Opracowanie: Adam Brożek Danuta Grabowska Helena Jędrasik Jolanta Walczak Współpraca: Zofia Bolałek OKE Gdańsk Beata Dobrosielska CKE Anna Gruntkowska OKE Kraków Henryka Grzywacz-Kryger OKE Łódź Hanna Kościelska OKE Wrocław Jadwiga Kubat OKE Kraków Małgorzata Lembicz OKE Poznań Jerzy Matwijko OKE Kraków Małgorzata Murawska OKE Łomża Teresa Radzioch-Fryźlewicz OKE Jaworzno Janina Różanowska OKE Wrocław Elżbieta Rzepecka OKE Wrocław Sławomir Sapanowski OKE Łódź Monika Szymańska OKE Jaworzno Ragna Ślęzakowska OKE Warszawa Joanna Wawrowska OKE Gdańsk Ewa Wądołowska OKE Łomża dr Teresa Wejner Polskie Towarzystwo Dysleksji Agata Wiśniewska CKE Marek Zapieraczyński OKE Łódź Konsultacja naukowa: dr Roman Dolata Centralna Komisja Egzaminacyjna ul. Łucka 11-842 Warszawa tel. 22 656 38, fax. 656 73 27 e-mail: ckesekr@cke.edu.pl www.cke.edu.pl
Spis treści WPROWADZENIE 3 I. CHARAKTERYSTYKA POPULACJI 4 II. CHARAKTERYSTYKA ZESTAWU ZADAŃ 5 III. ORGANIZACJA I PRZEBIEG SPRAWDZIANU 6 IV. OGÓLNE WYNIKI SPRAWDZIANU STANDARDOWEGO 7 IV.1. Wyniki uzyskane przez wszystkich uczniów 7 IV.2. Wyniki chłopców i dziewcząt 9 IV.3. Wyniki sprawdzianu a wielkość miejscowości 11 IV.4. Wyniki uczniów szkół publicznych i niepublicznych 13 IV.5. Wyniki uczniów z dysleksją i bez dysleksji 15 IV.6. Średnie wyniki szkół 17 V. WYNIKI W OBSZARACH UMIEJĘTNOŚCI 21 V.1. Czytanie 21 V.2. Pisanie 22 V.3. Rozumowanie 23 V.4. Korzystanie z informacji 24 V.5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 25 VI. ANALIZA WYKONANIA ZADAŃ 26 VI.1. Zadania od 1. do 2. (zamknięte) 26 VI.2. Zadania od 21. do 25. (otwarte) 37 VI.2.1. Zadanie 21 37 VI.2.2. Zadanie 22 4 VI.2.3. Zadanie 23 48 VI.2.4. Zadanie 24 62 VI.2.5. Zadanie 25 69 VII. WYNIKI UCZNIÓW SŁABO WIDZĄCYCH I NIEWIDOMYCH 82 VII.1. Ogólne wyniki uzyskane przez uczniów 82 VII.2. Wyniki uczniów w obszarach umiejętności 83 VII.2.1. Czytanie 83 VII.2.2. Pisanie 84 VII.2.3. Rozumowanie 84 VII.2.4. Korzystanie z informacji 85 VII.2.5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 86 VIII.WYNIKI SPRAWDZIANU UCZNIÓW SŁABO SŁYSZĄCYCH I NIESŁYSZĄCYCH 87 VIII.1. Ogólne wyniki uzyskane przez uczniów 88 VIII.2. Wyniki uczniów w obszarach umiejętności 89 VIII.2.1. Czytanie 89 VIII.2.2. Pisanie 9 VIII.2.3. Rozumowanie 9 VIII.2.4. Korzystanie z informacji 91 VIII.2.5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 92 IX. WYNIKI SPRAWDZIANU UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU LEKKIM 93 IX.1. Ogólne wyniki uzyskane przez uczniów 94 IX.2. Wyniki uczniów w obszarach umiejętności 95 IX.2.1. Czytanie 95 IX.2.2. Pisanie 96 IX.2.3. Rozumowanie 96 IX.2.4. Korzystanie z informacji 97 IX.2.5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 97 X. WYNIKI UCZNIÓW PISZĄCYCH SPRAWDZIAN W JĘZYKU LITEWSKIM 99
ANEKS I. Częstość odpowiedzi w zadaniach zamkniętych (w procentach) uczniowie bez dysfunkcji i z dysleksją II. Wykonanie zadań w kolejnych staninach uczniowie bez dysfunkcji i z dysleksją III. Wykonanie zadań z podziałem na warstwy IV. Odsetek chłopców i dziewcząt w województwach V. Odsetek szóstoklasistów w szkołach w miejscowościach różnej wielkości VI. Odsetek szóstoklasistów szkół publicznych i niepublicznych VII. Udział procentowy uczniów z dysleksją na sprawdzianach w latach 22-28 VIII. Wyniki w województwach uczniowie bez dysfunkcji i z dysleksją IX. Wyniki w województwach uczniowie słabo widzący i niewidomi X. Wyniki w województwach uczniowie słabo słyszący i niesłyszący XI. Wyniki w województwach uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim XII. Przedziały wyników uczniów ustalone w latach 22 28 XIII. Wyniki w obszarach umiejętności na skali staninowej
Szanowni Państwo, przedkładamy Państwu sprawozdanie zawierające opis osiągnięć uczniów, którzy 8 kwietnia 28 r. przystąpili do ogólnopolskiego sprawdzianu szóstoklasistów. Opracowanie to jest plonem wspólnej pracy ekspertów Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, ośmiu okręgowych komisji egzaminacyjnych i zaproszonych specjalistów. Autorzy założyli, że podstawowe funkcje sprawdzianu oprócz dostarczenia informacji o poziomie osiągnięć uczniów im samym i ich rodzicom to monitorowanie efektywności kształcenia w szkołach podstawowych oraz diagnoza osiągnięć uczniów na progu gimnazjum. W pierwszym wypadku analiza wyników sprawdzianu powinna służyć tworzeniu mechanizmów poprawy jakości nauczania kolejnych roczników, w drugim uruchamiać mechanizmy dostosowywania nauczania do potrzeb ucznia. Aby ułatwić dyrektorom i nauczycielom szkół podstawowych oraz gimnazjów takie wykorzystanie wyników, w sprawozdaniu wyznaczono trzy obszary osiągnięć uczniów: - obszar wyników niskich (zagrożenie niskimi osiągnięciami w gimnazjum) - obszar wyników średnich - obszar wyników wysokich (znaczny potencjał edukacyjny). W tegorocznym sprawozdaniu znacznie rozszerzony został zakres informacji dotyczących porównań wyników w cyklu wieloletnim. Tym aspektom szczególną uwagę powinny poświęcić osoby (instytucje) odpowiedzialne za kształtowanie polityki edukacyjnej na różnych szczeblach. Monitorowanie trendów wieloletnich jest w tym zakresie ważnym narzędziem diagnostycznym. Opracowanie niniejsze nie zawiera jeszcze uogólnionych wniosków i rekomendacji. Zostaną one sformułowane później i zamieszczone w sprawozdaniu, które w sierpniu br. opublikujemy na stronie internetowej CKE (www.cke.edu.pl) oraz w formie książkowej przekażemy wszystkim szkołom podstawowym i gimnazjom. W związku z tym zwracam się do Państwa z gorącą prośbą o przekazywanie nam uwag, które pozwolą autorom sformułować wnioski i rekomendacje przynoszące jak najwięcej korzyści polskiej szkole. Uwagi te proszę przesyłać pocztą e-mail na adres: sekret.ws@cke.edu.pl Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej Warszawa, 28 maja 28 r.
I. CHARAKTERYSTYKA POPULACJI Uczniowie i szkoły Do sprawdzianu w 28 przystąpiło 422 122 uczniów, z czego: 98,1% bez dysfunkcji i z dysleksją rozwojową, 1,57% z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,,18% słabo słyszących i niesłyszących,,14% słabo widzących i niewidomych,,1% piszących sprawdzian w języku litewskim, jeden uczeń piszący sprawdzian w języku ukraińskim. W stosunku do roku 27 populacja szóstoklasistów zmniejszyła się o ponad 3 tys. uczniów (od sprawdzianu w 22 r. liczba szóstoklasistów zmniejszyła się o prawie 13 tys.). PŁEĆ Wśród tegorocznych szóstoklasistów było 49,1% dziewcząt i 5,9% chłopców (w roku 27 odpowiednio 49,2% i 5,8%). WIELKOŚĆ MIEJSCOWOŚCI Do szkół położonych na wsiach uczęszczało 41,6%, a do szkół miejskich 58,4% szóstoklasistów. Dla miast różnej wielkości odsetek ten wynosił odpowiednio: 15,7% w miastach do 2 tys. mieszkańców, 19,8% w miastach od 2 tys. do 1 tys. mieszkańców, 23,% w miastach powyżej 1 tys. mieszkańców. Większość uczniów uczęszczała do szkół miejskich, jednak w naszym kraju aż 67,2% szkół jest zlokalizowanych na wsiach. Przyczyną tego zjawiska jest to, że szkoły wiejskie z reguły są dużo mniejsze od miejskich. Ogółem w miastach mamy 32,8% szkół, w tym: 9,% w miastach do 2 tys. mieszkańców, 1,2% w miastach od 2 tys. do 1 tys. mieszkańców, 13,6% w miastach powyżej 1 tys. mieszkańców. SZKOŁY PUBLICZNE NIEPUBLICZNE Do szkół publicznych uczęszczało 98,6%, a do niepublicznych jedynie 1,4% szóstoklasistów. Najwięcej uczniów uczęszczało do szkół niepublicznych w województwie mazowieckim (przede wszystkim w Warszawie), gdzie odsetek takich szkół jest największy w kraju (6,% nie zmienił się od roku ubiegłego). W podkarpackim uczniów szkół niepublicznych było najmniej, podobnie było w wypadku odsetka tych szkół (,8% w porównaniu do roku ubiegłego nie zmienił się). 4
II. CHARAKTERYSTYKA ZESTAWU ZADAŃ Zestaw zadań Jasne jak słońce w wersji standardowej rozwiązywali uczniowie bez dysfunkcji i z dysleksją rozwojową, a po odpowiednim dostosowaniu uczniowie słabo widzący i niewidomi oraz słabo słyszący i niesłyszący. Zadania przetłumaczone na języki litewski i ukraiński rozwiązywali uczniowie uczęszczający do szkół lub oddziałów, w których nauka odbywa się w tych językach i wybrali arkusz. Na rozwiązanie wszystkich zadań przewidziano 6 minut, a w wypadku uczniów z dysfunkcjami czas ten mógł być przedłużony o 3 minut. Zestaw składał się z 2 zadań zamkniętych, wymagających wybrania poprawnej odpowiedzi spośród podanych oraz 5 otwartych, w których uczeń miał samodzielnie sformułować odpowiedź. Za poprawne wykonanie wszystkich zadań uczeń mógł otrzymać 4 punktów po połowie za zadania zamknięte i za zadania otwarte. Sprawdzono umiejętności z pięciu obszarów standardów wymagań: czytanie, pisanie, rozumowanie, korzystanie z informacji, wykorzystywanie wiedzy w praktyce. Udział punktów możliwych do uzyskania za każdy z tych obszarów przedstawia tabela 1. Tabela 1. Plan zestawu zadań Obszar standardów wymagań Liczba punktów Waga Numery zadań 1 Czytanie 1 25% 1, 2, 3, 5, 6, 9, 1 11, 12, 13 Pisanie 1 25% 24-I, 25 Rozumowanie 8 2% 4, 15, 19, 2, 21, 22-I, 23-I, II Korzystanie z informacji 4 1% 8, 14, 24-II Wykorzystywanie wiedzy w praktyce 8 2% 7, 16, 17, 18, 22-II, III, 23-III, IV Razem 4 1% Czytanie sprawdzono 1 zadaniami zamkniętymi. W zakresie tej umiejętności badano czytanie tekstu literackiego, czytanie tekstu popularnonaukowego, odczytywanie danych z tabeli. Pisanie sprawdzono dwoma zadaniami otwartymi. W jednym z nich uczeń redagował krótką notatkę na podany temat, w drugim dłuższą wypowiedź na podany temat. Rozumowanie sprawdzono czterem zadaniami zamkniętymi i trzema zadaniami otwartymi. Korzystanie z informacji sprawdzono dwoma zadaniami zamkniętymi oraz jednym zadaniem otwartym. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce sprawdzono czterema zadaniami zamkniętymi i dwoma zadaniami otwartymi. 1 Cyfry rzymskie znajdujące się przy niektórych zadaniach oznaczają numer kryterium. 5
III. ORGANIZACJA I PRZEBIEG SPRAWDZIANU Za organizację oraz przeprowadzenie sprawdzianu w szkołach podstawowych na terenie całego kraju odpowiedzialne są okręgowe komisje egzaminacyjne (OKE), a ich działania koordynuje Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE). Sprawdzian jest powszechny i obowiązkowy w szczególnych przypadkach losowych lub zdrowotnych przewidziano możliwość zwolnienia ucznia. Ponadto nie muszą przystępować do niego laureaci konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim. Zdobycie tytułu laureata w tych konkursach jest równoznaczne z uzyskaniem ze sprawdzianu najwyższego wyniku. Przebieg sprawdzianu 8 kwietnia 28 r. sprawdzian przeprowadzono w 13 14 szkołach. Jak podano wcześniej, przystąpiło do niego 422 122 uczniów, a nie przystąpiło 585 uczniów z 13 szkół w rejonie Szczecina z powodu gwałtownej zmiany warunków atmosferycznych. Uczniowie ci pisali sprawdzian w innym terminie ustalonym przez dyrektora CKE. Za organizację i przebieg sprawdzianu na terenie szkoły odpowiadali przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego (PSZE), którzy powołali szkolne zespoły egzaminacyjne (SZE) i zespoły nadzorujące (ZN), czuwające nad prawidłowością przebiegu sprawdzianu. Oprócz wymienionych osób w wybranych salach egzaminacyjnych w czasie sprawdzianu przebywali jeszcze obserwatorzy albo eksperci powołani przez OKE lub CKE. Z informacji uzyskanych z OKE wynika, że niemal we wszystkich szkołach sprawdzian przebiegł bez zakłóceń i zgodnie z ustalonymi procedurami. Organizacja i przebieg sprawdzania prac egzaminacyjnych Do oceny prac uczniów powołano 6273 przeszkolonych i wpisanych do ewidencji OKE egzaminatorów sprawdzianu, którzy pracowali w 275 zespołach. Bezpośrednio przed rozpoczęciem sprawdzania każdy egzaminator przeszedł obowiązkowe szkolenie w stosowaniu kryteriów oceniania zadań otwartych. Ocenianie prac odbywało się w ośrodkach, bez możliwości wynoszenia arkuszy poza obręb budynku. Na każdego egzaminatora przypadło średnio 77 arkuszy. Zespołami egzaminatorów kierowali przewodniczący zespołu egzaminatorów (PZE), których wspomagali weryfikatorzy. W każdej OKE za jednolite stosowanie kryteriów i sprawność działań zespołów egzaminatorów odpowiadał koordynator sprawdzianu, który w razie potrzeby rozstrzygał wątpliwości zgłaszane przez PZE. Rzetelność pracy egzaminatorów na bieżąco sprawdzali weryfikatorzy. Sprawdzano także liczbę arkuszy egzaminacyjnych, kompletność i poprawność kodowania przyznanych punktów na kartach odpowiedzi. W zależności od OKE weryfikacji technicznej dokonali specjalnie w tym celu powołani asystenci, PZE, zastępcy PZE lub weryfikatorzy. Sprawdzone i zweryfikowane prace przekazano do OKE, gdzie elektronicznie sczytano karty odpowiedzi. Po wprowadzeniu danych do bazy przygotowano dla uczniów zaświadczenia o wynikach. 6
IV. OGÓLNE WYNIKI SPRAWDZIANU STANDARDOWEGO IV.1. Wyniki uzyskane przez wszystkich uczniów Test Jasne jak słońce w wersji standardowej rozwiązywało łącznie 414 85 uczniów. Rozkład wyników został przedstawiony na wykresie 1. procent uczniów 5,5 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3 31 32 33 34 35 36 37 38 39 4 liczba punktów Wykres 1. Rozkład ogólnych wyników sprawdzianu Tabela 2. Parametry rozkładu w latach 22-28 2 Rok sprawdzianu 22 23 24 25 26 27 28 Liczba wyników zerowych 32 8 13 6 23 6 7 Procent wyników maksymalnych 1,3,8,9 1,7 1,2,8,5 Średnia 29,5 28,6 25,6 29,5 25,3 26,6 25, 8 Mediana 31 3 26 31 26 28 27 Odchylenie standardowe 6,83 6,73 7,83 7,43 8,56 7,82 7,52 Skośność -,77 -,66 -,33 -,82 -,28 -,45 -,45 Tabela 2. pokazuje dużą zmienność parametrów rozkładu wyników w poszczególnych edycjach sprawdzianu. Zmienność ta jest wynikiem przede wszystkim różnic między używanymi w kolejnych latach zestawami zadań. Oznacza to, że wyniki sprawdzianu z różnych lat nie powinny być ze sobą bezpośrednio porównywane. Na razie jedynym, niedoskonałym narzędziem takich porównań jest skala staninowa. W najbliższych latach sposób konstrukcji zestawów zadań testowych będzie ulepszany, co pozwoli wyrażać wynik sprawdzianu w kolejnych edycjach na tej samej skali pomiarowej. Pozwoli to w pełni uprawniony sposób porównywać wyniki poszczególnych sprawdzianów, pozwoli również odpowiadać na pytanie o bezwzględny postęp w osiągnięciach szkolnych kolejnych roczników absolwentów szkół podstawowych. 2 Poza dotąd podawanymi parametrami rozkładu tabela zawiera liczbę wyników zerowych, odsetek wyników maksymalnych oraz miarę skośności. Procent prac ocenionych na 4 pkt pozwala oszacować wielkość tzw. efektu sufitowego, skośność mówi o stopniu niesymetryczności rozkładu. Zerowa wartość skośności oznacza rozkład symetryczny, wartości ujemne otrzymujemy w wypadku niesymetryczności polegającej na nadreprezentacji w stosunku do rozkładu symetrycznego wyników wysokich, wartości dodatnie parametru skośności oznaczają niesymetryczność manifestującą się przewagą wyników niskich. 7
Średniego wyniku sprawdzianu 28 nie wolno bezpośrednio porównywać ze średnimi wynikami sprawdzianów z lat poprzednich. Na podstawie wyników sprawdzianu wyznaczono przedziały wyników dla dziewięciostopniowej skali staninowej (tabela 3.). W kolejnych staninach (od 1. do 9.) znajdują się coraz wyższe wyniki. Skalę tę wykorzystuje się m.in. do porównywania wyników w poszczególnych latach oraz do porównywania wyników w warstwach (w dalszej części sprawozdania). Tabela 3. Skala staninowa wyników uczniów dla sprawdzianu 28 Numer i nazwa wyniku Przedział punktowy Procent uczniów 1 najniższy 2 bardzo niski 3 niski 4 niżej średni 5 średni 6 wyżej średni 7 wysoki 8 bardzo wysoki 9 najwyższy 11 12 15 16 2 21 24 25 28 29 31 32 34 35 36 37 4 4,3 6,9 13,6 15,1 18,9 15,5 14,1 6,8 5, Na wykresie1. zaznaczono trzy obszary osiągnięć szóstoklasistów: obszar wyników niskich do 2 punktów obszar wyników średnich od 21 do 31 punktów obszar wyników wysokich od 32 punktów. Uczniowie, których wyniki znajdują się w obszarze wyników niskich (staniny od 1. do 3.), są zagrożeni niskimi osiągnięciami w gimnazjum, wymagają zatem dodatkowej pomocy. Uczniowie z wynikami w obszarze wyników wysokich (staniny od 7.do 9.) dysponują znacznym potencjałem, który w gimnazjum koniecznie należy wykorzystać. Analizując efektywność nauczania w danej szkole, często bierze się pod uwagę średni wynik uzyskany przez jej uczniów na sprawdzianie. W takim wypadku koniecznie trzeba pamiętać, że po pierwsze wynik sprawdzianu to tylko jeden ze wskaźników efektywności nauczania, a po drugie średni wynik szkoły jest miarą komplementarną do rozkładu wyników uczniów. Inaczej mówiąc, zawsze warto sprawdzić, z jakich wyników owa średnia się składa. Poniżej przedstawiamy przykładową analizę porównawczą wyników uczniów dwóch szkół podstawowych, których uczniowie na Sprawdzianie 28 uzyskali średni wynik po 25,8 pkt. Dla szkoły X odchylenie standardowe wyniosło 6,59 pkt, natomiast dla szkoły Y było równe 8,9 pkt. Obie szkoły należą do dużych szkół: w szkole X do sprawdzianu przystąpiło 18 uczniów, a w szkole Y 12. Porównajmy wyniki uczniów tych szkół podzielone na trzy obszary osiągnięć. Ilustruje to wykres 2. Dodatkowym punktem odniesienia dla tych wyników są wyniki krajowe. 6 5 4 3 2 1 KRAJ Szkoła X Szkoła Y KRAJ Szkoła X Szkoła Y KRAJ Szkoła X Szkoła Y Wykres 2. Wyniki uczniów szkół X i Y w trzech obszarach 8
Jak widać na wykresie w szkole X odsetek uczniów z wynikami z obszarów wyników niskich i wyników wysokich jest mniejszy niż w szkole Y. Mimo że średnie wyniki uczniów obu szkół są takie same, to rozkłady wyników szóstoklasistów tych szkół znacznie się różnią. Analizę porównawczą wyników uczniów między szkołami podstawowymi mogą ułatwić informacje znajdujące się pod adresem: www.cke.edu.pl zakładka Wyniki szkół. Podobne dane prezentujemy na rys. 1. Umieściliśmy na nim rozkłady liczebności wyników szkół X i Y z podziałem na staniny. Na rysunku tym jeszcze lepiej niż na wykresie 2. jest widoczne zróżnicowanie między wynikami uczniów analizowanych szkół. 3 3 25 25 procent uczniów 2 15 1 procent uczniów 2 15 1 5 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Szkoła X KRAJ Wielom. (KRAJ) Szkoła Y KRAJ Wielom. (KRAJ) Rys. 1. Rozkład wyników w skali staninowej dla szkół X i Y IV.2. Wyniki chłopców i dziewcząt Tak jak w ubiegłych latach, wyniki dziewcząt są wyraźnie wyższe od wyników chłopców (wykres 3. i tabela 4.). 6, 5, procent uczniów 4, 3, 2, 1,, 2 4 6 8 1 12 14 16 18 2 22 24 26 28 3 32 34 36 38 4 liczba punktów chłopcy dziewczęta Wykres 3. Rozkład wyników sprawdzianu dla chłopców i dziewcząt Tabela 4. Ogólne wyniki sprawdzianu dla chłopców i dziewcząt Liczebność Wynik średni Procent punktów uzyskanych Odchylenie standardowe Chłopcy 21 928 24,9 62 7,54 Dziewczęta 23 157 26,7 67 7,39 9
Na wykresie 4. pokazano zróżnicowanie rozkładów wyników w skali staninowej. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % chłopcy dziewczęta najniższy bardzo niski niski niżej średni średni wyżej średni wysoki bardzo wysoki najwyższy Wykres 4. Rozkłady wyników w skali staninowej dla chłopców i dziewcząt W grupie chłopców 28,2% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 21,1 % stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. W grupie dziewcząt 21,2% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 3,6% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. Na potrzeby analizy efektu płci w latach 22-28 wyniki sprawdzianu w kolejnych latach sprowadzono do porównywalnej postaci, czyli przekształcono tak, by średnia arytmetyczna w każdej edycji egzaminu wyniosła, a miara zróżnicowania wyników, czyli odchylenie standardowe, przybrało wartość 1. Zabieg standaryzacji nie czyni wyników sprawdzianu w pełni porównywalnymi, ale pozwala kontrolować dwa powyższe parametry rozkładu wyników. Jak już wspominano przy opisie parametrów rozkładu wyników sprawdzianu w latach 22-28, w następnych latach potrzebne są prace nad skalami pomiaru osiągnięć szkolnych bardziej funkcjonalnymi od nieprzekształconej sumy punktów. Poniższy wykres pokazuje dla lat 22-28, jaki przeciętny dystans dzieli wyniki dziewcząt i chłopców.,2 średnie standaryzowanych wyników sprawdzianu,15,1,5, -,5 -,1 -,15 -,2 22 23 24 25 26 27 28 chłopcy dziewczęta Wykres 5. Płeć a wyniki sprawdzianu w latach 22-28 1
Mimo niewielkich corocznych wahań, obraz jest jednoznaczny. Przeciętny wynik dziewcząt jest o,2-,3 odchylenia standardowego wyższy od średniego wyniku chłopców. Przy interpretacji obserwowanego efektu płci należy pamiętać, że prawdopodobnie jest on rezultatem z jednej strony realnych różnic w poziomie osiągnięć szkolnych dziewcząt i chłopców, z drugiej jednak strony jest efektem cech zadań testowych i poziomu motywacji testowej. Analiza wyników dla poszczególnych zadań wskazuje, że wielkość i kierunek różnic w wynikach dziewcząt i chłopców zależą od typu zadania. Kontrola tych efektów jest ważnym wyzwaniem dla konstruktorów zadań testowych w kolejnych edycjach sprawdzianu. IV.3. Wyniki sprawdzianu a wielkość miejscowości Uczniowie ze szkół w miastach powyżej 1 tysięcy mieszkańców osiągnęli średni wynik wyższy od średnich wyników uczniów z pozostałych warstw. Różnica ta w odniesieniu do wyników uczniów szkół wiejskich wynosi 2,3 pkt (tabela 5.). Na wykresie 6. widać, że im większa miejscowość, w której zlokalizowana jest szkoła, tym większe przesunięcie wyników uczniów w kierunku wyników wysokich. 7, 6, procent uczniów 5, 4, 3, 2, 1,, 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3 31 32 33 34 35 36 37 38 39 4 liczba punktów wieś miasto do 2 tys. miasto od 2 tys. do 1 tys. miasto powyżej 1 tys. Wykres 6. Rozkład wyników sprawdzianu wielkość miejscowości Tabela 5. Wyniki sprawdzianu a wielkość miejscowości Liczebność Wynik średni Procent punktów uzyskanych Odchylenie standardowe Wieś 172 624 24,9 62 7,53 Miasto do 2 tys. mieszkańców Miasto od 2 tys. do 1 tys. mieszkańców Miasto powyżej 1 tys. mieszkańców 64 81 25,3 63 7,53 81 556 26,2 65 7,38 95 95 27,2 68 7,39 11
Wykres 7. przedstawia zróżnicowanie rozkładów wyników w skali staninowej. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % wieś miasto do 2 tys. miasto od 2 tys. miasto powyżej najniższy niżej średni wyskoki do 1 tys. 1 tys. bardzo niski średni bardzo wysoki Wykres 7. Rozkłady wyników w skali staninowej z podziałem na wielkość miejscowości W grupie uczniów ze szkół wiejskich 28,3% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 21,8% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. W grupie uczniów ze szkół zlokalizowanych w miastach do 2 tysięcy mieszkańców 26,3% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 23,7% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. W grupie uczniów ze szkół zlokalizowanych w miastach od 2 tysięcy do 1 tysięcy mieszkańców 21,2% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 27,1% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. W grupie uczniów ze szkół zlokalizowanych w miastach powyżej 1 tysięcy mieszkańców 19,3% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 33,3% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich.,25 średnie standaryzowanych wyników sprawdzianu,2,15,1,5 -,5 -,1 -,15 -,2 22 23 24 25 26 27 28 wieś miasto do 2 tys. miasto 2 do 1 tys. miasto ponad 1 ty s. Wykres 8. Lokalizacja szkoły podstawowej a wyniki sprawdzianu w latach 22-28 Wyniki sprawdzianu są powiązane z poziomem urbanizacji. Poza obserwowanym w latach 22-24 słabym trendem wzrostowym dystansu duże miasta środowisko wiejskie, różnice utrzymują się na względnie stałym poziomie. Różnica między grupami skrajnymi szkołami 12
zlokalizowanymi w dużych miastach i placówkami wiejskimi wynosi około 1/3 odchylenia standardowego wyników. To znacząca statystycznie różnica, ale oznacza, że czynnik lokalizacji szkoły wyjaśnia tylko około 2-3% zmienności wyników sprawdzianu. Przy interpretacji powyższych wyników należy pamiętać, że podobnie jak w wypadku analizy różnic w wynikach dziewcząt i chłopców wyniki sprawdzianu zależą nie tylko od poziom osiągnięć szkolnych, ale również od cech zadań testowych (np. treść zadania może być bliższa doświadczeniom dzieci miejskich) oraz motywacji testowej (gdy wynik sprawdzianu o niczym nie decyduje, trudniej o pełną mobilizację podczas testu). Czy w miarę stabilny obraz różnic w przeciętnych wynikach nauczania związanych z lokalizacją szkoły podstawowej znajduje potwierdzenie w danych o zróżnicowaniu tych wyników? Zasadniczo tak. Poniższy wykres pokazuje, jaki odsetek uczniów uczących się w czterech analizowanych segmentach oświaty podstawowej uzyskał bardzo wysokie wyniki na sprawdzianie (wyniki mieszczące się w 8. i 9. staninie, czyli 11% najwyższych wyników w skali całego kraju). 18 16 łączny odsetek wyników w 8. i 9. staninie 14 12 1 8 6 4 2 22 23 24 25 26 27 28 wieś miasto do 2 tys. miasto 2 do 1 tys. miasto ponad 1 tys. Wykres 9. Odsetek najwyższych wyników na sprawdzianie w zależności od lokalizacji szkoły podstawowej Obraz jest analogiczny jak dla wyników przeciętnych. W latach 22-24 obserwujemy nieznaczne rozwarcie nożyc między wynikami nauczania w dużych miastach i na wsi, w kolejnych latach wielkość różnicy jest dość stabilna. Odsetek wyników bardzo wysokich jest w dużych miastach blisko dwukrotnie wyższy niż na wsi. IV. 4. Wyniki uczniów szkół publicznych i niepublicznych Uczniowie szkół niepublicznych osiągnęli wyniki znacznie wyższe od uczniów szkół publicznych. Różnica ta wynosi ponad 4 pkt (tabela 6.). Rozkład wyników uczniów szkół niepublicznych przedstawia wykres 1. 13
procent uczniów 9 8 7 6 5 4 3 2 1 2 4 6 8 1121416182222426283323436384 liczba punktów publiczne niepubliczne Wykres 1. Rozkład wyników sprawdzianu z podziałem na warstwy uczniowie szkół publicznych i uczniowie szkół niepublicznych Tabela 6. Wyniki sprawdzianu uczniów szkół publicznych i niepublicznych Uczniowie szkół publicznych Uczniowie szkół niepublicznych Liczebność Wynik średni Procent punktów uzyskanych Odchylenie standardowe 48 131 25,7 64 7,52 5 954 29,7 74 7,9 Przy porównywaniu wyników uczniów szkół publicznych i niepublicznych należy zachować ostrożność szczególnie jeśli idzie o interpretację wyniku jako wskaźnika jakości pracy szkoły. Trzeba pamiętać, że oprócz efektywności nauczania na osiągnięcia uczniów wpływa wiele innych czynników np. to, że szkoły publiczne mają obowiązek przyjmować wszystkie dzieci zamieszkujące w rejonie, zaś niepubliczne często selekcjonują uczniów w drodze rekrutacji. Szkoły niepubliczne pracują też na ogół w lepszych warunkach. Wykres 11. przedstawia zróżnicowanie rozkładów wyników w skali staninowej. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % publiczne niepubliczne Wykres 11. Rozkład wyników uczniów szkół publicznych i niepublicznych w skali staninowej 14
W grupie uczniów ze szkół publicznych 25,% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 25,4% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. W grupie uczniów ze szkół niepublicznych 12,2% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 5,7% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. IV.5. Wyniki uczniów z dysleksją i bez dysleksji Uczniowie z dysleksją uzyskali wyniki zbliżone do wyników swoich rówieśników bez dysleksji (tabela 7. i wykres 12.). Wykres 12. pokazuje rozkład wyników sprawdzianu dla uczniów bez dysleksji i z dysleksją. 7, 6, 5, procent uczniów 4, 3, 2, 1,, 2 4 6 8 1 12 14 16 18 2 22 24 26 28 3 32 34 36 38 4 liczba punktów bez dysleksji z dysleksją Wykres 12. Rozkład wyników sprawdzianu dysleksja Tabela 7. Wyniki sprawdzianu a dostosowanie sprawdzianu Uczniowie bez dysleksji Uczniowie z dysleksją Liczebność Wynik średni Procent punktów uzyskanych Odchylenie standardowe 376 829 25,7 64 7,6 37 256 26, 65 6,67 Na wykresie 13. pokazano zróżnicowanie rozkładów wyników w skali staninowej. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % bez dysleksji z dysleksją Wykres 13. Rozkład wyników w skali staninowej dla uczniów bez dysleksji i z dysleksją 15
W grupie uczniów bez dysleksji 25,2% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 26,1% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. W grupie uczniów z dysleksją 21,3% stanowią wyniki z obszaru wyników niskich, a 23,% stanowią wyniki z obszaru wyników wysokich. Ze względu na trudności w opanowaniu czytania i pisania uczniowie dyslektyczni mogli skorzystać z dostosowania sprawdzianu 3. Dostosowanie miało na celu wyrównanie szans uczniów z dysleksją w taki sposób, aby specyficzne trudności w uczeniu się nie zniekształcały obrazu osiągnięć uczniów. Miało ono charakter formalny (np. wydłużenie czasu sprawdzianu) oraz merytoryczny (modyfikacja kryteriów punktowania zadań). W 28 r. z dostosowania skorzystało 9% szóstoklasistów (w stosunku do ubiegłego roku odnotowano nieznaczny wzrost o,4%). Odsetek ten nie powinien wzbudzać niepokoju w skali kraju, ponieważ uznaje się, że dysleksja występuje u 1% populacji (w tym u 4% w postaci głębokiej). Podobnie jak i w ubiegłych latach nadal występuje duże zróżnicowanie procentowego udziału uczniów z dysleksją między poszczególnymi województwami (mapa 1.), ale zaobserwowano tendencję do zmniejszania się tych różnic. W 28 roku najwięcej uczniów dyslektycznych odnotowano w województwie pomorskim (podobnie jak w roku ubiegłym), natomiast najmniej w podkarpackim (wzrost o,6% w stosunku do roku ubiegłego). Niepokój jednak budzi nie tyle nierówny rozkład udziału uczniów dyslektycznych zaznaczający się w poszczególnych województwach, ale wyraźne zróżnicowanie rozkładu występowania uczniów dyslektycznych w powiatach (od,8% do 32,7 %). pomorskie 15,94% warmińsko-mazurskie 1,39% zachodniopomorskie 8,89% kujaw sko-pomorskie 8,7% mazow ieckie lubuskie w ielkopolskie 12,47% 8,44% 6,15% łódzkie 9,45% podlaskie 8,23% lubelskie 8,92% dolnośląskie 8,84% opolskie 6,64% śląskie 5,76% świętokrzyskie 6,13% małopolskie 1,33% podkarpackie 5,34% Mapa 1. Odsetek uczniów z dysleksją w województwach 3 Sprawdzian dla uczniów z dysleksją dostosowuje się zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 27 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. 16
W 28 r. wśród szóstoklasistów z dysleksją znacząco przeważali chłopcy (ponad 7%) w stosunku do dziewcząt (poniżej 3%). Tendencję tę potwierdzają ogólnopolskie i światowe dane, z których wynika, że dysleksja występuje czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewcząt 4. Tegoroczny sprawdzian wskazuje na utrzymującą się tendencję zróżnicowania występowania dysleksji w zależności od miejsca zamieszkania. Jest to prawdopodobnie skutek nierównego dostępu do diagnozy psychologiczno-pedagogicznej oraz niewielkiej wiedzy na temat dysleksji rodziców/opiekunów dzieci z małych miejscowości czy ze wsi. Problem ten jest bardzo złożony i wskazuje na potrzebę działań związanych z zapewnieniem równego dostępu do badań psychologiczno-pedagogicznych. Należałoby również opracować krajowe standardy formułowania opinii o występowaniu dysleksji tak, aby na ich podstawie można było podjąć działanie mające na celu indywidualne korygowanie zaburzeń wynikających z dysfunkcji 5. Z obserwacji wynika bowiem, że dostosowanie wymagań edukacyjnych dla ucznia kończy się na formalnym obniżeniu wymagań. Tymczasem należałoby podjąć działanie terapeutyczne odpowiadające indywidualnym potrzebom ucznia. IV.6. Średnie wyniki szkół Obecnie w systemie egzaminacyjnym mianem szkoły określa się jednostkę oświatową oznaczoną osobnym kodem. Niesie to ze sobą pewne niedogodności statystyczne np. w ogólnym zbiorze wyników wynik placówki, w której sprawdzian pisał tylko jeden uczeń, ma taką samą wagę statystyczną jak średni wynik szkoły z kilkoma oddziałami klasy szóstej. Ten stan rzeczy wymaga korekty. Średni wynik szkół podstawowych, których uczniowie przystąpili do sprawdzianu, wynosi 25,4 pkt. Szkoły najczęściej uzyskiwały wynik 24,8 pkt (25 szkół). Wynik środkowy (mediana) to 25,4 pkt, a wartość odchylenia standardowego wynosi 3,8 pkt. Rozkład średnich wyników szkół jest zbliżony do normalnego (wykres 14.). 1,6 1,4 1,2 procent szkół 1,8,6,4,2 5,2 6 6,8 7,6 8,4 9,2 1 1,8 11,6 12,4 13,2 14 14,8 15,6 16,4 17,2 18 18,8 19,6 2,4 21,2 22 22,8 23,6 24,4 25,2 26 26,8 27,6 28,4 29,2 3 3,8 31,6 32,4 33,2 34 34,8 35,6 36,4 37,2 38 średnie wyniki Wykres 14. Rozkład średnich wyników szkół 4 Bogdanowicz M., O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Lublin 1994. 5 Pracownia Testów Psychologicznych w Warszawie we współpracy z wybitnymi specjalistami diagnozy dysleksji pracuje obecnie nad przygotowaniem nowych testów do badania tego zaburzenia. 17
Tabela 8. Parametry rozkładu średnich wyników szkół Liczebność Średnia Mediana Modalna Odchylenie Minimum Maksimum Skośność standardowe 12 643 25,38 25,4 24,8 3,8 5,2 38 -,28 Na podstawie wyników sprawdzianu ustalono przedziały wyników dla dziewięciostopniowej skali staninowej (tabela 9.). Tabela 9. Skala staninowa średnich wyników szkół dla sprawdzianu 28 Numer i nazwa wyniku Przedział punktowy Procent szkół 1 najniższy 2 bardzo niski 3 niski 4 niżej średni 5 średni 6 wyżej średni 7 wysoki 8 bardzo wysoki 9 najwyższy 5,2 2, 2,1 21,9 22, 23,3 23,4 24,7 24,8 26,1 26,2 27,5 27,6 29, 29,1 3,9 31, 38, 3,9 7, 11,9 17,5 2,3 17,3 12,2 6,9 3,4 Skala staninowa umożliwia nam porównywanie wyników szkół w poszczególnych latach, a tym samym na śledzenie trendów osiągnięć. Przed podaniem przykładu takiej analizy warto przytoczyć skale staninowe ustalone dla średnich wyników szkół dla sprawdzianów przeprowadzonych w latach 22-27 (tabela 1.). Tabela 1. Skale staninowe średnich wyników szkół w latach 22 28 Nazwa wyniku Przedział punktowy w 22 r. Przedział punktowy w 23 r. Przedział punktowy w 24 r. Przedział punktowy w 25 r. Przedział punktowy w 26 r. Przedział punktowy w 27 r. Przedział punktowy w 28 r. najniższy bardzo niski niski niżej średni średni wyżej średni wysoki bardzo wysoki najwyższy 7,5 24,2 24,3 26, 26,1 27,4 27,5 28,7 28,8 3, 3,1 31,3 31,4 32,8 32,9 34,6 34,7 39,5 7,7 23,1 23,2 24,9 25, 26,3 26,4 27,6 27,7 28,9 29, 3,1 3,2 31,3 31,4 32,8 32,9 39, 2, 19,6 19,7 21,4 21,5 22,9 23, 24,3 24,4 25,7 25,8 27,2 27,3 28,9 29, 31,2 31,3 39,5 11, 23,7 23,8 25,6 25,7 27, 27,1 28,4 28,5 29,7 29,8 31, 31,1 32,3 32,4 33,8 33,9 39,2 4, 19,1 19,2 2,9 21, 22,6 22,7 24,1 24,2 25,7 25,8 27,3 27,4 29, 29,1 31,3 31,4 39, 7,2 2,8 2,9 22,6 22,7 24,1 24,2 25,4 25,5 26,8 26,9 28,2 28,3 29,7 29,8 31,7 31,8 39,5 5,2 2, 2,1 21,9 22, 23,3 23,4 24,7 24,8 26,1 26,2 27,5 27,6 29, 29,1 3,9 31, 38, Oto przykładowa analiza wyników szkoły, jakiej można dokonać na podstawie danych zawartych w tabelach 9. i 1. Szkoła X w sześciu kolejnych latach uzyskała następujące średnie wyniki sprawdzianu: w 22 roku: 26,2 pkt, w 23 roku: 26,2 pkt, w 24 roku: 23,3 pkt, w 25 roku: 28,3 pkt, w 26 roku: 24,5 pkt, w 27 roku: 26,8 pkt. w 28 roku: 26,3 pkt. 18
Bezpośrednie porównanie ze sobą wyszczególnionych wyżej surowych wyników zaprowadziłoby nas do błędnej konkluzji: Osiągnięcia szkoły X na przemian rosną i maleją. Uprawnione porównanie osiągnięć tej szkoły w kolejnych latach umożliwia skala staninowa. Średnie wyniki szkoły na tle rozkładu wyników szkół z całego kraju przedstawiono w tabeli 11. Tabela 11. Średnie wyniki szkoły na tle rozkładu wyników z całego kraju w latach 22-28 Przedział punktowy 22 23 24 25 26 27 28 9. najwyższy 34,7-39,5 32,9-39, 31,3-39,5 33,9-39,2 31,4-39, 31,8-39,5 31, 38, 8. bardzo wysoki 32,9-34,6 31,4-32,8 29, - 31,2 32,4-33,8 29,1-31,3 29,8-31,7 29,1 3,9 7. wysoki 31,4-32,8 3,2-31,3 27,3-28,9 31,1-32,3 27,4-29, 28,3-29,7 27,6 29, 6. wyżej średni 3,1-31,3 29, - 3,1 25,8-27,2 29,8-31, 25,8-27,3 26,9-28,2 26,2 27,5 5. średni 28,8-3, 27,7-28,9 24,4-25,7 28,5-29,7 24,2-25,7 25,5-26,8 24,8 26,1 4. niżej średni 27,5-28,7 26,4-27,6 23, - 24,3 27,1-28,4 22,7-24,1 24,2-25,4 23,4 24,7 3. niski 26,1-27,4 25, - 26,3 21,5-22,9 25,7-27, 21, - 22,6 22,7-24,1 22, 23,3 2. bardzo niski 24,3-26, 23,2-24,9 19,7-21,4 23,8-25,6 19,2-2,9 2,9-22,6 2,1 21,9 1. najniższy 7,5-24,2 7,7-23,1 2, - 19,6 11, - 23,7 4, - 19,1 7,2-2,8 5,2 2, Widzimy więc, że osiągnięcia szkoły X z roku na rok systematycznie rosną. Na koniec warto podkreślić, że średni wynik szkoły trzeba analizować: 1) razem ze staninowym rozkładem wyników uzyskanych przez uczniów tej szkoły 2) w cyklu wieloletnim (obserwacja trendu). MIĘDZYSZKOLNE ZRÓŻNICOWANIE WYNIKÓW Ważnym wskaźnikiem równości szans edukacyjnych jest wielkość różnic między szkołami ze względu na wyniki nauczania. Skalę tych różnic dla wyników sprawdzianu pokazuje poniższy wykres. procent zmienności wyniku sprawdzianu 16 14 12 1 8 6 4 2 22 23 24 25 26 27 28 wieś miasto do 2 tys. miasto 2 do 1 tys. miasto ponad 1 tys. ogółem Wykres 15. Międzyszkolne zróżnicowanie wyników sprawdzianów w latach 22-28 w skali ogólnej i z uwzględnieniem lokalizacji szkoły 19
Dla całego systemu oświaty w Polsce oraz dla czterech grup szkół wyróżnionych ze względu na lokalizację obliczono, jaki procent zmienności wyników sprawdzianu wiąże się z nauką w danej szkole. 6 W całej populacji różnice między szkołami to około 9% całkowitej zmienności wyników sprawdzianu. Dopełniające 91% to zmienność wyników w obrębie szkół. W perspektywie lat 22-28 odsetki te dla całej populacji szkół prawie nie zmieniają się. Widzimy jednak, że w zależności od lokalizacji szkoły siła zróżnicowania ze względu na wyniki nauczania i jego dynamika są różne. W wypadku segmentu szkół zlokalizowanych na wsi w latach 22-25 zróżnicowanie nieznacznie spada, a od 25 stabilizuje się na poziomie około 7-8%. Od roku 27 zróżnicowanie w segmentach szkół zlokalizowanych na wsi, w małych i średnich miastach jest prawie identyczne. Natomiast szkoły podstawowe w dużych miastach są bardziej zróżnicowane i coraz bardziej się polaryzują. W roku 28 wskaźnik zróżnicowania wyniósł 14%. W perspektywie lat 22-28 dynamika nie jest duża, ale przyrost o ok. 3 punkty procentowe to znacząca zmiana. Za dodatnią dynamikę różnicowania się szkół w dużych miastach odpowiadają prawdopodobnie trzy procesy: nasilające się procesy segregacji ekonomicznej w dużych miastach, poszukiwanie przez niektórych rodziców dobrych szkół dla swoich dzieci oraz różnicowanie się szkół ze względu na efektywność nauczania. Należy zwrócić uwagę, iż dane z wykresu 8. i 15. wskazują, że wzrost w dużych miastach zróżnicowania międzyszkolnego nie jest w dłuższej perspektywie czasowej powiązany ze zmianą dystansu duże miasto-wieś. Dla polityki oświatowej niezwykle ważne jest śledzenie powyższych zjawisk na poziomie szkoły podstawowej jak i gimnazjum. Szkoły te, z założenia powszechne i jednolite, powinny dawać wszystkim uczniom taką samą szansę uzyskania dobrego wykształcenia. 6 Dla oszacowania wariancji międzygrupowej użyto jednoczynnikowej analizy wariancji ze szkołą jako czynnikiem losowym. Następnie obliczono wartość stosunku korelacyjnego, czyli wariancję międzygrupową podzielono przez wariancję całkowitą, a następnie wynik wyrażono w procentach. 2
V. WYNIKI W OBSZARACH UMIEJĘTNOŚCI V.1. Czytanie Średni wynik w czytaniu to 7,5 pkt, czyli 75% punktów możliwych do uzyskania. Wynik zerowy uzyskało,5% uczniów, a maksymalny 12% uczniów. Rozkład wyników przedstawiono na wykresie 16. 25 procent uczniów 2 15 1 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 liczba punktów Wykres 16. Rozkład wyników w czytaniu Tabela 12. Wykonanie zadań z czytania Nr zad. Uczeń: Zadanie Procent uzyskanych punktów 1. odczytuje informację z tekstu popularnonaukowego 91 2. wnioskuje na podstawie informacji zawartych w tekście popularnonaukowym 84 3. odczytuje informację z tekstu popularnonaukowego 92 5. porównuje dane zapisane w tabeli 77 6. odczytuje dane zapisane w tabeli 95 9. rozumie przenośny sens powiedzenia 91 1. odczytuje sens (temat) wiersza 79 11. rozpoznaje porównanie 6 12. rozpoznaje cechy przenośni 49 13. rozumie z kontekstu znaczenie użytego w wierszu słowa 37 procent punktów 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 zad. 1 zad. 2 zad. 3 zad. 5 zad. 6 zad. 9 zad. 1 zad. 11 zad. 12 zad. 13 Wykres 17. Profile wykonania zadań z czytania dla trzech obszarów wyników obszar wyników wysokich obszar wyników średnich obszar wyników niskich 21
V.2. Pisanie Średni wynik w pisaniu to 5,7 pkt, czyli 57% punktów możliwych do uzyskania. Wynik zerowy uzyskał 1% uczniów, a maksymalny 5% uczniów. Rozkład wyników przedstawiono na wykresie 18. 2 procent uczniów 15 1 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 liczba punktów Wykres 18. Rozkład wyników w pisaniu Tabela 13. Wykonanie zadań/czynności z pisania Nr Zadanie/czynność Procent uzyskanych zad. Uczeń: punktów 24.I pisze komunikatywną notatkę zgodnie z tematem 93 25.I pisze na temat i rozwija treść wypracowania zgodnie z poleceniem 62 25.II celowo dobiera środki językowe i pisze w ładnym stylu 29 25.III pisze poprawnie pod względem językowym 46 25.IV pisze poprawnie pod względem ortograficznym 54 25.V pisze poprawnie pod względem interpunkcyjnym 63 1 9 8 7 procent punktów 6 5 4 3 2 1 zad. 24 I zad. 25 I zad. 25 II zad. 25 III zad. 25 IV zad. 25 V obszar wyników wysokich obszar wyników średnich obszar wyników niskich Wykres19. Profile wykonania zadań z pisania dla trzech obszarów wyników 22
V.3. Rozumowanie Średni wynik w rozumowaniu to 5,5 pkt, czyli 69% punktów możliwych do uzyskania. Wynik zerowy uzyskało,76% uczniów, a maksymalny 13% uczniów. Rozkład wyników przedstawiono na wykresie 2. 25 2 procent uczniów 15 1 5 1 2 3 4 5 6 7 8 liczba punktów Wykres 2. Rozkład wyników w rozumowaniu Tabela 14. Wykonanie zadań/czynności z rozumowania Nr Zadanie/czynność Procent uzyskanych zad. Uczeń: punktów 4. określa wieki 84 15. porównuje różnicę liczb 36 19. zwiększa liczbę o odpowiednią wielokrotność innej liczby 71 2. rozumie zależność między kierunkiem cienia a porą dnia 66 21. rozpoznaje porę roku na podstawie obserwacji pozornej drogi Słońca na niebie 59 22.I ustala sposób obliczenia długości cienia (krotność danej wielkości) 86 23.I ustala sposób obliczenia kosztu zakupu na podstawie ceny jednostkowej 81 23.II ustala sposób wyznaczenia reszty 7 1 9 8 procent punktów 7 6 5 4 3 2 1 zad. 4 zad. 15 zad. 19 zad. 2 zad. 21 zad. 22 I zad. 23 I zad. 23 II Wykres 21. Profile wykonania zadań z rozumowania dla trzech obszarów wyników obszar wyników wysokich obszar wyników średnich obszar wyników niskich 23
V.4. Korzystanie z informacji Średni wynik w korzystaniu z informacji to 2,4 pkt, czyli 61% punktów możliwych do uzyskania. Wynik zerowy uzyskało 6% uczniów, a maksymalny 2% uczniów. Rozkład wyników przedstawiono na wykresie 22. 35 3 procent uczniów 25 2 15 1 5 1 2 3 4 liczba punktów Wykres 22. Rozkład wyników w korzystaniu z informacji Tabela 15. Wykonanie zadań/czynności z korzystania z informacji Nr Zadanie/czynność Procent uzyskanych zad. Uczeń: punktów 8. wyjaśnia znaczenie użytego w zdaniu wyrazu na podstawie artykułu hasłowego ze słownika 5 14. wskazuje słownik wyjaśniający znaczenie wyrazu 72 24.II korzysta z informacji zawartych na mapie pogody 6 procent punktów 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 zad. 8 zad. 14 zad. 24 II obszar wyników wysokich obszar wyników średnich obszar wyników niskich Wykres 23. Profile wykonania zadań z korzystania z informacji dla trzech obszarów wyników V.5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce Średni wynik w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce to 4,6 pkt, czyli 57% punktów możliwych do uzyskania. Wynik zerowy uzyskało 5% uczniów, a maksymalny 13% uczniów. Rozkład wyników przedstawiono na wykresie 24. 24
2 procent uczniów 15 1 5 1 2 3 4 5 6 7 8 liczba punktów Wykres 24. Rozkład wyników w wykorzystywaniu wiedzy w praktyce Tabela 16. Wykonanie zadań/czynności z wykorzystywania wiedzy w praktyce Nr Zadanie/czynność Procent uzyskanych zad. Uczeń: punktów 7. oblicza czas trwania zjawiska 61 16. oblicza wielokrotność liczby 57 17. wykonuje obliczenia na liczbach całkowitych i ułamkach zwykłych 65 18. oblicza koszt na podstawie ceny i czasu wynajmu 7 22.II oblicza długość cienia 59 22.III posługuje się jednostkami długości 63 23.III wyznacza resztę 4 23.IV określa, ile razy jedna wielkość mieści się w drugiej 41 1 procent punktów 9 8 7 6 5 4 3 2 1 zad. 7 zad. 16 zad. 17 zad. 18 zad. 22 II zad. 22 III zad. 23 III zad. 23 IV obszar wyników wysokich obszar wyników średnich obszar wyników niskich Wykres 25. Profile wykonania zadań z wykorzystania wiedzy w praktyce dla trzech obszarów wyników 25
VI. ANALIZA WYKONANIA ZADAŃ VI.1. Zadania od 1. do 2. (zamknięte) Tekst do zadań od 1. do 3. Słońce jest gwiazdą, która świeci już od kilku miliardów lat. To właśnie ono zapewnia znośne do życia temperatury na naszej planecie. Jego ciepło sprawia, że wody oceanów parują, by potem przerodzić się w życiodajne deszcze. Dzięki promieniom słonecznym rośliny mogą rosnąć i zaopatrywać nas w pokarm. Jednym słowem bez Słońca życie na Ziemi nie byłoby możliwe. Nie trzeba się jednak martwić, że zgaśnie. Będzie świecić jeszcze przez kolejne miliardy lat. Od najdawniejszych czasów Słońce było przez ludzi obserwowane, wykorzystywane do określania czasu, a nawet czczone jako bóstwo. Prastare miejsca kultu, kamienne kręgi, budowano najczęściej tak, by miały związek ze wschodem lub zachodem Słońca na początku wiosny lub lata. Najbardziej znanym spośród zachowanych do dziś jest potężny krąg Stonehenge w Anglii, zbudowany kilka tysięcy lat temu. Niektórzy uczeni uważają, że mógł służyć do przewidywania zaćmień Słońca. Zaćmienie Słońca jest niezwykłym zjawiskiem. Powstaje, gdy Księżyc znajdzie się między Słońcem a Ziemią. Słońce zostaje wtedy zasłonięte przez Księżyc, którego cień pada na Ziemię. Podczas całkowitego zaćmienia Księżyc zupełnie zasłania tarczę słoneczną. Wtedy w ciągu dnia, na krótki czas, zapada ciemność, spada temperatura, a rośliny i zwierzęta reagują tak, jakby zbliżała się noc. W tym samym miejscu na Ziemi zjawisko całkowitego zaćmienia Słońca można obserwować przeciętnie tylko raz na kilkaset lat. Częściej występują zaćmienia, podczas których Księżyc nie zasłania tarczy słonecznej całkowicie. Nazywamy je częściowymi zaćmieniami Słońca. Na podstawie: E. Übelacker, Słońce, Wrocław 1992. Zadanie 1. Słońce jest ważne dla Ziemi, ponieważ A. istnieje już od miliardów lat. B. dostarcza ciepła i światła. C. było kiedyś obiektem kultu. D. można je obserwować. C Z Y T A N I E Opis zadania Informacje potrzebne do rozwiązania zawarte są w kilku zdaniach pierwszego akapitu. Zadaniem ucznia było ich zlokalizowanie, powiązanie ze sobą i wyciągnięcie na tej podstawie wniosku na temat wagi Słońca dla istnienia życia na Ziemi. Uzyskane wyniki Zadanie rozwiązało 91% uczniów. Uczniowie, którzy popełniali błędy, najczęściej wybierali odpowiedź A. Prawdopodobnie zasugerowali się informacją z pierwszego zdania: świeci już od kilku miliardów lat. Na wykresie pokazano poziom wykonania zadania w obszarach wyników niskich, średnich i wysokich. 1 8 6 4 2 26
Zadanie 2. Które zjawiska występują najrzadziej? A. Całkowite zaćmienia Słońca. B. Częściowe zaćmienia Słońca. C. Wschody i zachody Słońca. D. Astronomiczne zmiany pór roku. C Z Y T A N I E Aby odpowiedzieć na to pytanie, uczeń musiał odszukać w tekście informacje o częstotliwości występowania różnych zjawisk w przyrodzie i porównać je. Przy czym wyraźnie określone w tekście były informacje odnoszące się tylko do dwóch zjawisk (całkowitego i częściowego zaćmienia Słońca ich częstotliwości występowania w tym samym miejscu na Ziemi). Uczeń musiał je porównać z częstotliwością zjawisk nagminnie występujących w przyrodzie (pory roku, dzień), a zatem odnieść do wiedzy zdobytej na lekcjach przyrody i własnych obserwacji. Na tej podstawie miał wywnioskować, że całkowite zaćmienie Słońca jest zjawiskiem najrzadszym. Zadanie rozwiązało 84% uczniów. Spośród błędnych odpowiedzi uczniowie najczęściej wskazywali częściowe zaćmienia Słońca zjawisko, którego cechy opisano w tekście w odniesieniu do całkowitego zaćmienia Słońca. 1 8 6 4 2 Zadanie 3. Całkowite zaćmienie Słońca występuje wtedy, gdy A. niebo jest całkowicie zachmurzone. B. na Ziemi zapada ciemna, głęboka noc. C. Księżyc zasłania całą tarczę słoneczną. D. Ziemia rzuca cień na Słońce. CZYTANIE Zadanie wymagało odszukania informacji wprost podanej w tekście (w ostatnim akapicie). Zadanie rozwiązało 92% uczniów. Wśród błędnych odpowiedzi najczęściej występowały wskazania na B. Uczniowie prawdopodobnie pomylili informację dotyczącą powstania zjawiska (przyczynę), z opisem tego, co się dzieje w przyrodzie na Ziemi, gdy to zjawisko występuje (ze skutkiem). 1 8 6 4 2 Zadanie 4. W Europie Środkowej można było obserwować całkowite zaćmienia Słońca w latach 176 i 1954. W których to było wiekach? A. XIX i XX B. XVIII i XX C. XVIII i XIX D. XVII i XIX R O Z U M O W A N I E W treści zadania podano dwie daty, w których miały miejsca określone wydarzenia. Uczeń przekładając te daty na wieki, musiał przypomnieć sobie zasadę, według której ustala się przedział czasowy dla wieku. Zadanie rozwiązało 84% uczniów. Najczęstszym błędem było wskazanie XVII i XIX w. Prawdopodobnie te wieki uczniowie kojarzyli z cyframi podanych lat: pierwszą i drugą i przekładali na wieki liczby 17 i 19. 1 8 6 4 2 27
Tekst do zadań od 5. do 7. 11 sierpnia 1999 r. w Polsce można było zaobserwować częściowe zaćmienie Słońca. Oto wyniki obserwacji tego zjawiska w niektórych miastach: Miejsce początku zaćmienia Godzina środka zaćmienia końca zaćmienia Część tarczy słonecznej zakryta podczas środka zaćmienia Gdańsk 11.3 12.47 14.4,819 Kraków 11.3 12.51 14.12,919 Poznań 11.26 12.45 14.4,878 Szczecin 11.23 12.41 14.,864 Wałbrzych 11.25 12.45 14.5,924 Na podstawie: www.zjawiska.art.pl Zadanie 5. W środku zaćmienia Słońce było najbardziej zakryte w A. Krakowie. B. Gdańsku. C. Wałbrzychu. D. Poznaniu. CZYTANIE Aby rozwiązać to zadanie, należało zrozumieć, że zwrot użyty w treści zadania wiąże się z liczbą opisującą, jaka część tarczy zakryta była podczas środka zaćmienia. Dane odnoszące się do żądanej informacji umieszczono w ostatniej kolumnie tabeli. Uczeń najpierw musiał odszukać tę kolumnę (kierując się opisami nagłówków) i spośród znajdujących się tam ułamków dziesiętnych wybrać największy. Na podstawie wybranej danej mógł odczytać z pierwszej kolumny nazwę miejscowości, w której wystąpiło największe natężenie zjawiska. Zadanie rozwiązało 77% uczniów. Prawdopodobnie uczniowie, którzy wskazali Kraków (najczęstsza błędna odpowiedź), porównywali liczby na pierwszym miejscu po przecinku i wybierali pierwszy ułamek (,919), który w miejscu części dziesiętnych ma największą liczbę, nie analizując dokładnie ostatniej danej w tej kolumnie (,924) zwłaszcza jej części setnych. 1 8 6 4 2 28
Zadanie 6. W Krakowie środek zaćmienia nastąpił o godzinie A. 12.51 B. 11.3 C. 14.12 D. 12.45 C Z Y T A N I E Aby odczytać godzinę środka zaćmienia w określonej miejscowości, uczeń musiał skorzystać z danych zawartych w dwóch kolumnach. Najpierw w pierwszej kolumnie musiał zlokalizować miejscowość i wiersz zawierający dane odnoszące się do tej miejscowości. Następnie spośród trzech kolumn zawierających dane podobnego typu (godziny) musiał wybrać tę, w której umieszczono godziny środka zaćmienia. Uczeń odczytał żądaną godzinę z komórki znajdującej się w miejscu przecięcia się wiersza i kolumny. Zadanie rozwiązało 95% uczniów. Spośród błędnych odpowiedzi uczniowie najczęściej wybierali godzinę 11.3, a więc pierwszą daną odnoszącą się do Krakowa i wyrażającą czas. Można przypuszczać, że uczniowie, analizując treść zadania, pominęli wyraz środek. 1 8 6 4 2 Zadanie 7. Jak długo można było obserwować zaćmienie Słońca w Poznaniu? A. 1 godz. i 19 min B. 1 godz. i 41 min C. 3 godz. i 22 min D. 2 godz. i 38 min WYKORZYSTANIE WIEDZY W PRAKTYCE Uczeń musiał odszukać w tabeli dane odnoszące się do początku i końca zaćmienia w określonej miejscowości. Odejmując godzinę początku od godziny końca zjawiska, uczeń obliczał czas trwania zjawiska w tej miejscowości. Zadanie to można było rozwiązać mniej czasochłonnym sposobem, np. zauważyć, że od 12. do 14. upłynęło 2 godz., a następnie dodać 4 min (bo czas zakończenia to 14.4) i 34 min (czas od początku zaćmienia do godz. 12.). Zadanie rozwiązało 61% uczniów. Najczęstszym błędem było wskazanie odpowiedzi C. Uczniowie prawdopodobnie obliczali różnicę między pełnymi godzinami (14. i 11.), różnicę między minutami (26 i 4), a następnie dodawali otrzymane wyniki, co prowadziło ich do wyboru błędnej odpowiedzi. 1 8 6 4 2 29