotnych lasów równikowych opisuje zajęcia Pigmejów, Papuasów, Indian żyjących w wilgotnych lasach równikowych (A) omawia, jak powstają deszcze zenitalne ; odczytuje z wykresu przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach na obszarze wilgotnego lasu równikowego omawia przystosowania zwierząt do życia w strefie wilgotnych lasów równikowych pojęcia plantacja ; przykłady roślin uprawianych na plantacjach na terenie wilgotnych lasów równikowych (A) opisuje strukturę wilgotnego lasu równikowego ; wyjaśnia, co to są epifity omawia rolę owadów żyjących w wilgotnych lasach równikowych przyczyny zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (A); przewiduje skutki zmniejszania się powierzchni wilgotnych lasów równikowych (D) przedstawia informacje na temat wilgotnych lasów równikowych w kategorii naj (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D) przedstawia poglądy przemysłowców i ekologów dotyczące wykorzystywania zasobów wilgotnych lasów równikowych (D)

4. Dwie pory roku w strefie sawann 73. klimat i roślinność sawanny afrykańskiej 74. zwierzęta i warunki życia ludzi w strefie sawann pory roku w strefie sawann (A); 3 gatunki roślin, które spotykamy w strefie sawann (A) rozpoznaje gatunki zwierząt żyjących w strefie sawann odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza w porze deszczowej na sawannie ; 2 gatunki drzew sawann (A) sposoby ochrony zwierząt roślinożernych przed drapieżnikami (A) wskazuje na mapie strefę sawann ; omawia przystosowania roślin do 2 pór roku w strefie sawann ; odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w poszczególnych miesiącach pory suchej i deszczowej cechy przeżuwaczy (A); omawia sposób uprawy pól w strefie sawann omawia, jak zmienia się krajobraz sawann między równikiem a zwrotnikiem Raka ; porównuje roślinność sawann i wilgotnych lasów równikowych omawia wpływ klimatu na życie ludzi mieszkających w Sahelu przedstawia informacje na temat zależności, jakie występują między roślinami a zwierzętami i mechaniz-mów obronnych roślin (inne niż podane w podręczniku) w strefie sawann (D)

5. Całoroczna susza w strefie pustyń gorących 75. strefę pustyń gorących 76. Życie i mieszkańcy pustyń gorących 77. Sprawdzian: Krajobrazy: wilgotnych lasów równikowych, sawann, pustyń gorących wskazuje na mapie Saharę po 2 gatunki roślin i zwierząt żyjących w strefie pustyń gorących (A); zajęcia Beduinów (A) Tematy 68 76 charakterystyczne cechy pustyni (A); rodzaje pustyń (A); odczytuje z wykresu klimatycznego roczny przebieg temperatury powietrza w strefie pustyń gorących przystosowania wielbłąda do życia w strefie pustyń gorących (A); pojęcia oaza ; główne uprawy w oazach (A) pojęcia półpustynie ; opisuje poszczególne rodzaje pustyń ; odczytuje z wykresu klimatycznego lub tabeli roczny przebieg temperatury powietrza i ilość opadów atmosferycz-nychw strefie pustyń gorących przystosowania zwierząt do życia na pustyni (A); porównuje sposób uprawy roli w dolinie Nilu w czasach dawnych i obecnie wskazuje na mapie Afryki uedy ; porównuje poszczególne rodzaje pustyń gorących omawia przystosowania roślin do życia w strefie pustyń gorących ; omawia, jak odkrycie ropy naftowej wpłynęło na zmianę życia mieszkańców pustyń gorących przedstawia w formie graficznej informacje na temat pustyń gorących na świecie, uwzględniające ich położenie, obszar, bogactwa mineralne (D)

6.2 Krajobrazy: śródziemnomorski, lasów liściastych, stepów, tajgi 6. Upalne i suche lato w strefie śródziemnom or-skiej 78. Klimat, roślinność i zwierzęta strefy śródziemnom or-skiej 79. Człowiek i jego gospodarka w strefie śródziemnomorskiej wskazuje na mapie strefę śródziemnomorską ; charakteryzuje opady w strefie śródziemnomorskiej na podstawie wykresu ; 3 gatunki roślin występujących w strefie śródziemnomorskiej (A) wskazuje na mapie najczęściej odwiedzane państwa strefy śródziemnomorskiej opisuje, korzystając z wykresu, klimat śródziemnomorski ; rośliny uprawiane w strefie śródziemnomorskiej wyjaśnia, dlaczego strefa śródziemnomorska nazywana jest kolebką cywilizacji europejskiej pojęcia roślinność twardolistna ; gatunki zwierząt, które można spotkać w strefie śródziemnomorskiej (A) wyjaśnia, dlaczego basen Morza Śródziemnego jest atrakcyjny turystycznie wyjaśnia, dlaczego w strefie śródziemnomorskiej lasy zachowały się tylko w nielicznych miejscach ; charakteryzuje makię śródziemnomorską korzystne i niekorzystne skutki rozwoju turystyki w strefie śródziemnomorskiej przygotowuje przewodnik po najciekawszych miejscach strefy śródziemnomorskiej (D)

7. Strefa lasów liściastych 8. Strefa stepów morza traw 80. strefę lasów liściastych 81. klimat i roślinność strefy stepów 82. Życie zwierząt i gospodarka człowieka w strefie stepów opisuje zmiany lasu liściastego w poszczególnych porach roku ; warstwy lasu liściastego (A); po 3 przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników żyjących w lasach liściastych (A) 3 przykłady roślin, które rosną w strefie stepów (A) 4 gatunki zwierząt żyjących w stepie (A) cechy klimatu strefy lasów liściastych (A); charakteryzuje warstwy lasu liściastego ; rozpoznaje na ilustracjach wybrane gatunki zwierząt występujących w lasach liściastych pojęcia step ; wskazuje na mapie świata obszary strefy stepów wyjaśnia, dlaczego zwierzęta stepowe żyją gromadnie wskazuje na mapie strefę lasów liściastych ; gatunki drzew rosnących w lasach strefy umiarkowanej (A); charakteryzuje faunę poszczególnych warstw lasu liściastego pojęć: pampa, preria ; przystosowania roślin do warunków stepowych ; omawia, na podstawie wykresu klimatycznego, roczny przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w strefie stepów omawia przystosowania zwierząt do życia w stepie wskazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typem lasów ; omawia zależności pokarmowe występujące w lesie opisuje klimat strefy stepów ; omawia zmiany w wyglądzie szaty roślinnej stepów w ciągu roku omawia, w jaki sposób wykorzystuje się stepy do celów rolniczych rysuje wykres słupkowy przedstawiający powierzchnię, jaką zajmują lasy liściaste w kilku wybranych krajach europejskich (D) porównuje step Eurazji, prerię Ameryki Północnej i pampę Ameryki Południowej (D)

9. Długie mroźne zimy w strefie północnych lasów iglastych 83. Klimat i roślinność strefy północnych lasów iglastych 84. Zwierzęta i gospodarka człowieka w tajdze gatunki drzew iglastych występujące w tajdze (A) 5 6 gatunków zwierząt występujących w tajdze (A); rozpoznaje na ilustracjach 5 6 gatunków zwierząt żyjących w tajdze ; przykłady zwierząt roślinożernych i drapieżników w tajdze (A) pokazuje na mapie obszary, na których występuje tajga po 2 przykłady: owadów, ptaków, ssaków roślinożernych i drapieżników żyjących w tajdze (A); rozpoznaje na ilustracjach wymienione zwierzęta ; surowce mineralne występujące w tajdze wyjaśnia, dlaczego w tajdze występują rozległe obszary podmokłe ; opisuje klimat tajgi na podstawie wykresu klimatycznego ; charakteryzuje gospodarkę człowieka w tajdze charakteryzuje roślinność tajgi omawia skutki wycinania lasów na obszarze wieloletniej zmarzliny przedstawia informacje na temat tajgi w kategorii naj (np. największe rośliny, najmniejsze rośliny, itp.) (D) 85. Sprawdzian: Krajobrazy: śródziemnomorski, lasów liściastych, stepów, tajgi Tematy 78 84

6.3 Krajobrazy: tundry, pustyń lodowych 10. Zimna i bezleśna strefa tundry 11.Wieczne mrozy w strefie pustyń lodowych 12. Podsumowan ie 86. Jak rośliny i zwierzęta przystosował y się do życia w tundrze? 87. Człowiek i jego gospodarka w strefie tundry 88. Antarktydę 89. Arktykę 90. Sprawdzian: Krajobrazy: tundry, pustyń lodowych 5 gatunków zwierząt żyjących w tundrze (A); rozpoznaje na ilustracjach 5 gatunków zwierząt tundry zajęcia mieszkańców tundry (A) zaznacza na mapie Antarktydę zaznacza na mapie Arktykę Tematy 86 89 najważniejsze cechy klimaty tundry (A); rozpoznaje zwierzęta żyjące w tundrze ; odczytuje z wykresu klimatycznego przebieg temperatury powietrza w tundrze w ciągu roku opisuje dawny sposób życia mieszkańców tundry charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie diagramu klimatycznego omawia przystosowania pingwinów do życia w strefie pustyń lodowych omawia przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze ; przyporządkowuje poznane zwierzęta tundry do grup systematycznej porównuje życie mieszkańców tundry dawniej i obecnie wyjaśnia, jak powstaje lądolód omawia przystosowania zwierząt do życia w strefach pustyń lodowych wyjaśnia, dlaczego w tundrze nie rosną drzewa ; wyjaśnia, dlaczego występuje w tundrze dzień polarny i noc polarna charakteryzuje bogactwa mineralne tundry i sposób ich eksploatacji omawia działalność człowieka na Antarktydzie omawia działalność człowieka w Arktyce ; porównuje Antarktydę i Arktykę (D) opowiada o życiu mieszkańców tundry na podstawie samodzielnie przeczytanej literatury prezentuje samodzielnie wyszukane wiadomości na temat wkładu polskich naukowców w badania strefy pustyń lodowych (D)

Dział 7. Ziemia nasze wspólne dobro 13. Zasoby przyrody 14. Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodnicze go 91. Zasoby przyrody 92. Jakie będą skutki wyczerpywa nia się zasobów przyrody? 93. Przyczyny i skutki ocieplania się klimatu 94. Co to jest dziura ozonowa? przykłady zasobów przyrody (A) przynajmniej 3 działania człowieka, które przyczyniają się do wyczerpywania zasobów przyrody (A) przynajmniej 3 skutki ocieplania się klimatu (A) 2 sposoby zapobiegania powstawaniu dziury ozonowej (A) klasyfikuje zasoby przyrody na zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej ; przykłady zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej (A) przynajmniej 3 przyczyny zmniejszania się różnorodności biologicznej pojęcia efekt cieplarniany ; 2 przyczyny zwiększenia się ilości gazów cieplarnianych w atmosferze (A) wyjaśnia rolę warstwy ozonowej rozróżnia zasoby przyrody na odnawialne i nieodnawialne ; podaje przykłady zasobów odnawialnych i nieodna-wialnych przyrody (A) najważniejsze globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego (A) omawia rolę gazów cieplarnianych (A); przykłady przeciwdziałania ocieplaniu się klimatu (A) wyjaśnia, jak powstaje dziura ozonowa pojęć: zasoby wyczerpywalne, zasoby niewyczerpywalne ; podaje przykłady zasobów wyczerpywanych i niewyczerpywanych przyrody (A) pojęć: konwencjonalne źródła energii, różnorodność biologiczna charakteryzuje skutki wzrostu średniej temperatury powietrza na Ziemi wyjaśnia, czym jest ozon charakteryzuje zasoby przyrody najbliższej okolicy (D) wskazuje lokalne działania ludzi przyczyniające się do wyczerpywania zasobów przyrody (D) wskazuje działania lokalne mające na celu przeciw-działanie ocieplaniu się klimatu (A) omawia skutki istnienia dziury ozonowej

15. Współpraca międzynarod owa w celu ochrony przyrody 16. Podsumowanie 95. Współpraca międzynarod owa w celu ochrony przyrody 96. Inne międzynarodowe organizacje zajmujące się ochroną środowiska 97. Powtórzenie: Ziemia nasze wspólne dobro 98. Sprawdzian: Ziemia nasze wspólne dobro wyjaśnia, czego dotyczy program Unii Europejskiej Natura 2000 wyjaśnia, czym jest czerwona księga Tematy 91 96 Tematy 91 96 wyjaśnia, dlaczego działania służące ochronie przyrody muszą mieć charakter globalny cele działalności Greenpeace (A) omawia działania realizowane w ramach UNEP proponuje działania, które może wykonać w celu ochrony przyrody przykłady międzynarodowych konwencji o ochronie przyrody (A) omawia działania pozarządowych organizacji działających na rzecz ochrony przyrody ; rozpoznaje na rysunkach symbole międzynarodowych organizacji zajmujących się ochroną środowiska przedstawia informacje o funkcjonowaniu programu Natura 2000 na terenie gminy, powiatu, województwa (D) działania lokalne służące ochronie przyrody (A)