Postępowanie układowe Postępowanie układowe umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności, a może być prowadzone jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Jego wszczęcie inicjuje wniosek dłużnika o otwarcie postępowania układowego. Dla kogo jest przeznaczone, w jaki sposób przebiega, jakie są jego skutki, jak i kiedy złożyć wniosek o otwarcie postępowania układowego o tym mowa poniżej. Adresaci postępowania Nie wszystkie podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczym posiadają zdolność restrukturyzacyjną umożliwiającą prowadzenie wobec nich postępowania restrukturyzacyjnego. Artykuł 4 Prawa restrukturyzacyjnego wyznacza zakres podmiotowy stosowania ustawy, wskazując tym samym podmioty, co do których postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone. Zgodnie z nim przepisy ustawy stosuje się do: 1) przedsiębiorców w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2016 r. poz. 380 i 585), zwanej dalej Kodeksem cywilnym (tj. osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, które we własnym imieniu prowadzą działalność gospodarczą i zawodową); 2) spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej; 3) wspólników osobowych spółek handlowych ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem (tj. wspólników spółki jawnej, komplementariuszy w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej); 4) wspólników spółki partnerskiej. Zaznaczenia wymaga, że katalog ten nie obejmuje np. spółek cywilnych, które nie posiadają osobowości prawnej oraz zdolności sądowej. Nie oznacza to jednak, iż postępowanie restrukturyzacyjne nie będzie mogło być prowadzone w stosunku do wspólnika spółki cywilnej. Taka możliwość oczywiście istnieje, jednakże w tej sytuacji ocena zdolności restrukturyzacyjnej będzie się odnosić do wspólnika, a zatem konieczne będzie ustalenie czy posiada on status przedsiębiorcy (w rozumieniu Kodeksu cywilnego). 1
Co istotne, wymienione powyżej podmioty posiadają zdolność restrukturyzacyjną, co jest jednoznaczne z faktem, iż wobec nich może być prowadzone każde postępowanie restrukturyzacyjne (nie tylko postępowanie układowe). Posiadanie zdolności restrukturyzacyjnej to jedno, zaś wybór określonego rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego to drugie. Warto zaś dostosować sposób restrukturyzacji do danego podmiotu, gdyż tylko wtedy będzie możliwe osiągnięcie oczekiwanych skutków w postaci restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika. Powyższe nasuwa pytanie do kogo jest kierowane postępowanie układowe? Udzielenie na nie odpowiedzi wymaga zrozumienia jego specyfiki, ale z pomocą przychodzi chociażby Uzasadnienie do projektu ustawy Prawo restrukturyzacyjne. W założeniu ustawodawcy postępowanie układowe jest przeznaczone dla przedsiębiorców, którzy nie mogą zawrzeć układu ani w drodze postępowania o zatwierdzenie układu zawartego w drodze samodzielnego zbierania głosów, ani przyspieszonego postępowania układowego, dlatego że suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Jednakże podmioty, których suma wierzytelności spornych nie przekracza ww. sumy nie będą mogły skorzystać z niniejszego postępowania wówczas nieuczciwi dłużnicy mogliby wykorzystywać dłuższe postępowanie układowe wyłącznie w celu pokrzywdzenia wierzycieli poprzez uniemożliwienie im prowadzenia egzekucji. Wniosek o otwarcie postępowania układowego Postępowanie układowe, analogicznie jak przyspieszone postępowanie układowe, jest postępowaniem restrukturyzacyjnym o charakterze wyłącznie sądowym, które rozpoczyna złożenie wniosku o jego otwarcie. Wniosek o otwarcie postępowania układowego powinien zawierać: 1) imię i nazwisko dłużnika albo jego nazwę oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku ich braku inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację, miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres, a gdy dłużnikiem jest spółka osobowa, osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną imiona i nazwiska reprezentantów, w tym likwidatorów, jeżeli są ustanowieni, a ponadto w przypadku spółki osobowej imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem; 2
2) propozycje układowe wraz ze wstępnym planem restrukturyzacyjnym oraz odpisami propozycji układowych w liczbie wystarczającej do doręczenia wszystkim wierzycielom; 3) wskazanie miejsc, w których znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika; 4) wykaz wierzycieli z podaniem imienia i nazwiska albo nazwy oraz miejsca zamieszkania albo siedziby, adresu i wysokości wierzytelności każdego z nich, terminów zapłaty, z określeniem, czy wierzytelność objęta jest układem z mocy prawa, czy może zostać objęta układem po wyrażeniu zgody przez wierzyciela oraz czy wierzyciel posiada prawo do głosowania nad układem, a jeżeli nie to wskazanie z jakiego powodu; 5) sumę wierzytelności z wyszczególnieniem sumy wierzytelności objętej układem z mocy prawa oraz sumy wierzytelności, która może zostać objęta układem po wyrażeniu zgody przez wierzyciela; 6) wykaz wierzytelności spornych z podaniem imienia i nazwiska albo nazwy wierzycieli, miejsca zamieszkania albo siedziby, ich adresów i wysokości żądanej przez każdego z nich wierzytelności, terminów zapłaty oraz zwięzłym przedstawieniem podstawy sporu; 7) sumę wierzytelności spornych; 8) informację, czy dłużnik jest uczestnikiem podlegającego prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych w rozumieniu ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami, zwanych dalej systemem płatności oraz systemem rozrachunku papierów wartościowych, lub niebędącym uczestnikiem podmiotem prowadzącym system interoperacyjny w rozumieniu tej ustawy, zwany dalej systemem interoperacyjnym. Ponadto, do wniosku o otwarcie postępowania układowego dołącza się jego odpis oraz dowód uiszczenia opłaty od wniosku w wysokości 1000,00 zł. Do wniosku o otwarcie postępowania układowego nie dołącza się zaś odpisów propozycji układowych. Sąd może także żądać od dłużnika zaliczki na wydatki postępowania. Co istotne, już na etapie postępowania o otwarcie postępowania układowego, sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika. W związku z powyższym dłużnik może złożyć wniosek o zabezpieczenie majątku poprzez zawieszenie 3
postępowań egzekucyjnych prowadzonych w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylenie zajęcia rachunku bankowego, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania układowego. Sąd rozpoznaje powyższy wniosek na posiedzeniu niejawnym w terminie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku, chyba że istnieje konieczność wyznaczenia rozprawy wtedy wniosek rozpoznaje się w terminie sześciu tygodniu. Na postanowienie o odmowie otwarcia postępowania układowego zażalenie przysługuje wyłącznie dłużnikowi. Z kolei w przypadku wydania postanowienia o otwarciu postępowania układowego, legitymację do jego zaskarżenia będzie posiadał wierzyciel w terminie tygodnia od dnia obwieszczenia (w przypadku wierzyciela, którego siedziba lub miejsce zwykłego pobytu w dniu otwarcia postępowania znajdowały się za granicą termin ten wyniesie 30 dni). Przebieg postępowania Zgodnie z art. 271 w zw. z art. 233 Prawa restrukturyzacyjnego, uwzględniając wniosek o otwarcie postępowania układowego, sąd wydaje postanowienie o otwarciu postępowania układowego, w którym: 1) wymienia imię i nazwisko dłużnika albo jego nazwę, miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku ich braku inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację; 2) wyznacza sędziego-komisarza oraz nadzorcę sądowego; 3) oznacza godzinę wydania postanowienia, jeżeli dłużnik jest uczestnikiem podlegającego prawu polskiemu lub prawu innego państwa członkowskiego systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych, lub niebędącym uczestnikiem podmiotem prowadzącym system interoperacyjny. Po ustanowieniu nadzorcy sądowego będzie on zobowiązany w terminie trzydziestu dni od dnia otwarcia postępowania układowego przygotować i złożyć sędziemukomisarzowi spis wierzytelności oraz plan restrukturyzacyjny uwzględniający propozycje restrukturyzacji przedstawione przez dłużnika. Uczestnicy postępowania w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia o sporządzeniu spisu wierzytelności, mogą złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw co do umieszczenia wierzytelności w spisie wierzytelności. Dłużnik będzie mógł złożyć sprzeciw w sytuacji, gdy uprzednio złożył oświadczenie o uznaniu lub odmowie uznania wierzytelności. Nadto, dłużnik lub wierzyciel, który nie został umieszczony w spisie 4
wierzytelności, może złożyć sprzeciw co do pominięcia wierzytelności w spisie. Sprzeciw powinien odpowiadać wymogom wskazanym w art. 92 Prawa restrukturyzacyjnego. Sprzeciw powinien być rozpoznany w terminie dwóch miesięcy od dnia jego wniesienia. Po upływie terminu na wniesienie sprzeciwu lub w przypadku jego złożenia po uprawomocnieniu się postanowienia w przedmiocie sprzeciwu, sędzia-komisarz zatwierdza spis wierzytelności. Tego rodzaju tok postępowania zapewni właściwe ustalenie kręgu podmiotów uprawnionych do głosowania nad układem nawet w sytuacji sporu między uczestnikami postępowania co do istnienia wierzytelności jednocześnie jest to podstawowa różnica pomiędzy przyspieszonym postępowaniem układowym a postępowaniem układowym (będąca oczywiście konsekwencją sumy wierzytelności spornych). Niezwłocznie po złożeniu przez nadzorcę sądowego planu restrukturyzacyjnego oraz zatwierdzeniu spisu wierzytelności sędzia-komisarz wyznacza termin zgromadzenia wierzycieli w celu głosowania nad układem. Sędzia-komisarz o terminie zgromadzenia wierzycieli zwołanego w celu przyjęcia układu zawiadamia wierzycieli umieszczonych w spisie wierzytelności, doręczając im jednocześnie propozycje układowe, informację o podziale wierzycieli umieszczonych w spisie wierzytelności ze względu na kategorie interesów, informację o sposobie głosowania na zgromadzeniu wierzycieli oraz pouczenie o treści przepisów art. 107-110, art. 113 i art. 115-119 Prawa restrukturyzacyjnego. Nadzorca sądowy na zgromadzeniu przedstawi główne założenia planu restrukturyzacyjnego oraz złoży opinię o możliwości wykonania układu (art. 114-115 Prawa restrukturyzacyjnego). Głosowanie nad układem odbywać się będzie na zasadach ogólnych, podobnie jak zatwierdzanie układu. Zgodnie zatem z art. 119 Prawa restrukturyzacyjnego, uchwała zgromadzenia wierzycieli o przyjęciu układu zapada, jeżeli wypowie się za nią większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom. Jeżeli jednak głosowanie nad układem przeprowadza się w grupach wierzycieli, obejmujących poszczególne kategorie interesów, układ zostaje przyjęty, jeżeli w każdej grupie wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli z tej grupy, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności, przysługujących głosującym wierzycielom z tej grupy. Warto mieć także na uwadze, że układ zostaje przyjęty, chociażby nie uzyskał wymaganej większości w niektórych z grup wierzycieli, jeżeli wierzyciele mający łącznie dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom głosowali za przyjęciem układu, a wierzyciele z grupy lub grup, które wypowiedziały się przeciw przyjęciu 5
układu, zostaną zaspokojeni na podstawie układu w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego. Sędzia-komisarz wydaje następnie na zgromadzeniu wierzycieli postanowienie w przedmiocie stwierdzenia przyjęcia układu. Układ, który został przyjęty przez zgromadzenie wierzycieli wymaga jeszcze zatwierdzenia przez sąd. Sąd po przeprowadzeniu rozprawy w celu rozpoznania układu: 1) wydaje postanowienie o zatwierdzeniu układu lub 2) odmawia zatwierdzenia układu, jeżeli narusza on prawo, w szczególności jeżeli przewiduje udzielenie pomocy publicznej niezgodnie z przepisami, albo jeżeli jest oczywiste, że układ nie będzie wykonany lub 3) może odmówić zatwierdzenia układu, jeżeli jego warunki są rażąco krzywdzące dla wierzycieli, którzy głosowali przeciw układowi i złożyli zastrzeżenia lub 4) umarza postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli stwierdzi że układ nie został przyjęty na skutek braku odpowiedniej większości. Na postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu uczestnikom postępowania przysługuje zażalenie, które należy wnieść w terminie dwóch tygodni. Jednakże dla wierzyciela, którego siedziba lub miejsce zwykłego pobytu w dniu wydania postanowienia znajdowały się za granicą, termin do wniesienia zażalenia na postanowienie o zatwierdzeniu układu w części dotyczącej jurysdykcji sądów polskich wynosi trzydzieści dni od dnia obwieszczenia postanowienia o zatwierdzeniu układu w Rejestrze. Po uprawomocnieniu się postanowienia o zatwierdzeniu układu, dłużnik współpracując z wybranym uprzednio przez siebie doradcą restrukturyzacyjnym przystępuje do jego wykonania. Skutki otwarcia postępowania układowego Po otwarciu postępowania układowego: - dłużnik udziela sędziemu-komisarzowi i nadzorcy sądowemu wszelkich potrzebnych wyjaśnień, udostępnia dokumenty dotyczące przedsiębiorstwa i majątku oraz umożliwia nadzorcy sądowemu zapoznanie się przedsiębiorstwem dłużnika, w szczególności z jego księgami rachunkowymi, - w terminie trzydziestu dni od dnia otwarcia postępowania układowego nadzorca sądowy ustala skład masy układowej na podstawie wpisów w księgach dłużnika oraz dokumentów bezspornych, - ustalenie składu masy układowej następuje przez sporządzenie spisu inwentarza, a wraz ze spisem inwentarza dokonuje się oszacowania mienia wchodzącego do masy układowej, 6
- sąd może uchylić zarząd własny dłużnika i ustanowić zarządcę, - mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika staje się masą układową, - obciążenie składników majątku dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed otwarciem postępowania układowego jest niedopuszczalne, - postanowienia umowy zastrzegające na wypadek złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego lub jego otwarcia zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest dłużnik, są nieważne, - postanowienie umowy, której stroną jest dłużnik, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania układowego, jest bezskuteczne w stosunku do masy układowej, - spełnianie przez dłużnika albo zarządcę świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem, jest niedopuszczalne, - potrącenie wzajemnych wierzytelności między dłużnikiem i wierzycielem jest niedopuszczalne, jeżeli wierzyciel stał się dłużnikiem dłużnika po dniu otwarcia postępowania układowego lub będąc dłużnikiem dłużnika, stał się po dniu otwarcia postępowania układowego jego wierzycielem przez nabycie w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed dniem otwarcia postępowania układowego (chyba że nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania układowego), - wypowiedzenie przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika, bez zezwolenia rady wierzycieli, jest niedopuszczalne (niedopuszczalne jest także wypowiedzenie umów kredytu w zakresie środków postawionych do dyspozycji kredytobiorcy przed dniem otwarcia postępowania, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń, umów obejmujących licencje udzielone dłużnikowi oraz gwarancji lub akredytyw wystawionych przed dniem otwarcia postępowania układowego), - istnieje możliwość wszczęcia przez wierzyciela postępowań sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych i przed sądami polubownymi w celu dochodzenia wierzytelności podlegających umieszczeniu w spisie wierzytelności, - nadzorca sądowy wstępuje z mocy prawa do postępowań sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych oraz przed sądami polubownymi, dotyczących masy układowej, 7
- w sprawach cywilnych nadzorca sądowy ma uprawnienia interwenienta ubocznego albo uczestnika postępowania, do którego przepisy o współuczestnictwie jednolitym stosuje się odpowiednio, - w postępowaniach administracyjnych, sądowoadministracyjnych oraz przed sądami polubownymi nadzorca sądowy ma prawa strony, - uznanie roszczenia, zrzeczenie się roszczenia, zawarcie ugody lub przyznanie okoliczności istotnych dla sprawy przez dłużnika bez zgody nadzorcy sądowego nie wywiera skutków prawnych, - postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, wszczęte przed dniem otwarcia postępowania układowego, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania (na wniosek dłużnika lub nadzorcy sądowego sędziakomisarz postanowieniem stwierdza zawieszenie postępowania egzekucyjnego; postanowienie to doręcza się również organowi egzekucyjnemu). Skutki uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu Z kolei po uprawomocnieniu się postanowienia o zatwierdzeniu układu w postępowaniu układowym: - postępowania zabezpieczające i egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi w celu zaspokojenia wierzytelności objętych układem ulegają umorzeniu z mocy prawa; - zawieszone postępowania zabezpieczające i egzekucyjne prowadzone przeciwko dłużnikowi w celu zaspokojenia wierzytelności nieobjętych układem mogą zostać podjęte na wniosek wierzyciela; - tytuły wykonawcze lub egzekucyjne, obejmujące wierzytelności objęte układem, tracą wykonalność z mocy prawa. - stronom przysługuje prawo wytoczenia powództwa o ustalenie, że tytuły wykonawcze lub egzekucyjne utraciły wykonalność. Pojęcia: doradca restrukturyzacyjny osoba występująca w postępowaniu restrukturyzacyjnym jako nadzorca układu, nadzorca sądowy lub zarządca w zależności od rodzaju postępowania 8
propozycje układowe sposób restrukturyzacji zobowiązań dłużnika, który może polegać w szczególności na odroczeniu terminu płatności, rozłożeniu spłaty na raty, zmniejszeniu wysokości zobowiązania, konwersji wierzytelności na udziały lub akcje, zmianie, zamianie lub uchyleniu prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność sąd sąd restrukturyzacyjny, sąd rejonowy sąd gospodarczy właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika sędzia-komisarz sędzia wykonujący czynności sądowe w postępowaniu po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego spis wierzytelności wykaz zobowiązań dłużnika obejmujący wierzytelności osobiste w stosunku do dłużnika powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego uczestnik postępowania dłużnik; wierzyciel osobisty dłużnika, któremu przysługuje wierzytelność bezsporna; wierzyciel osobisty dłużnika, któremu przysługuje wierzytelność sporna i który uprawdopodobnił swoją wierzytelność oraz został dopuszczony do udziału w sprawie przez sędziego-komisarza wierzytelność sporna wierzytelność w stosunku do której toczy są procesy sądowy albo postępowanie administracyjne; wierzytelność której istnieniu lub wysokości w sposób wyraźny zaprzecza dłużnik (np. składając zastrzeżenia co do ujęcia jej w spisie wierzytelności) zdolność restrukturyzacyjna zdolność do bycia podmiotem w stosunku do którego może być wszczęte jedno z postępowań restrukturyzacyjnych (postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne) stan prawny na dzień 20.03.2017 r. 9