Stosunek do uchodźców możliwości zmiany

0

Michał Bilewicz, Paulina Górska, Manana Jaworska, Mateusz Olechowski, Marta Witkowska Stosunek do uchodźców Możliwości zmiany Raport z drugiej fali badań reprezentatywnej próby mieszkańców Łomży Warszawa, październik 1

Raport opracowany przez: Realizacja badania: Sponsorzy: Redakcja: Michał Bilewicz, Paulina Górska, Manana Jaworska, Mateusz Olechowski, Marta Witkowska Grafika: Aleksandra Czerniawska 2

SPIS TREŚCI WSTĘP... 6 1. WPROWADZENIE METODOLOGICZNE... 8 2. CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH... 9 3. OPIS WYNIKÓW... 12 3.1. Mniejszość czeczeńska w Łomży... 12 3.1.1. Postrzegana liczebność społeczności czeczeńskich uchodźców... 12 3.1.2. Liczba statusów uchodźcy przyznawanych przez państwo polskie... 13 3.1.3. Postrzegane przyczyny przyjazdu do Polski... 14 3.1.4. Bezpieczeństwo w Czeczenii... 15 3.1.5. Przyczyny bezrobocia wśród uchodźców... 15 3.1.6. Wysokość wsparcia finansowego udzielanego uchodźcom... 17 3.1.7. Zmiany w wysokości zasiłków po opuszczeniu ośrodka dla uchodźców... 17 3.1.8. Źródło pomocy dla uchodźców... 18 3.1.9. Pożądane zmiany w wysokości pomocy ze strony państwa polskiego... 19 3.1.10. Przestępczość wśród czeczeńskich mieszkańców Łomży... 20 3.1.11. Pobicie dwóch czeczeńskich uchodźczyń... 21 3.1.12. Ośrodek dla uchodźców... 23 3.2. Kontakt z uchodźcami... 26 3.2.1. Kontakt pobieżny... 26 3.2.2. Rozmawianie z uchodźcami... 27 3.2.3. Kontakt bliski... 29 3.2.4. Kontakt pośredni... 31 3.2.5. Kontakt z wolontariuszami... 34 3.3. Działania integrujące... 36 3.3.1. Potrzeba działań integrujących... 36 3.3.2. Deklarowana znajomość działań integrujących... 37 3

3.3.3. Spontaniczna świadomość działań integrujących... 38 3.3.4. Wspomagana świadomość działań integrujących... 41 3.3.5. Udział w działaniach integrujących... 42 3.3.6. Spontaniczna świadomość organizatora pozarządowego... 44 3.3.7. Wspomagana świadomość organizatora pozarządowego... 45 3.3.8. Inni organizatorzy... 46 3.3.9. Percepcja Fundacji Ocalenie... 47 3.4. Postawy wobec uchodźców... 50 3.4.1. Termometr uczuć... 50 3.4.2. Dystans społeczny... 51 3.4.3. Subtelne uprzedzenia... 52 3.4.4. Emocje wobec uchodźców z Czeczenii... 53 3.4.5. Lęk międzygrupowy... 54 3.4.6. Normy grupy własnej... 56 3.4.7. Nastawienie grupy obcej... 57 3.4.8. Postrzegane zagrożenia... 58 3.4.9. Relatywna deprywacja... 59 3.4.10. Rywalizacyjność względem grupy obcej... 60 3.4.11. Przeszłość narodów polskiego i czeczeńskiego... 61 3.4.12. Zbiorowe działanie... 63 4. DODATKOWE ANALIZY... 66 4.1. Kontakt międzygrupowy a postawy wobec uchodźców... 66 4.2. Relacja do działań Fundacji Ocalenie a inne zmienne... 69 4.2.1. Dane z drugiej fali badania... 69 4.1.2. Dane od osób badanych dwukrotnie... 72 4.3. Zmienne przestrzenne... 73 4.3.1. Odległość od punktów kluczowych a postawy wobec uchodźców... 73 4

4.3.2. Postawy wobec uchodźców w podziale na osiedla... 74 BIBLIOGRAFIA... 82 ZAŁĄCZNIK A: Kwestionariusz wykorzystany w drugiej fali badania... 83 ZAŁĄCZNIK B: Odpowiedzi na pytanie otwarte o znane działania integrujące... 102 ZAŁĄCZNIK C: Odpowiedzi na pytanie otwarte o skojarzenia z Fundacją Ocalenie... 104 5

WSTĘP Badanie postaw mieszkańców Łomży wobec uchodźców, które przeprowadziliśmy w tym mieście w maju, wykazało wiele problemów w relacjach społeczności lokalnej z uchodźcami. Polacy kojarzyli uchodźców z przestępczością, deklarowali wysoki poziom lęku przed uchodźcami. Stosunek Polaków do Czeczenów był gorszy niż do jakiejkolwiek innej grupy etnicznej, o którą pytaliśmy w kwestionariuszu. Mieszkańcy Łomży byli nieświadomi podejmowanych w ich mieście działań informacyjnych i antydyskryminacyjnych, a codzienne kontakty z Czeczenami zamiast poprawiać relacje obu grup prowadziły do antagonizacji i polaryzacji postaw. Niepokojący był też fakt, że najwyższy poziom uprzedzeń antyczeczeńskich zaobserwowaliśmy u osób najmłodszych. W ciągu półtorarocznego okresu, który minął od pierwszej fazy badania w Łomży podjęto wiele działań mających na celu integrację Polaków i mieszkających w tym mieście uchodźców. Po zamknięciu ośrodka dla uchodźców w 2010 roku wielu uchodźców zdecydowało się na pozostanie w mieście nadal korzystając z pomocy opieki socjalnej. Jednocześnie na obrzeżach miasta funkcjonował ośrodek w Czerwonym Borze. Uchodźcy (głównie z Czeczenii) nadal byli więc obecni w otoczeniu społecznym polskich mieszkańców Łomży. Dlatego też Fundacja Ocalenie podjęła w tym okresie szereg oddziaływań, mających na celu integrację mieszkańców Łomży ze społecznością uchodźczą. Do najważniejszych działań realizowanych w tym okresie należą Dzień Uchodźcy w Łomży, wystawa zdjęć przedstawiających uchodźców mieszkających w tym mieście, organizacja wolontariatu na rzecz uchodźców, akcja monitoringu mowy nienawiści na forach internetowych, w końcu stworzenie grupy sportowej MMA i spotkań z gwiazdą tego sportu reprezentantem Polski pochodzącym z Czeczenii. Druga fala reprezentatywnego badania, której szczegółowe wyniki przedstawione są w niniejszym raporcie, miała pokazać, co zmieniło się w Łomży w okresie objętym badaniem. Badanie ma więc charakter pogłębionego studium przypadku, pozwala dokładnie zaobserwować zmiany w mieście, w którym podjęto szereg działań mających na celu poprawę stosunku mieszkańców wobec społeczności uchodźczej. Jakie są wyniki tego porównania? W okresie od maja do września uległ poprawie stosunek mieszkańców Łomży wobec wielu grup etnicznych jednak w największym stopniu wobec Czeczenów. Spadł również poziom dystansu społecznego wobec uchodźców badani chętniej widzieli by Czeczenów jako współpracowników, sąsiadów, a dzieci chętniej widzieliby jako uczniów tej samej szkoły i przyjaciół polskich dzieci. Zmieniło się też postrzeganie Czeczenów Polacy z Łomży częściej dostrzegali w nich zbliżone wartości (troska i współczucie dla innych czy dbałość o dobro społeczne). Dziś mieszkańcy Łomży trafniej identyfikują przyczyny napływu uchodźców (częściej zdają sobie sprawę z prześladowań dotykających Czeczenów w ich ojczyźnie), częściej zgadzają się też na przyznanie Czeczenom statusu uchodźcy. Rzadziej sądzą, że Czeczeni po opuszczeniu ośrodka bogacą się. Podobnie jak w ubiegłym roku, mieszkańcy Łomży w miarę trafnie określają źródła środków otrzymywanych przez Czeczenów za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej, co sugeruje, że mieszkańcy nie traktują Czeczenów jako rywali w dostępie do środków z MOPS. 6

Mieszkańcy Łomży w większym stopniu niż w maju poparliby zwiększenie pomocy udzielanej przez państwo uchodźcom z Czeczenii. Stosunkowo sporo osób (7%) deklaruje, że zna wolontariuszy zajmujących się uchodźcami z Czeczenii. Znacząco wzrosła też świadomość działań integrujących Czeczenów z Polakami z 6% mieszkańców Łomży w roku do 12% we wrześniu. Co więcej, badani coraz częściej trafnie identyfikują tego typu działania w roku 9% respondentów określiło konkretne działania, w których uczestniczyli (rok wcześniej poprawnie określiło takie działania tylko 5% badanych). Najwięcej badanych ma świadomość organizowanych w ich mieście prezentacji kultury czeczeńskiej, pokazów kuchni, Dnia Uchodźcy oraz spotkań z Czeczenami. Rzadziej wymieniano spotkania sportowe (MMA, obecność Mameda Khalidova w Łomży) czy działania skierowane do dzieci i młodzieży. Spośród działań nastawionych na integrację mieszkańców z uchodźcami, najbardziej rozpoznawalnym wydarzeniem w przestrzeni miasta był Dzień Uchodźcy, który rozpoznało 27% badanych. O wszystkich tych wydarzeniach wiedzą jednak głównie osoby młodsze i w średnim wieku. Osoby badane dość trafnie rozpoznały nazwę Fundacji Ocalenie jako organizatora wydarzeń integrujących mieszkańców Łomży z uchodźcami. Fundacja Ocalenie jest przy tym kojarzona raczej pozytywnie Choć badani mają świadomość wydarzeń integracyjnych, bardzo niewielu z nich uczestniczy w tego typu działaniach jedynie 3% badanych uczestniczyło w Dniu Uchodźcy, 2% w spotkaniu z zawodnikiem MMA Mamedem Khalidowem (w porównaniu do 28% uczestników Gościńca Łomżyńskiego czy 16% uczestników Festynu na Jana, czyli najważniejszych wydarzeń niezwiązanych z tematyką uchodźczą). W wydarzeniach dotyczących uchodźców uczestniczyły też niemal wyłącznie osoby młodsze. Trafienie do osób starszych powinno być w przyszłości wyzwaniem dla organizatorów tego typu działań. Z drugiej strony, praca na rzecz najmłodszego pokolenia wydaje się być w tym momencie najważniejsza. Dość niepokojącym faktem jest, że nadal (podobnie jak w roku) to młodzi mieszkańcy Łomży wydają się najbardziej uprzedzeni do Czeczenów: uznają, że państwo powinno ograniczyć pomoc finansową dla uchodźców; postrzegają Czeczenów jako przestępców; nie dostrzegają potrzeby działań integrujących mieszkańców Łomży z uchodźcami. W tej grupie wiekowej mamy też najbardziej negatywne uczucia deklarowane wobec Czeczenów oraz deklarowały najsilniejszy dystans społeczny wobec tej grupy. To młodzi najczęściej deklarują lęk przed Czeczenami. Na dalszych stronach przedstawione są szczegółowo wyniki tegorocznej fali badania oraz porównania z badaniem zeszłorocznym. Ogólnie na większości badanych wymiarów można zaobserwować wyraźną poprawę postaw, nastawień, wiedzy, a co najważniejsze świadomości działań integracyjnych. Choć na zmianę wpłynąć mogło wiele czynników (zmiany w liczebności populacji czeczeńskiej w Łomży, sytuacja polityczna oraz ekonomiczna w kraju i regionie), to z pewnością wiele z zaistniałych w mieście zmian można przypisać działaniom integracyjnym. 7

1. WPROWADZENIE METODOLOGICZNE Druga fala badania została zrealizowana na przełomie sierpnia i września roku na reprezentatywnej kwotowej próbie 500 dorosłych mieszkańców Łomży. Próbę stanowiło 50 osób, które wzięły udział w pierwszej fali badania i zgodziły się wziąć udział w nim udział ponownie oraz 450 nowych respondentów. Badanie przeprowadziło Centrum Badań Opinii Społecznej metodą CAPI (Computed-Assisted Personal Interview). Tegoroczny kwestionariusz (Załącznik A) zawierał pytania zadane przed rokiem oraz szereg pytań dodatkowych, m. in. o szczegóły dotyczące działań integrujących prowadzonych w Łomży. Przedstawione w tekście frekwencje oraz wykresy frekwencji dotyczą wszystkich respondentów (N = 500 i N = 500), podczas gdy zawarte średnie i wykresy średnich dotyczą zmiennej liczby badanych w zależności od liczby osób, które odpowiedziały na dane pytanie (maksymalnie N = 500 i N = 500). Tegoroczna próba różniła się od zeszłorocznej pod kilkoma ważnymi względami w roku respondenci byli średnio lepiej wykształceni, rzadziej brali udział w praktykach religijnych i deklarowali mniej prawicowe poglądy polityczne. Z tego względu frekwencje i średnie na wszystkich wykresach zostały statystyczne zważone przez wykształcenie tak, aby dostosować obecną próbę do zeszłorocznej (tzn. odpowiedzi osób mniej wykształconych liczyły się bardziej niż odpowiedzi osób bardziej wykształconych). Przeprowadzono następujące analizy statystyczne: 1) sprawdzono, czy występują różnice w wynikach (częstościach, średnich) pomiędzy zeszłym i obecnym pomiarem wśród osób badanych jednokrotnie (N = 450 i N = 450). Aby wykluczyć wpływ różnic socjodemograficznych pomiędzy próbami, w analizach kontrolowano płeć, wiek, wykształcenie, częstość praktyk religijnych, poglądy polityczne i subiektywną ocenę swoich warunków materialnych. Istnienie różnic raportowano, jeśli wynik był istotny statystycznie na poziomie p < 0,05; 2) sprawdzono, czy występują różnice w wynikach pomiędzy zeszłym i obecnym pomiarem wśród osób badanych dwukrotnie (N = 50). Istnienie różnic raportowano, jeśli wynik był istotny statystycznie na poziomie p < 0,05; 3) tam, gdzie było to zasadne, przeprowadzono analizę różnic w częstościach poszczególnych kategorii odpowiedzi (np. zmiana częstościach odpowiedzi zdecydowanie się nie zgadzam ) pomiędzy falami badania (N = 500). W analizach używano zmiennych zważonych przez wykształcenie. Istnienie różnic raportowano, jeśli wynik był istotny statystycznie na poziomie p < 0,05; 4) sprawdzono wpływ zmiennych socjodemograficznych (płci, wieku, wykształcenia, częstości praktyk religijnych, poglądów politycznych i subiektywną ocenę swoich warunków materialnych) poprzez analizę korelacji prostych z poszczególnymi zmiennymi. Istnienie wpływu raportowano, jeśli korelacja była istotna statystycznie na poziomie p < 0,05. Ze względu na zaokrąglenie wartości procentowych na wykresach do wartości całkowitych mogą one nie sumować się do 100. Kategoria unikanie odpowiedzi została stworzona poprzez połączenie kategorii trudno powiedzieć i odmowa odpowiedzi. 8

2. CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH Łącznie w obu falach badania wzięło udział 1000 dorosłych mieszkańców Łomży. Pierwszy pomiar miał miejsce wiosną roku, zaś drugi późnym latem. Pięćdziesięcioro respondentów uczestniczyło w obu etapach badania. Zarówno w pierwszej, jak i w drugiej fali badania wśród osób ankietowanych znalazło się więcej kobiet (53% w i 52% w roku) niż mężczyzn (por. Wykres 1). Najwięcej respondentów mieściło się w przedziale wiekowym 36-55 (odpowiednio 35% i 33%) i powyżej 56 lat (29% i 31%). Mniej liczne były grupy skupiające osoby w wieku od 18 do 25 (17% i 17%) i od 26 do 35 lat (20% i 19%). Dochody większości uczestników badania mieściły się w przedziale 1451 2000 zł (30% w i 34% w roku) lub nieco niższym od 1001 do 1450 złotych netto (odpowiednio 27% i 26%). Znaczna część badanych deklarowała zarobki powyżej 2000 zł (21% i 20%), natomiast najniższy przedział poniżej 750 złotych wskazało odpowiednio 7% i 10% badanych. Zdecydowanie najwięcej respondentów posiadało wykształcenie średnie (z maturą lub pomaturalne) w tej grupie w kolejnych falach badania znalazło się 34% i 36% osób. Badanych z wykształceniem wyższym było najmniej 14% i 22%. Większość respondentów (58% w i 43% w roku) brała udział w praktykach religijnych raz w tygodniu. Osób, które nie praktykują w ogóle, było 5% w pierwszej i 11%w drugiej próbie. Największa część respondentów deklarowała centrowe poglądy polityczne (środkowy punkt skali wybrało 32% badanych w i 40% w roku) oraz zdecydowanie prawicowe (skrajny punkt skali wybrało odpowiednio 33% i 19%ankietowanych). Osób zdecydowanie lewicowych w każdej z fal badania było 5%. Połowa respondentów (50%w i 47%w roku) oceniała swoje warunki materialne jako ani dobre, ani złe. Za dobre lub raczej dobre uznawało je odpowiednio 35% i 39%, podczas gdy jako złe lub raczej złe oceniało je 14%w pierwszym i 15%w drugim pomiarze (por. Wykres 2). 9

PRAKTYKI WYKSZTAŁCENIE DOCHODY WIEK PŁEĆ Kobieta Mężczyzna Kobieta Mężczyzna ponad 56 36-55 26-35 18-25 ponad 56 36-55 26-35 18-25 ponad 20000 1450-20000 1000-1450 750-1000 do 750 ponad 20000 1450-20000 1000-1450 750-1000 do 750 wyższe średnie z maturą i pomaturalne zawodowe/średnie bez matury gimnazjalne i niżej wyższe średnie z maturą i pomaturalne zawodowe/średnie bez matury gimnazjalne i niżej w ogóle w nich nie uczestniczę tak, kilka razy w roku tak, przeciętnie jedenlub dwa razy w miesiącu tak, raz w tygodniu tak, zazwyczaj kilka razy w tygodniu w ogóle w nich nie uczestniczę tak, kilka razy w roku tak, przeciętnie jedenlub dwa razy w miesiącu tak, raz w tygodniu tak, zazwyczaj kilka razy w tygodniu 29% 35% 20% 17% 31% 33% 19% 17% 21% 30% 27% 16% 7% 20% 34% 26% 11% 10% 14% 34% 25% 26% 22% 36% 30% 12% 5% 14% 20% 2% 11% 17% 24% 4% 43% 53% 47% 52% 48% 58% Wykres 1. Charakterystyka badanej próby zmienne demograficzne. 10

Złe 3% POGLĄDY POLITYCZNE SUBIEKTYWNE WARUNKI MATERIALNE Raczej złe Ani dobre ani złe Raczej dobre Dobre Złe Raczej złe Ani dobre ani złe Raczej dobre Dobre Lewicowe 2 3 4 5 6 Prawicowe Lewicowe 2 3 4 12% 7% 6% 9% 12% 5% 4% 6% 13% 8% 5% 4% 7% 28% 27% 32% 33% 40% 47% 50% 5 16% 6 10% Prawicowe 19% Wykres 2. Charakterystyka badanej próby zmienne psychospołeczne. 11

3. OPIS WYNIKÓW 3.1. MNIEJSZOŚĆ CZECZEŃSKA W ŁOMŻY Pierwsza część kwestionariusza zawierała pytania odwołujące się do wiedzy i przekonań respondentów o mieszkających w Łomży uchodźcach, ich obecnej sytuacji oraz lokalnych relacjach polsko czeczeńskich. Pytano zarówno o stan faktyczny, jak i pożądane zmiany. 3.1.1. Postrzegana liczebność społeczności czeczeńskich uchodźców Podobnie jak respondenci, do których domów ankieterzy zapukali rok temu, tegoroczni badani zostali poproszeni o podanie liczby Czeczenów mieszkających obecnie w Łomży. Nie zaobserwowano różnic pomiędzy odpowiedziami udzielanymi przez respondentów w i roku. Nie różnią się one także dla tych uczestników sondażu, którzy wzięli w nim udział po raz drugi (N = 34). Średnie oszacowania zarówno w roku bieżącym (M = 585,17) jak i ubiegłym (MM = 588,98) znacznie przewyższyły faktyczną liczbę uchodźców, która według danych Fundacji Ocalenie 1, wynosi około 200 osób. Ponad połowa podanych respondentów, którzy odpowiedzieli na to pytanie (64% w i 53% w roku) zawyżyła liczbę uchodźców z Czeczenii, i, mieszkających w Łomży. W obu falach badania około 10% respondentów podało liczbę większą niż 1000, 00, a maksymalne oszacowania sięgały 5000 w i 20000 w roku. Podobnie jak w roku ubiegłym (5%), także na drugim etapie badania (2%) część uczestników uznała, że w Łomży w ogóle nie ma uchodźców z Czeczeni. Wykres 3 przedstawia częstości pięciu wyróżnionych kategorii odpowiedzi. Ilu uchodźców z Czeczenii jest obecnie w Łomży? 57% 42% 33% 31% 5% 2% 9% 11% 11% 0% 0 1-300 301-1000 ponad 1000 nie wiem Wykres 3. Częstości odpowiedzi na pytania o szacowaną liczbę uchodźców z Czeczenii w Łomży w pierwszej i drugiej fali badania. 1 [Odpowiedzi na pytania z akcji Zadaj pytanie. Dowiedz się więcej o uchodźcach. ] http://www.ocalenie.org.pl/?page_id=5567 12

Odpowiedzi na to pytanie były różnicowane przez wiek im starsi badani, tym niższe padały oszacowania. Badanych poproszono także o oszacowanie liczby czeczeńskich uchodźców mieszkających na terenie kraju. Średnie z odpowiedzi na to pytanie w i roku nie różnią się, różnic nie zaobserwowano też wśród osób badanych dwukrotnie (N = 33). Średnie oszacowanie wyniosło 19942,42 w (N = 442) i 27587,08 w roku (N = 500). Odpowiedzi uczestników różnicowane były przez wiek i płeć im starsi respondenci, tym mniejsze podawali liczby, a mężczyźni dokonywali wyższych oszacowań (M = 36055,04) niż kobiety (M = 19152,5). 3.1.2. Liczba statusów uchodźcy przyznawanych przez państwo polskie Osoby badane zostały również zapytane o liczbę statusów uchodźcy, która ich zdaniem powinna być przyznawana w Polsce uchodźcom z Czeczenii. Odpowiedzi zaznaczano na 5-stopniowej skali, której warianty wraz z częstościami ich wyboru przedstawiono na Wykresie 4. Ilu przybyszów z Czeczeni powinno, Pana(i) zdaniem, otrzymywać status uchodźcy w Polsce? 1% 3% 27% 15% 19% 12% 23% 2% 6% 38% 17% 15% 5% 17% dużo więcej niż teraz trochę więcej niż teraz tyle samo co teraz trochę mniej niż teraz dużo mniej niż teraz nikt z nich nie powinien otrzymywać statusu uchodźcy odmowa odpowiedzi Wykres 4. Częstości odpowiedzi na pytanie o pożądane zmiany w liczbie statusów uchodźcy otrzymywanych przez Czeczenów w pierwszej i drugiej fali badania. Tegoroczni respondenci rzadziej odmawiali odpowiedzi na to pytanie (23% odmów w i 17% w roku). W roku częściej opowiadano się pozostawieniem liczby przyznawanych statusów uchodźcy na dotychczasowym poziomie (27% vs. 38%), częściej też wybierano odpowiedź trochę 13

więcej niż teraz (3% vs. 6%). Znacząco zmniejszyła się natomiast liczba respondentów, według których żaden przybysz z Czeczenii nie powinien otrzymywać statusu uchodźcy (w ubiegłym roku odpowiedź tę wybrało 12% uczestników sondażu, w bieżącym 5%). Średnia odpowiedzi dzi respondentów wyniosła M = 4,10 w roku (N = 384) i M = 3,61 w roku (N = 417). Uczestnicy drugiej części badania byli bardziej skłonni do przyznawania statusu uchodźcy niż respondenci z roku, a różnica ta pozostała istotna także przy kontroli zmiennych socjodemograficznych. Podobnej zależności nie zaobserwowano jednak wśród osób, które w badaniu wzięły udział dwukrotnie (N = 26). Wykształcenie różnicowało odpowiedzi respondentów im wyższe, tym większą liczbę statusów uchodźcy skłonne były przyznać osoby badane. 3.1.3. Postrzegane przyczyny przyjazdu do Polski Tak jak przed rokiem, uczestnicy badania zostali poproszeni o wskazanie na 5-stopniowej skali, która z dwóch podanych przyczyn przyjazdu Czeczenów do Polski jest ważniejsza względy materialne czy prześladowania. Częstości odpowiedzi przedstawiono na Wykresie 5. Co jest, Pana(i) zdaniem, najważniejszą przyczyną przyjazdu uchodźców z Czeczeni do Polski: względy materialne czy prześladowania? Proszę zaznaczyć, który z tych powodów uważa Pan(i) za najważniejszy. 26% 3% 40% 2% 21% 8% 22% 2% 44% 6% 23% 3% 1 - zdecydowanie nie 2 i 3 4 5 i 6 7- zdecydowanie tak unikanie odpowiedzi Wykres 5. Częstości odpowiedzi na pytanie o postrzegane przyczyny przyjazdu uchodźców do Polski w pierwszej i drugiej fali badania. Średnia z odpowiedzi respondentów w roku wyniosła M = 2,89 (N = 452), a w M = 3,04 (N = 485). Największa część respondentów (44% w drugiej i 40% w pierwszej fali badania ) uważała obie przedstawione przyczyny przyjazdu uchodźców do Polski za tak samo ważne. Odpowiedzi badanych w i roku nie różniły się, podobnie jak w grupie badanych, którzy wzięli udział w obu pomiarach (NN = 45). 14

Zmienne socjodemograficzne nie różnicowały odpowiedzi respondentów. 3.1.4. Bezpieczeństwo w Czeczenii Podobnie jak w roku w drugiej fali badania respondentów poproszono o ocenę bezpieczeństwa życia w Czeczenii. Według osób badanych życie w Czeczenii nie jest aktualnie bezpieczne średnie odpowiedzi na skali od 1 ( zdecydowanie nie ) do 7 ( zdecydowanie tak ) wyniosły M = 2,37 w (N = 378) i M = 2,47 w roku (N =427) i były istotnie niższe od środka skali (4). Wykres 6 przedstawia częstości odpowiedzi uzyskane w każdym z pomiarów. Jak Pan(i) sądzi, czy życie w Czeczeni jest obenie bezpieczne? 32% 27% 8% 5% 3% 24% 36% 26% 14% 7% 3% 15% 1 - zdecydowanie nie 2 i 3 4 5 i 6 7 - zdecydowanie tak unikanie odpowiedzi Wykres 6. Częstości odpowiedzi na pytanie o bezpieczeństwo sytuacji w Czeczenii w pierwszej i drugiej fali badania. Średnie odpowiedzi dla pierwszej i drugiej fali badania nie różniły się. Podobną prawidłowość odnotowano dla osób badanych dwukrotnie (N = 29). Wraz z wiekiem i deklarowanym wykształceniem rosła skłonność badanych do oceniania życia w Czeczeni jako bezpiecznego. 3.1.5. Przyczyny bezrobocia wśród uchodźców Podobnie jak w roku ubiegłym, osoby badane były proszone o wskazanie na 5-stopniowej skali, która przyczyna bezrobocia wśród uchodźców niemożność znalezienia zatrudnienia czy niechęć do podjęcia pracy jest ich zdaniem ważniejsza. Częstości odpowiedzi w każdej z fal badania przedstawiono na Wykresie 7. 15

Co jest, Pana(i) zdaniem, ważniejszą przyczyną bezrobocia wśród Czeczenów mieszających w Łomży? to, że nie chcą pracować, czy to, że nie mogą znaleźć pracy? Proszę zaznaczyć, który z tych powodów uważa Pani za ważniejszy. 40% 3% 35% 2% 11% 10% 46% 3% 35% 3% 24% 5% 1 bezrobotni Czeczeni nie chcą pracować 2 3 obie przyczyny są tak samo ważne 4 5 bezrobotni Czeczeni nie mogą znaleźć pracy unikanie odpowiedzi Wykres 7. Częstości odpowiedzi na pytanie o postrzegane przyczyny yny bezrobocia wśród Czeczenów w pierwszej i drugiej fali badania. Nie zaobserwowano różnic pomiędzy odpowiedziami udzielanymi przez respondentów w roku i. Nie różnią się one także dla tych uczestników badania, którzy wzięli w nim udział dwukrotnie (N = 44). W porównaniu z rokiem ubiegłym respondenci rzadziej unikali odpowiedzi na rozpatrywane pytanie (10% vs. 5%). Średnia odpowiedzi i respondentów wyniosła M = 2,36 w (N = 452) i M = 2,34 w roku (N = 476). Prawie połowa (47% w i 49% w roku) osób badanych upatrywała przyczyny bezrobocia w nastawieniu samych uchodźców. Znacznie rzadziej (15% w i 16% w %) respondenci wskazywali na trudność w znalezieniu zatrudnienia. Odpowiedzi były pozytywnie związane z wiekiem i wykształceniem respondentów. Najstarsi uczestnicy badania mniej niż respondenci z trzech młodszych grup wiekowych skłonni byli wskazywać na niechęć uchodźców z Czeczenii do podjęcia pracy. Podobną zależność zaobserwowano w odniesieniu do deklarowanego przez respondentów wykształcenia im wyższe, tym bardziej skłonni byli oni upatrywać przyczyny bezrobocia wśród uchodźców w trudnościach ze znalezieniem zatrudnienia. 16

3.1.6. Wysokość wsparcia finansowego udzielanego uchodźcom Kolejny blok pytań odnosił się do pomocy finansowej otrzymywanej przez czeczeńskich uchodźców w Łomży. Zadaniem badanych było oszacowanie jej wysokości, wskazanie źródła wsparcia i określenie pożądanych zmian w jej wysokości Średnie oszacowania respondentów wyniosły M = 702,27 w roku (N = 453) i M = 776,55 w roku (N = 500). Przedział podawanych wartości rozciągał się od 0 do 2000 zł w i 2500 zł w roku. Wykres 8 przedstawia częstości udzielanych odpowiedzi w podziale na cztery kategorie. Respondenci najczęściej wskazywali kwoty mieszczące się w przedziale od 501 do 1000 zł (43% w i 50% w roku). Jaką, Pana(i) zdaniem, kwotę miesięcznie na jedną osobę otrzymują Czeczeni w Polsce po opuszczeniu ośrodka dla uchodźców? 4% 27% 50% 9% 9% 4% 36% 43% 16% 0 zł 1-500 zł 501-1000 zł powyżej 1000zł nie wiem Wykres 8. Częstości oszacowań kwoty wypłacanej uchodźcom po opuszczeniu ośrodka w pierwszej i drugiej fali badania. W drugiej fali badania szacunkowa wysokość zasiłku, otrzymywanego przez Czeczenów nie różniła się od tej szacowanej w roku ubiegłym. Zależności tej nie zaobserwowano także w odniesieniu do respondentów, którzy w badaniu wzięli udział dwukrotnie (N = 35). Odpowiedzi respondentów nie różnicowała żadna zmienna socjodemograficzna. ograficzna. 3.1.7. Zmiany w wysokości zasiłków po opuszczeniu ośrodka dla uchodźców Tak jak w zeszłym roku zapytano, w jakim kierunku zmienia się wysokość kwoty otrzymywanej przez uchodźców wraz z upływem czasu od opuszczenia ośrodka. Odpowiedzi można było udzielać na 3-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało wzrasta, 2 nie zmienia się, a 3 zmniejsza się. Częstości odpowiedzi na to pytanie w każdej z fal badania przedstawia Wykres 9. 17

Czy według Pan(i) po pewnym czasie od opuszczenia ośrodka ta kwota wzrasta, maleje, czy pozostaje bez zmian? 25% 16% 9% 51% 17% 32% 20% 31% wzrasta nie zmienia się zmniejsza się unikanie odpowiedzi Wykres 9. Częstości odpowiedzi dla pytania o kierunek zmiany wysokości kwoty wypłacanej uchodźcom wraz z upływem czasu od opuszczenia ośrodka w pierwszej i drugiej fali badania. Częstości występowania poszczególnych odpowiedzi różniły się pomiędzy falami badania. W roku mniejsza niż w roku część respondentów uważała, że kwota przyznawana uchodźcom wzrasta wraz z upływem czasu od opuszczenia ośrodka, a większy procent osób uważał, że kwota ta zmniejsza się oraz że pozostaje bez zmian. Ogólnie rzecz biorąc, w porównaniu z rokiem ubiegłym odpowiedzi respondentów pytanych w roku przesunęły się bardziej w stronę poglądu, iż kwota wypłacana uchodźcom nie zmienia się lub zmniejsza się, a różnica ta pozostawała istotna nawet przy kontroli zmiennych socjodemograficznych. Warto zaznaczyć, że podczas gdy w roku aż 51% pytanych osób nie umiało lub nie chciało odpowiedzieć na rozpatrywane pytanie (opcje trudno powiedzieć i odmowa odpowiedzi ), w roku było to już tylko 31% respondentów. Odpowiedzi osób badanych dwukrotnie (N = 12) nie różniły się pomiędzy falami badania. Odpowiedzi respondentów zależały od poziomu wykształcenia i częstotliwości uczestnictwa w praktykach religijnych mniej wykształceni respondenci, a także respondenci częściej uczestniczący w praktykach religijnych, byli bardziej skłonni uważać, ać, że kwota przyznawana uchodźcom wzrasta po opuszczeniu ośrodka. 3.1.8. Źródło pomocy dla uchodźców Podobnie jak w pierwszej fali badania respondentów poproszono o wskazanie źródła, z którego pochodzą otrzymywane przez uchodźców pieniądze. Respondenci wybierali spośród 4 odpowiedzi: z budżetu Łomży, z budżetu województwa, z budżetu państwa i z budżetu Unii Europejskiej. Częstości odpowiedzi respondentów w i roku przedstawiono na Wykresie 10. 18

Skąd, Pan(i) zdaniem, pochodzą wszystkie te pieniądze? Wykres 10. Częstości odpowiedzi na pytanie o źródło pomocy dla uchodźców w pierwszej i drugiej fali badania. Tak jak rok wcześniej, w roku największa część respondentów uważała, że pieniądze dla uchodźców pochodzą z budżetu państwa (procent osób, które wybrały tę odpowiedź nie różni się istotnie od tego w roku). W roku istotnie większy procent respondentów uważał, że pieniądze te pochodzą z budżetu Unii Europejskiej lub że pochodzą z budżetu województwa. W roku podobny procent respondentów co w roku uważał, że pieniądze te pochodzą z budżetu Łomży. Podczas gdy w roku aż 26% osób nie umiało lub nie chciało odpowiedzieć na to pytanie, w roku odpowiedzi unikało tylko 16% pytanych osób. Odpowiedzi respondentów nie były różnicowane przez zmienne socjodemograficzne. 3.1.9. Pożądane zmiany w wysokości pomocy ze strony państwa polskiego Tak jak przed rokiem respondentów spytano, czy przebywający w Polsce czeczeńscy uchodźcy powinni otrzymywać od państwa polskiego wsparcie większe, mniejsze czy też takie samo jak obecnie. Odpowiedzi udzielano na 6-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało dużo więcej niż teraz, 5 dużo mniej niż teraz, a 6 w ogóle nie powinni otrzymywać pieniędzy. Częstości odpowiedzi w każdym z pomiarów przedstawiono na Wykresie 11. 19

Czy Pana(i) zdaniem przebywający w Polsce uchodźcy z Czeczenii powinni otrzymywać od państwa polskiego: 1% 3% 25% 17% 22% 14% 19% 2% 6% 35% 22% 14% 11% 10% dużo więcej pieniędzy niż teraz trochę więcej pieniędzy niż teraz tyle samo pieniędzy co teraz trochę mniej pieniędzy niż teraz dużo mniej pieniędzy niż teraz w ogóle nie powinni otrzymywać pieniędzy Wykres 11. Częstości odpowiedzi dla pytania o pożądane zmiany w wysokości pomocy uchodźcom ze strony państwa a polskiego w pierwszej i drugiej fali badania. W porównaniu do roku zmniejszył się procent osób, które uważają, że uchodźcy powinni otrzymywać dużo mniej pieniędzy niż teraz, a zwiększył się procent osób, które uważają, że uchodźcy powinni dostawać tyle samo pieniędzy co teraz oraz trochę więcej pieniędzy niż teraz. Zmniejszył się też procent badanych osób, które nie odpowiedziały na to pytanie. Średnia odpowiedzi wyniosła M = 4,21 w roku (N = 407) i M = 3,83 w roku (N = 448). W roku respondenci byli bardziej skłonni zwiększać pomoc finansową przyznawaną uchodźcom, a różnica ta pozostawała istotna także przy kontroli zmiennych socjodemograficznych. Wśród osób badanych dwukrotnie (N = 32) nie zaobserwowano różnic pomiędzy pomiarami. Odpowiedź na pytanie o pożądane zmiany w wysokości pomocy przyznawanej uchodźcom była różnicowana przez zmienne socjodemograficzne. Kobiety i młodsi badani częściej opowiadali się za zmniejszeniem lub zlikwidowaniem pomocy przyznawanej uchodźcom, zaś badani bardziej wykształceni częściej opowiadali się za zwiększeniem wysokości tej pomocy. 3.1.10. Przestępczość wśród czeczeńskich mieszkańców Łomży Podobnie jak w roku, poproszono respondentów o porównanie poziomu przestępczości wśród mieszkających w Łomży Czeczenów i Polaków. Respondenci udzielali odpowiedzi na 5-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało zdecydowanie większy niż wśród Polaków mieszkających w Łomży a 5 zdecydowanie mniejszy niż wśród Polaków mieszkających w Łomży. Częstości odpowiedzi dla każdej z fal badania przedstawia Wykres 12. 20

Jak ocenia Pan(i) poziom przestępczości wśród Czeczenów mieszkających w Łomży? 8% 13% 36% 10% 5% 28% 8% 23% 33% 16% 6% 15% zdecydowanie większy niż wśród Polaków mieszkających w Łomży trochę większy niż wśród Polaków mieszkających w Łomży taki sam jak wśród Polaków mieszkających w Łomży trochę mniejszy niż wśród Polaków mieszkających w Łomży zdecydowanie mniejszy niż wśród Polaków mieszkających w Łomży unikanie odpowiedzi Wykres 12. Częstości odpowiedzi dla pytania o poziom przestępczości wśród czeczeńskich mieszkańców Łomży w pierwszej i drugiej fali badania. Średnia odpowiedzi wyniosła M = 2,86 (N = 361) w roku i M = 2,88 w roku (N = 428). Nie zaobserwowano różnic wśród osób badanych dwukrotnie (N = 27). Odpowiedzi różnicował wiek najmłodsza grupa badanych (18-25 lat) była bardziej od innych grup wiekowych skłonna uważać, że poziom przestępczości wśród Czeczenów jest wyższy niż wśród Polaków. 3.1.11. Pobicie dwóch czeczeńskich uchodźców we wrześniu 2009 roku W roku ponownie zadano pytanie dotyczące pobicia w Łomży dwóch czeczeńskich uchodźczyń przez polskiego sprawcę w 2009 roku. Badani byli pytani w jakim stopniu, ich zdaniem, sprawca jest odpowiedzialny za to zdarzenie. Odpowiedzi udzielano na skali od 1 do 11, gdzie 1 oznaczało w ogóle nie jest za nie odpowiedzialny a 11 oznaczało jest za nie całkowicie odpowiedzialny. Wykres 13 przedstawia częstości odpowiedzi w każdej z fal badania. 21

W 2009 roku w Łomży Polak pobił dwie Czeczenki. Jak Pan(i) ocenia, w jakim stopniu człowiek ten jest odpowiedzialny za to zdarzenie? 11 jest za nie całkowicie odpowiedzialny 50% unikanie odpowiedzi 31% 7 do 10 10% Inne 9% 6 2% 2 do 5 2% 1 w ogóle nie jest za nie odpowiedzialny 5% 11 jest za nie całkowicie odpowiedzialny 68% 7 do 10 18% Inne 7% unikanie odpowiedzi 7% 6 4% 2 do 51% 1 w ogóle nie jest za nie odpowiedzialny 2% Wykres 13. Częstości odpowiedzi dla pytania o odpowiedzialność sprawcy pobicia dwóch Czeczenek w 2009 roku w pierwszej i drugiej fali badania. Średnia odpowiedzi wyniosła M = 9,63 w roku (N = 361) i M = 10,15 w roku (N = 428) a pomiędzy pomiarami nie zaobserwowano różnic. Brak różnic odnotowano też wśród osób badanych dwukrotnie (N = 40). Odpowiedzi ankietowanych różnicował wiek starsi badani w większym stopniu przypisywali odpowiedzialność sprawcy pobicia. 22

3.1.12. Ośrodek dla uchodźców Tak jak w zeszłym roku, mieszkańcom Łomży zadano trzy pytania dotyczące ośrodków dla uchodźców w Łomży i Czerwonym Borze. Pierwsze pytanie miało na celu sprawdzenie, na ile mieszkańcy Łomży zdają sobie sprawę z tego, że ośrodek funkcjonujący w hotelu Zacisze został zamknięty. Częstości odpowiedzi w każdej z fal badania przedstawia Wykres 14. Czy na terenie Łomży znajduje się obecnie ośrodek dla uchodźców? Wykres 14. Częstości odpowiedzi na pytania o to czy w Łomży znajduje się ośrodek dla uchodźców w pierwszej i drugiej fali badania. W drugiej fali badania odsetek osób, które zdają sobie sprawę, że w Łomży nie ma ośrodka dla uchodźców był wyższy niż przed rokiem, a procent osób, które błędnie uważają, że w Łomży jest ośrodek dla uchodźców, jest w roku niższy. Różnice te są istotne także przy kontroli zmiennych socjodemograficznych. Wśród osób badanych dwukrotnie nie zaobserwowano różnic w odpowiedziach pomiędzy pomiarami (N = 28). Wiedza o istnieniu ośrodka nie była zależna od zmiennych socjodemograficznych. Drugie pytanie miało na celu sprawdzenie, na ile respondenci uważają decyzję o zamknięciu ośrodka dla uchodźców w Łomży za słuszną. Odpowiedzi udzielano na 11-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało niesłuszna a 11 słuszna 2. Częstości odpowiedzi w każdej z fal badania przedstawia Wykres 15. 2 Skala odpowiedzi została odwrócona w stosunku do pierwszej fali badania. Odpowiedzi z pierwszego pomiaru przedstawione na wykresie i użyte w analizach zostały odwrócone. 23

Jak Pan(i) ocenia decyzję o zamknieciu ośrodka dla uchodźców w Łomży? Czy Pana(i) zdaniem to decyzja: 7% 3% 3% 4% 17% 67% 10% 10% 11% 12% 17% 40% 1-słuszna 2-5 6 7-10 11-niesłuszna unikanie odpowiedzi Wykres 15. Częstości odpowiedzi na pytania o słuszność decyzji o zamknięciu ośrodka dla uchodźców w pierwszej i drugiej fali badania. Średnia z odpowiedzi w roku (M = 6,70; N = 303) nie różni się istotnie od tej w roku (M = 7,70; N = 167). Z powodu zbyt małej próby nie przeprowadzono porównania dla osób badanych dwukrotnie (N = 10). Odpowiedzi nie różnicowała żadna zmienna socjodemograficzna. Trzecie pytanie miało sprawdzić, jaka część mieszkańców Łomży jest świadoma tego, że w okolicach miasta funkcjonuje ośrodek dla uchodźców. Wykres 16 przedstawia częstości odpowiedzi w każdej z fal badania. 24

Czy w okolicach Łomży znajduje się obecnie ośrodek dla uchodźców? Wykres 16. Częstości odpowiedzi na pytanie o ośrodek dla uchodźców w okolicach Łomży w pierwszej i drugiej fali badania. W drugiej fali badania odsetek osób, które uważały, że w okolicach Łomży znajduje się ośrodek dla uchodźców był wyższy niż w roku. Różnica ta była istotna także przy kontroli zmiennych socjodemograficznych. Procent osób, które twierdzą, że w okolicach Łomży nie ma ośrodka dla uchodźców nie zmienił się pomiędzy a rokiem. Warto zaznaczyć, że w roku 38% a w roku już tylko 19% badanych unikało udzielenia odpowiedzi. Wśród osób badanych dwukrotnie nie zaobserwowano różnic w pomiędzy a rokiem (N = 24). Wiedza o istnieniu ośrodka dla uchodźców w okolicach Łomży była powiązana z wiekiem młodsi respondenci rzadziej zdawali sobie sprawę z faktu, iż w okolicach miasta znajduje się ośrodek dla uchodźców. 25

3.2. KONTAKT Z UCHODŹCAMI 3.2.1. Kontakt pobieżny Tak jak przed rokiem, respondentów zapytano o to, jak często widują uchodźców z Czeczenii na terenie Łomży oraz w swoim sąsiedztwie. Odpowiedzi można było udzielać na 8-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało zało nigdy, a 8 kilka razy dziennie. Zadano też analogiczne pytania o częstotliwość widywania uchodźców rok wcześniej, aby sprawdzić subiektywną ocenę zmiany częstości kontaktów z uchodźcami przez ostatnie 12 miesięcy. Wykres 17 przedstawia częstości odpowiedzi na pytania o częstotliwość widywania uchodźców w Łomży, natomiast Wykres 18 pytania o częstotliwość widywania uchodźców w swoim sąsiedztwie. Jak często widuje Pan(i) w Łomży uchodźców z Czeczenii? 5% 13% 9% 17% 12% 19% 21% 3% 2% 6% 21% 11% 11% 9% 19% 20% 4% Ocena w 3% 13% 8% 12% 13% 20% 21% 7% 2% nigdy raz na kilka miesięcy raz w miesiącu 2-3 razy w miesiącu codziennie raz w tygodniu kilka razy dziennie kilka razy w tygodniu unikanie odpowiedzi Wykres 17. Częstości odpowiedzi na pytanie o widywanie uchodźców w Łomży obecnie oraz rok temu w pierwszej i drugiej fali badania. Średnia częstość widywania uchodźców w Łomży wyniosła M = 4,77 (N = 488) w roku i M = 4,51 w roku (N = 498). Różnica w średniej częstości widywania uchodźców w Łomży nie jest istotna ani wśród osób badanych jednokrotnie, ani wśród osób badanych dwukrotnie (N= 49). W roku respondenci częściej niż w roku wybierali kategorię raz na kilka miesięcy a rzadziej kategorię 2-3 razy w miesiącu. Wskazuje to na nieco rzadsze widywanie uchodźców w Łomży w roku. Jednocześnie respondenci pytani w roku deklarowali, że rok wcześniej widywali uchodźców w Łomży częściej niż obecnie średnia ocena widywania uchodźców w Łomży rok wcześniej wyniosła M = 5,04 (N = 489). Częstość widywania uchodźców w Łomży w roku zależała od wieku i warunków materialnych. Najstarsza grupa respondentów (56 lat i więcej) widywała uchodźców w Łomży rzadziej niż pozostali 26

respondenci, zaś im gorzej respondenci oceniali warunki materialne swojego gospodarstwa domowego, tym częściej widywali uchodźców w Łomży. Jak często widuje Pan(i) w uchodźców z Czeczenii w swoim sąsiedztwie? 24% 14% 10% 9% 8% 17% 15% 3% 33% 19% 6% 8% 6% 9% 14% 3% Ocena w 23% 13% 8% 8% 10% 14% 19% 3% 3% nigdy raz na kilka miesięcy raz w miesiącu 2-3 razy w miesiącu raz w tygodniu kilka razy w tygodniu codziennie kilka razy dziennie unikanie odpowiedzi Wykres 18. Częstości odpowiedzi na pytanie o widywanie uchodźców w sąsiedztwie obecnie oraz rok temu w pierwszej i drugiej fali badania. W roku respondenci częściej niż w roku deklarowali, że nigdy nie widują uchodźców w swoim sąsiedztwie lub że widują ich tam raz na kilka miesięcy, a rzadziej deklarowali, że widują ich w sąsiedztwie raz w miesiącu lub kilka razy w tygodniu. Jednocześnie wzrósł też odsetek deklarujących, że widują uchodźców w swoim sąsiedztwie kilka razy dziennie (3% w roku w porównaniu do 1% w roku). Respondenci pytani w roku deklarowali też, że rok wcześniej widywali uchodźców w swoim sąsiedztwie częściej niż obecnie średnia ocena widywania uchodźców w sąsiedztwie rok wcześniej wyniosła M = 4,03 (N = 486). Częstość widywania uchodźców w sąsiedztwie w roku zależała od wieku i warunków materialnych. Najstarsza grupa respondentów (56 lat i więcej) widywała uchodźców w swoim sąsiedztwie rzadziej niż pozostali respondenci, zaś im gorzej respondenci oceniali warunki materialne swojego gospodarstwa domowego, tym częściej widywali uchodźców w sąsiedztwie. 3.2.2. Rozmawianie z uchodźcami Tak jak w zeszłym roku, badanych Łomżan zapytano o to, jak często rozmawiają z uchodźcami. Zadano także pytanie o częstotliwość takich rozmów przed rokiem. Odpowiedzi można było udzielać na 8-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało nigdy, a 8 bardzo często. Wykres 19 przedstawia częstości odpowiedzi na pytania o częstość rozmów z uchodźcami zadane w pierwszej i drugiej fali badania. 27

Jak często rozmawia Pan(i) z uchodźcami z Czeczenii? nigdy 81% raz na kilka miesięcy 7% Inne 12% raz w miesiącu 3% 2-3 razy w miesiącu 3% raz w tygodniu1% kilka razy w tygodniu 2% codziennie 1% kilka razy dziennie 1% unikanie odpowiedzi 1% nigdy 81% raz na kilka miesięcy 10% Inne 9% raz w miesiącu 3% 2-3 razy w miesiącu 1% raz w tygodniu 2% kilka razy w tygodniu 2% codziennie 1% kilka razy dziennie 1% Ocena w nigdy 79% raz na kilka miesięcy 8% Inne 13% raz w miesiącu 4% 2-3 razy w miesiącu 1% raz w tygodniu 3% kilka razy w tygodniu 3% codziennie 2% kilka razy dziennie 1% Wykres 19. Częstości odpowiedzi na pytania o częstotliwość rozmawiania z uchodźcami z Czeczenii obecnie i przed rokiem w pierwszej i drugiej fali badania. 28

Tak jak w roku, w roku zdecydowana większość badanych (81%) zadeklarowała, że nigdy nie rozmawia z uchodźcami. Średnia częstość rozmawiania z uchodźcami wyniosła M = 1,47 w roku (N = 494) i M = 1,44 w roku (N = 500). Średnia częstość rozmawiania z uchodźcami w i roku nie różniła się wśród osób badanych raz ani wśród osób badanych dwukrotnie (N = 50). W roku respondenci rzadziej niż w roku deklarowali, że rozmawiają z uchodźcami 2 3 razy w miesiącu (1% w porównaniu do 3% w roku). Osoby badane w roku deklarowały też, że rok wcześniej rozmawiały z uchodźcami częściej niż obecnie średnia ocena widywania uchodźców w sąsiedztwie rok wcześniej wyniosła M = 1,59 (N = 494). Częstotliwość rozmawiania z uchodźcami nie zależała od żadnych zmiennych demograficznych. 3.2.3. Kontakt bliski Tak jak przed rokiem badanych spytano o to, ilu mają znajomych i bliskich znajomych wśród uchodźców z Czeczenii. Odpowiedzi można było udzielać na 6-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało żadnego, a 6 pięciu lub więcej. Wykres 20 przedstawia częstości odpowiedzi na pytanie o liczbę znajomych wśród uchodźców, natomiast Wykres 21 częstości odpowiedzi na pytanie o liczbę bliskich znajomych wśród uchodźców zadane osobom, które zadeklarowały, że mają co najmniej jednego znajomego w tej grupie. Tak jak w roku, w drugiej fali badania zdecydowana większość badanych (84%) nie znała ani jednego uchodźcy. W porównaniu z pierwszym pomiarem w roku więcej osób zadeklarowało, iż zna co najmniej jednego uchodźcę (16% vs. 12% w roku ). Średnia liczba znajomych wśród uchodźców wyniosła M = 1,30 w roku (N = 496) i M = 1,42 w roku (N = 499). Różnice między pierwszym a drugim pomiarem nie były istotne ani wśród osób badanych jednokrotnie, ani wśród osób uczestniczących w badaniu 2 razy (N = 49). Liczba znajomych wśród uchodźców zależała od wieku: osoby z najstarszej grupy wiekowej (56 lat i więcej) miały mniej znajomych wśród uchodźców niż pozostali respondenci. Spośród osób, które mają co najmniej jednego znajomego uchodźcę, 62% nie uznaje żadnego z nich za bliskiego znajomego, co stanowi podobny odsetek jak w roku. Niewielka liczebność próby (N = 5) nie pozwoliła na porównywanie liczby znajomych wśród uchodźców w i roku u osób badanych dwukrotnie. Rozpatrywana zmienna nie zależała od żadnych zmiennych socjodemograficznych. 29

Ilu uchodźców z Czeczenii zna Pan(i) osobiście? jednego 5% żadnego 88% Inne 12% dwóch 2% trzech 1% pięciu lub więcej 3% unikanie odpowiedzi 1% jednego 6% żadnego 84% Inne 16% dwóch 3% trzech 3% czterech 1% pięciu lub więcej 4% Wykres 20. Częstości odpowiedzi na pytanie o liczbę znajomych wśród uchodźców z Czeczenii zadane w pierwszej i drugiej fali badania. 30

Ilu uchodźców z Czeczenii mógł(a)by Pan(i) określić jako swoich bliskich znajomych? żadnego 50% jednego 18% Inne 32% dwóch 8% trzech 3% czterech 2% pięciu lub więcej 8% unikanie odpowiedzi 11% żadnego 62% jednego 19% Inne 19% dwóch 11% trzech 3% pięciu lub więcej 4% unikanie odpowiedzi 1% Wykres 21. Częstości odpowiedzi na pytania o liczbę bliskich znajomych wśród uchodźców z Czeczenii zadane w pierwszej (N = 62) i drugiej (N = 81) fali badania osobom, które zadeklarowały, że mają co najmniej jednego znajomego w tej grupie. 3.2.4. Kontakt pośredni Podobnie jak przed rokiem, respondentów spytano o to, czy wśród znanych im Polaków są osoby, które mają znajomych wśród uchodźców z Czeczenii lub są w związku z taką osobą. Pytano też o to, czy ktoś z rodziny osoby badanej ma znajomych wśród uchodźców. Odpowiedzi można było udzielać na 6-stopniowej skali od żadnego do pięciu i więcej (pytanie o czeczeńskich znajomych wśród znajomych Polaków Wykres 22) lub na dychotomicznej skali tak lub nie (pytanie o posiadanie czeczeńskich znajomych przez członków rodziny Wykres 23) oraz o związki znajomych Polaków z uchodźcami z Czeczenii Wykres 24). 31

Ilu zna Pan(i) innych Polaków, którzy mają bliskich znajomych wśród uchodźców z Czeczenii? jednego 5% żadnego 86% Inne 14% dwóch 3% trzech 1% czterech 1% pięciu lub więcej 1% unikanie odpowiedzi 4% jednego 9% żadnego 79% Inne 21% dwóch 3% trzech 4% czterech 1% pięciu lub więcej 3% unikanie odpowiedzi 1% Wykres 22. Częstości odpowiedzi na pytanie o liczbę znajomych Polaków, którzy mają znajomych wśród uchodźców z Czeczenii w pierwszej i drugiej fali badania. Tak jak w roku, zdecydowana większość (79%) osób badanych w roku nie znała ani jednego Polaka, który ma znajomych wśród uchodźców z Czeczenii, zenii, w drugiej fali badania odsetek ten był jednak niższy niż w pierwszej. W roku badani częściej niż w roku deklarowali, że znają jedną taką osobę (9% w porównaniu do 5% w roku) oraz 3 takie osoby (4% w porównaniu do 1% w roku). 32

Średnia liczba znajomych Polaków, którzy mają znajomych wśród uchodźców wyniosła M = 1,24 w roku (N = 482) i M =1,46 w roku (N = 493). Średnie dla pomiarów z i roku nie różniły się, zarówno wtedy, gdy porównywano odpowiedzi osób uczestniczących w badaniu raz, jak wtedy, gdy zestawiano odpowiedzi respondentów ankietowanych dwukrotnie (N = 49). Liczba znanych respondentowi Polaków, którzy mają znajomych wśród uchodźców, zależała od wieku, płci, poglądów politycznych i częstości praktyk religijnych. Osoby do 35-tego roku życia miały więcej takich znajomych niż najstarsza grupa respondentów (56 lat i więcej), a mężczyźni znali więcej takich osób niż kobiety. Osoby rzadziej uczestniczące w praktykach religijnych oraz deklarujące bardziej lewicowe poglądy znały większą liczbę Polaków, mających znajomych wśród uchodźców. Czy ktoś z Pan(i) rodziny ma znajomych wśród uchodźców z Czeczenii? Wykres 23. Częstości odpowiedzi na pytanie o członków rodziny, mających znajomych wśród uchodźców z Czeczenii w pierwszej i drugiej fali badania. Tylko 9% osób badanych zadeklarowało, iż ktoś z ich rodziny ma znajomych wśród uchodźców z Czeczenii. Proporcja ta nie różni się istotnie od tej uzyskanej w roku i nie jest zależna od branych pod uwagę zmiennych socjodemograficznych. Odpowiedzi osób badanych dwukrotnie (N = 49) nie różniły się pomiędzy pomiarami. 33

Czy zna Pan(i) jakiegoś Polaka/Polkę, który był lub jest w związku z uchodźcą z Czeczenii? Wykres 24. Częstości odpowiedzi na pytanie o Polaków, będących w związku z uchodźcą z Czeczenii w pierwszej i drugiej fali badania. W roku 7% osób badanych zadeklarowało, że zna Polaka lub Polkę, który(a) jest lub była(a) w związku z uchodźcą z Czeczenii. Proporcja ta nie różniła się istotnie od tej uzyskanej w roku. Wśród osób badanych dwukrotnie (N = 50) także nie zaobserwowano różnic w odpowiedzi na rozpatrywane pytanie. Odpowiedzi respondentów zależały od wieku, warunków materialnych i poglądów politycznych starsi respondenci, osoby lepiej oceniające warunki materialne swojego gospodarstwa domowego oraz osoby bardziej prawicowe rzadziej znały Polaka będącego w związku z czeczeńskim uchodźcą. 3.2.5. Kontakt z wolontariuszami Dodatkową zmienną zmierzoną po raz pierwszy w roku był kontakt z osobami, które nieodpłatnie angażowały się w działania na rzecz uchodźców z Czeczenii. Respondenci mogli udzielać odpowiedzi na 4-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało żadnego a 4 trzech lub więcej. Częstości odpowiedzi przedstawiono na Wykresie 25. 34

Czy zna Pan(i) jakiegoś Polaka/Polkę, którzy kiedykolwiek angażowali się nieodpłatnie w działania na rzecz uchodźców z Czeczenii? żadnego 93% inne 7% jednego 6% trzech lub więcej 1% Wykres 25. Częstości odpowiedzi na pytanie o liczbę znanych wolontariuszy w drugiej fali badania. Jedynie 7% badanych znało chociaż jedną osobę, która działała jako wolontariusz na rzecz uchodźców z Czeczenii. Znajomość takich osób nie zależała od branych pod uwagę czynników socjodemograficznych. 35

3.3. DZIAŁANIA INTEGRUJĄCE W porównaniu z pierwszą falą badania blok zawierający pytania dotyczące działań, których celem była integracja polskich i czeczeńskich mieszkańców Łomży, został znacząco rozbudowany. Ze względu na niską proporcję trafnych odpowiedzi na pytania otwarte o działania integrujące w roku, w roku respondentom zadawano także pytania zamknięte, na które odpowiedź wybierano z podanej listy. Taki sposób formułowania pytań koresponduje z metodami wykorzystywanymi w badaniach marketingowych. Chociaż działalność społeczna i komercyjna różnią się pod względem oferowanych produktów (idee vs. dobra materialne) czy pożądanych skutków perswazji (głęboka vs. płytka zmiana postaw) (Maison i Maliszewski, 2002), techniki powstałe w ramach badań rynku są z powodzeniem używane do diagnozowania skuteczności przekazu emitowanego np. przez organizacje pozarządowe (Faircloth, 2005; Hou, Du i Tian, 2009). W tego typu badaniach na NGO-sy patrzy się przez pryzmat marki, którą udało im się zbudować. Jako wskaźniki miejsca zajmowanego w umysłach respondentów przez daną organizację traktowane są m.in. spontaniczna i wspomagana świadomości marki. Spontaniczna świadomość marki odnosi się do sytuacji, w której respondent bez podpowiedzi ankietera jest w stanie podać nazwę marki. Samodzielne jej odtworzenie świadczy o tym, iż dana osoba kojarzy daną kategorię produktów (np. organizacje pozarządowe prowadzące działania integrujące) z określoną marką (Fundacja Ocalenie). Wspomagana świadomość marki dotyczy sytuacji, gdy respondent jest w stanie rozpoznać daną markę po wyczytaniu jej przez ankietera. Wskaźnik ten mierzy zapamiętywalność marki na płytszym poziomie niż miara świadomości spontanicznej. W pierwszej fali badania sprawdzano jedynie spontaniczną znajomość Fundacji Ocalenie oraz prowadzonych przez nią działań. W roku w kwestionariuszu badania znalazły się również pytania dotyczące znajomości wspomaganej. 3.3.1. Potrzeba działań integrujących Podobnie jak przed rokiem respondentów zapytano o to, czy działania integrujące mieszkańców Łomży z uchodźcami są potrzebne. Odpowiedzi można było udzielać na 7-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało zdecydowanie nie, a 7 zdecydowanie tak. Wykres 26 przedstawia częstości odpowiedzi uzyskanych w pierwszej i drugiej fali badania. Średnia odpowiedzi w roku wyniosła M = 4,79 (N = 473), podczas gdy analogiczny wskaźnik dla pierwszego pomiaru był równy M = 4,46 (N = 407). Osoby badane w roku deklarowały większą potrzebę działań integrujących niż osoby uczestniczące wyłącznie w pierwszej fali badania, jednak kiedy kontrolowano zmienne socjodemograficzne, różnica ta zanikała. Brak różnic pod względem potrzeby działań integrujących dało także porównanie odpowiedzi osób badanych dwukrotnie (N = 43). 36

Jak Pan(i) uważa, czy działania integrujące mieszkańców Łomży z uchodźcami są potrzebne czy też nie? 17% 5% 4% 13% 9% 6% 27% 19% 12% 5% 6% 13% 17% 13% 28% 5% 1 - zdecydowanie nie 2 3 4 5 6 7 - zdecydowanie tak unikanie odpowiedzi Wykres 26. Częstości odpowiedzi na pytanie o potrzebę działań integrujących w pierwszej i drugiej fali badania. W roku odpowiedzi uczestników badania były różnicowane przez wiek, wykształcenie i postrzegane warunki materialne. Respondenci w wieku 18-25 lat uważali działania integrujące za mniej potrzebne niż pozostali badani. Osoby o wykształceniu gimnazjalnym lub niższym uznawały działania integrujące za mniej konieczne niż lepiej wykształceni uczestnicy badania. Respondenci oceniający sytuację własnego gospodarstwa domowego jako złą deklarowali niższą potrzebę działań integrujących niż pozostali badani. 3.3.2. Deklarowana znajomość działań integrujących Tak jak w roku respondentów zapytano o to, czy wiedzą, jakie działania integrujące są organizowane w Łomży. Uczestnicy badania mogli wybrać jedną z dwóch odpowiedzi tak lub nie. Wykres 27 przedstawia częstości odpowiedzi uzyskanych w każdej z fal badania. 37

Czy wie Pan(i), jakie działania integrujące są lub były podejmowane w Łomży? Wykres 27. Deklarowana wiedza na temat działań integrujących w pierwszej i drugiej fali badania. W roku wiedzę nt. działań integrujących zgłosiło 12% badanych, przy 6% w roku. W drugiej fali badania deklarowano większą wiedzę o działaniach integrujących niż w pierwszym pomiarze. Respondenci badani dwukrotnie zgłaszali taką samą znajomość działań integrujących w pierwszej i drugiej fali badania. W roku deklarowana znajomość działań integrujących wiązała się z wykształceniem, częstością praktyk religijnych oraz oceną warunków materialnych gospodarstwa domowego. Im lepiej wykształceni byli respondenci, tym częściej twierdzili oni, że wiedzą, jakie działania integrujące organizowane są w Łomży. Im częściej osoby badane uczestniczyły w praktykach religijnych, tym częściej deklarowały one znajomość wydarzeń integrujących. Im lepiej respondenci oceniali sytuację materialną własnego gospodarstwa domowego, tym częściej oświadczali, że wiedzą, jaka działania integrujące prowadzone są w mieście. 3.3.3. Spontaniczna świadomość działań integrujących Respondenci zostali poproszeni o wymienienie znanych im działań o charakterze integrującym. Część udzielonych odpowiedzi charakteryzowała się niskim stopniem trafności, tzn. nie dotyczyła konkretnych przedsięwzięć, których podstawowym celem było pogłębienie relacji między polskimi a czeczeńskimi mieszkańcami Łomży. Kilka wskazań odnosiło się do działań, których zasadniczym zadaniem było ułatwienie uchodźcom adaptacji do polskich warunków ( założenie ośrodka dla uchodźców i niepotrzebna likwidacja, zapisy do szkół polskich, zapewnienie pracy ). Jako nieadekwatne zostały też zaklasyfikowane odpowiedzi odnoszące się do organizatorów działań ( prezydent Łomży coś organizował ), przedsięwzięć o charakterze antyintegracyjnym ( zbieranie 38

podpisów przeciw uchodźcom ) oraz imprez niezwiązanych z uchodźcami ( piknik na Jana"). Załącznik B zawiera dokładny spis trafnych i nietrafnych odpowiedzi osób badanych. W drugiej fali badania większość respondentów (91%) nie wymieniła trafnie żadnego działania integrującego. Osiem procent badanych podało jeden przykład takiego działania, zaś 1% 2 lub 3 przykłady. Podsumowując, w roku trafnie jakiekolwiek działanie integrujące wymieniło 9% respondentów, podczas gdy w roku analogiczny wskaźnik wyniósł 5% (por. Wykres 28). Osoby, które wzięły udział tylko w drugiej fali badania istotnie częściej niż osoby uczestniczące wyłącznie w pierwszym pomiarze trafnie wymieniały co najmniej jedno działanie integrujące, a różnica ta była istotna także wtedy, gdy kontrolowano zmienne socjodemograficzne. Respondenci badani dwukrotnie odznaczali się taką samą spontaniczną świadomością działań integrujących w obu falach badania. Spontaniczna świadomość co najmniej jednego działania integrującego Wykres 28. Spontaniczna znajomość działań integrujących w pierwszej i drugiej fali badania. W drugiej fali badania spontaniczna znajomość działań integrujących wiązała się z wykształceniem im wyższe było wykształcenie respondentów, tym częściej byli oni w stanie trafnie podać co najmniej jeden przykład działania integrującego. Treściowa analiza odpowiedzi respondentów sugeruje, iż mieszkańcy Łomży nie kojarzą wydarzeń integrujących z nazwami nadanymi im przez organizatorów, lecz myślą o nich w kategoriach aktywności, mających miejsce podczas danej imprezy. Przykładowo, spotkanie w Klubie Seniora nie jest określane mianem warsztatów międzykulturowych, ale opisywane jako występy, degustacja i koncerty. W tych okolicznościach można sądzić, że więcej o tym, jak respondenci myślą o działaniach integrujących, powie nie tyle sprawdzanie liczby poprawnie podanych wydarzeń, a przyjrzenie się wątkom pojawiającym się w wypowiedziach osób badanych. 39