Klasa 5 dopuszczająca dostateczna bardzo celująca Dział 1 Przed wędrówką po Polsce 1. Każda mapa jest wykonana w skali 2. Jak określić rzeczywistą odległość za pomocą podziałki liniowej? przykłady przedmiotów i obiektów z życia codziennego, które można przedstawić w skali. znajduje na mapie zapis skali liniowej. definicję skali. omawia metody obliczania odległości na podstawie podziałki liniowej, oblicza za pomocą skali liniowej długość rzeczywistą prostego odcinka. na podstawie skali, ile razy odległość na mapie została zmniejszona w stosunku do odległości w terenie, podanych przykładach, która skala jest mniejsza, która większa. oblicza odległość rzeczywistą na podstawie dowolnej skali. odróżnia mapy o dużej skali od map o małej skali, obiekty zaznaczone na mapach w różnej skali. oblicza długości rzeczywiste odcinków krętych i łamanych. przelicza skalę liczbową na mianowaną, liniową i odwrotnie, analizuje mapy w różnych skalach i porównuje ich szczegółowość. rozpoznaje i nazywa skalę liniową, mianowaną i liczbową, dopisuje do skali liniowej skalę mianowaną i liczbową, zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową, oblicza skalę mapy na podstawie znanej odległości rzeczywistej. 1
3. Jak korzystać z planu miasta? 4. Czym różni się wysokość względna od wysokości bezwzględnej? plan, w jakich miasta wśród skalach są innych map, rysowane plany sytuacje miast, życiowe, czyta plan w których jest miasta potrzebny plan w zakresie miasta. podstawowym, ulice i określa kierunki geograficzne, w których biegną, np. z północy na południe, pokazuje na planie punkty wymienione przez nauczyciela. czym różni się wysokość bezwzględna od wysokości względnej, te wysokości na schematycznym rysunku, na podstawie układu poziomic rozpoznaje formę wklęsłą i wypukłą. mapie szczyty górskie i odczytuje ich wysokości bezwzględne, wyjaśnia pojęcie poziomicy, rozpoznaje na podstawie rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy. bardzo celująca orientuje plan planuje trasę podczas miasta za wycieczki planowania trasy pomocą i opisuje ją wycieczki oblicza kompasu z uwzględnienie odległości między lub charakterysty m wyznaczonymi cznych punktów najciekawszych obiektami. (obiektów) punktów w terenie, w mieście lub przebieg wytycznych trasy wycieczki nauczyciela. zaproponowanej przez nauczyciela z uwzględnienie m kierunków, w których biegną ulice, zabytków itp. przykłady przedstawiania różnych form terenu na mapach dawniej, rozpoznaje i nazywa wszystkie formy terenu na podstawie rysunku poziomicowego, odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne punktów leżących na poziomicach. ukształtowanie terenu na podstawie rysunku poziomicowego, odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne, rozpoznaje w terenie formy powierzchni terenu i wskazuje wysokość względną. wysokości wskazanych punktów na podstawie mapy poziomicowej, przy niepełnym opisie poziomic, wysokości punktów leżących między poziomicami, interpolując wyniki. 2
5. Co oznaczają barwy na mapie hipsometryczn ej? 6. Poznajesz różne rodzaje map, jakimi co kolorami są oznaczają zaznaczone na barwy na mapie mapie niziny, hipsometrycznej wyżyny i góry,, mapie, gdzie są graniczne niziny, wyżyny, wysokości nizin, a gdzie góry. wyżyn i gór, odczytuje z mapy hipsometrycznej położenie nizin, wyżyn i gór. rozpoznaje i nazywa mapy omówione na, różne rodzaje map w atlasie do przyrody. sytuacje, w których jest potrzebna mapa danego rodzaju. bardzo celująca ukształtowanie powierzchni wybranego kraju na podstawie mapy hipsometrycznej. układa skalę barw dla mapy poziomicowej, odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu. informacje, które można odczytać z różnego rodzaju map, wybiera potrzebną mapę w zależności od zadanego do opracowania tematu. porównuje i analizuje różne mapy tego samego terenu, wyciąga wnioski dotyczące warunków naturalnych, gospodarki itp. ocenia przydatność barw na mapie hipsometrycznej, wnioskuje na podstawie układu poziomic i barw między nimi o kierunku płynięcia rzeki, jeśli nie jest on zaznaczony strzałką. ocenia przydatność map w różnych sytuacjach życiowych, opracowuje charakterystykę geograficzną zadanego regionu na podstawie różnych rodzajów map. 3
7. Powtórzenie działu Przed wędrówką po Polsce przykłady oblicza za przedmiotów pomocą skali i obiektów długość przedstawionych rzeczywistą w skali, prostego definicję odcinka, skali, ulice znajduje na mapie na planie zapis skali i określa liniowej, kierunki rozpoznaje plan geograficzne, w miasta wśród których biegną, map, czyta plan miasta sytuacje, w zakresie w których jest podstawowym, potrzebny plan miasta, mapie szczyty czym górskie różni się i odczytuje ich wysokość wysokości bezwzględna od bezwzględne, wysokości wyjaśnia pojęcie względnej poziomicy, i wskazuje je na rozpoznaje na schematycznym podstawie rysunku, rysunku na podstawie poziomicowego układu poziomic stok łagodny rozpoznaje formę i stok stromy, wklęsłą i wypukłą,, jakimi graniczne kolorami są wysokości nizin, zaznaczone na wyżyn i gór oraz mapie niziny, lokalizuje je na wyżyny i góry, mapie, mapie, niziny, sytuacje, wyżyny i góry, w których jest potrzebna mapa i nazywa różne danego rodzaju. rodzaje map w atlasie do przyrody. bardzo celująca na odróżnia mapy dopisuje do skali podstawie skali, o dużej skali od liniowej skalę ile razy map o małej mianowaną odległość na skali, i liczbową, mapie została zamienia skalę zmniejszona obiekty liniową w stosunku do zaznaczone na i mianowaną na odległości mapach skalę liczbową, w terenie, w różnej skali, analizuje mapy, która oblicza długości w różnych skalach skala jest rzeczywiste i porównuje ich mniejsza, a która odcinków szczegółowość, większa, krętych oblicza skalę mapy orientuje plan i łamanych, na podstawie miasta za planuje trasę znanej odległości pomocą wycieczki rzeczywistej, kompasu lub i opisuje ją podczas obiektów z uwzględnienie planowania trasy w terenie, m wycieczki oblicza najciekawszych odległości między i opisuje punktów wyznaczonymi przebieg trasy w mieście, obiektami, wycieczki wysokości zaproponowanej ukształtowanie wskazanych przez terenu na punktów na nauczyciela, podstawie podstawie mapy przykłady rysunku poziomicowej, przy przedstawiania poziomicowego, niepełnym opisie różnych form odczytuje poziomic, terenu na z mapy wysokości mapach dawniej, poziomicowej punktów leżących rozpoznaje wysokości między i nazywa bezwzględne, poziomicami wszystkie formy rozpoznaje interpolując wyniki, terenu na w terenie formy ocenia podstawie powierzchni przydatność barw rysunku terenu na mapie poziomicowego, i wskazuje hipsometrycznej, odczytuje na wysokość mapie względną. poziomicowej wysokości ukształtowanie bezwzględne powierzchni punktów wybranego kraju leżących na na podstawie poziomicach, mapy układa skalę hipsometrycznej barw dla mapy, poziomicowej, 4
7. Powtórzenie działu Przed wędrówką po Polsce (cd.) bardzo celująca porównuje i analizuje różne mapy tego samego terenu, wyciąga wnioski dotyczące warunków naturalnych, gospodarki itp. odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu,, jakie informacje można odczytać z różnego rodzaju map, wybiera potrzebną mapę w zależności tematu od zadanego do opracowania. Dział 2 Polska i jej sąsiedzi wnioskuje na podstawie układu poziomic i barw między nimi o kierunku płynięcia rzeki, jeśli nie jest on zaznaczony strzałką, ocenia przydatność map w różnych sytuacjach życiowych, opracowuje charakterystykę geograficzną zadanego regionu na podstawie różnych rodzajów map. 8. Poznajesz położenie Polski w Europie i na świecie 9. Poznajesz podział administracyjn y Polski 10. Warszawa jest stolicą Polski, na jakim kontynencie leży Polska, mapie ściennej świata Europę i Polskę. strukturę podziału administracyjnego Polski. określa położenie Warszawy i wskazuje ją na mapie Polski, na czym polega stołeczność Warszawy. państwa graniczące z Polską,, że na obszarze Polski krzyżują się szlaki handlowe północ południe i wschód zachód. wyjaśnia nazwy: wójt, sołtys, burmistrz, starosta, wojewoda i przyporządkow uje je do struktury administracyjnej Polski. przykłady miejsc w Warszawie, które warto odwiedzić. mapie i opisuje przebieg granicy między Europą i Azją, wyjaśnia pojęcia: granica sztuczna i granica naturalna. odnajduje na mapie administracyjnej poszczególne województwa, i odnajduje na mapie fizycznej regiony kulturowe Polski., Warszawę można określić mianem centrum kultury i nauki., przez Polskę przechodzą szlaki komunikacyjne (dawniej handlowe), wyjaśnia pojęcie: wody terytorialne. oblicza gęstość zaludnienia wybranego regionu naszego kraju. sieć komunikacyjną Warszawy. pełne nazwy państw graniczących z Polską. wybrany region kulturowy naszego kraju. podział administracyjny i układ przestrzenny Warszawy. 5
11. Które miasta Polski są największe? 12. Które miasta Polski są najstarsze? 13. Poznajesz ciekawe miejsca w Polsce nazwę największe miasta województwa, Polski, w którym leży wskazane mapie największe miasto. miasta Polski, stolice Polski w kolejności chronologicznej, najstarsze miasta Polski, nazwę krakowskiej siedziby królów Polski. mapie Polski Giżycko, Olsztyn, Grunwald, określa położenie Rzeszowa i Olsztyna względem własnej miejscowości. mapie najstarsze miasta Polski, nazwę najstarszej uczelni w Polsce. atrakcje turystyczne Wieliczki i Bóbrki, rozpoznaje na fotografiach kaplicę św. Kingi w Wieliczce. bardzo celująca, do największych miast Polski należą: Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Katowice. cechy charakteryzujące największe miasta Polski, przykłady wielkich zespołów miejskoprzemysłowych (aglomeracja warszawska, aglomeracja łódzka, Trójmiasto, GOP). wygląd średniowieczneg o miasta. proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w okolicy i uzasadnia swój wybór. rozpoznaje ważniejsze zabytki w dawnych stolicach Polski., Grunwald i Bóbrka to miejsca, z których Polacy są dumni, osiągnięcia I. Łukasiewicza. prezentuje, na podstawie samodzielnie wybranych informacji, z innych źródeł niż podręcznik, wybrane wielkie miasto. planuje wycieczkę w celu poznania zabytków starych miast. proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w Polsce i uzasadnia swój wybór, uwzględniając różne kryteria historyczne, przyrodnicze, kulturowe. 6
14. Jak zaplanować wycieczkę? 15. Poznajesz północnych i wschodnich sąsiadów Polski 16. Poznajesz południowych sąsiadów Polski zasady właściwego szczegółowo organizowania jeden element czasu wolnego planu wycieczki, i rekreacji, główne mapie czynności turystycznej związane wybraną trasę z organizacją wędrówki dwudniowej i odczytuje wycieczki z mapy klasowej, potrzebne samodzielnie informacje, przygotowuje listę rzeczy potrzebnych na wyposażenie wycieczkę. apteczki. mapie granice między Polską a Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą. mapie granice między Polską a Słowacją i Czechami, mapie stolicę Czech i stolicę Słowacji, główne atrakcje turystyczne Czech i Słowacji. mapie stolice tych państw. określa położenie Słowacji i Czech, wskazuje te państwa na mapie, odróżnia flagi Czech i Słowacji. bardzo celująca planuje trasę planuje budżet wycieczki, wycieczki zasady uwzględniając klasowej. bezpieczeństwa porę roku w zależności od i teren, na typu i miejsca którym ta odbywającej się wycieczka ma wycieczki. się odbywać. oficjalne nazwy Białorusi, Litwy, Rosji, Ukrainy,, na podstawie mapy, krajobraz północnych, północnowschodnich i wschodnich sąsiadów Polski. oficjalne nazwy Czech i Słowacji, na podstawie mapy krajobraz południowych sąsiadów Polski. odróżnia flagi Białorusi, Litwy, Rosji i Ukrainy, co to są euroregiony i po co zostały utworzone. ciekawe pod względem turystycznym miejsca Słowacji i Czech. na podstawie dostępnych źródeł informacji przedstawia działalność wybranego euroregionu (Karpacki, Bug, Tatry, Bałtyk). na podstawie dostępnych źródeł informacji wyjaśnia, co to są zabytki klasy 0, proponuje wycieczkę do Pragi z uwzględnieniem jej zabytków. 7
17. Naszym zachodnim sąsiadem są Niemcy 18. Dlaczego Europa się jednoczy? 19. Powtórzenie działu Polska i jej sąsiedzi mapie Europy najważniejsze Niemcy i granicę informacje polsko-niemiecką, o środowisku nazwę przyrodniczym stolicy Niemiec i gospodarce i wskazuje ją na Niemiec. mapie, odczytuje z mapy ogólnogeograficz nej informacje dotyczące Niemiec. nazwy co najmniej pięciu państw wchodzących w skład UE, flagę UE, co to jest Unia Europejska. mapie państwa graniczące z Polską i ich stolice, przykłady najstarszych miast Polski, mapie Polski miasto będące stolicą województwa, w którym mieszka. dwa powody, dla których powołano UE, nazywa walutę UE i przelicza ją na złotówki po kursie podanym przez nauczyciela. pełne nazwy państw graniczących z Polską, i pokazuje na mapie największe miasta Polski. bardzo celująca ocenia stan gospodarki Niemiec, plusy i minusy sąsiedztwa Polski i Niemiec. Niemcy pod względem przyrodniczym i turystycznym. datę przystąpienia Polski do UE. co to znaczy, że część granic Polski stanowią granice naturalne, aktualną liczbę województw w Polsce, mapie sąsiadów Polski niemających dostępu do morza. Dział 3 Krajobrazy Polski trzy korzyści wejścia Polski do UE. porównuje krajobrazy państw na podstawie mapy, rozpoznaje najważniejsze zabytki w wybranych miastach Polski i państw sąsiadujących, powstała Unia Europejska. biegle posługuje się mapami tematycznymi, odczytuje i analizuje informacje o Niemczech z różnych map, najważniejsze fakty z historii Niemiec w XX w. argumenty i prowadzi dyskusję na temat znaczenia przystąpienia Polski do UE. planuje wycieczkę do zabytków wybranego miasta, posługując się źródłami innymi niż podręcznik, rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (C). 20. Są różne rodzaje skał skały lite sypkie i zwięzłe, wyjaśnia pojęcia: skała i minerał. odróżnia skały lite od pozostałych, rozpoznaje granity i piaskowce. różne rodzaje skał i rozpoznaje je, definicję pojęcia: surowce mineralne i podaje ich podział. przykłady gospodarczego wykorzystania surowców mineralnych. pochodzenie skał, wyjaśnia powstawanie skał osadowych. 8
21. Krajobrazy Polski są zróżnicowane 22. Bałtyk jest morzem wewnątrzkontynentalny m 23. W krajobrazac h nadmorskich widać nie tylko wydmy rozpoznaje na mapie Polski pasy kolejno pasy krajobrazowe, krajobrazowe, poprawnie stosując zapisuje nazwy przyjęte krain nazewnictwo, geograficznych. definicję krainy geograficznej. Morze Bałtyckie na mapie świata i Europy, odczytuje z mapy nazwy państw leżących nad Morzem Bałtyckim. mapie i nazywa krainy geograficzne należące do pasa pobrzeży, rozpoznaje na schemacie i nazywa wybrzeże wysokie (klifowe) i niskie, wyjaśnia rolę roślin wydmowych w utrzymaniu piasku, bezpieczne miejsca do kąpieli w morzu., Morze Bałtyckie nazywamy morzem wewnątrzkontynentalnym, organizmy charakterystycz ne dla Morza Bałtyckiego. rośliny charakterystyczne dla wydm, zasady zachowania się podczas kąpieli w morzu. bardzo celująca różnice między pasami krajobrazowymi, rozpoznaje pasy krajobrazowe na podstawie opisu. określa położenie wybranego pasa krajobrazowego względem pozostałych, charakterystyczn e cechy dla danego pasa krajobrazowego. mapie Europy drogę morską z Morza Bałtyckiego na Morze Północne, zwyczaje rozrodcze ciernika lub igliczni. wybrzeże klifowe się cofa, konieczność przestrzegania zakazu chodzenia po wydmach i niszczenia roślinności. schemacie przedstawiający m głębokość morza miejsce występowania zielenic, brunatnic i krasnorostów oraz uzasadnia ich umiejscowienie, w morzu Bałtyckim żyje wiele organizmów słodkowodnych. jak powstały Żuławy Wiślane. analizuje mapy tematyczne i na ich podstawie wnioskuje o warunkach przyrodniczych danego pasa krajobrazowego, tworzy spójny opis charakteryzowane go pasa. przyczyny niewielkiego zasolenia Morza Bałtyckiego,, betonowanie brzegów morskich źle wpływa na organizmy żyjące w Bałtyku., jak powstają mierzeje i jeziora przybrzeżne. 9
24. Krajobraz pojezierzy jest pagórkowaty 25. Krajobraz pasa nizin środkowopols kich jest równinny 26. Nizina Mazowiecka jest największą polską niziną 27. Wyżyna Lubelska jest przykładem krajobrazu rolniczego mapie hipsometrycznej pojezierza mogą Polski pojezierza być nazywane i wymienia nazwy rajem dla krain turystów, geograficznych wchodzących dyscypliny w skład sportowe pojezierzy. uprawiane na pojezierzach. i wskazuje na mapie krainy geograficzne należące do pasa nizin. Nizinę Mazowiecką na mapie, odczytuje po jednej informacji o Nizinie Mazowieckiej z każdej mapy tematycznej. mapie Wyżynę Lubelską,, że na Wyżynie Lubelskiej dobrze rozwija się rolnictwo. różnice w krajobrazie między pasem nizin a pasem pojezierzy, lokalizuje na mapie Polski pas nizin, określając z jakimi pasami sąsiaduje na południe od, na północ od. na podstawie mapy ogólnogeografic znej opisuje położenie Niziny Mazowieckiej w Polsce, odczytuje z map tematycznych 2 3 informacje o Nizinie Mazowieckiej. krainy geograficzne należące do pasa wyżyn, nazwy 2 3 roślin uprawianych na Wyżynie Lubelskiej. bardzo celująca wyjaśnia pojęcie wyjaśnia genezę krajobrazy na głównych form naturalne, pojezierzach polodowcowych na występuje dużo pojezierzach. znaczenie jezior, gospodarcze analizuje pojezierzy. problem degradacji środowiska naturalnego w powiązaniu z formami działalności człowieka. krótko charakteryzuje każdą z nizin środkowopolskic h pod względem przyrodniczym i gospodarczym, wybraną nizinę na podstawie analizy map tematycznych. czynniki, które ukształtowały obszar Niziny Mazowieckiej, rozpoznaje, na podstawie opisu, krainę geograficzną. ustnie warunki przyrodnicze Wyżyny Lubelskiej na podstawie mapy. różnice krajobrazowe między nizinami, ocenia znaczenie gospodarcze danej niziny w skali kraju. czyta, porównuje i interpretuje mapy tematyczne danego regionu, rzeki na Nizinie Mazowieckiej, warunki przyrodnicze w Kotlinie Warszawskiej. na Wyżynie Lubelskiej rozwinął się głównie przemysł spożywczy. wyjaśnia (na podstawie dostępnych źródeł informacji) sposób powstania krajobrazu pasa nizin. analizuje i ocenia pozycję Niziny Mazowieckiej pod względem przyrodniczym i gospodarczym na tle innych krain geograficznych Polski. ocenia znaczenie Wyżyny Lubelskiej dla gospodarki kraju. 10
28. Wyżyna Śląska jest przykładem krajobrazu przemysłowomiejskiego 29. Wyżyna Krakowsko- Częstochowska jest zbudowana ze skał wapiennych 30. Góry Świętokrzyski e są bardzo starymi górami mapie Wyżynę położenie Śląską, Wyżyny Śląskiej, cechy surowce charakterystycz mineralne ne krajobrazu wydobywane na przemysłowomiejskiego, Wyżynie Śląskiej. przyczyny zniszczenia środowiska przyrodnicze-go na Wyżynie Śląskiej. mapie Wyżynę Krakowsko- Częstochowską, mapie główne miasta Jury Krakowsko- -Częstochowskiej: Kraków i Częstochowę. mapie Góry Świętokrzyskie,, w jakim pasie krajobrazowym leżą Góry Świętokrzyskie, odczytuje z mapy informacje o Górach Świętokrzyskich. określa położenie Ojcowskiego Parku Narodowego. surowce mineralne eksploatowane w Górach Świętokrzyskich dawniej i dziś. bardzo celująca ocenia ocenia znaczenie przyczyny znaczenie Wyżyny Śląskiej powstania gospodarcze dla gospodarki Górnośląskiego Wyżyny kraju. Okręgu Śląskiej, Przemysłowego, ocenia szanse Wyżynę i zagrożenia Śląską na życia podstawie map mieszkańców tematycznych. Wyżyny Śląskiej. krajobraz Wyżyny Krakowsko- - Częstochowskiej, przedstawia walory turystyczne i rekreacyjne Jury Krakowsko- - Częstochowskiej. Góry Świętokrzyskie są niskie, wyjaśnia powstanie gołoborzy. omawia pochodzenie skał wapiennych, utworzenie Ojcowskiego Parku Narodowego. stwierdzenie: Góry Świętokrzyskie są kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa, ocenia Góry Świętokrzyskie pod względem atrakcyjności turystycznej. wyjaśnia proces krasowienia skał wapiennych na podstawie różnych źródeł informacji. genezę Gór Świętokrzyskich oraz wyjaśnia ich obecny wygląd, powstanie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. 11
31. Tatry są przykładem gór wysokich 32. Przyrodę Polski chroni się w różny sposób 33. Powtórzenie działu Krajobrazy Polski Tatry na mapie Polski, krajobraz Tatr określa położenie Wysokich Tatr względem i Zachodnich, własnej rośliny miejscowości, charakterystyczne dla nazywa piętra roślinne danego piętra w Tatrach, roślinnego. zasady bezpieczeństwa obowiązujące w górach podczas wycieczek. przykłady gatunków objętych ochroną,, na czym polega ochrona gatunkowa zwierząt, roślin i grzybów, przykład pomnika przyrody w pobliżu szkoły. mapie pasy krajobrazowe i krainy geograficzne, podaje ich nazwy, odczytuje proste informacje z mapy ogólnogeograficz nej Polski i z map krajobrazowych, mapie swój region i podaje jego cechy. krótko charakteryzuje parki narodowe, parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody, przykłady obszarów chronionych położonych w pobliżu szkoły. określa położenie danej krainy geograficznej, posługując się kierunkami świata oraz jej położeniem w stosunku do innych krain, główne cechy krajobrazowe danej krainy geograficznej. bardzo celująca Tatrzański Park Narodowy, wyjaśnia pojęcia: grań, turnia, żleb. piętra roślinne w Tatrach Wysokich. krótko charakteryzuje obszary Natura 2000, wartości przyrodnicze wybranego parku narodowego i krajobrazoweg o. na podstawie charakterystyki rozpoznaje daną krainę geograficzną, warunki naturalne i gospodarkę regionu, w którym mieszka. Dział 4 Mój organizm, tworzenie obszarów chronionych jest skuteczną metodą ochrony przyrody. każdą z krain geograficznych, porównuje warunki naturalne i gospodarkę różnych krain geograficznych Polski, ocenia znaczenie danej krainy geograficznej pod względem gospodarczym i turystycznym. wyjaśnia różnice w krajobrazie Tatr Wysokich i Zachodnich,, że krajobraz Tatr Wysokich jest przykładem krajobrazu wysokogórskiego (alpejskiego). porównuje różne formy ochrony przyrody. ocenia warunki przyrodnicze i gospodarcze każdej krainy geograficznej, zdobywa informacje w innych źródłach wiedzy i tworzy spójne opisy charakteryzujące daną krainę geograficzną. 12
34. Ciało człowieka działa jak precyzyjny mechanizm 35. Skóra chroni organizm 36. Mięśnie, kości i stawy umożliwiają poruszanie się 37. W układzie pokarmowym jest trawione pożywienie 38. Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową przykłady narządów główne układy organizmu narządów człowieka i ich organizmu funkcji, człowieka., że podstawowym elementem budującym organizm jest komórka., o skórę trzeba dbać, na czym polega rola skóry. funkcje szkieletu, planszy części szkieletu, określa rolę układu mięśniowego w organizmie. rolę układu pokarmowego. rolę układu oddechowego. budowę skóry. dwa przeciwstawnie działające mięśnie, np. zginacz i prostownik przedramienia, modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości. na schematach budowy układu pokarmowego wskazuje i nazywa jego narządy, rodzaje zębów człowieka i podaje ich funkcje. schematach budowy układu oddechowego jego narządy i podaje ich nazwy. bardzo celująca hierarchiczność struktury organizmu. funkcje układów narządów. reakcję skóry na zmiany temperatury otoczenia. elementy składowe szkieletu człowieka, główne mięśnie organizmu człowieka. ogólnie przebieg procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym, omawia rolę ślinianek, wątroby i trzustki. proces wymiany gazowej zachodzący w płucach. wykazuje związek budowy skóry z funkcją., że mięśnie muszą pracować parami. przedstawia przebieg trawienia pokarmu. wykazuje związek między budową a rolą krtani. rozpoznaje położenie układów i narządów na rycinach anatomicznych., w jaki sposób można zbadać rozmieszczenie ciałek czuciowych w skórze. budowę i funkcjonowanie stawu. i uzasadnia, które procesy zachodzące w przewodzie pokarmowym są przemianami chemicznymi, a które zjawiskami fizycznymi., oddychanie przez nos jest zdrowsze niż przez usta. 13
39. Krew jest życiodajnym płynem krążącym dzięki sercu 40. Wszystkie układy narządów w organizmie współpracują ze sobą 41. Powtórzenie działu Mój organizm główne rodzaje funkcje krwi, naczyń określa rolę serca. krwionośnych. planszy układ nerwowy, nazywa elementy układu nerwowego. określa rolę poznanych układów narządów oraz skóry. przedstawia rolę układu nerwowego w funkcjonowani u organizmu. przedstawia hierarchiczność struktury organizmu, planszach najważniejsze narządy wchodzące w skład poznanych układów. bardzo celująca, że przepływ krążenie krwi krwi w sercu, jest warunkiem z uwzględnieniem życia człowieka. roli zastawek. wykazuje związek budowy tętnic i żył z ich rolą, na podstawie ryciny omawia budowę serca. dokonuje podziału układu nerwowego pod względem budowy. określa rolę wybranych narządów w ciele człowieka. Dział 5 Rozwijam się i poznaję otoczenie funkcje, jakie pełni móżdżek. związek między budową danego układu narządów a jego funkcjami., układ nerwowy odgrywa kierowniczą rolę w organizmie. przykłady współpracy między układami narządów. 42. Poznajesz właściwości światła 43. Oko odbiera wrażenia świetlne źródła światła, właściwości światła na wybranych przez siebie przykładach. określa funkcje oka jako narządu zmysłu, zasady dbałości o wzrok. proponuje doświadczenie pokazujące załamanie światła na granicy dwóch ośrodków. elementy budowy oka na modelu lub planszy, funkcje wskazanych elementów budowy oka. na czym polega odbicie światła, przykłady ośrodków, na granicy których obserwujemy załamanie światła. na czym polega praca okulisty i optyka. odróżnia ciała, które są źródłami światła, a które jedynie odbijają światło. wykazuje rolę mózgu w odbieraniu wrażeń świetlnych ze środowiska. dzieli soczewki ze względu na ich kształt i opisuje ich właściwości. wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce oka, wady wzroku i wskazuje możliwości ich korekty za pomocą soczewek. 14
44. Dźwięki wokół nas 45. Ucho odbiera wrażenia dźwiękowe 46. Zmysły umożliwiają kontakt z otoczeniem i chronią organizm 47. Układy rozrodcze umożliwiają wydawanie na świat potomstwa źródła sposoby dźwięku, zabezpieczania wyszukuje się przed z otoczenia ciała, dźwiękami które drgając, o dużym wytwarzają natężeniu. dźwięk, przykłady świadczące o tym, że w różnych ośrodkach dźwięki rozchodzą się z różnymi prędkościami. części ucha, zasady dbałości o słuch. zmysły człowieka i wskazuje je na własnym organizmie. różnice w budowie komórki jajowej i plemnika, nazwy poszczególnych elementów budowy układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. modelu lub planszy elementy budowy ucha. rolę poszczególnych zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego. określa rolę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. bardzo celująca warunki od rozchodzenia się czego zależy przykłady dźwięku prędkość dźwięków w danym rozchodzenia o różnym ośrodku. się dźwięków natężeniu. w różnych substancjach (ośrodkach). określa funkcję ucha jako narządu słuchu i równowagi. co to znaczy, że zmysły ulegają adaptacji, przykłady świadczące o ochronnym działaniu zmysłów dla organizmu. planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny., nie należy słuchać zbyt głośnej muzyki., że zmysły chronią organizm przed niebezpiecznymi czynnikami zewnętrznymi. określa rolę poszczególnych narządów w układach rozrodczych. w prawidłowej kolejności poszczególne części ucha, które zostają wprowadzone w drgania pod wpływem fali dźwiękowej. rolę mózgu w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego przez narządy zmysłów. przystosowanie budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego do pełnionej funkcji. 15
48. Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka przebiega w organizmie matki 49. W życiu człowieka wyróżnia się kilka etapów 50. Jakie zmiany zachodzą w okresie dojrzewania? określa miejsce co to powstawania jest pępowina, plemników poród, i komórek jajowych, planszy miejsce co to zapłodnienia jest zapłodnienie, i dalszą drogę przedstawia za zapłodnionej pomocą komórki jajowej. schematycznego rysunku moment zapłodnienia. etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu. na czym polega dojrzewanie dziewcząt i chłopców, zmiany zachodzące w organizmach dziewczynki i chłopca podczas dojrzewania. rozpoznaje na podstawie opisu i fotografii etap rozwojowy człowieka. czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania. bardzo celująca co to przykłady jest ciąża, do świadczące o tym, zarodek, płód, komórki jajowej że dziecko w łonie łożysko. wnika tylko matki się rozwija. jeden plemnik. etapy rozwojowe człowieka. co oznacza termin dojrzewanie płciowe, etap dojrzewania. własną rodzinę można założyć wtedy, gdy się jest dorosłym. co to jest hormon. wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju. co to znaczy, że na dojrzewanie mają wpływ hormony. 16
51. Powtórzenie działu Rozwijam się i poznaję otoczenie źródła światła i dźwięku, planszy lub modelu elementy zasady higieny budowy oka wzroku i słuchu, i ucha i określa nazywa ich funkcje, poszczególne elementy budowy zmysły układu człowieka rozrodczego i opisuje ich kobiety funkcje i mężczyzny, w odbieraniu różnice wrażeń ze w budowie środowiska komórki jajowej zewnętrznego, i plemnika, co to planszy miejsce jest zapłodnienie, zapłodnienia etapy i dalszą drogę rozwojowe zapłodnionej człowieka, komórki jajowej, zmiany zachodzące czynniki w organizmach wpływające dziewczynki pozytywnie i chłopca podczas i negatywnie na dojrzewania. rozwój organizmu w okresie dojrzewania. bardzo celująca odróżnia ciała będące źródłem światła i odbijające światło,, że zmysły chronią organizm przed niebezpiecznymi czynnikami zewnętrznymi, określa rolę poszczególnych narządów w układach rozrodczych, do komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik. przykłady ośrodków, na granicy których obserwujemy załamanie światła, warunki niezbędne do rozchodzenia się dźwięku, na czym polega praca okulisty i optyka, co to znaczy, że zmysły ulegają adaptacji, co to jest ciąża, zarodek, płód, łożysko, charakterystykę etapów rozwojowych człowieka, etap dojrzewania. Dział 6 Moje zdrowie kształt soczewek i związane z nim ich właściwości, jak powstaje obraz na siatkówce oka, przystosowanie budowy układu rozrodczego męskiego i żeńskiego do pełnionej funkcji, przykłady świadczące o tym, że dziecko w łonie matki się rozwija, wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju, co to znaczy, że na dojrzewanie mają wpływ hormony. 52. Dlaczego musimy jeść? 53. Jakie są zasady właściwego odżywiania się? w jakim celu człowiek się odżywia, składniki pokarmów i ich funkcje. celowość stosowania zasad prawidłowego żywienia, jakie są skutki niewłaściwego odżywiania się. przykłady produktów o dużej zawartości: cukrów, tłuszczów, białek, witamin. zasady dotyczące zakupu i przechowywani a produktów spożywczych oraz przygotowywani a posiłków. skutki błędów żywieniowych. planuje jadłospis zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia. źródła, rolę w organizmie oraz skutki niedoboru wybranych witamin. jak powinien odżywiać się uczeń klasy 5. proponuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające skrobię w produktach spożywczych. zasady prawidłowego odżywiania się: ilości, regularności, jakości spożywanych pokarmów, zakupu produktów i przyrządzania posiłków. 17
54. Jak zapobiegać psuciu się żywności? 55. Jak dbać o własne ciało? 56. Dlaczego mydło i proszek zmywają brud? 57. Organizm jest aktywny w dzień, odpoczywa w nocy przedstawia przypisuje różnice między psucie się zdrową i zepsutą żywności żywnością, drobnoustrojom, poznane sposoby przykłady konserwowania żywności żywności. konserwowanej danym sposobem. substancje wydalane i wydzielane przez skórę, zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci. substancje rozpuszczające i nierozpuszczając e się w wodzie, odróżnia środki szkodliwe dla zdrowia po oznaczeniach na etykiecie. prawidłową kolejność czynności wykonywanych podczas dnia, określa znaczenie snu dla organizmu człowieka. znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia, przykłady ubioru dostosowanego do pory roku i rodzaju pracy. przykłady produktów zawierających detergenty, na podstawie instrukcji objaśnia sposób posługiwania się środkami czystości. co to znaczy dobowy rytm człowieka, czynności przygotowujące organizm do aktywnego dnia i snu. bardzo celująca omawia warunki sposoby przedstawia sprzyjające wykorzystania zjawisko psuciu się pożytecznych fermentowania żywności, drobnoustrojów wybranego na do produktu na czym polegają konserwowania podstawie źródeł poznane metody żywności, innych niż konserwacji. podręcznik. produkty ulegające kwaśnieniu (fermentacji). poprawne zasady mycia zębów. omawia zastosowanie produktów zawierających detergenty, objaśnia znaczenie piktogramów ostrzegawczych., jego rozkład dnia jest właściwy lub niewłaściwy. twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka. omawia mechanizm działania środków myjących, definicję pojęcia detergent. analizuje swój rozkład dnia i wyciąga wnioski dotyczące poprawności rozkładu czynności w ciągu dnia. proponuje i przeprowadza doświadczenie ukazujące niszczenie szkliwa nazębnego. określa szkodliwe dla zdrowia skutki działania preparatów żrących, drażniących, łatwopalnych. możliwości prawidłowego organizowania czasu wolnego i nauki w domu. 18
58. Jak wypoczywać? 59. Co robić w razie uszkodzenia ciała? 60. Czy organizmy zawsze są przyjazne dla człowieka? formy wypoczynku przykłady odpowiednie dla biernego siebie, i aktywnego trzy formy wypoczynku. wypoczynku czynnego, uwzględniając zasady bezpieczeństwa, zasady zachowania się na łonie natury. sposoby postępowania podczas opatrywania otarcia lub skaleczenia, sposoby zabezpieczania ciała przed skutkami nadmiernego promieniowania słonecznego. typowe objawy alergii, zachowania mogące ustrzec przed grzybicą. przyczyny uszkodzeń skóry, objawy złamania kości. przykłady zwierząt jadowitych. bardzo celująca sytuacje,, w których należy przykłady wypoczywać zabezpieczeń ćwiczenia fizyczne aktywnie, ciała przed usprawniają a w których kontuzją organizm. biernie. podczas uprawiania wybranych dyscyplin sportowych. poprawne postępowanie w wypadku pogryzienia przez zwierzę. przykłady roślin mogących wywołać alergię u ludzi. różnice między zwichnięciem a złamaniem, nie należy opalać się bez zabezpieczenia skóry. w kontaktach ze zwierzętami należy zachować szczególną ostrożność. rodzaje uszkodzeń ciała i opisuje sposoby udzielania pierwszej pomocy. co oznaczają terminy: alergia, alergolog. 19
61. Powtórzenie działu Moje zdrowie jakie są skutki składniki niewłaściwego pokarmów i ich odżywiania się, funkcje, przypisuje psucie się przykłady żywności produktów o dużej drobnoustrojom, zawartości: cukrów, tłuszczów, poznane białek, witamin, sposoby konserwowania żywności, zasady dotyczące zakupu znaczenie i przechowywania czystości produktów odzieży, obuwia, spożywczych oraz bielizny przygotowywania i otoczenia dla posiłków, utrzymania zasady zdrowia, pielęgnacji skóry, na podstawie włosów, zębów instrukcji i paznokci, objaśnia sposób odróżnia środki posługiwania się szkodliwe dla środkami zdrowia po czystości, oznaczeniach na sposoby etykiecie, zabezpieczania określa znaczenie ciała przed snu dla organizmu skutkami człowieka, nadmiernego przykłady promieniowania biernego słonecznego, i aktywnego wypoczynku, przykłady formy niekorzystnego wypoczynku wpływu roślin, odpowiednie dla zwierząt siebie, i grzybów na sposoby zdrowie postępowania człowieka podczas i podaje opatrywania sposoby otarcia lub zapobiegania. skaleczenia. bardzo celująca skutki źródła, przedstawia błędów rolę zjawisko żywieniowych, w organizmie fermentowania zasady oraz skutki wybranego prawidłowego niedoboru produktu, odżywiania się wybranych korzystając ze ilości, witamin, źródeł innych niż regularności, na podręcznik, jakości czym polegają spożywanych poznane metody twierdzenie, że pokarmów, konserwowania przestrzeganie zakupu żywności, higieny osobistej produktów sposoby jest obowiązkiem i przyrządzania wykorzystania każdego posiłków, pożytecznych człowieka, jak drobnoustrojów powinien do mechanizm odżywiać się konserwowania działania środków uczeń klasy 5., żywności, myjących, analizuje swój określa definicję rozkład dnia szkodliwe dla pojęcia: detergent, i wyciąga zdrowia skutki, wnioski działania dotyczące preparatów ćwiczenia fizyczne poprawności żrących, usprawniają rozkładu drażniących, organizm, czynności łatwopalnych, w ciągu dnia, w kontaktach ze, przykłady roślin zwierzętami należy jego mogących zachować rozkład dnia jest wywołać alergię szczególną właściwy lub u ludzi, ostrożność. niewłaściwy, sytuacje, rodzaje w których należy uszkodzeń ciała wypoczywać i opisuje aktywnie, sposoby a w których udzielania biernie, pierwszej pomocy. poprawne postępowanie w razie pogryzienia przez zwierzę. Dział 7 Jak zachować zdrowie? 20
62. Zagrożenia, z którymi możesz zetknąć się w domu 63. Jak się zachować w niebezpiecz nych sytuacjach? 64. Choroby zakaźne i pasożytnicze są wywoływane przez wirusy i różne organizmy 65. Walka z chorobami zakaźnymi jest trudna, ale konieczna sposoby ewentualne unikania zagrożenia zagrożeń występujące w domu. w kuchni, łazience, pokoju, piwnicy. numery telefonów alarmowych pogotowie ratunkowe, straż pożarna, policja, jak się należy zachować w czasie pożaru, poprawne zachowanie się w razie znalezienia niewybuchu i niewypału. czym są choroby zakaźne, przykłady chorób zakaźnych człowieka i dróg, którymi wywołujące je czynniki wnikają do organizmu. sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym., jak powinien się zachować pieszy poruszający się po drodze o zmierzchu, przykłady miejsc w najbliższej okolicy szczególnie niebezpiecznych i uzasadnia swoje stanowisko. krótko charakteryzuje rodzaje czynników zakaźnych. konieczność zasięgnięcia porady lekarskiej w przypadku zachorowania na chorobę zakaźną. bardzo celująca miejsca w szkole, zasady w niektórych w których należy postępowania miejscach zachować w razie wypadku w szkole i w domu szczególną w domu i szkole. należy zachować ostrożność. szczególną ostrożność. określa zasady poruszania się po drodze. przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych. celowość wykonywania szczepień ochronnych. alarmowy numer telefonu 112 jest numerem uniwersalnym. przykłady zwierząt pasożytów człowieka. zasady leczenia chorób bakteryjnych i wirusowych. sytuacje szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia ludzi. objawy wybranych chorób zakaźnych. wyjaśnia zasadę działania szczepionki. 21
66. Kiedy, i jak należy mówić nie? 67. Co to znaczy zdrowy styl życia? 68. Powtórzenie działu Jak zachować zdrowie? sposoby odmawiania picia sytuacje, alkoholu i palenia w których tytoniu. należy powiedzieć nie, co to jest uzależnienie. zasady zdrowego stylu życia, przykłady potraw, jakich powinna się wystrzegać osoba prowadząca zdrowy styl życia, czynniki mające szkodliwy wpływ na organizm. zdrowie jest bardzo ważne w życiu każdego człowieka, zachowania składające się na zdrowy styl życia, zasady prawidłowego odżywiania się, omawia zasady higieny ciała, zasady zapobiegania chorobom zakaźnym. zasady zdrowego stylu życia, należy zachować postawę asertywną w wypadku bycia namawianym do zapalenia papierosa, wypicia alkoholu lub spróbowania narkotyku., podstawą zdrowia jest sprawność fizyczna organizmu, zasady higieny osobistej i otoczenia. bardzo celująca skutki działania nikotyny na organizm człowieka. możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia, znajomości zawarte przez internet mogą być niebezpieczne. stwierdzenie: ruch i umiejętność odpoczynku są bardzo ważne dla organizmu. wpływ poszczególnych składników pokarmowych na organizm człowieka. bycie życzliwym dla innych ma wpływ na zdrowie, stwierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych. sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych. konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej. jak rozumie stwierdzenie: wytyczaj sobie realistyczne cele życiowe i wytrwale dąż do ich osiągnięcia., że w dużej mierze mamy wpływ na własne zdrowie, życzliwa postawa wobec innych ułatwia kontakty międzyludzkie. 22