Odmiany i style współczesnego języka polskiego i rosyjskiego
Pani Profesor Mai Szymoniuk autorce wielu cennych prac z zakresu stylistyki. Redaktorzy i Autorzy
Odmiany i style współczesnego języka polskiego i rosyjskiego pod redakcją Anny Zych i Andrzeja Charciarka Uniwersytet Śląski Katowice 2013
Redaktor serii: Językoznawstwo Słowiańskie Henryk Fontański Recenzent: Ewa Malinowska Publikacja sfinansowana ze środków Uniwersytetu Śląskiego Wydanie I Publikacja będzie dostępna po wyczerpaniu nakładu w wersji internetowej: Śląska Biblioteka Cyfrowa www.sbc.org.pl
Spis treści Słowo wstępne Andrzej Charciarek, Anna Zych............................ 7 Media masowe jako przestrzeń kreatywności językowej Małgorzata Kita......................................... 9 Styl potoczny wobec innych stylów funkcjonalnych Anna Zych, Andrzej Charciarek............................ 35 Стили, жанры и дискурсы в коммуникативно-речевом пространстве современной России: иррациональный дискурс Zoja Nowożenowa....................................... 53 Ирония в жанрово-стилевом контексте Jana Sokolová........................................... 79 Дискурс русской публичной речи на современном этапе развития: социальная трактовка проблематики Zdenka Vychodilová...................................... 113 Właściwości stylistyczne polskich i rosyjskich tekstów humanistycznych (gatunek artykułu filologicznego) Maja Szymoniuk........................................ 131 Жанровые обозначения как показатели прагматической рубрикации Oksana Małysa.......................................... 159
6 Spis treści Особенности жанра иронического детектива (Хмелевская, Донцова и другие) Jolanta Lubocha-Kruglik.................................. 187 К некоторым вопросам русского компьютерного жаргона (в частичном сопоставлении с чешским) Ladislav Vobořil......................................... 207 Etnolekty regionalne w dobie przemian na przykładzie Górnego Śląska Jolanta Tambor.......................................... 227
Słowo wstępne U podstaw powstania niniejszej monografii legły zmiany, jakie obserwujemy na co dzień w sposobach komunikowania się. Cel, jaki postawili sobie redaktorzy, a wraz z nimi autorzy poszczególnych artykułów, był jeden: opisać przemiany, jakie dokonały się we współczesnym języku polskim i rosyjskim w ostatnich dziesięcioleciach, począwszy od lat 90. ubiegłego stulecia. Rewolucja informatyczna we współczesnym świecie spowodowała, że pojawiły się nowe środki przekazu (Internet), a te, które istniały dotychczas (telewizja, radio, prasa) uległy fundamentalnym przeobrażeniom. Przemiany te wraz ze zmianami społeczno-politycznymi i demokratyzacją życia miały niebagatelny wpływ na sposoby komunikowania się znacznie różniące się od dotychczasowych. Przewartościowanie dotknęło również samego użytkownika języka, jego miejsca w rzeczywistości, w tym wypadku już ponowoczesnej, w której dąży on chętniej do zmian, niż poszukuje stałości i niezmienności swojej egzystencji. Procesy, o których mowa, nie ominęły analizowanych w poszczególnych częściach niniejszej monografii języków: polskiego i rosyjskiego. I zaraz dodajmy opisywanych z różnych perspektyw narodowych i badawczych. Znajdziemy tu prace językoznawców polskich, rosyjskich, czeskich i słowackich poświęcone zarówno zagadnieniom ogólnym, jak i problemom szczegółowym. W skład tomu weszły z jednej strony opracowania dotyczące analizy jednego z opisywanych języków, z drugiej zaś wnikliwe studia porównawcze: czesko-rosyjskie, polsko rosyjskie czy słowacko-rosyjskie. Czynniki zewnętrzne, o których była mowa wcześniej, zmusiły językoznawców do nowego spojrzenia na język oraz przeglądu dotych-
8 Słowo wstępne czasowych stanowisk odnośnie do rozumienia pojęcia stylu funkcjonalnego oraz zasadności obecnie istniejących klasyfikacji odmian i stylów języków etnicznych. To właśnie nowe media wytworzyły dodatkowe przestrzenie dla funkcjonowania języka. Nic zatem dziwnego, że w nowych warunkach dotychczasowe zasady jego opisu okazały się często niewystarczające, a istniejące dotąd założenia klasyfikowania odmian czy stylów języka nie w pełni przystające do nowej rzeczywistości. Zmian perspektywy badawczej nie należy jednak upatrywać wyłącznie w zjawiskach zewnętrznych. Zmieniło się diametralnie współczesne językoznawstwo podkreślmy poststrukturalistyczne, poszerzające swój obszar badań o dyscypliny, wcześniej w nim nieobecne lub obecne w mniejszym stopniu, jak kultura, antropologia czy teoria tekstu, nie zapominając także o znaczeniu koncepcji pragmalingwistycznej i kognitywistycznej w kształtowaniu się współczesnych badań stylistycznych. Właśnie ta szersza optyka widoczna jest we współczesnych badaniach nad odmianami, stylami czy gatunkami. Nie inaczej jest w przypadku szkiców, które złożyły się na niniejszą monografię. Znajdziemy w nich bowiem pojęcia nowe, powstałe w wyniku poszukiwań teoretycznych i metodologicznych, jak choćby dyskurs. Znajdziemy tu jednak przede wszystkim próby opisu zmian paradygmatu odmianowo-stylowo-gatunkowego, które dokonały się i wciąż się dokonują, a które wciąż oczekują na syntetyczne opracowania. Andrzej Charciarek Anna Zych
Etnolekty regionalne w dobie przemian na przykładzie Górnego Śląska 261 Иоланта Тамбор Региональные этнолекты в эпоху перемен на примере верхней силезии Резюме В статье говорится о связях между языком и диалектами в современном мире. Автор старается доказать, в чем заключаются различия в подходе к данной проблеме языковедов и законодателей. Как известно, в настоящее время понятие язык функционирует в правовом и политическом аспектах. По мнению автора, общее языкознание не дает ответа на вопрос о границе между региональным языком и диалектом. В контексте языков национальных меньшинств и этнолектов, о которых говорится в Законе о национальных и этнических меньшинствах и региональных языках, автор стремится доказать, что силезцы являются этнической группой, которая соответствует всем критериям, выдвинутым учеными и политиками по отношению к нацменьшинствам. Этой цели подчинено сопоставление прототипических и стереотипических черт силезца, среди которых языку отведена очень важная роль. Таким образом, проблема языка и его статуса является важным критерием национальной и этнической идентификации личности.
Redaktor Wacław Walasek Korektor Agnieszka Walasek Projektant okładki Michał Motłoch Redaktor techniczny Ireneusz Olsza Skład i łamanie Ireneusz Olsza Copyright 2013 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISBN 978-83-60743-86-7 Wydawca Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek Katowice, ul. Mieszka I 15 wacek@oficynaww.pl Wydanie I. Ark. druk. 16,4. Ark. wyd. 12,5. Przekazano do łamania w październiku 2013 r. Podpisano do druku w listopadzie 2013 r. Papier off set. kl. III, 80 g. Nakład 120 + 50 egz. Cena 26 zł + VAT Druk: STUDIO NOA www.studio-noa.pl