Makroekonomia Gospodarki Otwartej Wykład 12 Międzynarodowy system walutowy

Makroekonomia Gospodarki Otwartej Wykład 12 Międzynarodowy system walutowy Leszek Wincenciak Wydział Nauk Ekonomicznych UW

2/38 Plan wykładu: Wprowadzenie Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 Geneza systemu waluty złotej Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen Równowaga wewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Okres międzywojenny 1918-1939 System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy Cele i struktura MFW Wymienialność walut Spekulacyjne przepływy kapitału i kryzysy Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych

Wprowadzenie 3/38 Wprowadzenie Gospodarki otwarte są od siebie nawzajem zależne Stosowane narzędzia polityki gospodarczej oddziałują nie tylko na gospodarkę krajową, ale jeśli jest ona odpowiednio duża, mogą one także wywierać wpływ na sytuację w innych krajach Problem koordynacji polityki makroekonomicznej w skali międzynarodowej Analiza trzech etapów istnienia międzynarodowego systemu walutowego: systemu opartego na złocie (1870 1914), w okresie międzywojennym (1918 1939) oraz po drugiej wojnie światowej, kiedy obowiązywały stałe kursy walutowe, ustalone w układzie z Bretton Woods (1945 1973)

Wprowadzenie 4/38 Wprowadzenie Współzależność, właściwa dla gospodarek otwartych, czasami powoduje, że osiągnięcie przez rządy takich celów polityki gospodarczej, jak pełne zatrudnienie, czy stabilność cen, jest trudniejsze. Mechanizmy tej współzależności zależą z kolei, od systemu pieniężnego i kursowego stosowanego w poszczególnych krajach, czyli od zbioru rozwiązań instytucjonalnych, określanych jako międzynarodowy system walutowy.

Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 5/38 Geneza systemu waluty złotej Geneza systemu waluty złotej Złote monety od czasów antycznych były wykorzystywane jako środek wymiany, jednostka rozrachunkowa i środek przechowywania wartości System waluty złotej rozumiany jako instytucja prawna powstał w 1819 r., gdy parlament brytyjski zniósł wieloletnie restrykcje dotyczące wywozu złotych monet i sztab z tego kraju W XIX w., także Niemcy, Japonia i inne kraje przystąpiły do systemu USA przystąpiły do systemu waluty złotej w 1879 r., kiedy powiązały ze złotem papierowe pieniądze, emitowane podczas wojny secesyjnej. Centrum finansowe świata Londyn (brytyjski prymat w światowym handlu oraz wysoko rozwinięte instytucje finansowe)

Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 6/38 Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej W warunkach systemu waluty złotej, podstawowym zadaniem banku centralnego było utrzymanie oficjalnego kursu wymiany swojej waluty względem złota Aby zachować tę cenę, bank centralny potrzebował odpowiedniej ilości rezerw złota. W tej sytuacji, politycy postrzegali równowagę zewnętrzną nie w kategoriach odpowiedniego poziomu bilansu obrotów bieżących, ale jako sytuację, w której bank centralny ani nie zyskiwał złota z zagranicy, ani (co ważniejsze) nie tracił złota na rzecz obcokrajowców w zbyt szybkim tempie Posługując się współczesną terminologią, bank centralny usiłował uniknąć gwałtownych fluktuacji bilansu płatniczego, czyli sumy bilansu obrotów bieżących, bilansu kapitałowego i rachunku finansowego, z wyłączeniem zmian rezerw walutowych

Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 7/38 Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Ponieważ w tym okresie rezerwy walutowe utrzymywano w postaci złota, nadwyżka lub deficyt bilansu płatniczego był finansowany za pomocą przesyłek złota między bankami centralnymi. Aby uniknąć gwałtownych przemieszczeń złota, banki centralne prowadziły politykę, która miała na celu wywołanie nadwyżki (deficytu) na rachunku finansowym, z wyłączeniem zmian rezerw walutowych, w obliczu deficytu (nadwyżki) na rachunku obrotów bieżących i kapitałowym

Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 8/38 Mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen Mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen System waluty złotej posiadał wbudowany mechanizm, przyczyniający się do jednoczesnego osiągania równowagi bilansu płatniczego przez wszystkie kraje: tzw. mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen (Price-Specie-Flow- -Mechanism) Przyjmijmy, że brytyjska nadwyżka na rachunkach obrotów bieżących i kapitałowych jest większa, niż jej deficyt na rachunku finansowym z wyłączeniem rezerw. Ponieważ zagraniczny import netto Wielkiej Brytanii nie jest w całości finansowany przez brytyjskie pożyczki, bilans musi być zrównoważony przez napływ rezerw międzynarodowych tzn. złota. Ten przepływ złota automatycznie zmniejsza zagraniczną podaż pieniądza, a zwiększa brytyjską, co z kolei powoduje spadek cen za granicą i wzrost w Wielkiej Brytanii

Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 9/38 Mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen Mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen Jednoczesny wzrost cen brytyjskich i spadek zagranicznych, oznacza realną aprecjację funta, przy danym stałym nominalnym kursie walutowym, która powoduje spadek popytu zagranicznego na brytyjskie dobra i usługi, i wzrost popytu brytyjskiego na dobra i usługi zagraniczne. W wyniku tych zmian popytu zmniejszają się: brytyjska nadwyżka i zagraniczny deficyt na rachunku obrotów bieżących. Ostatecznie, przepływy rezerw zanikają, kiedy wszystkie kraje osiągną równowagę bilansu płatniczego Taki sam proces działałby oczywiście w drugą stronę, eliminując wyjściowy deficyt brytyjski i nadwyżkę zagranicy

Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, 1870 1914 10/38 Równowaga wewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Równowaga wewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Usztywnienie cen walut względem złota w system waluty złotej przyczyniło się do ograniczenia wzrostu podaży pieniądza w gospodarce światowej i co za tym idzie, do zapewnienia stabilnego poziomu cen światowych Fundamentalną przyczyną krótkookresowej niestabilności wewnętrznej przed 1914 r., było podporządkowanie polityki gospodarczej celom zewnętrznym Przed 1914 r. rządy nie poczuwały się do odpowiedzialności za utrzymanie równowagi wewnętrznej w takim stopniu, w jakim ma to miejsce w okresie po II wojnie światowej Po I wojnie światowej, w rezultacie ogólnoświatowej niestabilności gospodarczej w okresie międzywojennym, wzrosło znaczenie celów wewnętrznych polityki gospodarczej (rozwój interwencjonizmu państwowego)

Okres międzywojenny 1918-1939 11/38 Okres międzywojenny 1918-1939 Zawieszenie systemu w okresie I wojny światowej w celu finansowania olbrzymich wydatków wojennych za pomocą druku pieniądza Zmniejszenie zasobów siły roboczej i zdolności produkcyjnych w wyniku zniszczeń wojennych wzrost cen Doświadczenie hiperlinflacji w wielu krajach 1922 konferencja w Genui, grupa krajów Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia przyjęła program, wzywający do ogólnego powrotu do systemu waluty złotej i współpracy między bankami centralnymi, w celu osiągnięcia wewnętrznych i zewnętrznych celów polityki gospodarczej Podczas konferencji usankcjonowano tzw. system dewizowo-złoty (gold exchange standard), w którym, mniejsze kraje mogły utrzymywać jako rezerwy waluty kilku dużych państw, których rezerwy z kolei powinny składać się wyłącznie ze złota

Okres międzywojenny 1918-1939 12/38 Okres międzywojenny 1918-1939 W 1925 roku Wielka Brytania powróciła do systemu złotego przez związanie funta ze złotem z przedwojennym kursem wymiany Lata 30-te to wielka międzynarodowa dezintegracja gospodarcza na świecie w wyniku Wielkiego Kryzysu Wraz z utrzymywaniem się kryzysu, wiele państw wycofywało się z systemu waluty złotej i pozwalało kursom swoich walut kształtować się swobodnie na rynkach walutowych Protekcjonizm taryfa celna Smoota-Hawleya (1930) miała katastrofalne skutki dla wymiany handlowej. Odpowiedzią innych krajów było wprowadzenie ceł odwetowych

Okres międzywojenny 1918-1939 13/38 Okres międzywojenny 1918-1939 W obliczu kryzysu, wiele krajów rozwiązało problem wyboru między równowagą zewnętrzną a wewnętrzną, poprzez przecięcie więzów handlowych z resztą świata i w ten sposób wyeliminowanie dekretem rządowym możliwości wystąpienia jakiejkolwiek istotnej nierównowagi zewnętrznej Efekt tych działań znaczne ograniczenie korzyści z handlu oraz wysokie koszty dla gospodarki światowej i opóźnienie wychodzenia z kryzysu, w którym wiele państw pozostawało wciąż w 1939 r. Sytuacja wszystkich państw byłaby lepsza w świecie z bardziej swobodnym handlem międzynarodowym pod warunkiem, że międzynarodowa koordynacja polityki gospodarczej pomogłaby zachować równowagę zewnętrzną i stabilność finansową, bez konieczności poświęcania celów wewnętrznej polityki gospodarczej

Okres międzywojenny 1918-1939 14/38 System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 15/38 Powstanie systemu z Bretton Woods Lipiec 1944 r. spotkanie przedstawicieli 44 państw w Bretton Woods w stanie New Hampshire, sporządzenie i podpisanie statutu (Articles of Agreement) Międzynarodowego Funduszu Walutowego Pamiętając katastrofalne wydarzenia gospodarcze z okresu międzywojennego, przywódcy państw sprzymierzonych starali się zaprojektować międzynarodowy system walutowy tak, aby sprzyjał pełnemu zatrudnieniu i stabilności cen, pozwalając jednocześnie poszczególnym krajom zachować równowagę zewnętrzną, bez nakładania restrykcji na handel zagraniczny System zakładał stałe kursy walutowe względem dolara amerykańskiego i niezmienną cenę złota wyrażoną w dolarach 35$ za uncję

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 16/38 Powstanie systemu z Bretton Woods Kraje członkowskie utrzymywały swoje rezerwy walutowe głównie w postaci złota lub aktywów dolarowych i miały prawo sprzedawać dolary Rezerwie Federalnej za złoto po oficjalnym kursie Był to więc system dewizowo-złoty, z dolarem pełniącym rolę głównej waluty rezerwowej Dolar był N-tą walutą systemu, w którym określonych było N 1 kursów walutowych USA rzadko interweniowały na rynku walutowym. Zwykle N 1 zagranicznych banków centralnych podejmowało interwencje, kiedy były one potrzebne do utrzymania N 1 stałych kursów, podczas gdy USA były teoretycznie odpowiedzialne za utrzymanie stałego kursu dolara względem złota

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 17/38 Cele i struktura MFW Cele i struktura MFW Statut MFW dawał nadzieję na uniknięcie powtórki burzliwych wydarzeń lat międzywojennych, poprzez odpowiednie połączenie dyscypliny i elastyczności Czynnik dyscyplinujący politykę pieniężną wymóg utrzymywania stałych kursów względem dolara, który z kolei był usztywniony względem złota Gdyby jakiś bank centralny, inny niż Fed, prowadził nadmiernie ekspansywną politykę pieniężną, utraciłby rezerwy walutowe i ostatecznie stałby się niezdolny do utrzymania stałego kursu swojej waluty względem dolara Fed z kolei, ograniczony był w swojej polityce pieniężnej przez zobowiązanie do wymiany dolarów na złoto, ponieważ szybki wzrost podaży pieniądza w USA prowadziłby do akumulacji dolarów przez zagraniczne banki centralne

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 18/38 Cele i struktura MFW Cele i struktura MFW Oficjalna cena złota 35$ za uncję służyła jako hamulec polityki pieniężnej USA, gdyż w przypadku nadmiernej emisji dolarów pojawiłaby się presja na wzrost tej ceny Doświadczenia międzywojenne pokazały, że rządy narodowe nie byłyby skłonne utrzymać jednocześnie wolnego handlu i stałych kursów walutowych, kosztem długookresowego bezrobocia w kraju Po Wielkim Kryzysie, rządy były powszechnie postrzegane jako odpowiedzialne za utrzymanie pełnego zatrudnienia. Zatem, w statucie MFW spróbowano wprowadzić dostateczną elastyczność, aby pozwolić poszczególnym krajom łatwo osiągać równowagę zewnętrzną, bez konieczności poświęcania jej celów wewnętrznych lub stałego kursu walutowego

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 19/38 Cele i struktura MFW Cele i struktura MFW Elastyczności w dostosowaniach zewnętrznych miały sprzyjać dwa ważne elementy statutu MFW: kraje członkowskie wniosły swoje waluty i złoto do swoistego funduszu zasobów finansowych, z którego MFW mógł udzielać pożyczek krajom będącym w potrzebie chociaż kursy walutowe względem dolara były stałe, mogły być one korygowane za zgodą MFW. Oczekiwano, że takie dewaluacje i rewaluacje będą przeprowadzane sporadycznie i tylko w sytuacjach wystąpienia fundamentalnej nierównowagi (fundamental disequilibrium) Chociaż statut MFW nie definiował, co to jest fundamentalna nierównowaga, pojęcie to odnosiło się do krajów dotkniętych przez trwałe zmniejszenie popytu na ich produkty. A zatem bez dewaluacji, kraje takie byłyby skazane na długotrwałe bezrobocie i deficyty zewnętrzne. Elastyczność ta nie była dostępna dla N-tej waluty systemu, tj. dla dolara USA

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 20/38 Wymienialność walut Wymienialność walut W celu wspierania handlu, statut MFW zaleca krajom członkowskim możliwie jak najszybsze wprowadzenie wymienialności ich walut Przez walutę wymienialną rozumie się taką, która może być swobodnie wymieniana na inne waluty Dolary amerykańskie i kanadyjskie stały się wymienialne w 1945 r. Większość krajów w Europie nie przywróciła wymienialności do końca 1958 r., a w przypadku Japonii nastąpiło to dopiero w 1964 r. Wczesne wprowadzenie wymienialności dolara, idące w parze z jego wyjątkową pozycją w systemie z Bretton Woods, pomogło w uczynieniu z niego najważniejszej waluty w powojennym świecie

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 21/38 Wymienialność walut Wymienialność walut Ponieważ dolary były swobodnie wymienialne, większość handlu międzynarodowego była fakturowana w dolarach, a importerzy i eksporterzy utrzymywali odpowiednie zasoby dolarów dla sfinansowania swoich transakcji W rezultacie, dolar stał się pieniądzem międzynarodowym uniwersalnym środkiem wymiany, jednostką rozrachunkową i środkiem przechowywania wartości. Banki centralne gromadziły rezerwy walutowe w postaci oprocentowanych aktywów dolarowych Przywrócenie wymienialności walut w Europie w 1958 roku zaczęło stopniowo zmieniać istotę ograniczeń zewnętrznych polityki gospodarczej. Rozwijał się handel walutami, a rynki finansowe w poszczególnych krajach stawały się coraz silniej zintegrowane, co stanowiło ważny krok w kierunku stworzenia współczesnego światowego rynku walutowego

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 22/38 Spekulacyjne przepływy kapitału i kryzysy Spekulacyjne przepływy kapitału i kryzysy Deficyty i nadwyżki na rachunku obrotów bieżących nabrały dodatkowego znaczenia w warunkach zwiększenia mobilności prywatnych przepływów kapitału Kraj z dużym i uporczywym deficytem mógł być podejrzewany o to, że znajduje się w fundamentalnej nierównowadze i zgodnie ze statutem MFW dojrzał do dewaluacji Z kolei, podejrzenia zbliżającej się dewaluacji mogły wywołać kryzys bilansu płatniczego (zob. wykład o kryzysach) Kryzysy bilansu płatniczego stały się coraz częstsze i gwałtowniejsze w latach 60-tych i na początku lat 70-tych (dewaluacja funta, franka francuskiego, rewaluacja marki niemieckiej)

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 23/38 Spekulacyjne przepływy kapitału i kryzysy Spekulacyjne przepływy kapitału i kryzysy Kryzysy stały się na tyle intensywne na początku lat 70-tych, że ostatecznie doprowadziły do upadku przyjętego w Bretton Woods systemu kursów stałych Możliwość wystąpienia kryzysu bilansu płatniczego zwiększyła znaczenie celów zewnętrznych, związanych z odpowiednim poziomem rachunku obrotów bieżących Nawet nierównowaga rachunku obrotów bieżących, usprawiedliwiona przez różnice międzynarodowych możliwości inwestycyjnych, lub spowodowana przez czynniki wyłącznie przejściowe, mogła wywołać podejrzenia rynku dotyczące zbliżającej się zmiany kursów walutowych. W tych okolicznościach, decydenci mieli dodatkowe bodźce, aby unikać gwałtownych zmian salda rachunku obrotów bieżących

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 24/38 Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Problem równowagi wewnętrznej i zewnętrznej w systemie z Bretton Woods diagram Swana Każdy kraj systemu dysponował w praktyce polityką fiskalną do osiągnięcia tych dwóch celów i okresowo możliwością zmiany kursu parytetowego (fundamentalna nierównowaga) Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych był odmienny od problemów dotykających inne kraje należące do systemu z Bretton Woods Jako emitent N-tej waluty, Stany Zjednoczone nie były odpowiedzialne za utrzymanie stałych kursów walutowych

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 25/38 Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Odpowiedzialność USA polegała na utrzymaniu stałej ceny złota równej 35$ za uncję i zagwarantowaniu, że zagraniczne banki centralne będą mogły wymienić po tej cenie swoje rezerwy dolarowe na złoto W tym celu USA musiały utrzymywać odpowiednie rezerwy złota. Ponieważ USA były zobowiązane do wymiany dolarów na złoto na żądanie innych banków centralnych, możliwość tego, że inne kraje zechcą zamienić swoje rezerwy na złoto, stanowiła potencjalne ograniczenie zewnętrzne amerykańskiej polityki makroekonomicznej W praktyce jednak, zagraniczne banki centralne były skłonne utrzymywać dolary które zgromadziły, ponieważ uzyskiwały od nich odsetki, a poza tym stanowiły one par excellence pieniądz międzynarodowy

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 26/38 Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Logika systemu dewizowo-złotego wskazywała na to, że zagraniczne banki centralne powinny kontynuować gromadzenie dolarów Światowe zasoby złota nie rosły dostatecznie szybko, aby nadążyć za wzrostem gospodarki światowej, dlatego jedynym sposobem utrzymywania odpowiednich rezerw walutowych przez poszczególne banki centralne (wyłączywszy deflację) było gromadzenie aktywów dolarowych. Jedynie od czasu do czasu miały miejsce oficjalne wymiany dolarów na złoto, które uszczuplały amerykańskie zasoby złota i wywoływały niepokój Tak długo jednak, jak długo większość banków centralnych była skłonna gromadzić swoje rezerwy w postaci dolarów i nie korzystać z prawa wymiany ich na amerykańskie złoto, ograniczenie zewnętrzne USA wydawało się być łagodniejsze, niż w przypadku pozostałych krajów systemu

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 27/38 Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Amerykański ekonomista Robert Triffin w swojej wpływowej książce z 1960 r., zwrócił uwagę na fundamentalny długookresowy problem systemu z Bretton Woods, określany jako problem zaufania Triffin wskazywał na to, że skoro rezerwy walutowe banków centralnych powinny rosnąć wraz z upływem czasu, ich zasoby dolarowe będą wzrastać, aż w pewnym momencie przekroczą wartość amerykańskiego złota Ponieważ USA zobowiązały się do wymiany tych dolarów na złoto po 35$ za uncję, nie będą wówczas w stanie spełnić tego zobowiązania, gdyby wszyscy posiadacze dolarów jednocześnie zechcieli zamienić je na złoto Mogło to prowadzić do problemu zaufania: banki centralne mogłyby więcej nie chcieć gromadzić dolarów, a nawet obalić system, próbując posiadane zasoby dolarów wymienić na złoto

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 28/38 Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Jednym z możliwych rozwiązań tego problemu było podwyższenie oficjalnej ceny złota zarówno w dolarach, jak i innych walutach Taki wzrost ceny złota mógłby jednak mieć skutki inflacyjne, a także niekorzystne konsekwencje polityczne, polegające na wzbogaceniu państw będących głównymi producentami złota Co więcej, wzrost cen złota mógłby pociągnąć za sobą oczekiwania banków centralnych co do dalszych spadków wartości ich rezerw dolarowych w przeliczeniu na złoto w przyszłości i przez to raczej zaostrzyć problem zaufania, a nie rozwiązać go Pod koniec lat 60-tych system stałych kursów walutowych z Bretton Woods zaczął wykazywać napięcia, które wkrótce doprowadziły do jego upadku. Napięcia te były silnie związane ze specjalną pozycją USA w systemie

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 29/38 Przyczyny i historia upadku systemu z Bretton Woods: System stałych kursów walutowych powodował, że poszczególnym krajom coraz trudniej było utrzymać jednocześnie równowagę wewnętrzną i zewnętrzną bez dyskrecjonalnych dostosowań kursu walutowego Wraz z ułatwieniami w prywatnych przepływach kapitału, pojawianie się oczekiwań, że kurs walutowy może być zmieniony, wywoływało spekulacyjne przepływy kapitału, które utrudniały realizację zadań prowadzącym politykę gospodarczą Pogodzenie ze sobą celów wewnętrznych i zewnętrznych w ramach zasad tego systemu okazało się niemożliwe Bezpośrednią przyczyną rozpadu systemu stałych kursów walutowych była amerykańska polityka makroekonomiczna z lat 1965-1968

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 30/38 Od 1965 roku zaczęły gwałtownie rosnąć rządowe wydatki militarne, w wyniku zwiększenia zaangażowania USA w konflikt wietnamski W tym samym czasie wzrosły też dramatycznie innego rodzaju wydatki rządowe, związane z wprowadzaniem prezydenckiego programu Great Society (który obejmował finansowanie edukacji publicznej i przebudowy miast) Wzrostowi wydatków rządowych nie towarzyszył odpowiedni wzrost podatków Zaowocowało to znaczną ekspansją fiskalną, która przyczyniła się do wzrostu cen w USA i spowodowała gwałtowny spadek nadwyżki amerykańskiego rachunku obrotów bieżących

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 31/38 W latach 1967-1968 Fed przyjął znacznie bardziej ekspansywny kurs polityki pieniężnej (wspieranie tanich kredytów mieszkaniowych) Dodatkowa presja inflacyjna sprawiła, że pod koniec dekady USA doświadczały średniej inflacji ok. 6% rocznie Pierwsze sygnały przyszłych problemów nadeszły z londyńskiego rynku złota. Na przełomie lat 1967/68 prywatni spekulanci zaczęli skupować złoto w oczekiwaniu na wzrost jego ceny wyrażonej w dolarach amerykańskich. Po znacznych sprzedażach złota przez Fed oraz europejskie banki centralne, banki centralne ogłosiły stworzenie dwupoziomowego (two-tier) rynku złota, z jednym poziomem dla podmiotów prywatnych i drugim dla oficjalnych

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 32/38 Prywatni spekulanci złotem mogli wciąż dokonywać swoich transakcji na londyńskim rynku złota, jednak ceny złota zostały upłynnione Banki centralne mogły kontynuować swoje zakupy na oficjalnym rynku po dotychczasowej cenie 35$ za uncję Stworzenie dwupoziomowego rynku złota stanowiło punkt zwrotny dla systemu z Bretton Woods. Podstawowym celem przyjętego systemu dewizowo-złotego było przeciwdziałanie inflacji poprzez usztywnienie ceny złota wyrażonej w dolarach. Przerywając więzy między podażą dolarów a sztywną rynkową ceną złota, banki centralne odrzuciły wbudowane w system zabezpieczenia antyinflacyjne

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 33/38 Nowa umowa nie uwolniła USA od ograniczeń zewnętrznych, ponieważ zagraniczne banki centralne utrzymały prawo do zakupu złota za dolary od Fed Recesja w USA w 1970 r. i wzrost bezrobocia sprawił, że rynki finansowe były coraz bardziej przekonane o konieczności dewaluacji dolara względem głównych walut europejskich W celu przywrócenia pełnego zatrudnienia oraz równowagi na rachunku bieżącym, USA w jakiś sposób musiały doprowadzić do realnej deprecjacji dolara

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 34/38 Realna deprecjacja mogła się dokonać w dwojaki sposób: przez spadek cen w USA spowodowany bezrobociem, idący w parze ze wzrostem cen zagranicznych, wynikający z ciągłych zakupów dolarów przez zagraniczne banki centralne Drugą możliwością był spadek wartości nominalnej dolara w przeliczeniu na waluty obce Pierwszy ze sposobów bezrobocie w USA i inflacja za granicą wydawał się zbyt bolesny politycznie do zrealizowania Rynki słusznie przypuszczały, że zmiana nominalnej wartości dolara jest nieunikniona. Oczekiwania te prowadziły do zakrojonej na dużą skalę spekulacji na dewaluację dolara

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 35/38 Dewaluacja dolara nie była jednak łatwa do przeprowadzenia Każde inne państwo mogło zmienić kurs swojej waluty względem wszystkich pozostałych walut, po prostu przez ustalenie kursu jego waluty względem dolara na nowym poziomie. Natomiast dolar, jako N-tawalutasystemu,mógł być zdewaluowany wyłącznie gdy rządy zagraniczne zgadzały się ustalić na nowym poziomie kursy ich walut względem dolara W rezultacie, dewaluacja dolara mogła być osiągnięta wyłącznie w drodze szerokich negocjacji multilateralnych

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 36/38 Prezydent Nixon zdecydował się wymusić taką decyzję 15 sierpnia 1971 r. Po pierwsze, przerwał odpływ złota z USA ogłaszając zawieszenie automatycznej sprzedaży złota za dolary zagranicznym bankom centralnym Decyzja ta ostatecznie przecięła pozostałe jeszcze więzy między dolarem a złotem Po drugie, nałożono 10% podatek na wszystkie towary importowane do USA, obowiązujący aż do momentu, kiedy partnerzy handlowi USA zgodzą się na rewaluację ich walut względem dolara Międzynarodowe porozumienie dotyczące dostosowań kursów walutowych osiągnięto w grudniu 1971 r. w Smithsonian Institution w Waszyngtonie dolar został zdewaluowany względem walut zagranicznych średnio o około 8%, zniesiono też 10% podatek importowy

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 37/38 Oficjalną cenę złota podniesiono do 38$ za uncję, ale nie miało to większego znaczenia ekonomicznego, ponieważ USA nie zgodziły się wznowić sprzedaży złota zagranicznym bankom centralnym Porozumienie to dało jasno do zrozumienia, że ostatnie pozostałości systemu waluty złotej zostały porzucone Porozumienie ze Smithsonian Institution, okrzyknięte przez Nixona jako najbardziej istotne porozumienie monetarne w historii świata, legło w gruzach niecałe 15 miesięcy później Na początku lutego 1973 roku rozpoczął się kolejny gwałtowny atak spekulacyjny na dolara, który doprowadził do zamknięcia rynku walutowego na czas, w którym USA negocjowały ze swoimi głównymi partnerami handlowymi środki mające na celu wsparcie dolara

System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy 38/38 Kolejną 10% dewaluację dolara ogłoszono 12 lutego 1973 r., jednak spekulacja przeciwko dolarowi nie ustała Gdy 1 marca europejskie banki centralne kupiły 3,6 mld dolarów w celu przeciwdziałania aprecjacji ich walut, rynki walutowe znowu zostały zamknięte Gdyjeponownieotwarto19marca,kursygłównychwalut zostały upłynnione względem dolara Płynne kursy były postrzegane w tym czasie jako rozwiązanie przejściowe, zastosowane w obliczu spekulacyjnych ruchów kapitału, z którymi nie udało się poradzić Jednak to przejściowe rozwiązanie, zastosowane w marcu 1973 r., okazało się trwałe i oznaczało koniec epoki stałych kursów walutowych oraz początek nowej, burzliwej epoki w międzynarodowych stosunkach walutowych