Rejent" rok 6 nr 9(65) wrzesień 1996 r. Jerzy Jacyszyn Wybrane problemy prawne jednoosobowych spółek Skarbu Państwa uczestniczących w narodowym funduszu inwestycyjnym 1. Ustawą z dnia 30 kwietnia 1993 r. ostatecznie w formie prawnej ustalona została dodatkowa metoda prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych według koncepcji Ministra Przekształceń Własnościowych. Polega ona na przyjęciu trybu prywatyzacji kapitałowej polegającej na przekształceniu w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, w trybie określonym ustawą prywatyzacyjną dla prywatyzacji kapitałowej 1. 2. Wprowadzenie programu powszechnej prywatyzacji przy udziale narodowych fuduszy inwestycyjnych 2 stworzyło nowe możliwości znacznego przyspieszenia prywatyzacji; wynikają one ze znacznego skrócenia czasu pracochłonnej i kosztownej wyceny majątku przedsiębiorstw państwowych i spółek jednoosobowych Skarbu Państwa, objętych tym programem. Przewidziano w nim uczestnictwo szerokich rzesz obywateli, uprawnionych w myśl przepisów do otrzymania powszechnych lub rekompensacyjnych świadectw udziałowych, wymienianych w przyszłości na akcje. 1 2 Opisuje je m.in. P. Dubowski, Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, Rejent" 1992, nr 6, s. 76. Dz.U. z 1993 r. Nr 44, poz. 202 z późn. zm. Zwana dalej ustawą o NFI. 54
Wybrane problemy prawne jednoosobowych spółek.. 3. Zasadniczym celem działalności narodowych funduszy inwestycyjnych jest pomnażanie ich majątku, w szczególności poprzez powiększenie ich majątku, przede wszystkim przez osiąganie coraz to wyższej wartości akcji spółek, w których fundusze są akcjonariuszami. Cel ten w pierwszym etapie prawdopodobnie skoncentruje się na poprawianiu zarządzania spółek, w których funduszu będą mieć pozycję dominującą, mając w posiadaniu znaczny pakiet akcji. Niezależnie od podejmowanych działań organizacyjnych, prowadzących do uzyskania poprawy systemu zarządzenia, pozyskiwania nowych technologii i pożyczek, jak też wprowadzania w korzystne gospodarcze powiązania, zwłaszcza międzynarodowe, realizowane będą inne działania umożliwiające rozwój i pomnażanie ich majątku: prowadzenie działalności gospodarczej, polegającej na nabywaniu i zbywaniu akcji spółek, oraz wykonywanie uzyskanych praw, udzielanie pożyczek oraz zaciąganie pożyczek i kredytów dla realizacji celów określonych w ustawie, jak i innych celów określonych w statucie (art. 4 ustawy) 3. 4. Realizację tak ważnych celów, jakie zostały wyznaczone narodowym funduszom inwestycyjnym, ułatwiać ma przyjęta forma organizacyjnoprawna spółki akcyjnej 4, z niezbędnymi dla tego działania odstępstwami od uregulowań przyjętych w kodeksie handlowym 5. W swoim działaniu fundusze inwestycyjne będą przedmiotem szczególnego zainteresowania Skarbu Państwa jako ich założyciela, którego interesy reprezentować będzie właściwy minister, członek Rady Ministrów. 5. Ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji wprowadza szereg istotnych zmian w dotychczas obowiązujących przepisach. Między innymi ustawa przewiduje: 3 4 5 Zob. np. P. Dubowski, Narodowe fundusze inwestycyjne w prywatyzacji gospodarki narodowej, Rejent" 1993, nr 11, s. 45. Za sporządzenie aktu notarialnego utworzenia funduszu przysługuje notariuszowi wynagrodzenie w wysokości nie przekraczającej 10 milionów starych złotych, tj. 1.000 PLN. Natomiast gdy nastąpiło podwyższenie kapitału akcyjnego w wyniku wniesienia kapitału akcyjnego w minimalnej kwocie, wynagrodzenie notariusza powinno być ustalone na ogólnych zasadach, tj. w zależności od wartości przedmiotu czynności notarialnej. Wymienia je m.in. art. 45 ustawy o NFI. 55
Jerzy Jacy szyn a) ograniczone zwolnienie dochodów uzyskanych przez osoby fizycznej ze sprzedaży świadectw udziałowych lub akcji funduszu z podatku dochodowego w skali roku, do wysokości połowy przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Celem takiego zwolnienia jest uniknięcie opodatkowania niewielkich dochodów, jakie z tego tytułu uzyskają osoby fizyczne (art. 42 ustawy); b) zwolnienie spółek i przedsiębiorstw uczestniczących w programie powszechnej prywatyzacji od oprocentowania kapitału, co ma stanowić zachętę do uczestniczenia w programie (art. 49 ustawy); c) ustawa zastępuje przysługujące pracownikom uprawnienia do nabycia do 20% akcji lub udziałów w prywatyzowanych spółkach na zasadach preferencyjnych, przewidzianych w art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw, ma prawo do uzyskania 15% akcji spółki nieodpłatnie, bez konieczności oczekiwania na pierwszą sprzedaż akcji nabywcom zewnętrznym. Prawo do nabycia akcji pracownicy nabywają w dniu wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych, a wydanie akcji następuje nieodpłatnie z chwilą wniesienia akcji spółki do funduszu (art. 46 ustawy); d) ustawa upoważnia też władze spółki do uchwalenia, w ciągu trzech miesięcy liczonych od dnia wniesienia akcji spółki do funduszu, własnego regulaminu podziału akcji udostępnianych pracownikom. Jeżeli w tym terminie regulamin nie zostanie opracowany i uchwalony, akcje zostaną udostępnione pracownikom w równej liczbie, a ich udostępnienie powinno być zakończone nie później niż w okresie 6 miesięcy, liczonych od dnia wniesienia akcji danej spółki do funduszu. 6. Termin odbioru akcji pracowniczych w spółkach uczestniczących w narodowych funduszach inwestycyjnych minął i ci, którzy nie zdążyli, mogą już tylko interweniować w sądzie. Do 12 marca br. zakłady musiały przygotować zasady podziału akcji i udostępnić je pracownikom. 13 marca wygasło upoważnienie ministra, na podstawie którego spółka mogła wydawać akcje. Odebrano 95-99% akcji. Pozostałe muszą wrócić do Skarbu Państwa. Na rozpoczęcie wydawania akcji pracowniczych czekają zatrudnieni w 99 zakładach, których akcji minister prywatyzacji jeszcze nie wniósł do funduszy, ich czas odbioru jeszcze się nie zaczął. 56
Wybrane problemy prawne jednoosobowych spółek.. 7. Opracowano projekty regulaminów podziału akcji pomiędzy uprawnionych pracowników, zatwierdzono je uchwałami zarządów spółek i rad nadzorczych. Regulamin podziału akcji między uprawnionych pracowników jest aktem wewnętrznym, uchwalonym przez spółkę, nie może zawierać zapisów sprzecznych z postanowieniami umów ze Skarbem Państwa. Standardowy regulamin zawiera 6 : a) określenie, kto jest uprawniony do nieodpłatnego nabycia akcji, b) kryteria podziału akcji, c) formę udostępnienia akcji osobom uprawnionym. Ad a) Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji przysługuje pracownikom zatrudnionym w przedsiębiorstwie państwowym w dniu jego wykreślenia z rejestru przedsiębiorstw. Osoba, która miała ważną umowę o pracę na dzień tego wykreślenia, zachowuje prawo do nieodpłatnego nabycia akcji. Natomiast osoby, które zwolniły się z przedsiębiorstwa państwowego bądź odeszły na rentę czy emeryturę przed tym dniem, nie zostają upoważnione do nieodpłatnego nabycia akcji. Ad b) Uprawnionym przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia łącznie określonej ilości akcji przedsiębiorstwa państwowego. Każdy uprawniony ma prawo złożenia pisemnego odwołania, jeżeli uzna, że ilość przyznanych mu akcji jest źle wyliczona. W związku z tym tworzy się rezerwową pulę akcji na zaspokojenie reklamacji. Rozdział akcji pozostałych po uwzględnieniu reklamacji między uprawnionych nastąpi w ostatnim dniu udostępniania akcji uprawnionym. Każdy uprawniony ma prawo do nieodpłatnego nabycia akcji, jednakże nie każdy uprawniony dostanie ich tyle samo. W tym też celu zostały opracowane kryteria podziału akcji, w myśl których: 1) uprawniony, który został zwolniony dyscyplinarnie we wskazanym okresie, otrzyma jedną akcję, 2) uprawniony, który we wskazanym czasie był zatrudniony w spółkach utworzonych z przekształconego przedsiębiorstwa państwowego, a został zwolniony dyscyplinarnie, dostanie jedną akcję, 6 Prezentują taki dokument m.in. M. Łukasiewicz, P. Marucha, M. Sobótka, Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, Warszawa 1995, s. 52. 57
Jerzy Jacy szyn 3) akcje wśród uprawionych zostaną rozdzielone według określonych wymogów: a) za staż pracy w przedsiębiorstwie państwowym przysługuje 5 akcji za każdy pełny rok pracy, b) uprawnionym należącym do kierownictwa i nadzoru w przedsiębiorstwie państwowym przysługuje dodatkowa liczba akcji w wysokości: zarząd - 100 akcji na pracownika, główni specjaliści, główni inżynierowie, kierownicy zakładów, radcy prawni, pełnomocnik zarządu - 70 akcji na pracownika, kierownicy działów, wydziałów, laboratoriów, pracownicy i dyspozytorzy przedsiębiorstwa - 60 akcji na pracownika, specjaliści, mistrzowie i dystrybutorzy energetyczni - 50 akcji na pracownika. Staż pracy liczony jest do dnia wykreślenia przedsiębiorstwa państwowego z rejestru państwowych przedsiębiorstw. Staż pracy oznacza: - okres nauki w przyzakładowej zasadniczej szkole zawodowej, - okres pracy nakładczej na rzecz przedsiębiorstwa państwowego świadczoną przez inne podmioty gospodarcze, - okres urlopu wychowawczego oraz bezpłatnego, udzielonego w czasie zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym, celem sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 4, - okres urlopu bezpłatnego, udzielonego w związku ze skierowaniem do pracy za granicą, w ramach kontraktów przedsiębiorstwa państwowego, - okres zatrudnienia poza przedsiębiorstwem państwowym w ramach oddelegowania w związku z pełnieniem funkcji państwowych i społecznych, - okres pełnienia służby w czasie zatrudnienia w przedsiębiorstwie państwowym w ramach powszechnego obowiązku obrony. Staż pracy nie obejmuje: - okresów zatrudnienia kończących się rozwiązaniem stosunku pracy między uprawnionym a przedsiębiorstwem państwowym na podstawie art. 52 lub 64 k.p., - okresów przerw w pracy z tytułu przebywania na rencie zawodowej. 58
Wybrane problemy prawne jednoosobowych spółek.. Ad c) W umowie, którą podpisała spółka ze Skarbem Państwa w określonym w dniu, są wyznaczone terminy wykonania poszczególnych czynności w celu wydania akcji osobom uprawnionym. Najpóźniej do wskazanego dnia zostanie podana do publicznej wiadomości lista uprawnionych, zawierająca imiona i nazwiska, prawidłowo ustaloną liczbę akcji, z wyszczególnieniem ilości akcji przyznanych za staż pracy, zajmowane stanowisko oraz akcji udostępnionych w równej liczbie, pouczenie o możliwości składania odwołań i trybie ich rozpatrywania, ustawa o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji, statut spółki uczestnika narodowych funduszy inwestycyjnych, regulamin podziału akcji między uprawnionych pracowników. Uprawnionym służy prawo do złożenia pisemnego odwołania do zarządu spółki w terminie do określonego dnia. Wydawanie akcji potrwa do czterech tygodni. 8. Odebranie akcji przez uprawnionych pracowników nie oznacza odebrania akcji w formie fizycznej. Uprawniony nie otrzymuje akcji do ręki", gdyż znajdują się one w depozycie papierów wartościowych, prowadzonym przez odpowiednie, w tym celu zatrudnione biuro maklerskie. Akcje te są na okaziciela, a ich posiadacz dostaje imienne zaświadczenie depozytowe, które potwierdza, na moment jego wystawienia, posiadanie w depozycie akcji oznaczonych w treści tego zaświadczenia. Imienne zaświadczenia depozytowe nie są papierami wartościowymi. Biuro maklerskie dokonuje, na wniosek uprawnionego, otwarcia rachunku inwestycyjnego. Obrót akcjami odbywa się w ramach form regulowanego pozagiełdowego wtórnego publicznego obrotu papierami wartościowymi 7, organizowanego przez podmioty prowadzące przedsiębiorstwa maklerskie na określonych zasadach 8. Podmioty te, prowadzące przedsiębiorstwa maklerskie, zapewnią, by regulowany obrót pozagiełdowy odbywał się przy spełnianiu określonych warunków 9. 7 8 9 Obowiązuje w tej kwestii rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1995 r. - Dz.U. Nr 81, poz. 407. Wymienionych w art. 57 ustawy z dnia 22 marca 1991 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych (Dz.U. z 1994 r. Nr 58, poz. 239 z późn. zm.). Rozp. RM z dnia 30 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 81, poz. 407). 59
Jerzy Jacy szyn Podmiotami uprawnionymi do uczestnictwa w zorganizowanym obrocie niepublicznym są osoby uprawnione do bezpłatnego otrzymania akq'i na podstawie przepisów ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji, wszyscy pracownicy spółki, pozostający z nią w stosunku pracy na zasadach wynikających z kodeksu pracy, oraz narodowe fundusze inwestycyjne i Skarb Państwa. Podmiot prowadzący przedsiębiorstwo maklerskie, będący podmiotem organizującym lynek w regulowanym obrocie pozagiełdowym, prowadzi działalność na zasadach określonych w art. 22 3 ustawy - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych oraz na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1995 r. Podmiot ten jest zobowiązany do: 1) stałego podawania jednocześnie cen kupna i sprzedaży określonych papierów wartościowych danego emitenta, dla których organizuje rynek, 2) zawierania, we własnym imieniu i na własny rachunek, transakcji kupna lub sprzedaży papierów wartościowych określonych wyżej, zgodnie z oferowanymi przez siebie cenami, do wysokości obligatoryjnej jednostki obrotu albo do wysokości przez siebie określonej, nie niższej jednak niż obligatoryjna jednostka obrotu. Obligatoryjna jednostka obrotu jest ustaloną dla każdego papieru wartościowego liczbą papierów wartościowych, którą podmiot organizujący rynek zobowiązany jest kupić lub sprzedać po podanej przez siebie cenie. Podmioty prowadzące przedsiębiorstwo maklerskie, pośredniczące w regulowanym obrocie pozagiełdowym, zobowiązane są do udostępniania w miejscach przyjmowania zleceń kupna i sprzedaży papierów wartościowych: 1) informacji o ofertach i zawieranych transakcjach, otrzymywanych z Centralnej Tabeli Ofert 10, 2) prospektów emisyjnych, memorandów informacyjnych oraz innych informacji, których zakres określa zarządzenie Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych. 10 Tablica ofert prowadzona jest najczęściej w postaci elektronicznej, przy wykorzystaniu specjalistycznego programu komputerowego, dzięki czemu znacznie ułatwia przeprowadzanie transakcji. 60
Wybrane problemy prawne jednoosobowych spółek.. Rozliczenia transakcji w regulowanym obrocie pozagiełdowym prowadzi Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA. Reasumując, w programie powszechnej prywatyzacji bierze udziału 413 firm. Ich akcje zostały rozdzielone między 15 funduszy. W każdej z firm jeden narodowy fundusz inwestycyjny dysponuje tzw. pakietem wiodącym - 33% akcji, pozostałych 14 ma po 1,9%. Reszta akcji należy do Skarbu Państwa (25 %) i pracowników dawnego przedsiębiorstwa (15%). Z kalendarza prywatyzacji wynika, iż narodowe fundusze inwestycyjne znalazły się na etapie organizowania rynku akcji przyznanych pracownikom spółek należących do NFI. Jest to faza przejściowa. Zakłada się, iż funkcjonujące na tym rynku spółki nabierać winny doświadczenia i wiedzy o lynku kapitałowym potrzebne na etapie docelowym, jakim jest publiczny, pozagiełdowy rynek papierów wartościowych. Do publicznego obrotu giełdowego dopuszczone zostaną zapewne tylko spółki najbogatsze, przygotowane do włączenia się do gry rynkowej papierów wartościowych. Pozostałe, które zechcą funkcjonować na rynku publicznym, będą zainteresowane wejściem do regulowanego obrotu pozagiełdowego Wcześniej wymienione rozporządzenie Rady Ministrów reguluje ten rynek, tworzy podstawy prawne jego działania w obrocie pozagiełdowym. Trwa kształtowanie się rynku transakcji pozagiełdowych. Zakończył się proces alokacji akcji uprawnionych pracowników spółek NFI. Biura maklerskie rozwijają swą działalność, wzrasta potrzeba edukacji prawnej pracowników, posiadaczy nieodpłatnych akcji, zainteresowanych ich obrotem w ramach przyjętych form pozagiełdowego obrotu wtórnego papierami wartościowymi. Warto zatem ten proces obserwować, wyciągać wnioski, włączać się swymi działaniami na rzecz umocnienia rynku obrotu papierów wartościowych. 61