KINO wolnosc PRZEGLAD FILMÓW, KTÓRE PROWADZILY DO WOLNOSCI RAPORT PROJEKTU 2015 1
Projekt KINO WOLNOŚĆ został zrealizowany pod Patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego 25-lecie Wolności. ORGANIZATORZY 2 Projekt Kino Wolność został dofinansowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu Patriotyzm Jutra 2014.
PARTNERZY PROJEKTU: BRAK BRAK BRAK BRAK Partner Cyfrowego Repozytorium Filmowego przy projekcie Kino Wolność 3
O PROJEKCIE W aż 60 miejscach w Polsce i na świecie odbyły się wydarzenia związane z projektem KINO WOLNOŚĆ. Ponad 500 000 osób wzięło udział w ok. 200 wydarzeniach zorganizowanych w Polsce, na Ukrainie, w Niemczech, Francji, Korei, USA i Indiach. Przez 6 miesięcy Kino Wolność zapraszało na projekcje filmowe, spotkania z artystami, liderami przemian demokratycznych roku 89, prelekcje i dyskusje. Projekt został uroczyście zainaugurowany 3 czerwca 2014 na konferencji w Polskiej Agencji Prasowej i objął takie wydarzenia jak Przystanek Woodstock, Opener czy Malta Festiwal, gdzie odbyła się debata o wolności z udziałem ówczesnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Bogdana Zdrojewskiego. www.kinowolnosc.pl https://www.facebook.com/kampaniakinowolnosc 4
5
MAPA KINA WOLNOŚĆ W ramach projektu w Polsce i za granicą, zarówno w dużych miastach, jak i w mniejszych miejscowościach, zorganizowane zostały wydarzenia o charakterze społeczno-artystycznym, łączące przeglądy filmowe i debaty z udziałem lokalnych liderów przemian demokratycznych w 89 roku, polityków, twórców filmowych, artystów. Projekt Kino Wolność był obecny na dużych letnich festiwalach, a także w kinach, lokalnych instytucjach kultury i oświaty. 6
KINO WOLNOŚĆ W POLSCE GDYNIA SOPOT MALBORK SEJNY BYDGOSZCZ GORZÓW WIELKOPOLSKI CIECHANÓW DROHICZYN GUBIN JAROCIN KOSTRZYN WARSZAWA JÓZEFÓW GRÓJEC LUBLIN RADOMSKO KIELCE OPOLE CHRZANÓW SOSNOWIEC KRAKÓW KATOWICE CIESZYN ZAKOPANE RZESZÓW 7
MAPA WOLNOŚCI NA ŚWIECIE Dzięki wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych projekt Kino Wolność dotarł do zagranicznych placówek dyplomatycznych i instytucji kultury. 8
KINO WOLNOŚĆ NA ŚWIECIE NOWY JORK BARCELONA SEUL NEW DEHLI 9
KINO WOLNOŚĆ - PROJEKT SPOŁECZNY Działania w ramach projektu skoncentrowano na szeroko pojętej edukacji społecznej, historycznej i patriotycznej. Najważniejszym celem było zaprezentowanie filmów fabularnych i dokumentalnych związanych z politycznymi zmianami roku 89. W efekcie, w ramach projektu KINO WOLNOŚĆ, zorganizowane zostały wydarzenia o charakterze edukacyjno-artystycznym, łączące przeglądy filmowe, dyskusje, prelekcje, spotkania z artystami oraz lokalnymi liderami przemian demokratycznych w 1989 roku. Poza licznymi spotkaniami w Polsce, dzięki współpracy z organizacjami i instytucjami kultury za granicą, projekt osiągnął zasięg międzynarodowy. Wydarzeniom realizowanym zarówno w dużych miastach, jak i w małych miejscowościach, towarzyszyła ogólnopolska kampania społeczna pt. 25 lat wolnych wyborów w Polsce Kino Wolność. Tytuł projektu KINO WOLNOŚĆ nawiązuje do filmu Wojciecha Marczewskiego Ucieczka z Kina Wolność. Filmy stają się pretekstem do zadania pytań o wolność, zarówno w odniesieniu do wypowiedzi artystycznej, jak i wymiaru społecznego. Kino Wolność służy rozbudzaniu świadomości narodowej, poczucia jedności i wspólnoty wolnego, demokratycznego społeczeństwa w kontekście 25. rocznicy pierwszych wolnych wyborów parlamentarnych w Polsce. Projekt KINO WOLNOŚĆ jest realizowany pod Patronatem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego 25-lecie Wolności. 10
AMBASADORZY Inicjatywa organizatorów i idea projektu KINO WOLNOŚĆ spotkały się z bardzo pozytywnym przyjęciem, zarówno wśród przedstawicieli świata filmu i literatury twórców i krytyków filmowych jak i antropologów kultury i historyków, część z nich z ogromnym dla nas zaszczytem zgodziło się wziąć udział w projekcie jako ambasadorzy. ANDRZEJ WAJDA Urodzony w 1926 r. Reżyser filmowy i teatralny, współtwórca polskiej szkoły filmowej. W czasie wojny uczęszczał w Radomiu na tajne komplety, był członkiem Armii Krajowej. Rozpoczął naukę malarstwa. Po zakończeniu wojny, w latach 1946-1950 studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi. W latach 1972-1983 zajmował stanowisko kierownika zespołu filmowego X, a od 1978 r. do 1983 r. był prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Od 1987 r. do 2001 r. wchodził w skład Komitetu Kinematografii. Członek Akademii Filmowej przyznającej Felixy. Od 1980 r. Członek NSZZ Solidarność, w latach 1988 1989 Członek Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, 1989 1990 Senator R.P. W 1994 r. otworzył ufundowane wraz z żoną Krystyną Zachwatowicz Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. W 2002 r. założył w Warszawie wraz z Wojciechem Marczewskim Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej, od 2001 r. zasiadał w radzie Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego. Od 1997 r. należy do grona nieśmiertelnych Institut de France. W 1998 otrzymał Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji za całokształt twórczości. W 2000 r. także za całokształt twórczości został uhonorowany Oscarem. Nominację (2008) do tej nagrody otrzymał także wyreżyserowany przez niego film Katyń. Za całokształt twórczości otrzymał na 56. Międzynarodowym Festiwalu Filmów w Berlinie nagrodę Złotego Niedźwiedzia. Nagrodzony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2005 r.). 11
PAULINA WILK Urodzona w 1980 r. Autorka książek, publicystka, dziennikarka prasowa i radiowa. Za debiut Lalki w ogniu. Opowieści z Indii nominowana do Nagrody Literackiej Nike i wyróżniona Bursztynowym Motylem. W marcu ukazała się jej książka Znaki szczególne osobista historia dorastania w czasie przemian, pierwsza biografia pokolenia dzieci polskiej transformacji. Współpracuje z Tygodnikiem Powszechnym, magazynem Kontynenty i Programem Drugim Polskiego Radia. Jest współzałożycielką Wilk&Król Oficyna Wydawnicza, w której publikuje serię książek o rezolutnym misiu Kazimierzu bajek dla dzieci i niezupełnie dorosłych. Jest prezesem Fundacji Kultura nie boli i jednym z organizatorów Big Book Festival, którego druga edycja odbyła się w czerwcu 2014 r. w Warszawie. Paulina Wilk pełniła funkcję kuratora festiwalowego bloku TRANZYT 2014 serii spotkań i debat związanych z 25. rocznicą przemian demokratycznych w Polsce. Wolność - wiosny 1989 roku zachowałam wspomnienie cimnobrązowej butelki płynu Ludwik do mycia okien. Butelka stoi na parapecie, okna są otwarte. Mama poleruje je ściereczką, zrobioną ze starej kwiaciastej poszewki. Jest ciepło, z podwórka dobiegają głosy moich kolegów grających w dwa ognie. Ale ja nie wychodzę. Siedzę na zielonym dywanie i wpatruję się w telewizor. Nasz Neptun 505 z kolorowym kineskopem wyświetla hipnotyzującą opowieść Człowieka z marmuru Andrzeja Wajdy. Mam dziewięć lat i niewiele rozumiem, ale nie mogę oderwać oczu od granej przez Krystynę Jandę Agnieszki całej w dżinsie, z workiem żeglarskim na ramieniu, drapieżnej, zdeterminowanej. Zależy jej na czymś ważnym, idzie długim korytarzem, jakby nie miał końca. Chcę zobaczyć, czy uda jej się dojść do celu. Nie nazywałam go wolnością. Wtedy jeszcze tego pojęcia nie znałam, ale lada dzień miało wybuchnąć. Lada dzień wszystko się zmieni. Odświętnie ubrani rodzice pójdą głosować, a zamiast Ludwika zjawią się jego importowani kuzyni w jaskrawych opakowaniach, pomagający przywracać blask i kolor nagle odmienionej rzeczywistości. Krystynę Jandę zastąpi mi Madonna. A dżinsy dekatyzowane, szarpane żyletką będziemy mieć wszyscy. I wolność też. Dla dziecka oznaczała kolor i smak, konkretny kształt przedmiotów, które wpadły do naszego podwórkowego świata i odtąd miały stać się codziennością. Pamięć o tamtej chwili, w której wszystko, co nie wyobrażone i nieznane, stało się dostępne i faktyczne, noszę w sobie jak talizman i przestrogę. Zmiana nie tylko na lepsze zawsze jest możliwa. Paulina Wilk 12
WOJCIECH MARCZEWSKI Urodzony 1944 r. Reżyser i scenarzysta. Studiował Historię, Filozofię oraz Reżyserię w Łodzi. Był członkiem Zespołu Filmowego TOR, wiceprezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, prezesem Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych. Laureat Srebrnego Niedźwiedzia na festiwalu Berlinie, laureat Złotych i Srebrnych Lwów w Gdańsku i Gdyni. Dwukrotnie uhonorowany Nagrodą Ministra Kultury. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury narodowej oraz za osiągnięcia w twórczości artystycznej. Opiekun artystyczny wielu debiutów fabularnych, m.in. Pogrzebu Kartofla J. J. Kolskiego, 300 mil do nieba M. Dejczera, Balangi Ł. Wylężałka, Listu D. Hasanovicia, Erratum M. Lechkiego. Wykładał reżyserię w Niemczech, Danii, Szwajcarii i Holandii. Był dziekanem Wydziału Reżyserii w The National Film and TV School of Great Britain w Londynie. Wykładowca PWSFTViT w Łodzi. Pomysłodawca programu 30 minut. Współzałożyciel, wiceprezes i dyrektor programowy Fundacji Szkoła Wajdy oraz Wajda Studio w Warszawie. Członek Rady Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, a od 2011 r. jej przewodniczący. ADRIANA PRODEUS Urodzona w 1980 r. Krytyczka filmowa, autorka książki o parze awangardowych artystów Themersonowie. Szkice biograficzne (2009 Czuły Barbarzyńca Press) oraz współautorka książek o Braciach Quay ( Trzynasty miesiąc. Kino braci Quay, 2010 Ha!art) i Julianie Józefie Antoniszu ( Technika jest dla mnie rodzajem sztuki, 2013 Zachęta Narodowa Galeria Sztuki). Prowadziła Nowy Klub Filmowy oraz Zrób to sam/ Majsterklasy w Nowym Teatrze Krzysztofa Warlikowskiego w Warszawie. Prowadzi magazyn kulturalny WOK. Wszystko o kulturze w TVP2. W sezonie 2013/2014 pracuje w Komisji Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej. Stypendystka Fulbrighta na Tisch School of the Arts, NYU. Od 7 lat wykłada w ramach Stowarzyszenia Nowe Horyzonty Edukacji Filmowej w kinie Muranów. Kuratorka przeglądu adaptacji na Międzynarodowym Festiwalu Opowiadania we Wrocławiu. Publikuje m.in. w Kinie, na portalach: Krytyka Polityczna, Obieg.pl, Stopklatka, Kultura Liberalna, Dwutygodnik.com, w Newsweeku, Ruchu Muzycznym czy Biurze. 13
JERZY EISLER Urodzony w 1952 r. Prof. dr hab., od 2002 r. dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie. Od ponad trzydziestu pięciu lat pozostaje związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk, w którym od początku roku 2011 kieruje Zakładem Badań nad Dziejami Polski po 1945 roku. Autor i współautor blisko trzydziestu książek, a także ponad pięciuset recenzji oraz artykułów naukowych i popularno-naukowych. Jego książki kilkakrotnie wyróżniane były nagrodami ( Klio, tygodnika Polityka, Polskiego PEN-Clubu). Odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W latach 1994 1997 dyrektor Szkoły Podstawowej i Liceum Ogólnokształcącego przy Ambasadzie Rzeczpospolitej Polskiej w Paryżu. Przez 15 lat w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego prowadził wykłady oraz seminarium magisterskie. Niedziela 4 czerwca 1989 r. była bodaj najważniejszym dniem w moim obywatelskim życiu. Zapamiętałem nie tylko, co wówczas robiłem, ale także sporo z tego, o czym w tamtym dniu myślałem. Między innymi nie bez pewnej satysfakcji myślałem o tym, że nigdy w swoim życiu nie brałem udziału w głosowaniu, ale zawsze w czasie aktu wyborczego wchodziłem za kotarę i skreślałem te osoby, które zajmowały czołowe pozycje na liście kandydatów lub te, które znałem z jak najgorszej strony. Oczywiście nie byłem naiwny i nie miałem złudzeń co do tego, że przecież przez to nie uczestniczyłem w prawdziwych wyborach i że poza ważnym dla mnie aspektem moralnym nie miało to praktycznie żadnego znaczenia. 4 czerwca koło południa, wraz z żoną i czwórką naszych córek, udałem się do pełniącej rolę siedziby komisji wyborczej szkoły podstawowej najstarszej z nich. Przed wyjściem z domu w klapę marynarki wpiąłem pochodzącą z 1980 r. plakietkę z charakterystycznym napisem Solidarność. Jednocześnie próbowaliśmy z żoną wyjaśnić, a przynamniej przybliżyć naszym dzieciom, z których najstarsze miało niespełna osiem lat, niezwykłość tego dnia. Pamiętam, że przed lokalem wyborczym i potem wewnątrz wielu ludzi było uśmiechniętych i wzajemnie miłych dla siebie zupełnie jak często miało to miejsce w latach 1980 1981. Miałem bodaj pierwszy i jak dotychczas ostatni raz w życiu poczucie, że w wymiarze publicznym naprawdę coś zależy ode mnie, że jest to prawdziwa batalia o być albo nie być Polski. Byłem wówczas autentycznie wzruszony i przejęty. Nie chciałbym popadać w patos, ale pamiętam, że myślałem też wtedy o Polsce dla moich dzieci, o historycznej szansie, której nie wolno nam zmarnować. Jerzy Eisler 14
WOJCIECH BURSZTA Urodzony 1957 r. Profesor zwyczajny, autor książek, redaktor i współautor kilkunastu innych prac zbiorowych. Autor ponad 250 artykułów naukowych, kierownik Katedry Antropologii Kultury w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, kierownik Zakładu Badań Narodowościowych Instytutu Slawistyki PAN w Poznaniu, prezes Instytutu im. Oskara Kolberga, redaktor naukowy półrocznika Sprawy Narodowościowe, przewodniczący Komitetu Nauk o Kulturze PAN; przewodniczący Rady Naukowej kwartalnika Przegląd Kulturoznawczy ; antropolog kultury, kulturoznawca i eseista. Stypendysta Fulbrighta i Fundacji Kościuszkowskiej, wykładał w Yale, Chicago i Paryżu. Kierownik dwóch grantów badawczych dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Stan i zróżnicowanie kultury miejskiej w Polsce (2008) oraz Stan i zróżnicowanie kultury małych miast i wsi (2010); obecnie realizuje grant Narodowego Centrum Nauki w ramach programu MAESTRO. Dla mojego pokolenia, a więc ludzi urodzonych w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX stulecia, jedno zdawało się być pewne: że urodziliśmy się i umrzemy w konstelacji politycznej państw, jaka powstała po II wojnie światowej. Można walczyć o swobody i lepsze życie w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ale ona sama będzie jak ta opoka nienaruszalna, podobnie jak powojenny europejski porządek świata. Mieliśmy bratać się tylko z tą częścią kontynentu, która należała do Bloku Wschodniego, choć nasze spojrzenie zawsze zwracało się ku zupełnie innym krainom. Przeoranie obrazu świata środkowej i wschodniej Europy, a tym samym zmiana cywilizacyjna na całym kontynencie, zaczęło się nie gdzie indziej, jak w czerwcowej Polsce roku 1989. To tutaj przecież w dniach 4 i 18 czerwca odbyły się wybory parlamentarne do sejmu kontraktowego, a 12 września powołano rząd Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego premiera. Dla porządku: o wiele bardziej spektakularne, także medialnie, zdarzenia w Niemczech, to sprawa późniejsza 9 listopada 1989 upadek muru berlińskiego; 3 października 1990 koniec Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Kula śniegowa ruszyła i po kilku latach mapa polityczna zmieniła się nie do poznania ( ) Dla mnie polski czerwiec 1989 kojarzyć się będzie przede wszystkim z narodzinami nowego rodzaju wyobraźni politycznej i geograficznej. To, co zastygłe, nagle stało się płynne, podatne na rewizje, budzące marzenia i nadzieje. Tak rodziła się nowa przestrzeń wolności, która była jednocześnie deklaracją powrotu do demokratycznego kręgu kulturowo-cywilizacyjnego Zachodu, o którym nigdy w kraju nie zapomnieliśmy, ale mogliśmy w nim uczestniczyć, jak owi dzisiejsi niespełnieni konsumenci lizać lody przez wielką szklaną taflę dzielącą Wschód od Zachodu. Wybory czerwcowe roku 1989, jakkolwiek byśmy ich nie oceniali dzisiaj, dały asumpt, aby każdy z nas poczuł się obywatelem, podmiotem historii, przed którym stoi przyszłość, niepewna, nieznana, ale bez najmniejszych wątpliwości zupełnie inna i niezwykła. To, jak tę przeszłość wypełniamy, to już zupełnie odrębna opowieść, ale wiemy jedno: że nie ma powrotu do stanu wcześniejszego, do tego poczucia beznadziei, że nie urodziliśmy się w dobrym miejscu. Realia obecne w pamięci komunikatywnej średniego i starszego pokolenia druga już generacja Polaków zna tylko z naszych opowieści i dokumentów. To dla nich już ledwie Bajka o Żelaznym Wilku, a więc rzeczywistość mityczna. PRL była przede wszystkim więzieniem nie tylko wolności, ale przede wszystkim krępowała realizowanie aspiracji do rzeczywistego poznawania świata poprzez kontakt z realnymi ludźmi, gdziekolwiek oni się znajdują. 4 czerwca zobaczyliśmy przyszłość, o której powiadano nam, że jest mrzonką. Cieszę się, że dla moich dzieci owa przyszłość jest rzeczywistością, niełatwą niekiedy, ale z pewnością naszą. Wojciech Burszta 15
TADEUSZ SOBOLEWSKI Urodzony w 1947 r. Krytyk filmowy, eseista, dziennikarz Gazety Wyborczej. Absolwent polonistyki UW. W latach 70. debiutował w prasie kulturalnej i filmowej ( Film, Kino, Literatura ). W latach 80. publikował w Tygodniku Powszechnym, Odrze, Kulturze Niezależnej. Stan wojenny opisał w książce Stare grzechy. Dziennik dziennikarza (Wydawnictwo Wola, 1988). W latach 1990-1994 był redaktorem naczelnym miesięcznika Kino, gdzie od 20 lat prowadzi felieton Swoimi słowami. Współtwórca programu telewizyjnego Kocham kino Grażyny Torbickiej, w którym bierze udział do dziś. Występuje w radiu, w TVP Kultura. W 1980 r. otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich im. K. Irzykowskiego, w 2011 r. nagrodę PISF za program telewizyjny; w 2013 r. za krytykę filmową. 16 Spodobało mi się zdanie ks. Józefa Tischnera, że najwięcej wolności widzi się w niewoli. Przez wolność w społeczeństwie rozumiem świadomość siebie, swojego miejsca, swojej sytuacji, kierunku, w jakim się idzie. Wielu takich ludzi spotykałem na swojej drodze w Polsce przed 1989 rokiem. Spotykam ich także dziś. Tylko nie wiem, czy to złudzenie, że przedtem było ich więcej? Ale może dlatego tak się wydaje, że wtedy byliśmy niesuwerennym krajem i to dawało więcej okazji do poszukiwania wolności. Kiedy w roku 2000 przygotowywałem montaż scen z dawnego polskiego kina pt.: Rozpoznanie systemu przekonałem się, że tamten ustrój, z wszystkimi swoimi wadami został przez ówczesnych filmowców dokładnie rozpoznany w ramach cenzury, od Człowieka na torze Munka, po Przypadek Kieślowskiego i od Popiołu i diamentu Wajdy, poprzez Ręce do góry Skolimowskiego (ten akurat został posłany na półki) po Człowieka z marmuru Wajdy i Dreszcze Marczewskiego. Kiedy w roku 2000 publikowałem książkę pod prowokacyjnym tytułem Dziecko Peerelu (to niby ja!), umieściłem w niej portrety trzech wieszczów tamtej epoki, których książki i filmy powiększały przestrzeń wolności: Miron Białoszewski, Tadeusz Konwicki, Krzysztof Kieślowski. A co dziś jest najgłębszym aktem wolności w sytuacji, kiedy nie ma już cenzury i wydaje się, że wszystko wolno? Duży wybór towarów w supermarkecie to dobra rzecz, ale nie ma z wolnością wiele wspólnego. Chodzi raczej o wierność sobie, o nie uleganie mainstreamowi, głosom innych. Jest to dziś trudniejsze niż kiedyś. Gombrowicz dał okrutną definicję dziennikarstwa: jest to dostosowywanie się do tych, którzy nami pogardzają. Kiedy myślę o polskim kinie po 1989 roku, widzę wiele aktów trudnej wolności nowego typu. Chyba najtrudniej jest zobaczyć siebie. Takiego terapeutycznego aktu dokonał Marek Koterski w swoim cyklu filmów o Adasiu Miauczyńskim, w których znalazł przeciwnika w sobie samym. Zakończył ten cykl aktem przewrotnej nadziei: Wszyscy jesteśmy Chrystusami. Trudnym aktem wzajemnej wiwisekcji były ostatnio filmy dokumentalne Pawła i Marcela Łozińskich Ojciec i syn oraz Ojciec i syn w podróży akt dużej odwagi, konfrontacji z sobą. Marcin Koszałka w swoim głośnym debiucie Takiego pięknego syna urodziłam i w następnych filmach pokazał rodzinę jako miejsce opresji i miłości zarazem. Paradoksalnie, na wolności jest trudniej o wolność. Może mieć ona różne barwy. Może być wierząca albo niewierząca. Jak w Widmie wolności Luisa Bunuela, gdzie powstańcy hiszpańscy, rozstrzeliwani przez niosących wolność żołnierzy Napoleona, wołają na przekór: niech żyje król! Wolność może mieć kształt postępowy albo konserwatywny. Nie ma jednej ideologicznej definicji. Może rozpoznaje się ją po tym, że pomaga zmniejsza lęk, rozpuszcza nienawiść, likwiduje agresję osłabia to wszystko, co dzisiaj ludzi dzieli, otacza ich niewidzialnym murem. Tadeusz Sobolewski
17
INAUGURACJA PROJEKTU UROCZYSTE OTWARCIE KINO WOLNOŚĆ - 3 czerwca 2014 r. Polska Agencja Prasowa Spotkanie inaugurujące projekt KINO WOLNOŚĆ odbyło się 3 czerwca 2014 r. Konferencja prasowa została zorganizowania przy ul. Brackiej w budynku Polskiej Agencji Prasowej partnera projektu. Idee projektu KINO WOLNOŚĆ i kampanii społecznej 25 LAT WOLNYCH WYBORÓW W POLSCE KINO WOLNOŚĆ zaprezentowali Tadeusz Sobolewski, Maciej Drygas, Paulina Wilk, Jerzy Eisler, a także redaktor naczelna PAP Anna Brzezińska-Skarz yńska i prezes zarządu Kino Polska TV S.A. Bogusław Kisielewski. Podczas debaty otwarcia, krytyk filmowy Tadeusz Sobolewski, podkreślał, że przyszłą wolność przygotowują zawsze ci, którzy mają świadomość swojego zniewolenia. Kiedy teraz, w okolicznościach rocznicowych, mówi się o wolności, traktuje się ją często jako rzecz nam daną - która teraz jest, a przedtem jej nie było. (...) Tymczasem wolność jest procesem, jest czymś nigdy nie domkniętym - powiedział Sobolewski. Wolność jest jednocześnie czymś, co przejawia się także w niewoli. Nie zapominajmy, że cała nowoczesna kultura polska, od Dziadów do Wesela, powstała w czasach zaborów. Kino polskie po 1956 roku, kiedy debiutowali Wajda, Munk, Has, Kawalerowicz czy jako filmowiec Tadeusz Konwicki, było ogniwem tamtej tradycji. Ta kinematografia, która wydała Popiół i diament (...), była wychylona ku wolności, jakoś ją przygotowywała, chociaż sama była skrępowana kontynuował krytyk. Pokolenie następne, (...) z którego wyszła póz niej opozycja, które tworzyło ruch Solidarności, miało swoje kino. Tu jest ogromna fala nazwisk - mówił Sobolewski, wymieniając m.in.: Wajdę, Zanussiego, Kieślowskiego, Holland, Falka, Bajona, Marczewskiego. To kino uczyło dystansu do zastanego świata, do ustroju, do ideologii - zaznaczył krytyk. Podkreślił, jak wiele mówią dziś takie obrazy, kiedy w Człowieku z marmuru kamera ożywia posąg robotnika albo, w Amatorze Kieślowskiego, kiedy Jerzy Stuhr kieruje kamerę na siebie. 18
Inauguracja projektu Kino Wolność, fot. PAP Mottem kultury lat 70. mogło byc zdanie - to powiedziała mi Agnieszka Holland - z Wyzwolenia Wyspian skiego, zacytowane zreszta w jej filmie Aktorzy prowincjonalni : Musimy zrobic cos, co by od nas zalez ało. Tamto kino włas nie to robiło. Te filmy pokazywały, z e wolnos c nie jest dana, tylko zadana. zwracał uwagę Tadeusz Sobolewski Tadeusz Sobolewski, krytyk filmowy. Inauguracja projektu Kino Wolność, fot. PAP 19
Paulina Wilk, publicystka i dziennikarka i Maciej Drygas, reżyser. Inauguracja projektu Kino Wolność, fot. PAP... powinnis my wcia z zadawac sobie pytanie: czy jestem wolnym człowiekiem... przypominała Paulina Wilk Bogusław Kisielewski, prezes zarządu Kino Polska TV S.A. Inauguracja projektu Kino Wolność, fot. PAP 20
W dyskusji wziął także udział dokumentalista Maciej Drygas, którego film z 1991 r. pt. Usłyszcie mój krzyk - o Ryszardzie Siwcu i jego dramatycznym proteście samospalenia się w 1968 r. na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie - został włączony do projektu. Drygas wspominał podczas debaty: Dowiedziałem się zupełnie przypadkowo o historii Ryszarda Siwca. Zdziwiło mnie, że właściwie nikt o tym nie wie. Zadałem sobie pytanie, jak to się mogło zdarzyć, że człowiek płonie na oczach stu tysięcy ludzi i jego protest pozostaje bez jakiegokolwiek rezonansu. Reżyser podkreślił, że realizując film o Siwcu, miał poczucie bardzo ważnej misji do wykonania. Dokument Usłyszcie mój krzyk prezentowano w wielu krajach, m.in. w Iranie, Turcji, na Ukrainie. Wydawało mi się, że dotykam sytuacji bardzo lokalnej, polskiej. Jednak kiedy film zaczął funkcjonować na świecie, okazało się, jak niewyobrażalnie silną, uniwersalną postacią był Ryszard Siwiec - opowiadał Drygas, wspominając reakcje publiczności. W Polsce być może trochę zapomnieliśmy co to jest za uczucie, ten imperatyw, żeby być wolnym - zastanawiał się reżyser. Paulina Wilk, autorka książki Znaki szczególne, pierwsza autobiografia pokolenia urodzonych około 1980 roku dzieci polskiej transformacji, podkreślała we wtorek, że choć obecnie żyjemy w wolnym kraju, a młode pokolenia nie musiały już o swoją wolność walczyć, powinniśmy wciąż zadawać sobie pytanie: czy jestem wolnym człowiekiem. Pułapek, jak oceniła, wciąż jest bowiem sporo. Mierzymy się z rynkiem,z konsumpcjonizmem - wymieniała, mówiąc o możliwych zagrożeniach dla wolności. Jak powiedział Tadeusz Sobolewski, wolność nie jest nam dana, tylko - zadana - mówiła Wilk. Jednym z założeń Projektu KINO WOLNOSĆ, do którego odniósł się dyrektor warszawskiego oddziału IPN, historyk prof. Jerzy Eisler, było stworzenie form edukacyjnych, które zobrazują najnowszą historię Polski, w tym drogę do wolności. W tym celu przygotowano filmowy materiał edukacyjny Lekcja historii. Jerzy Eisler podkreślił, że materiały kierowane do najmłodszych Polaków, którzy nie żyli w PRL, opiszą ten okres polskiej historii tak, jak wyglądał on naprawdę - nie w sposób czarno-biały. Podsumowaniem spotkania była wypowiedz redaktor naczelnej PAP Foto Anny Brzezińskiej-Skarżyńskiej, która opowiedziała o zorganizowanej przez PAP wystawie 25 lat polskich przemian. Fotokronika PAP. Naszą historię na wystawie zaczynamy od lat 70., a kończymy dzisiaj. Kryteria doboru fotografii były takie, że chcieliśmy pokazać historię, tę prawdziwą (...). To, że staliśmy w kolejkach, że było ZOMO, że były pałki, a w latach 80. demonstracje, które były tłumione - mówiła naczelna PAP Foto. 21
KAMPANIA SPOŁECZNA 25 LAT WOLNYCH WYBORÓW W POLSCE KINO WOLNOŚĆ Działania podjęte w ramach kampanii społecznej 25 LAT WOLNYCH WYBORÓW W POLSCE KINO WOLNOŚĆ koncentrowały się na przypomnieniu wydarzeń historycznych i ukazaniu Polski na arenie międzynarodowej jako kraju, w którym rozpoczęły się przemiany społeczno-polityczne w Europie. 4 czerwca 2014 roku, jako dzień wspólnego świętowania wielkiego sukcesu, powinien stanowić punkt wyjścia do szerszej refleksji i dialogu o fundamentalnych pojęciach wolności, demokracji, wspólnoty, aktywności obywatelskiej oraz roli sztuki zaangażowanej. Kampania miała charakter informacyjny i edukacyjny, a jednocześnie konsolidujący i integrujący społeczność wokół wspólnego doświadczenia postrzeganego zarówno w kontekście historycznym (4 czerwca 1989 r. pierwsze wolne wybory w Polsce), jak i uniwersalnym (doświadczenie wolności). Od maja ruszył spot tv promujący całą kampanię. 22
23
4 czerwca, pamiętasz? to akcja społeczna, oparta na funkcjonalnościach portalu Moje Cudowne Lata. Działania polegały na współtworzeniu emocjonalnej mapy pamięci, złożonej z osobistych wspomnień, skojarzeń obrazów i multimediów związanych z dniem 4 czerwca 1989 r. W efekcie uzyskano wirtualną przestrzeń dokumentacji wspomnień osób pamiętających przemiany demokratyczne w Polsce 25 lat temu. Moje Cudowne Lata jako portal społecznościowy, umożliwił dodawanie archiwalnych zdjęć, plików audio i video, a także dzielenie się nimi, udostępnianie ich, komentowanie, wysyłanie prywatnych wiadomości, tworzenie grup znajomych, udostępnianie treści na innych portalach (m. in. Facebook i Pinterest). Użytkownicy, wchodząc w wielopłaszczyznowe interakcje, tworzyli indywidualne mapy pamięci, sięgając do lat dzieciństwa i młodości. Dzięki aktywności kilku pokoleń portal Moje Cudowne Lata to nie tylko platforma interakcji, ale też nieustannie rozwijające się archiwum multimediów wirtualne muzeum sentymentu wobec codzienności lat 50, 60, 70 i najnowszej historii Polski. Akcja towarzyszyły zarówno internetowe konkursy, jak i realne działania w przestrzeni miejskiej, m. in. we współpracy z Kolektywem 1A w Poznaniu i Malta Festival Poznań 2014. 24
Z czerwca 1989 roku zapamiętałam tylko słon ce i gora c. Nowe półbuty okute blaszka, szalenie modne wtedy depeszki, obcierały w upale. Widziałam zakurzone egzemplarze nowej Gazety Wyborczej gdzies przy drodze, gdy jechalis my do babci na wakacje. Ale to dopiero kilkanas cie dni później, juz po wszystkim. W wolnej Polsce. Niedaleko za Warszawa tata spojrzał w lewo i powiedział, z e włas nie tam, w Magdalence, a nie przy Okra głym Stole w Pałacu Namiestnikowskim, zastały zawarte najwaz niejsze porozumienia. Odta d powtarzał to juz zawsze, Paulina Wilk, Znaki szczególne, 25
STUDIO KINO WOLNOŚĆ Czy kino także obalało komunę? A może w filmy uciekało się od polityki? Jak udawało się przechytrzyć cenzurę? Co właściwie działo się z półkownikami? 26
Wolność jest rodzajem cechy charakteru. To znaczy, nawet obywatel wolnego państwa może się poddawać zniewoleniu, jeśli ma skłonności do tego, jeśli nie ma cech wolnego człowieka. Albo też wybiera życie pozbawione adrenaliny, wygodniejsze, spokojniejsze, ale wtedy idzie na taką ilość kompromisów, że żyje niezgodnie ze swoim gustem, ze swoim temperamentem ta granica jest też w nas. Albo czujemy się zniewoleni, albo nie. Joanna Szczepkowska 27 Joanna Szczepkowska, fot. Tomasz Kozakiewicz
Jan Englert, fot. Tomasz Kozakiewicz Bogusław Linda, fot. Tomasz Kozakiewicz Maciej Drygas, fot. Tomasz Kozakiewicz Janusz Zaorski, fot. Tomasz Kozakiewicz 28 Jerzy Radziwiłowicz, fot. Tomasz Kozakiewicz Andrzej Wajda, fot. Tomasz Kozakiewicz
Studio Kino Wolność to specjalne pasmo Telewizji Kino Polska. Wzruszające wspomnienia, nieznane kulisy wydarzeń, zabawne anegdoty i absurdy PRL wszystko to składa się na wyjątkowy obraz polskiej drogi do wolności. Od 7 maja do 18 czerwca co tydzień, w środy o 20:15 na antenie Telewizji Kino Polska można było obejrzeć wywiady z przedstawicielami świata filmu, kultury i środowisk opiniotwórczych. Magdalena Juszczyk o wolności rozmawiała z Joanną Szczepkowską, Januszem Zaorskim, Janem Englertem, Bogusławem Lindą, Maciejem Drygasem, Andrzejem Wajdą i prezydentem Lechem Wałęsą. Zawsze najpierw jest słowo, Na tych filmach i na tej kulturze to my się wychowaliśmy. Dzisiaj o tym się nie mówi, tylko się stwierdza suche fakty. Natomiast u samych podstaw treści stoją właśnie i filmowcy i literaci, którzy budowali patriotyzm. Lech Wałęsa Mówiliśmy o sobie, że jesteśmy inżynierami dusz my, twórcy, a więc kształtujemy społeczeństwo poprzez rozmowę ponad władzą ( ) myśmy naprawdę tak o sobie wtedy myśleli. Szło się do teatru, żeby usłyszeć zdanie Dania jest więzieniem, no przecież nikt nie myślał o Danii! Po to, żeby usłyszeć, że Polska jest więzieniem, głośno ze sceny Jan Englert To był pewien przełom historyczny, czuło się to w kościach. Był to stan wojenny, kiedyśmy jeździli na te zdjęcia i nam nie sposób było się od tego uwolnić. To znaczy wtedy wyglądałoby to dziwnie, gdybyśmy robili komedię romantyczną albo film gangsterski byłoby to lekko niestosowne, lekko mówiąc. Po prostu nam się nie mieściło w pale, że można zrobić inne rzeczy, niż opowiadanie o tym bólu, który nosiliśmy w sobie na co dzień. Bogusław Linda Założenie, żeby nie robić, bo i tak się nie uda, nie pokażą, nie pozwolą, nie chcą - to należało odrzucić. Należało z całą naiwnością myśleć, że są jakieś sposoby. Andrzej Wajda Komunikacja z widzem odbywała się na innych poziom znaczeniowych. To było faktyczne, bo przychodziliśmy na film, nie tylko oglądać, ale też trochę popracować. Okazywało się, że na tym pierwszym poziomie line u wszystko się zgadzało cenzorowi, ale ten film był odczytywany na zupełnie innych poziomach i to był ten poziom relacji z widzem Maciej Drygas Losy twórców były nierozerwalnie złączone z polityką, mimo, że my wcale nie chcieliśmy w tym uczestniczyć, jako twórcy, ale nas do tego zmuszano. Byliśmy trybikiem, jakąś zębatką w tym wielkim kole historii, które się przewalało, często miażdżąc nasze utwory. Janusz Zaorski 29
4 CZERWCA NA ANTENIE TELEWIZJI KINO POLSKA 4 czerwca na antenie Telewizji Kino Polska zaprezentowano zapis końca lat 80 w filmie fabularnym, dokumencie i reporterskiej relacji. 30
Materiały Telewizji Kino Polska 4 czerwca na antenie Telewizji Kino Polska zaprezentowano zapis końca lat 80 w filmie fabularnym, dokumencie i reporterskiej relacji. Antenowe świętowanie rocznicy wolnych wyborów rozpoczęto dwoma unikalnymi, powstałymi na gorąco dokumentami pierwszego niezależnego studia filmowego: Video Studio Gdańsk. Opowieści okrągłego stołu pokazują, jak doszło do przełomowego porozumienia jak strona partyjna oddaje władzę, a opozycja stopniowo nabiera nadziei, że może zwyciężyć. Pamiętny rok 1989 to dwuczęściowy film dokumentalny, pokazujący nie tylko polityków, ale i życie zwyczajnych Polaków w ostatnim roku istnienia PRL. Usłyszcie mój krzyk w reż. Macieja Drygasa, to jeden z filmów dokumentalnych prezentowanych w ramach projektu KINO WOLNOŚĆ. Ten wciąż porażający zapis dokumentalnego śledztwa w sprawie Ryszarda Siwca, który w 1968 r. dokonał samospalenia w proteście przeciwko interwencji w Czechosłowacji, wstrząsa i zmusza do refleksji. Kolejny fascynujący dokument zaprezentowany tego dnia widzom Telewizji Kino Polska, to Dar wolności w reż. Pawła Kędzierskiego i Andrzeja Piekutowskiego. Nakręcony w 2000 r. film przygląda się temu, czym była dla nas wolność w 1989 r., a czym jest po dziesięciu latach w suwerennym demokratycznym państwie. Duszną atmosferę końca lat 80. doskonale pokazuje fabularny Ostatni dzwonek w reż. Magdaleny Łazarkiewicz. To porównywany ze Stowarzyszeniem Umarłych Poetów musical ze świetną rolą Jacka Wójcickiego i piosenkami Jacka Kaczmarskiego, Przemysława Gintrowskiego i Zbigniewa Preisnera. Podsumowaniem filmowego spojrzenia na przełomowy rok były Polskie Kroniki Filmowe. 31
FILMY Tytuł projektu KINO WOLNOŚĆ nawiązuje do filmu Wojciecha Marczewskiego Ucieczka z Kina Wolność. Wybrane filmy stały się pretekstem do zadania pytań o wolność, zarówno w odniesieniu do wypowiedzi artystycznej, jak i wymiaru społecznego. Prezentowanych w ramach projektu siedem filmów fabularnych i sześć filmów dokumentalnych stanowiło emocjonalny, artystycznym wyraz walki o wolność, interpretację rozumienia wolności, a zarazem próbę moderowania ówczesnej rzeczywistości przez twórców filmów. 32
33
CZŁOWIEK Z ŻELAZA (reż. A.Wajda, rok prod. 1981, SF Zebra) Obraz będący kontynuacją losów bohatera filmu Człowiek z marmuru, przedstawiający doniosłe wydarzenie historyczne i rodzącą się wolność społeczeństwa w ocenzurowanym świecie PRL-u. Film jest świadectwem i lekcją najnowszej historii Polski - od tragicznych wydarzeń grudnia 70, poprzez klęskę w 1976 roku, do stworzenia Solidarności. Obraz został zrealizowany także przy użyciu autentycznych materiałów dokumentalnych, udostępnionych przez stoczniowców oraz dokumentów Polskiej Kroniki Filmowej i telewizji RFN. SZCZUROŁAP (reż. A. Czarnecki, rok prod. 1986, WFO) Film dokumentalny o człowieku zajmującym się tępieniem szczurów. W kolejnych scenach bohater ujawnia tajniki starannych przygotowań do walki z inteligentnym przeciwnikiem. Film jest obrazem wieloznacznym, w symboliczny sposób nawiązującym do relacji obywatelwładza. MATKA KRÓLÓW (reż. J.Zaorski, rok prod.1982, WFDiF) Film ukazuje losy Łucji Król, ubogiej wdowy z warszawskiej sutereny, i jej czterech synów. Wydarzenia zostały wplecione w obraz przemian politycznych Polski od wczesnych lat 30. po paz dziernik 56. Rodzina na zasadzie pars pro toto staje się metaforą społeczeństwa i jego postaw - powojenne losy synów Łucji ukazują cztery warianty biografii pokolenia podyktowanych konformizmem, frustracją, skrajną ideowością i totalnym cynizmem. Obsypany nagrodami legendarny półkownik, jeden z najwybitniejszych polskich filmów. USŁYSZCIE MÓJ KRZYK (reż. M. Drygas, rok prod. 1991, WFO) Krótki film dokumentalny przybliżający postać Ryszarda Siwca, który w 1968 roku dokonał aktu samospalenia, czego świadkami byli przedstawiciele dyplomacji i szefowie partii oraz wielotysięczna publiczność. Film ukazuje ostateczny gest sprzeciwu wobec interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji i w szerszym kontekście wobec autorytarnej władzy. W filmie zostały wykorzystane fragmenty oryginalnego nagrania zarejestrowanego przez bohatera na dwa dni przed wydarzeniem na stadionie. 34
MNIEJSZE NIEBO (reż. J. Morgenstern, rok prod. 1980, SF Zebra) Autorska adaptacja powieści Johna Waina. Kameralna opowieść o dojrzałym buncie, podkreślająca prawo jednostki do wolności i własnych wyborów, nawet jeśli inni ich nie rozumieją. Jeden z najciekawszych, choć niedocenionych filmów początku lat 80., ze znakomitą kreacją Romana Wilhelmiego. DRESZCZE (reż. W. Marczewski, rok prod. 1981, SF TOR) Autobiograficzna opowieść o fałszywej inicjacji i uwodzicielskiej sile ideologii. Nagrodzony m.in. Srebrnym Niedz wiedziem w Berlinie jeden z najważniejszych i najciekawszych filmów o epoce stalinowskiej, półkownik stanu wojennego. FAN (reż. W. Maciejewski, rok prod. 1987, WFO) Osią filmu jest obserwacja publiczności zgromadzonej wokół fanklubu pt. Kora - zrzeszeni fani zespołu Maanam spotykają się na koncertach, badają twórczość solistki oraz identyfikują się z jej życiorysem i poglądami. Wiesław Ciasnowski, przewodniczący koła ZSMP i założyciel fanklubu jako groteskowy guru, pod pozorem zabawy, prowadzi polityczną indoktrynację. PRZYPADEK (reż. K. Kieślowski, rok prod. 1981, SF TOR) Film niesie ze sobą uniwersalne przekonanie o wewnętrznej autonomii człowieka, a jednocześnie stanowi głos w dyskusji politycznej i sprzeciw wobec uproszczonych, czarnobiałych podziałów. Jeden z półkowników lat 80. ze znakomitą rolą Bogusława Lindy. 35
DOKĄD (reż. P. Kędzierski, rok prod. 1990, WFDiF) Kompilacja kronik filmowych, będących skróconą lekcją historii przemyślany kalejdoskop wydarzeń, haseł, postaci historycznych. Film jest majstersztykiem montażu i realizacji dz więkowej, w której przenikają się muzyka, okrzyki, pieśni i oklaski oraz fragmenty wypowiedzi sekretarzy władzy. UCIECZKA Z KINA WOLNOŚĆ (reż. W. Marczewski, rok prod. 1990, SF TOR) Jeden z najbardziej oryginalnych filmów okresu przełomu. Podszyta absurdem, nawiązująca do Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa i Pururowej róży z Kairu Allena metaforyczna opowieść o końcu opresyjnego ustroju. Pozbawione czarno-białych schematów, symboliczne poprzez postać cenzora pożegnanie systemu, ale też uniwersalna opowieść o człowieku, który, choć upadł, próbuje odzyskać godność i wolność. MOJE ZAPISKI Z PODZIEMIA (reż. J. Petrycki, rok prod. 2011, WFDiF) Pozbawiony przesadnego patosu film krótkometrażowy, w którym reżyser powraca do nieoficjalnych materiałów z lat 80, ukazując działania ukrywających się działaczy Solidarności w czasie stanu wojennego. Reżyser połączył wywiady z bohaterami, opowiadającymi o życiu w ukryciu i oczekującymi na lepsze czasy w obawie o własną wolność, z udokumentowanymi działaniami sabotażowymi akcją ulotkową na ulicach stolicy oraz próbami do nielegalnych spektakli teatralnych. Na ekranie pojawiają się czołowi działacze opozycyjni Jacek Kuroń, Zbigniew Bujak i Jan Lityński. 36 Z PUNKTU WIDZENIA NOCNEGO PORTIERA (reż. K. Kieślowski, rok prod. 1977, WFDiF) Jedyny film dokumentalny Kieślowskiego, w którym bohater jest postacią negatywną. Film opowiadający o codziennym życiu i pracy nocnego portiera, którego głównym pragnieniem jest zaprowadzenie na świecie całkowitego porządku. Kieślowski nagrał monolog wartownika na taśmie magnetofonowej, by poszukać w jego wypowiedziach inspiracji do zaaranżowania konkretnych scen. Podczas realizacji posługiwał się obserwacją, inscenizacją i prowokacją.
PRZESŁUCHANIE (rez. R. Bugajski, rok prod. 1982, SF Zebra) Przesłuchanie to, jak stwierdził rez yser Ryszard Bugajski, wstrza saja cy manifest człowieka, który chce byc wolny bez wzgle du na cene, jaka musi zapłacic. Film zrealizowany w przeddzien stanu wojennego, został obje ty zakazem rozpowszechniania i premiery doczekał sie dopiero w roku 1989. Obraz zainspirowany tzw. procesami odpryskowymi lat 50. stał sie ostrym rozrachunkiem ze stalinizmem i demaskacja aparatu terroru. 37
PROJEKTY PARTNERSKIE Skala i zasięg projektu KINO WOLNOŚĆ wynikają z efektywnej współpracy z wieloma organizacjami pozarządowymi i instytucjami kultury w ramach działalności edukacyjnej, zwłaszcza w zakresie edukacji historycznej i filmowej, a także społecznej, artystycznej. 38
FOTOKRONIKA - 25 LAT HISTORII POLSKI W OBIEKTYWIE PAP Fotokronika to multimedialna wystawa fotograficzna towarzysząca przeglądom filmowym i debatom w ramach projektu Kino Wolność. Polska Agencja Prasowa zorganizowała fotowędrówkę po najnowszej historii naszego kraju, od upadku PRL w 1989 roku, m.in. powstania pierwszego niekomunistycznego rządu Tadeusza Mazowieckiego, reform Leszka Balcerowicza, odwiedzin Polski przez Jana Pawła II, Nobla dla Wisławy Szymborskiej, narodzin nowej gospodarki, wejścia do NATO i Unii Europejskiej, dalekich lotów Adama Małysza, komisji Rywina, manifestacji związków zawodowych, protestów Samoobrony, nominacji Jerzego Buzka na szefa Parlamentu Europejskiego, katastrofy smoleńskiej czy Euro 2012. W wirze codziennych zmagań łatwo zapomnieć o tym, że to co dziś jest zwyczajne, jeszcze niedawno było luksusem dostępnym dla nielicznych. Dzięki pracy fotoreporterów PAP po 25 latach budowania nowej Polski, można było przystanąć i obejrzeć się wstecz. Lech Wałęsa składa przysięgę prezydencką. Sejm RP, 22 grudnia 1990 r. 39
NASZA POLSKA SAMORZĄDNA Nasza Polska Samorządna, to kolejny partnerski i zarazem filmowy projekt uruchomiony z okazji 25 rocznicy wolnych wyborów. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej świętując jednocześnie 25 rocznicę wolnych wyborów, 25 rocznicę reformy samorządowej, ale także 25 rocznicę powołania, postanowiła zachęcić do stworzenia wspólnego materiału filmowego Nasza Polska Samorządna. Z nadesłanych przez uczestników prac we współpracy z Szkołą Wajdy powstanie pierwszy w Polsce społecznościowy film poświęcony Polskiej Samorządności. Każda osoba mogła zaangażować się w przedsięwzięcie i zrealizować wybrany moduł: wczoraj, dziś i jutro. 40
POLSKIE WOLNOŚCI Polskie Wolności, 25 lat po przemianach 1989 roku. Autorski projekt dokumentalny Piotra Wójcika. W ramach projektu Piotra Wójcika powstała galeria czarno-białych fotograficznych portretów mieszkańców Polski: z różnych środowisk, zawodów, o różnej pozycji społecznej i materialnej; mieszkańców wsi, miasteczek i aglomeracji miejskich. Podmiotem projektu było definiowanie wolności - fundamentalnego postulatu opozycji demokratycznej i ruchu Solidarność, a w szerszej perspektywie historycznej - idei, która przez kilka pokoleń przyświecała patriotom walczącym o niepodległość Polski. Każda fotografia została opatrzona krótką biografią przedstawionej osoby oraz jej wypowiedzią na temat wolności, którą można traktować jako życiowe credo albo refleksję, a także wspomnienie wydarzeń 1989 roku. Projekt miał dwie odsłony. W drugiej odsłonie portrety ruszyły w Polskę: specjalnie przygotowany Kontener Wolności w ciągu trzech miesięcy - od czerwca do sierpnia - odwiedził 25 miast, miasteczek, wsi, ale także wakacyjnych kurortów i miejsc, gdzie organizowane są imprezy masowe, koncerty, festiwale. Każdy zainteresowany mógł dodać swój własny manifest wolności, swoje świadectwo 1989 roku. 41
SOLIDARITY SHORTS Solidarity Shorts to konkurs skierowany do twórców amatorskich filmów z całego świata, którym bliska jest idea solidarności. Konkursu Solidarity Shorts miał na celu zachęcenie do wrażliwej refleksji nad stosunkami pomiędzy ludz mi i kulturami w dzisiejszych czasach. Uczestnicy konkursu bez względu na płeć, pochodzenie czy wykształcenie mieli szansę pokazać za pośrednictwem filmu i powszechnie dostępnych nowoczesnych technologii, co dziś znaczy dla nich idea solidarności, a zarazem zapoznać się z historią ruchu społecznego Solidarność w Polsce. 42
43
E D U K A C J A LEKCJA HISTORII ZOBACZ PRZEŁOM Ważnym celem projektu KINO WOLNOŚĆ było stworzenie nieszablonowych i ciekawych form edukacyjnych, które w niekonwencjonalny sposób mogłyby zobrazować najnowszą historię Polski. Równolegle do realizowanych w całej Polsce wydarzeń filmowych i artystycznych, został stworzony filmowy materiał edukacyjny Lekacja historii zobacz przełom. Materiał powstał z wybranych fragmentów Kronik Filmowych oraz filmów dokumentalnych i fabularnych stanowiących część projektu KINO WOLNOŚĆ. Lekcję historii można nazwać merytorycznym uzupełnieniem i podsumowaniem działań podjętych w ramach projektu. Materiał filmowy jest dostępny bezpłatnie i posiada angielską listę dialogową. 44
45 Kadry z filmu Lekcja historii - zobacz przełom
DEBATA Z UDZIAŁEM MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO BOGDANA ZDROJEWSKIEGO 9 czerwca 2014 r., Malta Festival Poznań, plac Wolności 24 edycja Festiwalu Malta rozpoczęła się inaczej niż zwykle, bo nie od przedstawienia teatralnego, ale dyskusji w ramach projektu Kino Wolność. Na poznańskim Placu Wolności, przy okrągłych stolikach zasiedli: Nina Nowakowska, Adrianna Prodeus, Bogdan Zdrojewski, Karol Działoszyński, Piotr Frydryszek, Jan Holoubek, Marcin Kęszycki i Marek Lenartowski. Każdy z uczestników debaty inaczej zapamiętał ostatnie 25 lat historii Polski. Większość z dyskutantów tę wolność wywalczyła, Jan Holoubek i Adrianna Prodeus Wolność dostali w prezencie. Marek Lenartowski, legendarny przywódca Solidarności w Cegielskim, przesunął granicę dyskusji o wolności do 1956 r., kiedy to poznańscy robotnicy upomnieli się o wolność i godność. I dodał na zakończenie swojej wypowiedzi, że w tej wolności mamy jeszcze dużo do zrobienia. Minister kultury Bogdan Zdrojewski zwrócił uwagę, że wolnym można być również w więzieniu. Wolność jego zdaniem to proces społeczny, a zarazem sytuacja psychologiczna, w której znajduje się człowiek i sam musi sobie z tym poradzić. Nina Nowakowska, dziennikarka radia Merkury, wspomniała, że w latach 80. mówiło się, że jak już będziemy mieli wolność, to damy sobie radę. Po debacie na placu Wolności można było obejrzeć dwa filmy: fabularny Ucieczka z kina Wolność Wojciecha Marczewskiego i dokumentalny Pocztówki z Republiki absurdu Jana Holoubka. Reżyser Jan Holoubek stwierdził, że w przypadku filmu nie można mówić o pełnej wolności tworzenia. Zwrócił uwagę na zależność reżyserów chociażby od pieniędzy, które trzeba zgromadzić na realizację produkcji. Nie czynię z tego zarzutu. Filmy powinny się bronić i same na siebie zarabiać dodał reżyser. 46
47
KINO WOLNOŚĆ NA FESTIWALACH LETNICH Projekt Kino Wolność był obecny nie tylko podczas Malta Festival Poznań 2014 (9-29 czerwca 2014 r.) czy Big Book Festiwal 13-14 czerwca 2014 r. Stał się również elementem programów największych letnich festiwali muzycznych, takich jak Open er Festival (Kino Wolność w Open erowych pociągach, 1-4 lipca 2014 r.), Jarocin Festival (Polskie Wolności, Kontener Wolności, 18-20 lipca 2014 r.) i Przystanku Woodstock w Kostrzynie nad Odrą (31 lipca-2 sierpnia 2014 r.). 48
49 Agnieszka Holland i Jurek Owsiek na Przystanku Woodstock w Kostrzynie nad Odrą
Podczas Jarocin Festival na Starym Rynku w Jarocinie był obecny Kontener Wolności, gdzie po zmroku w ramach projektu Polskie Wolności wyświetlano materiały audiowizualne z pakietu Kino Wolność. Stowarzyszenie Jarocin XXI zorganizowało również tematyczne spotkanie z Andrzejem Wolfem oraz projekcję filmu dokumentalnego Podróż w czasie. Jarocin 87. Andrzej Wolf był jednym z operatorów dokumentalnego portretu Festiwalu Muzyków Rockowych Jarocin 85 - Fala w reżyserii Piotra Łazarkiewicza. Dwa lata póz niej operator powrócił na festiwal. Powstało siedem godzin materiału, w którym uchwycone zostały najważniejsze wydarzenia Jarocina 87. Andrzej Wolf miał świadomość, że w Fali zabrakło paru jarocińskich zdarzeń i faktów. Starał się to nadrobić. W archiwalnym materiale są więc charakterystyczne dla tamtych czasów obrazki, jak festiwalowe jedzenie: rozgotowane parówki z wody, ogórki kiszone kupowane za ostatnie pieniądze, kajzerka i mleko w torebkach foliowych. Są studenci z ruchu oazowego śpiewający na rynku. Jest życie miasteczka, zrujnowany rynek. Na ulicach autobusy ogórki, nyski milicyjne, maluchy, warszawy, syrenki i... jedyny zachodni samochód - pomarańczowy golf1. Msza za muzyków rockowych podczas której Józef Skrzek gra na organach. Te zdjęcia z Jarocina nie były do tej pory nigdzie publikowane - po raz pierwszy, można je było zobaczyć w dokumencie Podróż w czasie. W Akademii Sztuk Przepięknych na Przystanku Woodstock spotkali się reżyserka Agnieszka Holland, krytyczka sztuki Adriana Prodeus oraz antropolog kultury prof. Wojciech Burszta. Debatę poprowadził dziennikarz telewizyjny, Radek Brzózka. Prowadzący zaproponował uczestnikom omówienie dość oczywistej tezy, że kino i film są skuteczną bronią w walce o wolność. W ramach makrotematu Radek Brzózka wyróżnił kilka zagadnień: jeżeli filmem/kinem można walczyć o wolność, to dlaczego częściej wykorzystywany jest on do zniewalania umysłów?; czy kino w wolnych krajach i społeczeństwach jest równie wolne jak w krajach uznawanychza zniewolone? (np. Iran, Chiny, Rosja); na czym polegała cenzura w polskim kinie, jak twórcy kina sobie z nią radzili?; czy seriale takie jak House of Cards pokazujące mechanizmy sterowania instytucjami demokratycznego (wolnego) państwa przyczyniają się w większym stopniu do krytyki czy legitymizacji władzy?; czy polskie kino poradziło sobie ze skomentowaniem aktualnej rzeczywistości i sformułowaniem nowej definicji wolności. Przed 1989 r. wielu obrazach pojawiały się zarówno krytyka systemu, jak również postulaty nowego ładu czy dziś jest to w ogóle potrzebne, czy może nikt tego nie potrafi? A może publiczność nie jest gotowa, by tego wysłuchiwać? Goście festiwalu obejrzeli również Ucieczkę z kina Wolność W. Marczewskiegoi Przypadek K. Kieślowskiego w kinie plenerowym, zorganizowanym we współpracy ze Stowarzyszeniem Inicjatywa. 50
Malta Festiwal, Poznań muzyka.onet.pl Głos Wielkopolski, 10 czerwca 2014 rok Agnieszka Holland na Przystanku Woodstock w Kostrzynie nad Odrą 51
MEDIA O PROJEKCIE 52
Pierwszy numer Gazety Wyborczej z 8 maja 1989 roku. Cena - 50 zł. Nakład: 150 tys. 53
54
55
DAWNO W POLSCE NIE BYŁO TAKIEGO PROJEKTU Dawno w Polsce nie było takiego projektu, który przy udziale kina i dzięki niemu przywoływał przeszłość i jednocześnie o niej nauczał. Projekt KINO WOLNOŚĆ, o którym mowa to projekt, choć prosty w założeniach, to trudny w realizacji. Ta część historii Polski, którą przywołuje to przecież historia trudna i wymagająca wymagająca zarówno wiedzy, jak i wyczucia społecznego. W historii tej trudno o jednoznaczne odpowiedzi czy ostateczne oceny, tyle bowiem w niej nadziei co złudzeń. Tymi, którzy podjęli się wyzwania przypomnienia rzeczywistości 25 lat zmian demokratycznych utrwalonych na taśmie filmowej jest Fundacja Kino Polska, Cyfrowe Repozytorium Filmowe i Telewizja Kino Polska. Przy współpracy z kinami, wytwórniami i telewizją stworzyli oni ogólnopolski cykl spotkań, debat i prelekcji, które mają - jak sami organizatorzy podkreślają - służyć rozbudzaniu świadomości narodowej, poczucia jedności i wspólnoty jednego demokratycznego społeczeństwa. Choć zadanie to do łatwych nie należy, projekt KINO WOLNOŚĆ ruszył pełną parą w maju. Na dobry początek zafundowano nam pasmo wywiadów z wybitnymi ludz mi kina takimi jak Janusz Zaorski, Jan Englert, Bogusław Linda czy Andrzej Wajda. Wszystkie rozmowy można z resztą obejrzeć na stronie internetowej projektu www. kinowolnosc.pl Od początku czerwca w różnych miastach Polski wyświetlane są filmy fabularne i dokumentalne, które stanowiły artystyczną formę walki Polaków o wolność lub ją rejestrowały. Wśród nich znalazły się takie tytuły jak Człowiek z żelaza, Przypadek, Przesłuchanie, Ucieczka z kina Wolność, Matka Królów czy Z punktu widzenia nocnego portiera. Seansom towarzyszą dyskusję i wykłady filmoznawców lub artystów związanych z kinem. Na tym atrakcje się nie kończą. Projekt KINO WOLNOŚĆ ma w zwyczaju gościć na odrębnych wydarzeniach kulturalnych. Do tej pory odwiedził on między innym BIGBOOK FESTIWAL i Festiwal Malta 2014 w Poznaniu. Podczas tego ostatniego zorganizował debatę poświęconą wolności artystycznej i społeczno-politycznej. Brali w niej udział Bogdan Zdrojewski, Karol Działoszyński, Piotr Frydryszek, Jan Holoubek, Marcin Kęszycki, Marek Lenartowski i Nina Nowakowska. Dla tych, którzy chcieliby wpisać również swoje wspomnienia w inicjatywę KINO WOLNOŚĆ organizatorzy przygotowali całkiem niemałą atrakcję. Ci, którzy posiadają zdjęcia lub 56