Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii Tom 3
NR 2757
Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii Tom 3 redakcja naukowa ARTUR REJTER Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2010
Redaktor serii: Językoznawstwo Polonistyczne OLGA WOLIŃSKA Recenzent RADOSŁAW PAWELEC Publikacja będzie dostępna po wyczerpaniu nakładu w wersji internetowej Śląska Biblioteka Cyfrowa: www.sbc.org.pl
Spis treści Wprowadzenie (ARTUR REJTER) 9 Część pierwsza Leksyka od gniazd słowotwórczych do pól semantycznych BARBARA MITRENGA Gniazdo słowotwórcze przymiotnika gorzki w historii języka polskiego 13 KRZYSZTOF GRUDNIK Rozwój gniazda słowotwórczego rdzenia czar 25 KRZYSZTOF WAŚKOWSKI Przemiany gniazd słowotwórczych z bazowymi nazwami zwierząt 36 KINGA KNAPIK Czasowniki epistemiczne wyrażające przypuszczenie w polszczyźnie XVI XVIII wieku 45
6 Spis treści OLIWIA ADAMEK ANDRZEJEWSKA Nazwy aktu obelgi w dawnej polszczyźnie 57 JOANNA KRUK Analiza semantyczna leksemów oznaczających dowcip w historii języka polskiego 67 AGNIESZKA EWA PIOTROWSKA Polisemia czasownika przebaczyć i jego derywatów w polszczyźnie (na materiałach słownikowych) 78 EWA ZASADA Rozwój semantyczny leksemu ewangelia 94 Część druga W stronę tekstu styl, gatunek, dyskurs IWONA SŁOMAK Militarne metafory w tytułach utworów dewocyjnych późnego baroku 109 BEATA STEFANIAK Leksyka pola semantycznego barw w anonimowym przekładzie Adona Giambattisty Marina 119 KRYSPINA PARWICKA Językowy portret złodzieja w Worku Judaszow Sebastiana Fabiana Klonowica 131 JOANNA PRZYKLENK Perswazyjność polskiej dydaktyki oświeceniowej na przykładzie Powinności nauczyciela Grzegorza Piramowicza 142
Spis treści 7 KAROLINA LISCZYK Co nam zostało z tych lat? Przyczynek do analizy porównawczej osiemnasto i dwudziestowiecznych listów miłosnych 156 KATARZYNA MAZUR Z badań nad dyskursem szaradziarskim 169 Część trzecia Historia języka w dydaktyce ALICJA PODSTOLEC Historia języka w szkole nieobecność tylko pozorna 183
Wprowadzenie S ekcja Historycznojęzykowa Studenckiego Koła Naukowego Językoznawców działa od początku 2003 roku. W tym czasie odbyło się wiele spotkań, także wyjazdowych, zorganizowano trzy konferencje, współorganizowano jedną. Materiały z dwu poprzednich konferencji pt. Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii opublikowało Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego tom pierwszy w 2006 roku, drugi w 2008. Książki te cieszą się dużym powodzeniem w środowiskach językoznawczych w całym kraju i są ważnym dowodem aktywności młodego pokolenia lingwistów z Uniwersytetu Śląskiego. Prace zgromadzone w niniejszej publikacji w większości zostały wygłoszone w formie referatów podczas III konferencji studentów, doktorantów i młodych doktorów nt. Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, zorganizowanej w kwietniu 2008 roku przez Sekcję Historycznojęzykową Studenckiego Koła Naukowego Językoznawców Uniwersytetu Śląskiego. Jedna z uczestniczek konferencji, Agnieszka Ewa Piotrowska, reprezentuje inną uczelnię Uniwersytet Warszawski. Kilka artykułów znalazło się w książce dzięki rekomendacji pracowników naukowych, którzy wysoko ocenili teksty przygotowane wcześniej jako prace zaliczeniowe lub fragmenty prac magisterskich i postanowili uhonorować ich autorów publikacją. Podobnie jak w przypadku dwu poprzednich tomów, tematyka prezentowanych artykułów odzwierciedla główne kierunki badawcze dotyczące polszczyzny wieków dawnych, obecne w programie naukowym Instytutu Języka Polskiego katowickiej uczelni. Są to, z jednej strony, szeroko zakrojone dociekania nad słownictwem polszczyzny w aspekcie jego przeobrażeń oraz z drugiej refleksja nad
10 Wprowadzenie tekstem, zarówno jako fenomenem strukturalnym, stylistycznym, jak i genologicznym czy dyskursywnym. Należy zaznaczyć, że autorzy przyjęli różne perspektywy badawcze, różne też postawili sobie cele, co skutkowało ciekawymi wnioskami dotyczącymi przemian w wybranych obszarach polszczyzny. W wypadku analiz leksyki (część pierwsza) koncentrowano się na zmianach semantycznych poszczególnych leksemów, ale również poddano obserwacji przeobrażenia w obszarze wybranych gniazd słowotwórczych, wreszcie podjęto problem ewolucji pól semantycznych. W części drugiej zostały zgromadzone prace, których podstawą badawczą jest tekst jako materiał służący analizom stylistycznym, pragmatycznym czy genologicznym. Tutaj także widoczna jest różnorodność podejścia do problematyki badawczej oraz interdyscyplinarność prowadzonych obserwacji, tak charakterystyczna dla współczesnej humanistyki. Tom zamyka część trzecia, w której znalazł się jeden tekst poświęcony dydaktycznemu wymiarowi historii języka polskiego problemowi ważkiemu, stanowiącemu o praktycznym wymiarze refleksji akademickiej. Na szczególne uznanie zasługuje podjęcie przez młodych autorów tematyki historycznojęzykowej, czyli niełatwej oraz niewdzięcznej, wymagającej starannego i niejednokrotnie żmudnego gromadzenia materiału badawczego, problematyki szczególnej, bo mniej popularnej we współczesnym językoznawstwie. Autorzy niniejszego tomu po raz kolejny udowodnili, że historia języka jest dziedziną pasjonującą, może stanowić wyzwanie również dla badaczy rozpoczynających swą przygodę z nauką. Prezentowany zbiór jest zatem dowodem na żywotność historii języka jako nauki i potrzebę prowadzenia dalszych badań w jej zakresie. Potrzeba publikacji dokonań młodych adeptów nauki jest ważna co najmniej z dwóch powodów: pozwala im otrzymać naukowe szlify, ale również wskazuje perspektywy rozwoju katowickiego językoznawstwa historycznego jako jednej z czołowych dziedzin badawczych śląskiej polonistyki. Artur Rejter
Redaktor KATARZYNA WIĘCKOWSKA Projektant okładki PAULINA TOMASZEWSKA-CIEPŁY Redaktor techniczny MAŁGORZATA PLEŚNIAR Korektor LIDIA SZUMIGAŁA MIROSŁAWA ŻŁOBIŃSKA Copyright 2010 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-226-1921-6 Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowice www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Ark. druk. 12,25. Ark. wyd. 11,0. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 17 zł Łamanie: Pracownia Składu Komputerowego Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Spółka Jawna ul. Brzeska 4, 87-800 Włocławek