SSpis treœci Wstęp..................................................... 15 Część pierwsza: Przygotowanie do posługi kancelaryjnej 1. Wprowadzenie............................................ 27 2. Przymioty kancelisty........................................ 29 3. Wnioski................................................. 36 Część druga: Osoby i urzędy odpowiedzialne za kancelarię 1. Wprowadzenie............................................ 39 2. Parafia stałym miejscem posługiwania.......................... 40 3. Kanoniczny opis parafii..................................... 44 4. Kompetencje biskupa w zakresie posługiwania w parafii............ 51 4.1 Obowiązki biskupa diecezjalnego.......................... 52 4.2 Kompetencje w czasie wizytacji............................ 55 5. Kompetencje proboszcza, pasterza własnego wspólnoty parafialnej..... 57 5.1 Czynności poprzedzające nabycie uprawnień do kierowania parafią................................... 58 5.2 Kanoniczne objęcie parafii i obowiązki proboszcza............. 59 5.3 Obowiązki w zakresie posługi nauczania.................... 60 5.4 Obowiązki w realizacji posługi uświęcania................... 61 5.5 Obowiązek poznania wiernych............................ 61 5.6 Funkcje specjalnie powierzone proboszczowi................. 62 5.7 Obowiązek występowania w imieniu parafii.................. 63 5.8 Rezydowanie w parafii.................................. 64 5
5.9 Aplikowanie Mszy za wiernych powierzonych................. 66 5.10 Obowiązek prowadzenia ksiąg parafialnych.................. 67 5.11 Korzystanie z pomocy rad parafialnych...................... 69 5.12 Uprawnienia jurysdykcyjne w parafii....................... 70 5.13 Utrata urzędu proboszcza................................ 72 5.14 Zarządzanie parafią podczas wakatu urzędu proboszcza......... 74 5.15 Solidarne zarządzanie parafią............................. 74 6. Uprawnienia wikariusza parafialnego........................... 75 6.1 Ustanowienie i powierzenie uprawnień...................... 75 6.2 Zwolnienie z urzędu wikariusza........................... 77 7. Pomocne działania osób świeckich w parafii...................... 77 8. Zakres współdziałania ministerialnego świeckich i duchownych w parafii..................................... 79 8.1 Kapłaństwo wspólne i urzędowe........................... 80 8.2 Świeccy a głoszenie Słowa Bożego.......................... 82 8.3 Udział świeckich w życiu wspólnoty parafialnej............... 82 8.4 Świeccy w sprawowaniu liturgii........................... 83 8.5 Udział świeckich w apostolstwie chorych.................... 84 8.6 Warunki celebracji małżeństwa i chrztu..................... 84 8.7 Przewodniczenie obrzędom pogrzebowym.................... 84 9. Wnioski................................................ 85 Część trzecia: Przygotowanie do prowadzenia ksiąg metrykalnych 1. Wprowadzenie.............................................. 91 2. Zasady wspólne prowadzeniu ksiąg metrykalnych................. 93 2.1 Księgi jako źródło kościelnych dokumentów publicznych........ 93 2.2 Obowiązek prowadzenia ksiąg metrykalnych................. 94 2.3 Uprawnieni do sporządzania akt metrykalnych................ 95 2.4 Stosowanie właściwych formularzy......................... 97 2.5 Odrębność ksiąg dla jednorodnych akt metrykalnych........... 98 2.6 Miejsce sporządzania zapisów metrykalnych.................. 99 2.7 Rzetelność i sumienność w tworzeniu akt metrykalnych........ 100 2.8 Źródła dla urzędowych zapisów w księgach metrykalnych...... 102 2.9 Sprostowania urzędowe zapisów metrykalnych............... 105 2.10 Uprawnione zmiany treści zapisów metrykalnych............. 107 2.11 Alfabetyczny skorowidz akt metrykalnych................... 109 2.12 Obowiązek wydania odpisu akt metrykalnych................ 109 2.13 Sporządzenie kopii ksiąg metrykalnych.................... 112 6
2.14 Uprawniony wgląd w akta metrykalne..................... 113 2.15 Kanoniczny nadzór nad księgami metrykalnymi.............. 115 2.16 Kary za bezprawne zmiany w aktach metrykalnych........... 116 3. Wnioski................................................ 116 Część czwarta: Prowadzenie ksiąg metrykalnych 1 Księga ochrzczonych....................................... 121 1.1 Prowadzenie księgi.................................... 122 1.2 Rejestracja okoliczności dodatkowych...................... 130 1.3 Księga uzupełniająca.................................. 134 1.4 Księga zastępcza ochrzczonych........................... 136 2 Księga bierzmowanych..................................... 138 2.1 Prowadzenie księgi.................................... 139 2.2 Podstawowa treść zapisu............................... 140 2.3 Zdatność kanoniczna i pastoralna kandydata................ 141 2.4 Kanoniczne wymogi dla szafarza nadzwyczajnego............. 142 2.5 Stwierdzenie faktu bierzmowania......................... 143 3 Księga zawartych małżeństw................................ 144 3.1 Prowadzenie księgi.................................... 145 3.2 Treść zapisów szczegółowych............................ 146 3.3 Obowiązkowe adnotacje o zawarciu małżeństwa.............. 149 3.3.1 Zapis zawarcia małżeństwa wg formy nadzwyczajnej..... 150 3.3.2 Zapis po udzieleniu dyspensy od formy kanonicznej..... 151 3.3.3 Odnotowanie zgody w akcie chrztu nupturientów....... 152 3.3.4 Adnotacja o uważnieniu małżeństwa w zakresie zewnętrznym.......................... 153 3.3.5 Odnotowanie orzeczenia o nieważności małżeństwa..... 153 3.3.6 Zapis orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa........... 154 3.3.7 Adnotacja o małżeństwie tajnym.................... 155 4 Księga zmarłych......................................... 156 4.1 Wprowadzenie....................................... 156 4.2 Treść zapisu szczegółowego............................. 157 5 Wnioski................................................ 161 Część piąta: Księgi wspomagające pastoralne posługiwanie 1. Wprowadzenie......................................... 167 2. Księgi pozametrykalne..................................... 168 7
2.1 Księgi towarzyszące katechezie i liturgii.................... 168 2.1.1 Dzienniki katechizacji............................ 169 2.1.2 Księga tematów homilii (kazań)..................... 170 2.1.3 Księga katechumenów............................ 171 2.1.4 Księga nawróconych (konwertytów).................. 172 2.1.5 Księga przyjmujących pierwszy raz Komunię św........ 175 2.1.6 Rejestr zakupionych komunikantów................. 175 2.1.7 Księga udzielonej Komunii świętej................... 177 2.1.8 Księga obcych Celebransów........................ 178 2.1.9 Księga protokołów przedślubnych................... 180 2.1.10 Księga zapowiedzi przedślubnych................... 181 2.1.11 Księga Chorych................................. 182 2.1.12 Księga próśb i podziękowań....................... 183 2.2 Księgi posługiwania pastoralno-administracyjnego............ 184 2.2.1 Kartoteka rodzin i parafian........................ 184 2.2.2 Księga inwentarza parafii......................... 185 2.2.3 Księga protokołów z posiedzeń rad parafialnych........ 187 2.2.4 Księga bractw, stowarzyszeń i organizacji............ 188 2.2.5 Księga działalności charytatywnej................... 189 2.2.6 Księga ogłoszeń parafialnych....................... 190 2.2.7 Księga wizytacji parafialnych....................... 191 2.2.8 Księga intencji mszalnych......................... 192 2.2.9 Księga wypominków............................. 193 2.2.10 Księga ofiarodawców............................. 194 2.2.11 Księga rachunkowa.............................. 195 2.2.12 Księga cmentarna............................... 196 2.2.13 Kronika parafialna.............................. 198 2.2.14 Dziennik korespondencyjny - podawczy.............. 198 3. Wnioski................................................ 199 Część szósta: Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego w posługiwaniu kancelaryjno-pastoralnym 1 Chrzest............................................... 205 1.1 Wprowadzenie........................................ 205 1.2 Rodzice i chrzestni a skutki chrztu......................... 206 1.3 Przygotowanie pastoralno-kanoniczne do chrztu............... 208 1.4 Wymogi i zadania rodziców dziecka........................ 211 1.5 Wymogi i zadania rodziców chrzestnych..................... 213 1.6 Udzielanie chrztu w sytuacjach nietypowych................. 214 1.6.1 Chrzest osoby dorosłej............................ 215 1.6.2 Chrzest w sytuacji zagrożenia życia................... 219 8
1.6.3 Chrzest dzieci z rodziców żyjących w niesakramentalnym związku..................... 220 1.6.4 Chrzest dzieci w rodzinie zastępczej.................. 224 1.6.5 Chrzest dzieci przysposobionych..................... 226 1.6.6 Chrzest dzieci poczętych pozaustrojowo i urodzonych wskutek eksperymentów medycznych...... 229 1.6.7 Chrzest dzieci w okresie płodowym................... 233 1.7 Deklaracja o wzajemnym uznaniu ważności chrztu............ 234 2 Bierzmowanie......................................... 235 2.1 Wprowadzenie........................................ 236 2.2 Moc Ducha przekazywana przez znaki i gesty................. 236 2.3 Wymogi dla kandydatów................................. 238 2.4 Przygotowanie bezpośrednie.............................. 240 2.5 Świadkowie bierzmowania............................... 244 2.6 Czynności kanoniczne przed bierzmowaniem................. 245 3 Najświętsza Eucharystia..................................... 247 3.1 Wprowadzenie........................................ 247 3.2 Troska Kościoła o Źródło życia............................ 248 3.3 Szafarz Eucharystii.................................... 250 3.4 Obowiązek sprawowania Eucharystii....................... 252 3.5 Uczestnictwo w Eucharystii.............................. 254 3.6 Udzielanie Eucharystii.................................. 255 3.6.1 Komunia wielkanocna ochrzczonych.................. 256 3.6.2 Komunia w niebezpieczeństwie śmierci................ 257 3.6.3 Sposób i częstotliwość przyjmowania Komunii.......... 258 3.6.4 Przygotowanie dzieci do przyjęcia Komunii............. 261 3.7 Czas i miejsce sprawowania Eucharystii..................... 263 3.8 Wymóg zachowania postu eucharystycznego................. 266 3.9 Troska wiernych o miejsca święte i ofiary mszalne............. 268 4 Wnioski................................................ 270 Część siódma: Sakramenty nowego życia w Chrystusie w posługiwaniu kancelaryjno-pastoralnym 1 Pokuta................................................ 275 1.1 Jednająca moc Ducha Świętego........................... 275 1.2 Istotne dyspozycje penitenta.............................. 276 1.3 Jedyny i zwyczajny sposób pojednania penitenta.............. 277 1.4 Wyjątkowy sposób pojednania wielu penitentów............... 280 1.5 Miejsce i czas pojednania penitentów....................... 282 1.6 Kapłan szafarzem sakramentu pokuty...................... 283 9
1.7 Bezwzględna nienaruszalność tajemnicy sakramentalnej........ 285 1.8 Konsekwencje naruszenia tajemnicy sakramentalnej........... 288 1.9 Ochrona nienaruszalności tajemnicy sakramentalnej........... 290 1.10 Nałożenie kary ekskomuniki latae sententiae................. 291 1.11 Uwolnienie od ekskomuniki latae sententiae i warunki jej ustania................................... 294 1.12 Zastrzeżone ekskomuniki latae sententiae................... 299 1.13 Uwolnienie od niezastrzeżonych kar latae sententiae........... 305 1.13.1 Uwolnienie od kar za apostazję, herezję i schizmę........ 306 1.13.2 Uwolnienie od kary za dokonanie przestępstwa aborcji.... 310 1.13.3 Uwolnienie od innych kar niezastrzeżonych............ 314 1.13.4 Uwolnienie od kary za naruszenie integralności spowiedzi............................ 320 1.14 Prawo wyboru spowiednika.............................. 323 2 Namaszczenie Chorych...................................... 324 2.1 Nie ostatni sakrament................................. 324 2.2 Istotne elementy w celebracji namaszczenia chorych........... 326 2.3 Pouczenie o namaszczeniu chorych........................ 328 2.4 Posługa szafarza namaszczenia........................... 330 2.5 Przyjmujący namaszczenie chorych........................ 331 2.6 Przygotowanie rodziny i chorego........................... 332 3 Wnioski................................................ 333 Część ósma: Sakramenty dla wspólnoty w posługiwaniu kancelaryjno-pastoralnym 1 Kapłaństwo.............................................. 339 1.1 Rozumienie daru powołania.............................. 339 1.2 Konieczne dyspozycje powołanego......................... 341 1.3 Wymogi dla kandydatów do święceń........................ 343 1.4 Nieprawidłowości i przeszkody do święceń................... 344 1.5 Nieprawidłowości i przeszkody do wykonywania święceń........ 345 1.6 Wymagane dokumenty i badania.......................... 346 1.7 Potwierdzenie święceń.................................. 347 2 Małżeństwo.............................................. 347 2.1 Wprowadzenie........................................ 348 2.2 Istotne cele małżeństwa................................. 349 2.3 Integralne postrzeganie nupturientów....................... 351 2.4 Zakres przygotowania do małżeństwa....................... 353 2.4.1 Przygotowanie dalsze.............................. 353 2.4.2 Przygotowanie bliższe............................. 355 2.4.3 Przygotowanie bezpośrednie........................ 359 10
2.5 Cel rozeznania kanonicznego w przygotowaniu bezpośrednim..... 363 2.6 Sposób badania kanonicznego, kompetencje proboszcza, dokumenty....................... 365 2.6.1 Kompetencje proboszcza........................... 366 2.6.2 Wartość wiarygodnych dokumentów.................. 369 2.6.3 Okoliczności głoszenia zapowiedzi.................... 372 2.7 Czas i miejsce sporządzania protokołu...................... 374 2.8 Kościelna dyspozycja kapłana przed realizacją badania nupturientów.................................. 375 2.8.1 Rozumienie małżeństwa........................... 375 2.8.2 Istotne przymioty małżeństwa katolickiego............. 377 2.8.3 Wymogi konieczne do ważności małżeństwa............ 380 2.8.3.1 Wolność nupturientów od przeszkód............ 381 2.8.3.1.1 Przeszkoda braku wiek.................. 382 2.8.3.1.2 Przeszkoda niezdolności płciowej.......... 383 2.8.3.1.3 Przeszkoda węzła małżeńskiego............ 386 2.8.3.1.4 Przeszkoda różności religii............... 391 2.8.3.1.5 Przeszkoda święceń..................... 392 2.8.3.1.6 Przeszkoda wieczystego ślubu czystości..... 393 2.8.3.1.7 Przeszkoda uprowadzenia................ 393 2.8.3.1.8 Przeszkoda występku................... 394 2.8.3.1.9 Przeszkoda pokrewieństwa............... 396 2.8.3.1.10 Przeszkoda powinowactwa.............. 398 2.8.3.1.11 Przeszkoda przyzwoitości publicznej....... 399 2.8.3.1.12 Przeszkoda pokrewieństwa prawnego...... 400 2.8.3.1.13 Przesłanki w prawie cywilnym............ 400 2.8.3.2 Zgoda małżeńska i jej istotne przymioty......... 402 2.8.3.3 Zwyczajna forma kanoniczna zawarcia małżeństwa........................ 406 2.8.3.4 Nadzwyczajna forma kanoniczna.............. 411 2.8.3.5 Osoby zobowiązane do zachowania formy kanonicznej.......................... 413 2.9 Protokół kanonicznego badania narzeczonych................ 414 2.9.1 Protokół rozmów: I. Dane personalne................. 416 2.9.2 Protokół rozmów: II. Przeszkody małżeńskie............ 436 2.9.3 Protokół rozmów: III. Wady oświadczenia woli.......... 446 2.9.4 Protokół rozmów: IV. Małżeństwo mieszane............ 465 2.9.5 Protokół rozmów: V. Duszpasterska rozmowa z narzeczonymi.................................. 469 2.9.6 Protokół rozmów: VI. Dokumenty.................... 471 2.9.6.1 Dokumenty podstawowe: kościelne i cywilne..... 472 2.9.6.2 Zawieranie małżeństwa z obcokrajowcem....... 476 2.9.6.3 Zawieranie małżeństwa poza granicami Polski.... 480 11
2.9.6.4 Zwolnienie z zakazu zawierania małżeństwa:..... 482 2.9.6.4.1 Rozpoznanie zakresu przyczyny nałożenia zakazu zawierania małżeństwa........... 482 2.9.6.5 Adnotacje w księgach metrykalnych........... 487 2.9.7 Realizacja formy kanonicznej w liturgicznej celebracji.... 488 2.9.7.1 Forma liturgiczna małżeństwa dla katolików..... 490 2.9.7.2 Forma liturgiczna dla katolika i ochrzczonego akatolika.................... 491 2.9.7.3 Forma dla katolika i nieochrzczonego lub katechumena......................... 493 2.9.7.4 Forma liturgiczna z udziałem pełnomocnika..... 495 2.9.7.5 Forma liturgiczna małżeństwa konkordatowego... 499 2.9.7.5.1 Warunki osiągnięcia skutków cywilnych.... 501 2.9.7.5.2 Przygotowanie nupturientów i skutki cywilne....................... 502 2.9.7.5.3 Orzekanie o skutkach małżeństwa konkordatowego....................... 503 2.9.7.5.4 Dodatkowe czynności proboszcza w realizacji formy liturgicznej małżeństw konkordatowych...................... 504 3 Wnioski................................................ 506 Część dziewiąta: Czynności pomocne kancelarii w procesowym badaniu nieważności małżeństwa 1. Zaskarżenie nieważności małżeństwa i udział w procesie........... 515 2. Pomoc w przygotowaniu skargi powodowej...................... 517 3. Czynności Trybunału Delegowanego: przesłuchanie stron i świadków, wydanie świadectwa kwalifikacyjnego.......................... 519 4. Realizacja poleceń trybunału: adnotacje w księgach metrykalnych.... 523 5. Wybrane tytuły nieważności małżeństwa i propozycje pytań......... 529 5.1 Symulacja całkowita lub częściowa........................ 530 5.2 Niezdolność do zawarcia małżeństwa i podjęcia istotnych obowiązków......................... 535 5.3 Podstępne wprowadzenie w błąd.......................... 542 5.4 Błąd co do istotnego przymiotu drugiej osoby................ 545 5.5 Przymus i ciężka bojaźń z zewnątrz....................... 546 5.6 Impotencja całkowita lub względna funkcjonalna............. 548 6. Wnioski............................................... 551 12
Część dziesiąta: Trudna pastoralna powinność 1 Duszpasterstwo i pozycja kanoniczna małżeństw niesakramentalnych...................................... 558 1.1 Związki i wspólnoty niesakramentalne..................... 561 1.2 Zakres posługiwania rodzinom niesakramentalnym........... 563 1.3 Możliwość podjęcia praktyk sakramentalnych................ 577 2 Troska pasterska o osoby homoseksualne...................... 586 2.1 Ocena skłonności i aktów homoseksualnych................ 588 2.2 Fundament nauczania kościelnego........................ 589 2.3 Propozycje dla formacji osób homoseksualnych.............. 591 3 Wnioski................................................ 600 Część jedenasta: Posługiwanie dla życia w nadziei 1 Pogrzeb katolicki i modlitwy za zmarłych....................... 605 1.1 Pogrzeb kościelny dla zmarłych chrześcijan................. 605 1.2 Okoliczności odmowy pogrzebu kościelnego................. 607 1.3 Okoliczności uczestnictwa w pogrzebie samobójcy............ 608 2 Wnioski............................................... 609 Zakończenie............................................... 611 Bibliografia............................................... 617 Il riasunto................................................ 639 Indice................................................... 641 13