EFEKTYWNO OCHRONNEGO DZIAŁANIA CHITOZANU W OGRANICZANIU CHORÓB GRZYBOWYCH SOI

Hortorum Cultus () 00, EFEKTYWNO OCHRONNEGO DZIAŁANIA CHITOZANU W OGRANICZANIU CHORÓB GRZYBOWYCH SOI Danuta Pita, Alina Pastucha Streszczenie. W latach 00 przeprowadzono badania na polu Gospodarstwa Do wiadczalnego w Czesławicach z naturalnie nagromadzonym w glebie materiałem infekcyjnym. Przedmiotem bada była soja odm. Polan oraz chitozan w postaci mikrokrystalicznego elu zawierajcego odpowiednio,% czystego zwizku. Do bada uyto wodnej zawiesiny tego zwizku zawierajcej 0,% chitozanu. W dowiadczeniu uwzgldniono dwie kombinacje, stosujc chitozan do oprysku siewek i rolin w pocztkowej fazie kwitnienia oraz kontrol bez adnych zabiegów. W kadym roku bada prowadzono dwukrotnie obserwacje polowe, w których uwzgldniono liczebno i zdrowotno siewek, a take rolin w fazie kwitnienia. Po zbiorze rolin okrelano równie wielko i jako plonu nasion soi. W trakcie prowadzonych obserwacji polowych, poraone siewki, a take pora one roliny w fazie kwitnienia pobierano do laboratorium w celu wykonania analizy mikologicznej. W wyniku przeprowadzonych bada stwierdzono zrónicowane wschody i zdrowotno ro lin w poszczególnych kombinacjach dowiadczenia. Chitozan stosowany do oprysku ro lin w fazie kwitnienia nieco poprawił zdrowotno rolin i nasion oraz przyczynił si do wzrostu plonowania rolin w porównaniu do kombinacji, gdzie był stosowany do oprysku czterotygodniowych siewek, a take w porównaniu do kontroli. Siewki soi najczciej poraane były przez F. solani i Rhizoctonia solani. Natomiast roliny w fazie kwitnienia najczciej poraane były przez F. oxysporum f. sp. glycines. Z poraonych nasion soi wyosabniano Phomopsis sojae, Phoma exigua var. exigua, F. oxysporum, R. solani, A. alternata, B. cinerea i S. sclerotiorum. Słowa kluczowe: chitozan, soja, grzyby chorobotwórcze przeywajce w glebie WSTP Wystpowanie chorób w okresie wegetacji rolin spowodowało czste stosowanie fungicydów. Wzrost wiedzy o konsekwencjach dla rodowiska oraz moliwociach skaenia płodów rolnych wynikajce z powtarzajcych si zabiegów preparatami chemicznymi, wskazuje na potrzeb wprowadzenia metod niechemicznego zwalczania chorób. Obecnie coraz czciej dy si do biologicznego zwalczania fitopatogenów,

D. Pita, A. Pastucha wykorzystujc biopreparaty uzyskiwane na bazie mikroorganizmów antagonistycznych oraz zwizków organicznych. Stosowanie biopreparatów m.in. ogranicza powstawanie wirulentnych izolatów fitopatogenów oraz skaenie uprawnego rodowiska glebowego zwizkami chemicznymi [Borecki ]. Jednym z takich zwizków jest chitozan. Jest on pochodn chityny otrzymywany przez jej termiczn deacetylacj. Chityna i chitozan wyzwalaj szerokie spektrum reakcji obronnych w rolinach [Orlikowski i Skrzypczak ], czego przykładem jest odkładanie kallozy [Kohle i in. ], lignifikacja [Barber i in. ] oraz zmiana w przepuszczalnoci błon komórkowych [Yaung i in. ]. Według wielu badaczy chitozan indukuje odporno rolin oraz zabezpiecza je przed poraeniem przez wirusy, bakterie oraz grzyby [Pospieszny i in., Pospieszny, Wojdyła i Orlikowski, Pita i in. ]. Przeprowadzone badania przez Reddy i in. [] wykazały, e chitozan znacznie ograniczał wzrost strzpek, tworzenie zarodników oraz hamował procesy biochemiczne w komórkach grzybni Alternaria alternata f. sp. lycopersici, przez co grzyb ten wytwarzał mniej mikotoksyn i stał si mało wirulentny. Według Perekhoda i in. [] omawiany zwizek indukuje odporno w rolinach ziemniaka przeciwko Phytophthora infestans przez wzmoon syntez fitoaleksyn, a szczególnie riszytyny. Chitozan wprowadzony na ziarno pszenicy skutecznie chronił kiełki, a nastpnie roliny przed poraeniem przez Fusarium graminearum [Reddy i in. ]. Natomiast omawiany zwizek stosowany do podłoa agarowego ograniczał wzrost i rozwój Botrytis cinerea, Sclerotinia sclerotiorum oraz gatunków z rodzajów Pythium, Rhizoctonia i Fusarium [Li Bao Ying i Ma Shu Mei, Pita i in., Pastucha 00]. Według Orlikowskiego i Skrzypczaka [] moczenie cebul tulipana i bulw mieczyka w chitozanie znacznie zmniejszyło wystpowanie fuzariozy tych rolin. Wymienione zalety chitozanu jako czynnika indukujcego odporno rolin przed poraeniem przez fitopatogeny oraz jego nieszkodliwo dla ludzi i rodowiska były inspiracj do podjcia bada nad efektywnoci działania chitozanu w ograniczaniu poraania soi przez grzyby przeywajce w glebie. MATERIAŁ I METODY Badania przeprowadzono w latach 00 w Gospodarstwie Dowiadczalnym w Czesławicach k. Nałczowa na polu z naturalnie nagromadzonym materiałem infekcyjnym po szecioletniej, powtarzajcej si uprawie soi. Do załoenia dowiadczenia uyto nasiona soi odmiany Polan oraz chitozan w postaci mikrokrystalicznego elu zawierajcego,% czystego zwizku. Zwizek ten otrzymano z Instytutu Włókien Chemicznych w Łodzi. Do dowiadcze uyto wodnej zawiesiny tego zwizku zawierajcej 0,% chitozanu, uwzgldniajc nastpujce kombinacje: oprysk siewek po czterech tygodniach od załoenia dowiadczenia, oprysk rolin na pocztku kwitnienia, kontrola, bez adnych zabiegów, Kada kombinacja dowiadczenia obejmowała poletka ( powtórzenia) o powierzchni, m, na które wysiewano po 00 nasion. Dowiadczenie co roku zakładano w I dekadzie maja. W kadym roku bada przeprowadzano dwukrotne obserwacje, Acta Sci. Pol.

Efektywno ochronnego działania chitozanu w ograniczaniu chorób grzybowych soi pierwsz po szeciu tygodniach od załoenia dowiadczenia oraz drug w fazie pełni kwitnienia rolin. Obserwacje te przypadały po dwóch tygodniach od oprysku chitozanem. Podczas przeprowadzanych obserwacji ustalano liczebno oraz zdrowotno rolin na poletkach poszczególnych kombinacji dowiadczenia. W przypadku wystpienia rolin z objawami nekrozy na korzeniach i podstawie łodygi pobierano po z kadej kombinacji do laboratorium w celu ustalenia czynników powodujcych nekroz korzeni i podstawy łodyg. Przygotowanie materiału rolinnego, sposób jego odkaania i przeprowadzenie analizy mikologicznej było zgodne z metod opisan przez Pit []. Po zbiorze rolin ustalono wielko i jako plonu nasion. Wyniki liczebnoci, zdrowotnoci rolin oraz plonu nasion opracowano statystycznie, a istotno rónic okrelono za pomoc półprzedziałów Duncana [Elandt ]. WYNIKI Podczas pierwszej obserwacji zanotowano zrónicowane wschody na poletkach poszczególnych kombinacji dowiadczenia (tab. ). Na poletkach z zastosowaniem chitozanu do oprysku czterotygodniowych siewek zanotowano od do rolin, przy czym z objawami chorobowymi było rednio, siewek (tab. ). Siewki uznane za poraone były zahamowane we wzrocie z ółkncymi dolnymi limi i nekrotycznymi plamami na korzeniach i podstawie łodygi. Natomiast na poletkach kombinacji kontrolnej wyrosło od do siewek (rednio ), a z objawami chorobowymi było rednio, rolin. Dane dotyczce liczebnoci i zdrowotnoci siewek uzyskane z poletek, na których wzrastała soja bez adnych zabiegów, a przeznaczona do oprysku chitozanem na pocztku kwitnienia były zblione do wyników z kombinacji kontrolnej (tab. ). Po przeprowadzeniu drugiej obserwacji polowej przypadajcej po dwóch tygodniach od zastosowania chitozanu, tj. w okresie pełni kwitnienia rolin soi, zanotowano niewielk rónic w liczbie rolin w poszczególnych kombinacjach w porównaniu z wynikami z pierwszej obserwacji (tab. ). Na poletkach z zastosowanym chitozanem do oprysku rolin w pocztkowej fazie kwitnienia ogólna liczba rolin wahała si od do (tab. ). Nieco wicej rolin na poletkach, bo od do 0 zanotowano w kombinacji, gdzie chitozanu uyto tylko do oprysku czterotygodniowych siewek (tab. ). Podczas tej obserwacji zauwaono roliny z wyranymi objawami chorobowymi. Ro liny uznane za poraone były bez pków kwiatowych oraz z wyranymi rozległymi plamami nekrotycznymi na korzeniach i podstawie łodygi. Najmniej poraonych, bo rednio rolin zanotowano w kombinacji, gdy zastosowano chitozan do oprysku rolin na pocztku kwitnienia. Natomiast najwicej rolin z opisanymi objawami chorobowymi było w kombinacji kontrolnej, w której udział rolin z objawami chorobowymi wzrósł o % (tab. ). Wielko uzyskanego plonu była proporcjonalna do liczebnoci i zdrowotnoci rolin w poszczególnych kombinacjach dowiadczenia (tab. ). Najwikszy plon (rednio g) z najmniejszym udziałem nasion poraonych (rednio,%) uzyskano z rolin wyrosłych w kombinacji z chitozanem zastosowanym do oprysku rolin na pocztku fazy kwitnienia (tab. ). Nieco mniejszy plon (rednio g) przy wikszej liczbie nasion z plamami (rednio %) uzyskano z kombinacji po zastosowaniu chitozanu do Hortorum Cutlus () 00

Tabela. Liczebno i zdrowotno siewek soi w dowiadczeniu polowym Table. Number and healthiness of the soybean seedlings in the field experiment Opryskane siewki Sprayed seedlings Kombinacja dowiadczenia Experimental combination Siewki bez adnych zabiegów przeznaczone do oprysku chitozanem w pocztkowej fazie kwitnienia Nontreated seedlings meant for spraying with chitosan in the initial phase of anthesis Liczba siewek Number of seedlings Ogólna liczba siewek number of seedlings Liczba siewek poraonych Number of infected seedlings 000 00 rednia rednia 000 00 mean mean % poraonych siewek Percentage of infected seedlings a* 0 a a, a a a a, a, a a a a a b 0 b b b, b Kontrola Control a a a a b b 0 b, b, b Tabela. Liczebno i zdrowotno rolin soi w fazie kwitnienia w dowiadczeniu polowym Table. Number and healthiness of the soybean plants at anthesis in the field experiment Kombinacja dowiadczenia Experimental combination Liczba rolin Number of plants Ogólna liczba rolin number of plants Liczba rolin poraonych number of infected plants 000 00 rednia rednia 000 00 mean mean % poraonych rolin Percentage of infected plants Opryskane siewki Sprayed seedlings a* 0 b a, b b a a, a, a Opryskane roliny na pocztku kwitnienia Sprayed the plants at anthesis a ab a 0 ab a a a a, a Kontrola Control a a a a c b b 0 b, b *rednie wartoci w kolumnach nie róni si istotnie przy P 0,0, jeli s oznaczone t sam liter (tabela i ) *Means within the columns do not differ significantly P 0.0, if they are marked with the same letter (table and )

Tabela. Plon nasion soi i ich zdrowotno Table. Yield and healthiness of soybean seeds Kombinacja dowiadczenia Experimental combination Opryskane siewki Sprayed seedlings Opryskane roliny na pocztku kwitnienia Sprayed the plants at anthesis Masa nasion z poletka, g Seeds weight from a plot, g 000 00 rednia mean Udział nasion z plamami, % Percentage of seeds with spots 000 00 rednia mean 0 b* b ab b,0 a, ab, b,0 ab b b b b, a,0 a, a, a Kontrola Control a, a a 0 a 0, 0 b, b 0, b, b * rednie wartoci w kolumnach nie róni si istotnie przy P 0,0, jeli s oznaczone t sam liter * Means within the columns do not differ significantly P 0.0, if they are marked with the same letter

Tabela. Grzyby wyizolowane z poraonych siewek soi Table. Fungi isolated from the infected soybean seedlings Suma izolatów uzyskanych w latach 00 Sums of isolates obtained in the years 00 Grzyby Fungi Fungus species Kombinacja dowiadczenia Experimental combination Opryskane czterotygodniowe siewki Sprayed seedlings Kontrola Control k* pł** Ogółem k pł razem total k pł razem total Alternaria alternata (fr.) Keissler Aspergillus niger van Tiegh Botrytis cinerea Pers. Cladosporium cladosporioides (fries) de Vries Fusarium avenaceum (Corda ex Fr.) Sacc. Fusarium culmorum (W.G.Sm.) Sacc. Fusarium oxysporum Schl. f. sp. glycines Amst. Amst. Fusarium solani (Mart.) Sacc. Gliocladium catenulatum Gilman, Abbott. Gliocladium roseum Bainier Penicillium chrysogenum Thom Penicillium verrucosum Dierckx var. verrucosum Samson, Stolk et Hadlok Phoma exigua Desm var. exigua Pythium irregulare Buisman Rhizoctonia solani Kühn Trichoderma viride Pers ex S.F. Gray Trichothecium roseum Link RAZEM TOTAL 0 0 0 0 0 0 *k korze, root **pł podstawa łodygi, stem base

Tabela. Grzyby wyizolowane z poraonych rolin soi w fazie kwitnienia Table. Fungi isolated from the infected soybean plants at anthesis Gatunek grzyba Fungus species Alternaria alternata (Fr.) Keissler Alternaria tenuissima (Fries) Wiltshire Botrytis cinerea Pers. Cladosporium herbarum Link ex Fries Fusarium avenaceum (Corda ex Fr.) Sacc. Fusarium culmorum (W.G.Sm.) Sacc. Fusarium equiseti (Corda) Sacc. Fusarium oxysporum Schl. f. sp. glycines Amst. Amst. Fusarium solani (Mart.) Sacc. Penicillium chrysogenum Thom Penicillium notatum Westling Penicillium verrucosum Dierckx var. verrucosum Samson, Stolk et Hadlok Phoma eupyrena Sacc. Phoma exigua Desm var. exigua Rhizoctonia solani Kühn Rhizopus nigricans Ehrenberg Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary Trichoderma hamatum (Bonord.) Trichoderma koningii Oud. Trichoderma viride Pers ex S.F. Gray RAZEM TOTAL Opryskane czterotygodniowe siewki Sprayed seedlings k* pł** 0 0 0 0 0 Suma izolatów uzyskanych w latach 00 Sums of isolates obtained in the years 00 Kombinacja dowiadczenia Experimental combination razem total Opryskane roliny w fazie kwitnienia Sprayed the plants at anthesis razem k pł total 0 0 0 0 0 k Kontrola Control pł 0 0 razem total 0 k 0 0 0 0 0 pł 0 0 0 0 Ogółem 0 0 0 0 0 0 *k korze, root **pł podstawa łodygi, stem base

Tabela. Grzyby wyizolowane z poraonych nasion soi Table. Fungi isolated from the infected soybean seeds Suma izolatów uzyskanych w latach 00 Sums of isolates obtaines in the years 00 Gatunek grzyba Fungus species Kombinacja dowiadczenia Experimental combination Opryskane czterotygodniowe siewki Sprayed seedlings Opryskane roliny w fazie kwitnienia Sprayed the plant at anthesis Kontrola Control Ogółem a* b** a b a b a b Alternaria alternata (Fr.) Keissler Botrytis cinerea Pers. Fusarium avenaceum (Corda ex Fr.) Sacc. Fusarium culmorum (W.G.Sm.) Sacc. Fusarium equiseti (Corda) Sacc. Fusarium oxysporum Schl. Humicola grisea Domsch Mucor hiemalis Wehmer Penicillium chrysogenum Thom Penicillium verrucosum Dierckx var. verrucosum Samson, Stolk et Hadlok Phoma exigua Desm var. exigua Phomopsis sojae Lehman Rhizoctonia solani Kühn Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary Trichoderma viride Pers ex S.F. Gray Trichothecium roseum Link RAZEM TOTAL 0 0 0 0 0 0 0 0 *a nasiona bez plam seeds without spots **b nasiona z plamami seeds with spots

Efektywno ochronnego działania chitozanu w ograniczaniu chorób grzybowych soi oprysku czterotygodniowych siewek. Najmniejszy plon nasion soi (rednio 0 g) przy najwikszym udziale nasion z plamami uzyskano z rolin wzrastajcych w kombinacji kontrolnej, tj. bez uycia chitozanu (tab. ). W wyniku przeprowadzonej laboratoryjnej analizy mikologicznej poraonych organów siewek (korzenie, podstawa łodygi) uzyskano izolatów grzybów zaliczonych do rónych gatunków (tab. ). Prawie dwukrotnie wicej grzybów uzyskiwano z podstawy łodygi siewek, anieli z korzeni. Sporód uzyskanych grzybów najczciej izolowanym gatunkiem okazał si Fusarium solani, którego izolaty stanowiły,% wszystkich wyosobnie (rys. ). Najmniej tego patogenu izolowano z poraonych korzeni i podstawy łodygi siewek wyrosłych w kombinacji z zastosowanym chitozanem do oprysku siewek, za najwicej izolatów tego grzyba uzyskiwano z rolin z kombinacji kontrolnych (tab. ). Z poraonych korzeni i podstawy łodygi siewek równie licznie izolowano F. oxysporum f. sp. glycines, izolaty tego patogenu stanowiły bowiem,% wszystkich wyosobnie. Ponadto rodzaj Fusarium reprezentowany był przez F. culmorum i F. avenaceum, których izolaty stanowiły odpowiednio, i,% wszystkich wyosobnie (rys. ). Z badanych siewek czsto izolowano równie Rhizoctonia solani, bowiem kolonie tego gatunku stanowiły,% izolatów (rys. ). Rhizoctonia solani był izolowany tylko z podstawy łodygi siewek opryskanych chitozanem, a z korzeni i podstawy łodygi z siewek kombinacji kontrolnej (tab. ). Podczas wykonanej analizy mikologicznej poraonych siewek uzyskano równie Trichoderma viride, którego izolaty stanowiły,% wszystkich wyosobnie (tab., rys. ). Grzyb ten izolowano czciej w przypadku kombinacji z uyciem chitozanu do oprysku czterotygodniowych siewek, anieli w kontroli (tab. ). % 0 0 F. a F. c F. o F. s R.s P. spp. T. spp.,,,,,,, F. a F. avenaceum, F. c F. culmorum, F. o F. oxysporum, R. s R. solani, P. spp. Penicillium spp., T. spp. Trichoderma spp. Rys.. Udział niektórych grzybów uzyskanych z poraonych siewek soi Fig.. Percentage of some fungi obtained from infected soybean seedlings Hortorum Cutlus () 00

0 D. Pita, A. Pastucha Z korzeni i podstawy łodygi poraonych rolin w fazie kwitnienia uzyskano izolatów grzybów zaliczanych do 0 rónych gatunków (tab. ). Najczciej izolowanym gatunkiem z poraonych rolin w fazie kwitnienia okazał si F. oxysporum f. sp. glycines, którego izolaty stanowiły,% (tab., rys. ). Najliczniej grzyb ten izolowano z rolin z kombinacji kontrolnej, a take z kombinacji, w której chitozanu uyto tylko do oprysku siewek (tab. ). Sporód gatunków patogenicznych czsto izolowano take F. culmorum (,%), F. solani (,%), Rhizoctonia solani (,% wszystkich wyosobnie) (tab., rys. ). Gatunki tych grzybów izolowano znacznie rzadziej z badanych organów rolin opryskanych chitozanem w pocztkowej fazie kwitnienia anieli z rolin kontrolnych (tab. ). Grzyby z rodzajów Penicillium i Trichoderma uzyskiwano liczniej podczas analizy mikologicznej korzeni i podstawy łodygi rolin opryskiwanych chitozanem w porównaniu do kombinacji kontrolnej, tj. bez chitozanu (tab., rys. ). 0 % 0 0 F. a F. c F. o F. s R.s P. spp. T. spp.,,,,,, F. a Fusarium avenaceum, F. c Fusarium culmorum, F. o Fusarium oxysporum, F, s Fusarium solani, R. s Rhizoctonia solani, P.spp. Penicillium spp., T. spp. Trichoderma spp. Rys.. Udział niektórych grzybów uzyskanych z poraonych rolin w fazie kwitnienia Fig.. Percentage of some fungi obtained from infected soybean plants at anthesis W wyniku analizy mikologicznej nasion z plamami i bez plam otrzymano izolatów grzybów nalecych do rónych gatunków (tab. ). Ponad połow izolatów uzyskanych grzybów stanowił Phomopsis sojae wyosobniany ze wszystkich kombinacji dowiadczenia bez wzgldu na kategori nasion, tj. z plamami i bez plam (tab. ). Grzyb Phoma exigua var. exigua był czsto izolowanym gatunkiem z nasion z plamami i głównie pochodzcym z kombinacji kontrolnej (tab. ). Sporód izolowanych grzybów uzyskiwano take F. oxysporum, którego izolaty stanowiły,% wszystkich wyosobnie. Gatunek ten izolowano przede wszystkim z kombinacji kontrolnej. Z badanych nasion wyosobniano równie Alternaria alternata, Botrytis cinerea, Rhizoctonia solani Acta Sci. Pol.

Efektywno ochronnego działania chitozanu w ograniczaniu chorób grzybowych soi 0 0 0 % 0 0 0 0 A. a B. c F. c F. o P. e P. s R. s S. s,,,,, A. a Alternaria alternata, B. c Botrytis cinerea, F. c Fusarium culmorum, F. o Fusarium oxysporum, P. e Phoma exigua var. exigua, P. s Phomopsis sojae, R. s Rhizoctonia solani, S. s Sclerotinia sclerotiorum Rys.. Udział grzybów patogenicznych w poraaniu nasion soi Fig.. Percentage of patogenic fungi in the infection of soybean seeds i Sclerotinia sclerotiorum przy czym głównie uzyskiwano kolonie tych grzybów z nasion z plamami. Gatunek F. culmorum wyosobniano sporadycznie i tylko z nasion zebranych z kombinacji kontrolnej (tab., rys. ). DYSKUSJA Przeprowadzone badania wskazały na moliwo wykorzystania chitozanu do ochrony soi przed grzybami chorobotwórczymi. Fakt ten znajduje wyjanienie w tym, e omawiany zwizek bezporednio lub porednio ogranicza znacznie wzrost i rozwój grzybów [Wojdyła i Orlikowski, Pita i in. ]. W bezporednim kontakcie chitozanu ze strzpkami grzybów patogenicznych nastpuj zmiany w strukturze cian komórkowych oraz ograniczenie syntezy aminokwasów i tworzenie si białek [Ghaouth i in. ]. Po zastosowaniu chitozanu do gleby Stossel i Leuba [] zanotowali ograniczenie wzrostu biomasy grzybów w tym rodowisku. Według Cheta [] i Harmana [] w badaniach in vitro omawiany zwizek nie ogranicza wzrostu Trichoderma spp., a przeciwnie jest dla tego rodzaju korzystnym substratem i sprzyja wzrostowi produkcji enzymów chitynolitycznych. Stwierdzenie to znalazło potwierdzenie w prezentowanych badaniach, bowiem po zastosowaniu chitozanu wystpił wzrost liczby kolonii grzybów z rodzaju Trichoderma. Wydaje si, e moe to wiadczy o stymulujcym wpływie tego zwizku na wzrost i rozwój Trichoderma spp. Ponadto wczeniejsze badania przeprowadzone przez Pit i in. [00] wykazały, e chitozan wprowadzony do uprawnego rodowiska glebowego istotnie wpłynł na wzrost liczeb Hortorum Cutlus () 00

D. Pita, A. Pastucha noci populacji gatunków rodzaju Trichoderma. Gatunki tego rodzaju zaliczane s do grzybów o wysokim stopniu antagonistycznego oddziaływania wzgldem grzybów patogenicznych przeywajcych w glebie [Papavizas, Pita ]. W porednim wpływie chitozanu na ograniczenie rozwoju fitopatogenów odbywa si poprzez zmiany w procesach biochemicznych w komórkach rolin. Omawiany zwizek jako elicitor odpornoci indukuje syntez zwizków fenolowych w tym i fitoaleksyn jako zwizków antybakteryjnych i antygrzybowych [Benhamou i Theriault ]. Według Benhamou i Theriaulta [] w komórkach rolin traktowanych chitozanem tworz si znaczne iloci enzymów hydrolitycznych. Wielokierunkowe działanie chitozanu moe sprawi, e skutecznie chroni roliny soi przed chorobami, na co wskazały take wyniki prezentowanych bada. PIMIENNICTWO Barber M. S., Bertman R. E., Ride J. P.,. Chitin ologosaccharides elicit lignification in wounded leaves. Physiolog. Mol. Plant Pathol.,. Benhamou N., Theriault G.,. Treatmens with chitosan enhances resistance of tomato plants to the crown rot pathogens Fusarium oxysporum f. sp. radicislycopersici. Physiolog. Mol. Plant Pathol.,. Borecki Z.,. Fungicydy stosowane w ochronie rolin. PWN. Warszawa. Elandt R.,. Statystyka matematyczna w zastosowniu do dowiadczalnictwa rolniczego. Warszawa PWN. Harman G., E.,. Seed treatments for biological control of plant diseases. Crop Protection, 0,. Kohle H., Young D. H., Kauss H.,. Physiological changes in suspensioncultured soybeans cells elicited by treatment with chitosan. Plant Sci. Lett.,. Li Bao Ying, Ma Shu Mei.,. Preliminary study on the prevention and control of soybean root disease by using chitosan. Soybean Sci. (),. Orlikowski L. B., Skrzypczak C.,. Chitosan in the control of soilborne pathogens. MededelingenFaculteit Landbouwkundige en Toegepaste Biologische Wetenschappen, Universiteit Gent,,b, 0 0. Papavizas G. G.,. Trichoderma and Gliocladium: Biology, ecology, and potential for biocontrol. Ann. Rev. Phytopath.,. Pastucha A., 00. Oddziaływanie chitozanu na grzyby chorobotwórcze dla soi. Ann. UMCS sec. EEE, IX,. Pita D.,. Mikozy wystpujce w uprawach fasoli (Phaseolus vulgaris L.) i podatno rónych odmian na poraenie przez niektóre grzyby. Wyd. AR Lublin, Rozpr. Nauk.,. Pita D.,. Niektóre aspekty wykorzystania mikroorganizmów antagonistycznych do zwalczania chorób rolin. Ann. UMCS. sec. EEE, V,. Pita D., Pastucha A., Patkowska E.,. W pływ chitozanu na grzyby chorobotwórcze przeywajce w glebie. Zesz. Nauk. AR w Krakowie,,. Pita D., Pastucha A., Struszczyk H., Wójcik W., 00. Kształtowanie si zbiorowisk mikroorganizmów w glebie, pod wpływem chitozanu i uprawy fasoli wielokwiatowej. Mat. Sem. nt. Nowe aspekty w chemii i zastosowaniu chityny i jej pochodnych. Sec. Rolnicza, Dzierzna k. Łodzi wrzenia, R, 0. Pospieszny H.,. Niektóre aspekty stosowania chitozanu w ochronie rolin. Progress Plant Protect. (), 0 0. Acta Sci. Pol.

Efektywno ochronnego działania chitozanu w ograniczaniu chorób grzybowych soi Pospieszny H., ołobowska L., Makowiak A., Struszczyk H.,. Antibacterial activity of chitin derivatives. Polish Phytopatol. Soc. 0. Perekhoda E. A., Chalenko G. J., Gerasimova N. G., Vasyukova N. J., Ozerestskovskaya O. L., Tatarinova N. J., Anisimova M. V., Varlamov V. P.,. Chitosan as a modulator of potato resistance to Phytophthora. Dokłady biochemistry,,. Reddy M. V. B., Arul J., AitBarka E., Angers P., Richard C., Castaigne F.,. Effect of chitosan on growth and toxin production by Alternaria alternata f. sp. lycopersici. Biocontrol Science and Techn. /,. Reddy M. V. B., Arul J., Angers P., Couture L.,. Chitosan treatment of wheat seeds induces resistance to Fusarium graminearum and improves seed quality. J. Agric. Food Chem.,, 0. Stossel P., Leuba J. L.,. Effect of chitosan, chitin and aminosugars on growth of various soilborne pathogenic fungi. Phytopath., 0. Wojdyła A. T., Orlikowski L. B.,. Chitozan w zwalczaniu grzybów odglebowych i nalistnych. Progress Plant Protect. (), 0 0. Young D. H., Kohle H., Kauss H.,. Effect of chitosan on membrane permeability of suspensioncultured Glycine max and Phaseolus vulgaris cells. Plant Physiol. 0,. THE PROTECTIVE EFFECT OF CHITOSAN IN LIMITING FUNGI DISEASES OF SOYBEAN Abstract. In the years 00 studies were conducted on the field belonging to the Experimental Station at Czesławice. The field contained naturally accumulated infection material. The subject of the studies was soybean, Poland cv. and chitosan in the form of microcrystalline gel containing. of the pure compound. Water solution of this compound with 0.% chitosan was used in the experiment. Two combinations were considered using chitosan for spraying the seedlings and the plants at the initial stage of anthesis, and the control without any treatments. In each year, field observations were performed which considered the number and healthiness of seedlings and plants at anthesis. After the harvest, the size and quality of the soybean seeds yield were also determined. In the course of field observations the infected seedlings as well as the infected plants at anthesis were taken for laboratory mycological analysis. The studies found out differentiated emergencies and healthiness of plants in particular experimental combinations. Chitosan used for spraying the plants at anthesis slightly improved the healthiness of plants and seeds and contributed to an increase of the yielding as compared to the combination where it was used for the spraying of four weeks old seedlings, and also in comparison to the control. Soybean seedlings were infected by F. solani and R. solani most frequently. On the other hand, plants at anthesis were mostly infected by F. oxysporum f. sp. glycines. The following were isolated from the infected soybean seeds: Phomopsis sojae, Phoma exigua var. exigua, F. oxysporum, R, solani, A. alternata, B. cinerea and S. sclerotiorum. Key words: chitosan, soybean, soilborne pathogenic fungi Danuta Pita, Alina Pastucha, Katedra Fitopatologii, Akademia Rolnicza w Lublinie, ul. Leszczyskiego, 00 Lublin Hortorum Cutlus () 00