PROGRAMOWANIE GRAFICZNE W STEROWANIU INTELIGENTNĄ INSTALACJĄ ELEKTRYCZNĄ

Nr 3(94) - 2011 Rynek Energii Str. 1 PROGRAMOWANIE GRAFICZNE W STEROWANIU INTELIGENTNĄ INSTALACJĄ ELEKTRYCZNĄ Marek Horyński Słowa kluczowe: wizualizacja, programowanie, magistrala, instalacja inteligentna, sterowanie Streszczenie. Nowoczesne systemy sterowania, które często określone są, jako automatyka, zaczęły pojawiać się w ofercie producentów osprzętu elektroenergetycznego w ostatnim 20-leciu ubiegłego wieku. Ciągły wzrost wymagań dotyczących komfortu, bezpieczeństwa, oszczędności energii we współczesnych budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej, połączony z rozwojem elektroniki oraz informatyki, przyczynił się do opracowywania informatycznych systemów wspomagających zarządzanie w instalacjach budynkowych. Artykuł dotyczy zagadnienia sterowania inteligentnymi instalacjami elektrycznymi z wykorzystaniem elementów programowania graficznego. Wizualizacja jest podstawowym elementem informującym użytkownika systemu o stanie automatyki, dzięki któremu może on komunikować się i oddziaływać na sterowane obiekty. Wśród tych systemów wyróżniające miejsce zajmuje KNX, który jest efektem konwergencji trzech protokołów i rozwijających je organizacji: EIB, EHS oraz BatiBUS - BCI, Batibus Club International. 1. WSTĘP W dzisiejszych czasach coraz większą rolę w życiu człowieka odgrywają systemy i instalacje sieciowe. Są to sieci komputerowe, teleinformatyczne, telekomunikacyjne oraz sieci i układy sterowania. Użytkownicy korzystając z nich często nie zdają sobie z tego sprawy jak skomplikowane obiekty są przez nich obsługiwane. Ta pozorna prostota wynika niejednokrotnie nie tylko ze zwykłej niewiedzy, ale również z zastosowania tzw. przyjaznego interfejsu użytkownika, który oprócz ułatwienia mu komunikacji z systemem automatyki, pozwala zapomnieć o jej złożoności. Instalacje automatyki mają szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia. Mają jedną wspólną cechę, poprawiają człowiekowi komfort życia. Jedną z najtrafniejszych definicji pojęcia budynku inteligentnego jest wprowadzone przez P. Robathan w książce pt. Intelligent Buildings Guide określenie, iż Inteligentny budynek dostarcza produktywne oraz kosztowo-efektywne otoczenie w celu optymalizacji czterech podstawowych elementów struktury, systemów, usług oraz zarządzania i ich wzajemnych zależności [6]. Budynek inteligentny wspomaga właścicieli budynku, kadry zarządzające oraz użytkowników w realizacji ich celów w płaszczyźnie kosztów, komfortu, bezpieczeństwa oraz marketingu [3]. 2. BUDYNEK INTELIGENTNY A OCHRONA ŚRODOWISKA Ochrona środowiska w budownictwie jest zagadnieniem interdyscyplinarnym. Dotyczy problematyki pozyskiwania źródeł energii, środowiska naturalnego i zabudowanego. Budynek jest źródłem zanieczyszczeń i niszczenia środowiska naturalnego w trakcie jego eksploatacji oraz zużywane są dobra nieodnawialne. Energooszczędność budynków jest jednym z ważniejszych zagadnień ochrony środowiska w budownictwie. Może być uzyskiwana drogą pasywną poprzez odpowiednie projektowanie budynków, a także poprzez systemy aktywne wykorzystujące nowe technologie budynkowe. Nowoczesne technologie wykorzystywane w budynkach z systemem KNX dają szansę oszczędzania energii i wody w mieszkalnictwie w następującym zakresie: 10-50 % w ogrzewaniu i klimatyzowaniu mieszkań, 10-50 % w zużyciu wody, 30-50 % w chłodzeniu, 30-50 % w oświetleniu. 3. SYSTEM MAGISTRALNY KNX Głównym zastosowaniem klasycznej instalacji jest dostarczenie energii elektrycznej do odbiorników znajdujących się wewnątrz i na zewnątrz budynków oraz zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacji tej instalacji poprzez zabezpieczenie jej przed niekorzystnymi skutkami zjawisk związanych z przesyłem energii, głównie przepięć i zwarć. Natomiast w instalacji inteligentnej KNX, w topologii linii elementy magistrali połączone są do przewodu magistrali. Ta topologia jest bardzo prosta w realizacji oraz oczywiście nie generuje zbyt dużych nakładów w długości przewodu magistralnego, ale ma dwie zasadnicze wady. Po pierwsze topologia magistrali należy do najwolniejszych ponieważ dostęp do medium, jakim jest przewód magistralny, może mieć w danej chwili tylko jedno urządzenie a pozostałe

Str. 2 Rynek Energii Nr 3(94) - 2011 muszą czekać aż medium będzie wolne. Nie ma technicznej możliwości, aby jednocześnie transmitowane były dwa lub więcej sygnałów. Drugą wadą dość oczywistą z punktu widzenia inżyniera jest mała odporność na uszkodzenia w porównaniu z innymi topologiami. Jeśli przewód magistralny ulegnie uszkodzeniu to prawdopodobnie duża część systemu lub nawet cały system przestanie działać, zależy to od rodzaju uszkodzenia i od jego lokalizacji w systemie [2,3,4]. Topologią nadrzędną do magistrali jest topologia drzewiasta. Jest ona rozwinięciem topologii magistrali. Pojedyncza gałąź jest linią, do której podłączone są elementy magistralne. Podobnie jak w przypadku drzewa od linii rozchodzą się gałęzie, które mogą dalej rozgałęziać się jak od pnia rozchodzą się gałęzie. Jedynym ograniczeniem jest długość linii, która nie może przekraczać 1000 m. Linie podobnie jak gałęzie nie mogą się zapętlić, to znaczy nie mogą wracać i łączyć się ze sobą w innym miejscu lub z innymi gałęziami czy z pniem. W systemie KNX struktura topologii drzewiastej ma 3 poziomy. Podstawowym elementem jest segment linii, w którym może się znajdować do 64 urządzeń magistralnych. Dla rozszerzenia linii o dodatkowy segment z 64 urządzeniami magistralnymi oraz o dodatkową długość 1000 m kabla magistralnego wymagane jest zastosowanie specjalnego urządzenia repetytora liniowego. Umożliwia on rozszerzenie linii o dodatkowe 3 segmenty (rys. 1). Poszczególne linie połączone są ze sobą za pośrednictwem specjalnych urządzeń zwanych sprzęgłami liniowymi i tworzą tak zwaną linię główną. Do jednej głównej linii może być podłączonych do 15 linii. Cała taka struktura tj. linia główna i od 1 do 15 linii z podłączonymi do nich elementami tworzy tak zwany obszar. Poszczególne obszary również można łączyć ze sobą za pomocą sprzęgieł obszarowych. Połączone obszary tworzą linię obszarową, do której może być połączonych 15 obszarów. Jest to najwyższy poziom struktury systemu tworzony z linii obszarowej i jej obszarów. W linii obszarowej można umieścić 49 urządzeń magistralnych. Liczbę tę otrzymuje się odejmując od 64 - maksymalnej liczby urządzeń magistralnych w segmencie linii możliwą liczbę użytych sprzęgieł obszarowych - 15. Rys. 1. Pełne rozszerzenie linii magistralnej o 3 dodatkowe segmenty Podstawową jednostką informacji w systemie KNX jest telegram, który ma ściśle określoną budowę. Omawiając transmisję w tym systemie należy pamiętać, że jest to asynchroniczna transmisja szeregowa. Zanim telegram zostanie wysłany z jednego urządzenia do drugiego zostaje on podzielony na jeszcze mniejsze porcje informacji zwane pakietami (ramkami) o długości 8 bitów, czyli jednego bajta (1B). Do tych 8 bitów należy jeszcze dołożyć bit startu, bit parzystości i bit stopu - razem 11 bitów, co warunkuje rodzaj transmisji. Na strukturę telegramu składa się nagłówek, rdzeń i część kontrolna (rys. 2). Rys. 2. Struktura telegramu w standardzie KNX [6] W nagłówku umieszczone są: adres nadawcy, który jest jego adresem fizycznym, adres grupowy odbiorcy oraz dane sterujące. W danych sterujących natomiast znajduje się między innymi priorytet telegramu, licznik kontrolny, który zapobiega zapętlaniu się pakietów oraz informacja o długości telegramu. W systemie KNX występują cztery priorytety: funkcje systemowe - są najważniejsze i ich priorytet jest najwyższy, funkcje alarmowe - zawierają informacje alarmowe, sterowanie ręczne - pakiety rozkazów sterowania ręcznego, sterowanie automatyczne najniższy priorytet.[2] Integralną częścią telegramu jest rdzeń, który zawiera właściwą informację użyteczną. W zależności od rodzaju może on mieć stałą lub zmienną długość.

Nr 3(94) - 2011 Rynek Energii Str. 3 Ostatnia część telegramu to część kontrolna, zawarte w niej są informacje na podstawie, których odbiorca może stwierdzić czy dany telegram został prawidłowo odebrany i nie zawiera błędów. W zasadzie każda ramka zawiera bit parzystości, który służy do kontroli poprawności transmisji bitów ramki, lecz nie wyklucza on wszystkich błędów, dlatego dodatkowa kontrola jest konieczna. Cały telegram może mieć zmienną długość i składać się z od 8 do 23 pakietów. Strukturę telegramu przedstawia poniższy rys. 3. Rys. 3. Struktura pakietu danych oraz relacje czasowe podczas wymiany danych w systemie KNX [2,6] Urządzenia KNX dzielimy na trzy podstawowe grupy [8,10,11,13], które omówiono poniżej. 1. Aktory - urządzenia wykonawcze, które realizują zgodnie z wgraną aplikacją, polecenia sensora. Poleceniami sensora są przez niego wysłane telegramy, które są zaadresowane do aktora za pomocą adresu grupowego, bądź indywidualnego adresu fizycznego aktora. Telegram w bloku danych zawiera parametry do prawidłowego wykonania zaprogramowanej akcji. Ważnymi urządzeniami magistralnymi zaliczającymi się do grupy aktorów są: wyjścia binarne realizują sterowanie odbiornikami na zasadzie pracy dwustanowej na zasadzie włącz/wyłącz, najczęściej używane są do załączania wentylatorów, oświetlenia itp., aktory żaluzji i rolet realizują sterowanie napędami rolet, żaluzji, rozwijanych ekranów, posiadają dwa tryby pracy: ciągła i krokowa, aktory sterowania oświetleniem do tej grupy zalicza się urządzenia realizujące sterowanie oświetleniem, urządzenia sterujące ogrzewaniem, klimatyzacją i wentylacją w tej grupie występują np. napędy do sterowania zaworów grzejnikowych, napędy przepustnic w wentylacji. 2. Sensory - urządzenia KNX, które wskutek działania czynnika zewnętrznego formułują polecenie zgodnie z wgraną aplikacją i wysyłają je magistralą do określonych aktorów. Formułowane polecenie zawiera adres grupowy, bądź fizyczny urządzeń wykonawczych oraz szereg parametrów potrzebnych do prawidłowego wykonania polecenia. Wszystkie urządzenia magistralne linii, w której nadano telegram nasłuchują magistralę. Stosownie do tego czy były jego adresatami, czy też nie, odczytują go lub ignorują. Jeśli telegram jest adresowany poza daną linię, jest on przepuszczany dalej do innych linii poprzez sprzęgła, które mają zapisane dane adresata w swoich tablicach filtrów. Najczęściej spotykanymi sensorami w systemie są: przyciski sterownicze, wejścia binarne, urządzenia sterowania ogrzewaniem, czujniki wielkości fizycznych, urządzenia nadzoru i powiadamiania, urządzenia zdalnego sterowania. 3. Urządzenia systemowe służą do zapewnienia prawidłowej pracy urządzeń magistralnych. Zalicza się do nich: zasilacze zespolone z cewką, sprzęgła i repetytory liniowe oraz złącza do komunikacji instalacji z komputerem. Dla właściwej konfiguracji i prawidłowego funkcjonowania systemu KNX istotne znaczenie ma adresowanie. Występują 2 rodzaje adresów - fizyczne i grupowe (logiczne). W obrębie instalacji KNX adres fizyczny musi być indywidualny. Identyfikuje on jednoznacznie dany element magistrali oraz określa miejsce jego podłączenia w strukturze systemu. Adres ten zapisuje się w formacie O.L.E, gdzie: O jest numerem obszaru (od 0 do 15, ale nr 0 przeznaczony jest dla elementów umieszczonych na linii obszarowej), L jest numerem linii (od 0 do 15, ale nr 0 przeznaczony jest dla elementów umieszczonych na linii głównej), E jest numerem elementu w danej linii (od 1 do 255). W danej instalacji może znajdować się tylko jedno urządzenie magistralne z niepowtarzalnym adresem. Próba nadania urządzeniu już istniejącego adresu fizycznego jest sygnalizowana jako błąd i blokowana przez program narzędziowy ETS. W instalacji KNX komunikacja między urządzeniami odbywa się za pomocą adresów grupowych. Można je podzielić na adresy 2-poziomowe, składające się z grupy głównej i podgrupy i 3-poziomowe, formatu grupa główna, grupa średnia, podgrupa. Adres grupowy typu 0/0/0 jest zarezerwowany dla wiadomości transmisyjnych, które są telegramami wysyłanymi do wszystkich dostępnych urządzeń magistralnych. Projektant decyduje o sposobie interpretacji struktury grup adresowych i jej poziomach (rys. 4).

Str. 4 Rynek Energii Nr 3(94) - 2011 Rys. 4. Sposób określania adresów grupowych W przypadku przedstawionym na rys. 4 po naciśnięciu przycisku nr 1 obie lampy zadziałają, ponieważ mają adres grupowy zgodny z adresem przycisku. Po naciśnięciu przycisku nr 2 zadziała tylko lampa nr 1 ponieważ jej drugi adres grupowy 1/1/2 jest zgodny z adresem tego przycisku, stan lampy nr 2 nie zmieni się. Przy używaniu grupy głównej 14 lub 15 należy zwrócić uwagę na fakt, że te adresy grupowe nie są filtrowane przez sprzęgło. Wpływa to na dynamikę systemu magistralnego. 4. ROLA AUTOMATYKI W ZARZĄDZANIU ZASOBAMI OBIEKTOWYMI W ostatnich latach w obrębie obiektów zaczyna współistnieć od kilku do kilkunastu systemów. Wymagają one zasilania oraz integracji w jednym spójnym organizmie, który może zarządzać wszelkimi zasobami w obrębie obiektu. Zasobami są: ciepło, energia elektryczna, woda użytkowa, woda technologiczna, dostęp do pomieszczeń, system informacyjny, systemy pomiarowe itp. Zasoby obiektowe klasyfikujemy według kryterium podziału na zasób przyporządkowany danej osobie i zasób przyporządkowany danej powierzchni. Zgodnie z tym podziałem odbywa się dystrybucja zasobów w obrębie obiektu. Przydział ww. zasobów odbywa stosownie do specyfiki danego obiektu, wg kryteriów ustalonych przez właściciela obiektu, bez naruszenia ogólnie obowiązujących norm prawnych i technicznych. Ogromną rolę przy dystrybucji ww. zasobów spełnia automatyka budynkowa. W inteligentnym domu wszystkie te systemy współgrają ze sobą w celu zapewnienia użytkownikom jak największego komfortu i bezpieczeństwa przy jak najmniejszym zużyciu zasobów. Jednym z rozwiązań dedykowanych dla inteligentnych budynków jest HomeAssistant. Jest to otwarta platforma programowa wprowadzona przez stowarzyszenie KONNEX, przeznaczona do wizualizacji oraz zarządzania niewielkimi systemami automatyki (głównie domy jednorodzinne) opartymi o standard KNX. Integruje ona w obrębie jednej aplikacji rozwiązania programowe pochodzące od różnych producentów. Oprogramowanie HomeAssistant jest wykorzystywane przeważnie w centralnym systemie zarządzania budynkiem BMS, przeznaczonym dla komputerów klasy PC, wyposażonych w konwencjonalne monitory (CRT, LCD) bądź dotykowe panele kontrolne, pracujący w oparciu o system operacyjny Microsoft Windows. Umożliwia ono obsługę oraz parametryzację zainstalowanych w danym obiekcie modułów magistralnych, archiwizację stanów alarmowych wywołanych np. awarią elementu, błędem transmisji, oraz prezentację informacji przekazywanych za pośrednictwem magistrali na ekranach synoptycznych. Komunikacja oprogramowania z systemem automatyki KNX odbywa się za pośrednictwem standardowego interfejsu szeregowego RS232. Wymiana danych, dotyczących stanu urządzeń magistralnych, odbywa się na zasadzie nasłuchu magistrali systemowej, jak również odczytu stanu określonych na etapie konfiguracji grup adresowych. HomeAssistant umożliwia ponadto integrację instalacji niezwiązanych w sposób bezpośredni z systemem automatyki KNX za pośrednictwem dodatkowych interfejsów, zainstalowanych w jednostce centralnej. 5. PROGRAMOWANIE GRAFICZNE W AUTOMATYCE Programowanie z użyciem interfejsów graficznych nazywane jest programowaniem graficznym. Graficzne interfejsy zawierają specjalną siatkę, na której umieszcza się elementy wybrane przez projektanta. Po utworzeniu graficznej reprezentacji programu, diagram może być przetłumaczony lub skompilowany w wykonywalny program lub uruchomiony bezpośrednio. Program składa się z połączonych ze sobą węzłów operacyjnych a wykonywanie programu określa przepływ danych pomiędzy nimi. Każdy węzeł (w postaci odpowiedniej ikony) posiada wejścia odpowiadające za wprowadzanie danych wejściowych do węzła-funkcji oraz wyjścia, którymi są wyprowadzane dane wyjściowe z funkcji.

Nr 3(94) - 2011 Rynek Energii Str. 5 Środowisko LabView LabView (ang. Laboratory Virtual Instrument Engineering Workbench) jest graficznym językiem programowania, w którym do tworzenia aplikacji używa się ikon zamiast linii kodu. LabView wykorzystuje graficzne programowanie przepływu danych pomiędzy punktami węzłowymi oraz operacje matematyczne na danych [9]. Aplikacje LabView noszą nazwę instrumentów wirtualnych z powodu ich podobieństwa do fizycznych urządzeń pomiarowych, jak np. oscyloskopy czy mierniki. Podstawowymi elementami LabView są: pulpit, diagram oraz złącza. Pulpit wizualnie odpowiada rozwiązaniom płyt przednich urządzeń pomiarowych. Diagram to zapis kodu programu w języku graficznym G. Złącze definiuje wejścia i wyjścia podprogramu i tym samym umożliwia wykonanie odpowiednich połączeń w diagramie programu wykorzystującego go, jako podprogram. Do jego zapisu wykorzystuje się końcówki, węzły, przewody oraz konstrukcje sterujące. Kolejność wykonania operacji przez węzły diagramu jest określona przepływem danych [9, 14,15,16]. Panel czołowy jest interfejsem użytkownika. Programista może umieścić na nim elementy wejściowe - służące do wprowadzania danych, parametrów pracy aplikacji, jak np. wejścia numeryczne, pokrętła, suwaki, przyciski oraz elementy wyjściowe - służące do prezentacji wyników działania aplikacji, jak np. wyjścia liczbowe, wskaźniki wzorowane na miernikach analogowych, lampki. Środowisko to zostało przeznaczone dla użytkowników preferujących programowanie za pomocą symboli graficznych służących do tworzenia przyrządów wirtualnych (VI). Rys. 5. Przykładowy diagram programu VI [9] Tworzenie podprogramów symulujących działanie urządzeń magistralnych systemu KNX wymaga oprócz znajomości tego systemu biegłości w posługiwaniu się środowiskiem LabView. Przykładowy diagram podprogramu symulującego działanie wejścia binarnego został przedstawiony na poniższym schemacie (rys. 6). Rys. 6. Diagram podprogramu symulującego działanie wejścia binarnego US/U 4.2 [6]

Str. 6 Rynek Energii Nr 3(94) - 2011 Dużo mniejsze wymagania potencjalnym użytkownikom stawiają gotowe narzędzia do zarządzania inteligentnymi budynkami, np. Tebis Vizualization bądź EisBear, które pozwalają na tworzenie własnych ekranów synoptycznych, definiowanie związków pomiędzy zastosowanymi kontrolkami oraz wskaźnikami (binarnymi, liczbowymi, tekstowymi), określanie poziomu uprawnień użytkowników sytemu itp. przeznaczonych dla serwerów OPC, generowanych za pośrednictwem programu ETS. Kolejny moduł Runtime PC pozwala na prezentację zaprojektowanego systemu wizualizacji (rys. 8). Rys. 7. Architektura programu EisBär [1] Konfiguracja aplikacji w tych programach opiera się na danych KNX importowanych z programu narzędziowego ETS oraz prostego przeciągania elementów (drag-and-drop). Do uruchomienia nie jest konieczna znajomość metod programowania. Import danych z programu ETS ułatwia pracę zarówno podczas prac konfiguracyjnych, jak i podczas zmian wprowadzanych w trakcie eksploatacji systemu. Pakiet EisBär składa się z trzech podstawowych modułów: edytora projektów systemu wizualizacji, programu Runtime PC oraz Runtime CE. Do uruchomienia nie jest konieczna znajomość metod programowania. Pierwszy spośród wymienionych modułów, oprócz podstawowych elementów kontrolnych oraz wizualizacyjnych, wyposażony został w biblioteki programowe pozwalające m.in. na: wykonywanie rozmów telefonicznych za pośrednictwem protokołu IP (Voice over IP), informowanie użytkownika o zdefiniowanych uprzednio zmianach stanu urządzeń za pośrednictwem wiadomości SMS, poczty elektronicznej, faksu (SMS Voice, E-mail, Fax), monitoring w formie migawek obrazu z zainstalowanych kamer (Kamera Archiv), obsługę urządzeń na podczerwień (IRTrans). Proces projektowania wizualizacji za pomocą edytora EisBär jest w znacznym stopniu ułatwiony dzięki możliwości importu plików konfiguracyjnych, Rys. 8. Przykładowe okno modułu EisBär Runtime PC Jest on wykorzystywany podczas normalnej pracy systemu na komputerze PC. Natomiast moduł Runtime CE jest odwzorowaniem modułu Runtime PC dla urządzeń pracujących w oparciu o system operacyjny Windows CE. 6. PODSUMOWANIE Instalacja inteligentna jest specyficznym rodzajem instalacji elektrycznej. Projektując jej układy można zastosować różne narzędzia programowe, np. AutoCad, ETS lub LabView. Programy typu AutoCad pozwalają na sprawne wykonywanie złożonych schematów instalacji elektrycznych, w tym inteligentnych. Natomiast program narzędziowy ETS jest niezbędny do zaprojektowania i uruchomienia instalacji KNX. Środowisko programistyczne LabView National Instruments pozwala na stworzenie uniwersalnego systemu, dzięki któremu można zarządzać inteligentnym budynkiem. Umożliwia on również realizację funkcjonalnych systemów wizualizacji, pozwalających na prezentację stanu oraz kontrolę urządzeń magistralnych sytemu KNX. Pakiety narzędziowe, np. Tebis Vizualization lub EisBear są istotnym uzupełnieniem pracowni projektowych integratorów instalacji inteligentnych. Ponadto dzięki zastosowanych w nich rozwiązaniach współczesna instalacja elektryczna staje się coraz bardziej interaktywna i przystępna dla użytkowników, którzy nie zawsze muszą posiadać specjalistyczne wykształcenie.

Nr 3(94) - 2011 Rynek Energii Str. 7 LITERATURA [1] Alexander Maier GmbH. Materiały katalogowe firmy. Oprogramowanie EisBär, 2010. [2] EIBA/Konnex Org. EIB Installation Bus.: Project Enginnering for EIB/KNX Installations, edycja 4 poprawiona. Bruksela, Belgia 1998. [3] Horyński M.: Instalacje elektryczne EIB w inteligentnym domu komunikacja bezprzewodowa. Przegląd Elektrotechniczny Nr 3, 2008. [4] Kapica J., Ścibisz M.: Wykorzystanie środowiska LabView do tworzenia instrumentów wirtualnych wspomagających pomiary w inżynierii rolniczej. Inżynieria Rolnicza 2(90)/2007. [5] Leńczuk E.: Projekt aplikacji w Javie jako wieloplatformowe narzędzie do zdalnego sterowania inteligentnym domem w systemie EIB TP. Praca magisterska. Politechnika Lubelska, 2010. [6] Luchowski G.: Systemy informatyczne do wizualizacji pracy instalacji w budynku inteligentnym. Praca magisterska. Politechnika Lubelska, 2009. [7] Materiały katalogowe firmy ABB Polska. 2010. [8] Mikulik J: Europejska Magistrala Instalacyjna. Rozproszony system sterowania bezpieczeństwem i komfortem. COSIW, Warszawa 2008. [9] Materiały National Instruments. Program LabView. 2005, 2009. [10] Petykiewicz P. Nowoczesna instalacja elektryczna w inteligentnym budynku. COSiW SEP, Warszawa 2001. [11] PN-EN 50090: Domowe i budynkowe systemy elektroniczne (HBES) norma wieloarkuszowa. [12] Borkowski P.: Podstawy integracji systemów zarządzania zasobami w obrębie obiektu. Praca zbiorowa. Politechnika Łódzka, 2009. [13] Strojny J.: Podręcznik INPE dla elektryków. Zeszyt 10 Instalacja elektryczna w systemie KNX/EIB. Warszawa 2004. [14] Ścibisz M.: Zastosowanie środowiska LabView do symulacji pracy panela operatorskiego maszyny rolniczej. Inżynieria Rolnicza 7(105)/2008. [15] Świsulski D.: Systemy pomiarowe laboratorium. Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2001. [16] Tłaczała W.: Środowisko LabView w eksperymencie wspomaganym komputerowo. WNT, Warszawa 2002. GRAPHICAL PROGRAMMING IN THE SCOPE OF INTELLIGENT ELECTRIC SYSTEM CONTROL Key words: visualization, programming, data bus, intelligent system, control Summary. The first modern control systems frequently defined as the automatic control engineering appeared in the range of products offered by the electric power equipment manufacturers in last decades of 20th century. Continuously increasing requirements associated with the comfort, safety and energy saving in modern residential and public utility buildings as well as simultaneous development in the scope of electronics and information technology contributed to the creation of IT systems supporting the building systems management. The present paper describes the problem of control for so called intelligent electric systems using the graphical programming elements. All these systems are colloquially called the intelligent electric systems. The visualization is the basic element informing the system user about the automatic control system status in order to enable the communication with and the impact on the objects being controlled for their user. KNX created as a result of convergence of three protocols and of their developing organizations i.e. EIB, EHS and BatiBUS - BCI, Batibus Club International belongs to the leaders among these systems. Marek Horyński, dr inż., jest adiunktem zatrudnionym w Katedrze Inżynierii Komputerowej i Elektrycznej Politechniki Lubelskiej. Zakres jego zainteresowań obejmuje m.in. problematykę automatyki budynkowej, systemy BMS, projektowanie inteligentnych instalacji elektrycznych oraz pomiary właściwości elektrycznych dielektryków niejednorodnych. Ponadto posiada uprawnienia budowlane do projektowania instalacji elektroenergetycznych oraz certyfikat KNX projektanta i wykonawcy inteligentnych instalacji elektrycznych. W ramach prowadzonej działalności zawodowej jest również współorganizatorem specjalistycznych szkoleń z inteligentnych instalacji elektrycznych. E-mail: m.horynski@pollub.pl