Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem ul. Ks. Stolarczyka 14 34-5 Zakopane Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie tatrzańskim w 216 roku Zakopane, kwiecień 217
Spis treści Wstęp 3 1. Analiza ogólnej sytuacji na rynku pracy 9 2. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych 22 3. Analiza umiejętności i uprawnień 26 4. Analiza rynku edukacyjnego 28 4.1. Analiza uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych 3 4.2. Analiza absolwentów szkół ponadgimnazjalnych 31 5. Badanie kwestionariuszowe przedsiębiorstw 34 6. Prognoza lokalnego rynku pracy 44 Podsumowanie 45 Roczna informacja sygnalna za 216 rok 48 Załącznik 1. Rynek pracy 49 Załącznik 2. Rynek edukacyjny 78 2
WSTĘP Opracowanie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych należy do zadań samorządu powiatu w zakresie polityki rynku pracy zgodnie z art. 9, ust. 1, pkt 9 ustawy z dnia 2 kwietnia 24 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. 216, poz. 645 z późn. zm.). W 215 roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zaproponowało wdrożenie nowej metodologii prowadzenia monitoringu w oparciu o zalecenia metodyczne przygotowane w ramach projektu Opracowanie nowych zaleceń metodycznych prowadzenia monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych na lokalnym rynku pracy przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w założeniu służyć ma pozyskaniu istotnych informacji odnośnie struktury bezrobocia oraz potrzeb kadrowych pracodawców. Zgodnie z przedstawioną definicją oznacza on proces systematycznego obserwowania zjawisk zachodzących na rynku pracy dotyczących kształtowania się popytu na pracę i podaży zasobów pracy w przekroju terytorialno-zawodowym oraz formułowania na tej podstawie ocen, wniosków oraz prognoz niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania systemów: szkolenia bezrobotnych oraz kształcenia zawodowego. Zawody deficytowe to takie, na które istnieje na rynku pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba bezrobotnych w danym zawodzie. Na potrzeby opracowania rankingu zawodów deficytowych zdefiniowano je jako te, dla których liczba ofert pracy jest wyższa niż liczba bezrobotnych, odsetek długotrwale bezrobotnych jest nieznaczny, a odpływ bezrobotnych przewyższa ich napływ w danym okresie sprawozdawczym. Zawody zrównoważone to takie, na które na rynku pracy występuje zapotrzebowanie zbliżone do liczby bezrobotnych w danym zawodzie. Na potrzeby opracowania rankingu zawodów zrównoważonych zdefiniowano je jako te, dla których liczba ofert pracy jest zbliżona do liczby zarejestrowanych bezrobotnych, odsetek bezrobotnych długotrwale jest nieznaczny, a odpływ bezrobotnych przewyższa ich napływ w danym okresie sprawozdawczym. Zawody nadwyżkowe to takie, na które istnieje na rynku pracy niższe zapotrzebowanie niż liczba bezrobotnych w danym zawodzie. Na potrzeby opracowania rankingu zawodów nadwyżkowych zdefiniowano je jako te, dla których liczba ofert pracy jest niższa niż liczba bezrobotnych, długotrwałe bezrobocie jest relatywnie wysokie, a napływ bezrobotnych przewyższa ich odpływ w danym okresie sprawozdawczym. 3
Zawód zgodnie z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności (KZiS) definiowany jest jako przynoszący dochód zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Zawód może dzielić się na specjalności. Zgodnie z założeniami prowadzenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych powinno umożliwić w szczególności realizację zakładanych celów: określenie kierunków i natężenia zmian zachodzących w strukturze zawodowokwalifikacyjnej na powiatowym, wojewódzkim i krajowym rynku pracy, stworzenie bazy informacyjnej dla przewidywania struktur zawodowokwalifikacyjnych w układzie lokalnym, wojewódzkim i krajowym, określenie odpowiednich kierunków szkolenia bezrobotnych dla zapewnienia spójności z potrzebami rynku pracy, korektę poziomu, struktury i treści kształcenia zawodowego na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym, usprawnienie poradnictwa zawodowego poprzez wskazanie zawodów oraz kwalifikacji deficytowych i nadwyżkowych na lokalnych rynkach pracy, ułatwienie realizacji programów specjalnych dla aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych w celu promowania ich ponownego zatrudnienia. Podstawowym źródłem informacji odnośnie bezrobotnych i ofert pracy według zawodów i specjalności są dane gromadzone w systemie Syriusz przez powiatowe urzędy pracy. Jednak warto podkreślić, iż dane te stanowią zaledwie część informacji na temat całego rynku pracy. Nie ma bowiem prawnego obowiązku zgłaszania każdej oferty pracy do PUP przez pracodawcę, jak również bezrobotny nie jest zobligowany do rejestracji w urzędzie pracy. W związku z tym, zalecono wprowadzenie do monitoringu dodatkowych źródeł danych, które umożliwią zwiększenie jego użyteczności poprzez szerszą analizę lokalnego, wojewódzkiego oraz krajowego rynku pracy. Dodatkowe źródła danych można podzielić na: pierwotne badanie ofert pracy podmiotów publicznych (zamieszczanych w Biuletynie Informacji Publicznej) oraz ofert upowszechnianych za pośrednictwem 4
portali rekrutacyjnych w Internecie, a także badanie kwestionariuszowe przedsiębiorstw na lokalnym rynku pracy, wtórne analiza danych dot. rynku edukacyjnego (SIO MEN oraz sprawozdanie o studiach wyższych S-1 GUS), badania odnośnie rynku pracy GUS (BAEL, badanie popytu na pracę) oraz system prognostyczno-informacyjny. W odróżnieniu do poprzedniej metodologii nowy monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych ma opierać się zatem nie tylko na danych dotyczących ofert pracy, zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy, lecz również analizy ofert pracy dostępnych w Internecie, a także ofert pracy podmiotów publicznych, zamieszczanych w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP). Badania te mają być prowadzone przez wojewódzkie urzędy pracy według zaproponowanej metodologii statystycznej. W raporcie uwzględniane są następujące wskaźniki: 1) wskaźnik niedopasowania struktury ofert pracy - stanowi on iloraz przeciętnej liczby ofert pracy w grupie zawodów k do całkowitej liczby ofert pracy w danym okresie sprawozdawczym. Celem kalkulacji tego miernika jest wskazanie jakie oferty pracy nie są zgłaszane do urzędu pracy. Jest on obliczany wg następującego wzoru: gdzie: - oznacza wskaźnik struktury ofert pracy zgłaszanych do PUP, - oznacza wskaźnik struktury ofert pracy w Internecie. Powyższe wskaźniki są obliczane według następujących wzorów: gdzie: - oznacza wskaźnik struktury ofert pracy zgłaszanych do PUP, - oznacza napływ ofert pracy w grupie zawodów k w okresie t, - oznacza napływ ofert pracy ogółem w okresie t 5
oraz gdzie: - oznacza wskaźnik struktury ofert pracy w Internecie, - oznacza napływ ofert pracy w grupie zawodów k w okresie t, - oznacza napływ ofert pracy ogółem w okresie t, 2) wskaźnik dostępności oferty pracy - informuje o dostępności oferty pracy dla bezrobotnych w danej elementarnej grupie zawodów. Im wyższa wartość wskaźnika, tym dostępność jest niższa. Wartość wskaźnika można interpretować jako przeciętną liczbę bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy. Im wyższa wartość wskaźnika tym mniejsza szansa na znalezienie zatrudnienia w grupie zawodów k. Miernik może przyjmować wartości z przedziału <; ). Jest on obliczany według następującego wzoru: gdzie: - oznacza średniomiesięczną liczbę bezrobotnych w grupie zawodów k w okresie t, - oznacza średniomiesięczną liczbę dostępnych ofert pracy w grupie zawodów k w okresie t. Wskaźnik może osiągać następujące wartości: - brak bezrobotnych w elementarnej grupie zawodów k. Dostępność oferty jest bardzo wysoka, a grupa zawodów k jest maksymalnie deficytowa, - przeciętnie każdy bezrobotny z danej elementarnej grupy ma szansę znaleźć pracę. Liczba dostępnych ofert pracy przewyższa liczbę bezrobotnych w grupie zawodów k, - dostępność oferty pracy jest relatywnie niska, gdyż liczba bezrobotnych przewyższa liczbę ofert pracy w grupie zawodów k, 6
brak wartości - oferty pracy w elementarnej grupie zawodów k nie są dostępne, w rezultacie szansa znalezienia pracy jest zerowa, a cecha k jest maksymalnie nadwyżkowa, 3) wskaźnik długotrwałego bezrobocia - informuje o tym, jaki odsetek bezrobotnych w elementarnej grupie zawodów k stanowią długotrwale bezrobotni. Im większa wartość wskaźnika tym więcej osób jest długotrwale bezrobotnych w danej grupie zawodów. Przyjmuje wartości od % (sytuacja, w której bezrobotni długotrwale nie występują) do 1% (w przypadku, gdy każdy bezrobotny w elementarnej grupie zawodów k jest długotrwale bezrobotnym). Jest on obliczany według następującego wzoru: gdzie: - oznacza liczbę długotrwale bezrobotnych w grupie zawodów k na koniec okresu t, - oznacza liczbę zarejestrowanych bezrobotnych w grupie zawodów k na koniec okresu t, 4) wskaźnik płynności bezrobotnych - wskazuje na kierunek i natężenie ruchu bezrobotnych w elementarnej grupie zawodów k. Jest on obliczany według następującego wzoru: gdzie: - oznacza odpływ bezrobotnych w grupie zawodów k w okresie t, - oznacza napływ bezrobotnych w grupie zawodów k w okresie t. Wskaźnik może osiągać następujące wartości: - napływ przewyższa odpływ, co oznacza wzrost liczby bezrobotnych w elementarnej grupie zawodów k, - odpływ jest równy napływowi (oba niezerowe), przez co liczba bezrobotnych w grupie zawodów k nie ulega zmianie, - odpływ przewyższa napływ, co oznacza spadek bezrobotnych w zawodzie k, brak wartości - napływ jest równy zeru. 7
W metodologii zakłada się, iż zawody deficytowe charakteryzują się większą liczbą dostępnych ofert pracy niż wynosi średni stan bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym. Dodatkowo wskazane jest, aby w takim zawodzie odsetek długotrwale bezrobotnych nie przekraczał mediany (Me), a odpływ bezrobotnych powinien przewyższać ich napływ (bądź był równy) w danym okresie sprawozdawczym. Zawody maksymalnie deficytowe wyróżniają się brakiem bezrobotnych tj. wskaźnik dostępności oferty pracy wynosi zero. Przyjęto, że zawody zrównoważone odznaczają się zbliżoną liczbą bezrobotnych i dostępnych ofert pracy w danym okresie sprawozdawczym. Dodatkowo wskazane jest, aby w takim zawodzie odsetek długotrwale bezrobotnych nie przekraczał mediany (Me), a odpływ bezrobotnych powinien przewyższać ich napływ (bądź być równy) w danym okresie sprawozdawczym. Natomiast zawody nadwyżkowe odznaczają się przewagą liczebną bezrobotnych nad dostępnymi ofertami pracy, bezrobociem długotrwałym powyżej mediany (Me) oraz niskim odpływem netto (wyższy napływ niż odpływ) bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym. Zawody maksymalnie nadwyżkowe to takie, dla których nie ma żadnych ofert pracy tj. wskaźnik dostępności oferty pracy nie przyjmuje żadnych wartości (dzielenie przez zero). Szczegółowo zaprezentowano to w poniższej tabeli: Tabela 1. Identyfikacja zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Zawody deficytowe zrównoważone nadwyżkowe Wskaźnik dostępności oferty pracy lub brak wartości Wskaźnik długotrwałego bezrobocia lub brak wartości lub brak wartości Wskaźnik płynności bezrobotnych lub brak wartości lub brak wartości 8
ROZDZIAŁ 1. ANALIZA OGÓLNEJ SYTUACJI NA RYNKU PRACY W 216 roku na obszarze powiatu tatrzańskiego wystąpił wyraźny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Według stanu na 31 grudnia 216 roku w jego ewidencji pozostawało ogółem 3 319 osób bezrobotnych, z czego 1 372 stanowiły kobiety (czyli 41,4 %). W porównaniu do końca 215 roku ilość bezrobotnych zmniejszyła się o 355 osób, czyli o 9,7 %. Wykres 1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w latach 25 216. Analiza danych za 216 rok potwierdza tezę, że duży wpływ na rynek pracy w powiecie tatrzańskich ma sezonowość, polegająca na wzrostach liczby zarejestrowanych w miesiącach przypadających poza tzw. wysokim sezonem turystycznym (wiosna, jesień) oraz spadkach występujących w szczególności w grudniu, lipcu i sierpniu. Tendencja ta została przedstawiona na poniższym wykresie w oparciu o analizę sytuacji w latach 214-216. 9
Wykres 2. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w poszczególnych miesiącach w latach 214-216. Poniżej zaprezentowano analizę rejestracji i wyłączeń z ewidencji Urzędu w 216 roku, co pozwala na przeanalizowanie trendów na rynku pracy w zależności od miesiąca sprawozdawczego. Skorzystano przy tym ze wskaźnika stosunku liczby zarejestrowanych bezrobotnych do ich wyłączeń z rejestru Urzędu w poszczególnych miesiącach (wskaźnik powyżej 1 oznacza wzrost liczby bezrobotnych, poniżej 1 spadek ich ilości). Wzrosty liczby zarejestrowanych miały miejsce jedynie w 4 miesiącach 216 roku (tj. w marcu oraz od września do listopada). Wykres 3. Stosunek rejestracji bezrobotnych do wyłączeń z ewidencji Urzędu w 216 roku w ujęciu poszczególnych miesięcy w powiecie tatrzańskim. W ciągu całego 216 roku Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem łącznie zarejestrował 3 71 osób jako bezrobotne (o 18 mniej niż w roku ubiegłym). 2 267 rejestracji, czyli 73,8 %, dotyczyło osób, które już uprzednio w przeszłości figurowały 1
w ewidencji jako bezrobotne. W tym samym czasie wyrejestrowano 3 426 osób (o 17 więcej niż w 215 roku). Wśród najczęściej występujących powodów wyłączeń wskazać można: podjęcia pracy - 1 713 osób, niepotwierdzenie gotowości do pracy - 934 osób, dobrowolną rezygnację ze statusu - 145 osoby. Stopa bezrobocia ustalona dla powiatu tatrzańskiego, według stanu na dzień 31 grudnia 216 roku, wynosiła 11,6 %, co oznacza, że była wyższa zarówno od średniej dla województwa małopolskiego (6,7 %), jak przeciętnej stopy dla całej Polski (8,3 %). 231 bezrobotnych, czyli 7, % ogółu, na koniec grudnia 216 roku posiadało prawo do zasiłku. Wśród osób pozostających bez pracy w powiecie tatrzańskim 56,2 % zamieszkiwało na wsi. We wszystkich gminach powiatu tatrzańskiego w ubiegłym roku odnotowano spadki liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Szczegóły przedstawiają się w następujący sposób: Tabela 1. Bezrobotni w ujęciu gmin powiatu tatrzańskiego na koniec 216 roku. Wyszczególnienie Bezrobotni ogółem Zmiana w stosunku do 215 r. Bezrobotne kobiety Bezrobotni do 3 roku życia Bezrobotni powyżej 5 roku życia Bezrobotni długotrwale Zakopane 1 454-9,9 % 598 378 431 986 Biały Dunajec 368-5,6 % 163 142 66 234 Bukowina Tatrzańska 435-9,9 % 189 193 84 258 Kościelisko 467-1,4 % 181 177 12 36 Poronin 595-1,7 % 241 236 12 42 Ze względu na fakt nieprowadzenia takich badań przez Główny Urząd Statystyczny nie ma możliwości wskazania wielkości bezrobocia w ujęciu gmin poprzez wskaźnik stopy bezrobocia. Jednakże sytuację w poszczególnych gminach można zidentyfikować posiłkując się udziałem zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym. Ostatnie dostępne dane (za 215 rok) wskazują, że wskaźnik ten dla powiatu wynosił 8,7 % - najwyższy odnotowano w gminie Zakopane, a najniższy w Bukowinie Tatrzańskiej. 11
Tabela 2. Udział zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 215 roku Udział bezrobotnych ogółem Wyszczególnienie w liczbie ludności w wieku produkcyjnym Polska 6,5 % Województwo małopolskie 5,7 % Powiat tatrzański 8,7 % Zakopane 9,7 % Biały Dunajec 8,7 % Bukowina Tatrzańska 5,8 % Kościelisko 9,4 % Poronin 9,3 % Analizując strukturę bezrobocia w powiecie tatrzańskim należy zwrócić ponadto uwagę na następujące czynniki: spośród 3 319 zarejestrowanych bezrobotnych poprzednio pracowało 2 564 osób (czyli 77,3 %), z czego 131 osób zarejestrowało się w Urzędzie po zwolnieniu z przyczyn dotyczących zakładu pracy, 131 bezrobotnych stanowiły osoby, które w okresie do 12 miesięcy ukończyły naukę, w ewidencji Urzędu na koniec grudnia 216 roku pozostawało ponadto 396 kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka. Struktura zarejestrowanych osób bezrobotnych na dzień 31 grudnia 216 roku przedstawia się w następujący sposób: Tabela 3. Struktura osób bezrobotnych wg stanu na koniec 215 r. i 216 r. Wyszczególnienie Liczba bezrobotnych 216-12-31 Liczba bezrobotnych 215-12-31 Zmiana 216:215 Wg wieku 18-24 616 769-19,9 % 25-34 972 1 45-7, % 35-44 645 662-2,6 % 45-54 553 638-13,3 % Pow. 55 533 56-4,8 % Wg wykształcenia Wyższe 339 331 + 2,4 % Średnie zawodowe/policealne 65 731-11,1 % Ogólnokształcące 32 347-7,8 % Zasadnicze zawodowe 951 1 44-8,9 % Gimnazjalne i poniżej 1 59 1 221-13,3 % 12
Wg czasu pozostawania bez pracy Do 6 m-cy 945 1 93-13,5 % 6-12 m-cy 544 643-15,4 % 12-24 m-ce 611 78-13,7 % Pow. 24 m-cy 1 219 1 23 -,9 % Zaprezentowane dane pozwalają stwierdzić, że w 216 roku nastąpiło: zmniejszenie się liczby zarejestrowanych w zdecydowanej większości poszczególnych subpopulacji, wyraźne zmniejszenie się liczby najmłodszych bezrobotnych (do 25 roku życia), wynoszące prawie 2 %, przełamanie tendencji wzrostowej dotyczącej zarejestrowanych najstarszych bezrobotnych. Analizie poddano również tendencje występujące w ostatnich latach w odniesieniu do wskazanych powyżej kategorii osób bezrobotnych. Na tej podstawie można stwierdzić, że od 212 roku nastąpiły pewne przesunięcia w strukturze zarejestrowanych dotyczące wieku osób bezrobotnych. W tym czasie wyraźnie zmniejszył się udział najmłodszych bezrobotnych (do 25 roku życia) w ogóle zarejestrowanych z 23,5 % w 212 roku do 18,6 % w 216 roku. Wynika to zarówno z ogólnych tendencji demograficznych, jak i podejmowanych działań aktywizacyjnych, adresowanych wyłącznie do osób młodych. Jednocześnie obserwuje się zwiększenie udziału najstarszych zarejestrowanych (powyżej 55 roku życia) z 13,1 % do 16,1 %. Nie stwierdzono ponadto w tym okresie istotniejszych przesunięć w obrębie poszczególnych kategorii bezrobotnych ze względu na ich wykształcenie. Szczegóły zawarto na poniższych wykresach. Wykres 4. Udział bezrobotnych w ogóle zarejestrowanych wg wykształcenia w latach 212-216. 13
Wykres 5. Udział bezrobotnych w ogóle zarejestrowanych wg wieku w latach 212-216. W odniesieniu do struktury bezrobocia w układzie wielkich grup zawodowych stwierdzić należy, że w rejestrach PUP w Zakopanem dominują przedstawiciele grupy zawodowej pracowników usług osobistych i sprzedawców (747 bezrobotnych) oraz robotników przemysłowych i rzemieślników (7 bezrobotnych). 732 bezrobotnych zakwalifikowano do grupy bez zawodu. Szczegółowe dane zostały zaprezentowane na poniższym wykresie. Wykres 6. Struktura bezrobocia w układzie wielkich grup zawodowych. Źródło: dane własne PUP w Zakopanem. 1 - Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 2 - Specjaliści 3 - Technicy i inny średni personel 4 - Pracownicy biurowi 5 - Pracownicy usług i sprzedawcy 6 - Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 7 - Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 8 - Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9 - Pracownicy przy pracach prostych 14
W układzie elementarnych grup zawodów wśród osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Zakopanem według stanu na koniec 216 roku wyraźnie dominowały osoby o zawodzie sprzedawców sklepowych, których w ewidencji Urzędu pozostawało 327. Kolejne grupy zawodowe pod względem liczebności osób bezrobotnych stanowili kucharze (141), stolarze meblowi (12), robotnicy wykonujący prace proste w budownictwie (98) oraz mechanicy pojazdów samochodowych (96). Tabela 4. Grupy zawodów, w których liczba bezrobotnych (stan na koniec okresu) jest największa w 216 roku. Kod grupy zawodów Elementarne grupy zawodów Stan na koniec okresu 5223 Sprzedawcy sklepowi (ekspedienci) 327 512 Kucharze 141 7522 Stolarze meblowi i 12 9313 Robotnicy wykonujący prace proste w budownictwie ogólnym 98 7231 Mechanicy pojazdów samochodowych 96 5131 Kelnerzy 88 3112 Technicy budownictwa 85 9112 Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i pokrewne 6 9412 Pomoce kuchenne 57 7126 Hydraulicy i monterzy rurociągów 56 7531 Krawcy, kuśnierze, kapelusznicy i 56 5141 Fryzjerzy 53 7512 Piekarze, cukiernicy i 52 7115 Cieśle i stolarze budowlani 49 5153 Gospodarze budynków 46 7412 Elektromechanicy i elektromonterzy 45 411 Pracownicy obsługi biurowej 41 4224 Recepcjoniści hotelowi 37 8322 Kierowcy samochodów osobowych i dostawczych 32 3144 Technicy technologii żywności 3 7222 Ślusarze i 3 Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Analiza napływu osób bezrobotnych w 216 roku w ujęciu elementarnych grup zawodów wskazuje na porównywalną strukturę, jak w przypadku osób pozostających w ewidencji Urzędu na koniec roku. Największa liczba bezrobotnych, które zarejestrowały się w okresie sprawozdawczym, zakwalifikowano do grupy sprzedawców sklepowych (3). Istotne napływy stwierdzono również w przypadku kucharzy (134), kelnerów (84), 15
robotników wykonujących prace proste w budownictwie ogólnym (76) i techników budownictwa (75). Tabela 5. Grupy zawodów, w których liczba bezrobotnych (napływ) jest największa w 216 roku. Kod grupy zawodów Elementarne grupy zawodów Napływ w okresie 5223 Sprzedawcy sklepowi (ekspedienci) 3 512 Kucharze 134 5131 Kelnerzy 84 9313 Robotnicy wykonujący prace proste w budownictwie ogólnym 76 3112 Technicy budownictwa 75 7522 Stolarze meblowi i 68 411 Pracownicy obsługi biurowej 61 7231 Mechanicy pojazdów samochodowych 6 5141 Fryzjerzy 58 9112 Pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i pokrewne 51 4224 Recepcjoniści hotelowi 5 7126 Hydraulicy i monterzy rurociągów 44 7512 Piekarze, cukiernicy i 44 9412 Pomoce kuchenne 42 3314 Średni personel do spraw statystyki i dziedzin pokrewnych 34 4226 Recepcjoniści (z wyłączeniem hotelowych) 31 7411 Elektrycy budowlani i 31 7412 Elektromechanicy i elektromonterzy 29 7112 Murarze i 27 8322 Kierowcy samochodów osobowych i dostawczych 27 Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Ze względu na wskaźnik długotrwałego bezrobocia zaobserwować można dużą reprezentację elementarnych grup zawodowych wchodzących w skład wielkiej grupy "robotników przemysłowych i rzemieślników" (18 grup), a także "specjalistów" oraz "techników i innego personelu". Dla wskazanych w poniższej tabeli grup zawodowych analizowany wskaźnik przyjął wartość 1 %. 16
Tabela 6. Grupy zawodów, dla których wskaźnik długotrwałego bezrobocia jest najwyższy w 216 roku. Kod grupy Elementarne grupy zawodów zawodów 1439 Kierownicy do spraw innych typów usług gdzie indziej Wskaźnik długotrwałego bezrobocia 1, niesklasyfikowani 2133 Specjaliści do spraw ochrony środowiska 1, 2221 Pielęgniarki bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji 1, 2231 Położne bez specjalizacji lub w trakcie specjalizacji 1, 2261 Lekarze dentyści bez specjalizacji, w trakcie specjalizacji 1, lub ze specjalizacją I stopnia 232 Nauczyciele kształcenia zawodowego 1, 2411 Specjaliści do spraw księgowości i rachunkowości 1, 2413 Analitycy finansowi 1, 2423 Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi 1, 2432 Specjaliści do spraw public relations 1, 2433 Specjaliści do spraw sprzedaży (z wyłączeniem technologii 1, informacyjno-komunikacyjnych) 2621 Archiwiści i muzealnicy 1, 2631 Ekonomiści 1, 2652 Kompozytorzy, artyści muzycy i śpiewacy 1, 2656 Prezenterzy radiowi, telewizyjni i 1, 3152 Oficerowie pokładowi, piloci żeglugi i 1, 3153 Piloci statków powietrznych i personel pokrewny 1, 3255 Średni personel ochrony środowiska, medycyny pracy i bhp 1, 3312 Pracownicy do spraw kredytów, pożyczek i 1, 3321 Agenci ubezpieczeniowi 1, 3323 Zaopatrzeniowcy 1, 3433 Pracownicy bibliotek, galerii, muzeów, informacji naukowej 1, i 3521 Operatorzy urządzeń do rejestracji i transmisji obrazu i dźwięku 1, 3522 Operatorzy urządzeń telekomunikacyjnych 1, 4212 Bukmacherzy, krupierzy i 1, 4214 Windykatorzy i 1, 4322 Planiści produkcyjni 1, 4415 Pracownicy działów kadr 1, 5151 Pracownicy obsługi technicznej biur, hoteli i innych obiektów 1, 523 Kasjerzy i sprzedawcy biletów 1, 5243 Agenci sprzedaży bezpośredniej 1, 5311 Opiekunowie dziecięcy 1, 5312 Asystenci nauczycieli 1, 6111 Rolnicy upraw polowych 1, 613 Rolnicy produkcji roślinnej i zwierzęcej 1, 633 Rolnicy produkcji roślinnej i zwierzęcej pracujący na własne potrzeby 1, 17
7114 Betoniarze, betoniarze zbrojarze i 1, 7127 Monterzy i konserwatorzy instalacji klimatyzacyjnych i 1, chłodniczych 7129 Robotnicy budowlani robót wykończeniowych i gdzie 1, indziej niesklasyfikowani 7212 Spawacze i 1, 7221 Kowale i operatorzy pras kuźniczych 1, 7234 Mechanicy rowerów i 1, 7311 Mechanicy precyzyjni 1, 7312 Monterzy instrumentów muzycznych 1, 7316 Szyldziarze, grawerzy i zdobnicy ceramiki, szkła i 1, 7422 Monterzy i serwisanci instalacji i urządzeń teleinformatycznych 1, 7513 Robotnicy w produkcji wyrobów mleczarskich 1, 7514 Robotnicy przetwórstwa surowców roślinnych 1, 7523 Ustawiacze i operatorzy maszyn do obróbki i produkcji wyrobów 1, z drewna 7532 Konstruktorzy i krojczowie odzieży 1, 7533 Szwaczki, hafciarki i 1, 7534 Tapicerzy i 1, 7535 Wyprawiacze skór, garbarze i 1, 7549 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy gdzie indziej 1, niesklasyfikowani 8141 Operatorzy maszyn do produkcji wyrobów gumowych 1, 8157 Operatorzy maszyn do prania 1, 8172 Operatorzy maszyn i urządzeń do obróbki drewna 1, 8211 Monterzy maszyn i urządzeń mechanicznych 1, 8311 Maszyniści kolejowi i metra 1, 8343 Maszyniści i operatorzy maszyn i urządzeń dźwigowotransportowych 1, i 9111 Pomoce domowe i sprzątaczki 1, 9321 Ręczni pakowacze i znakowacze 1, 9333 Robotnicy pracujący przy przeładunku towarów 1, 9613 Zamiatacze i 1, 9621 Gońcy, bagażowi i 1, 9622 Pracownicy wykonujący dorywcze prace proste 1, Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W wyniku analizy wskazać można ponadto te grupy zawodów, dla których wskaźnik płynności bezrobotnych w 216 roku osiągnął najwyższe wartości. Na tej podstawie stwierdzić można, że są wśród nich: nauczyciele szkół podstawowych, kierownicy ds. obsługi biznesu, archiwiści i muzealnicy oraz szwaczki i hafciarki. 18
Tabela 7. Grupy zawodów, dla których wskaźnik płynności bezrobotnych jest najwyższy w 216 roku. Kod grupy zawodów Elementarne grupy zawodów Wskaźnik płynności bezrobotnych 2341 Nauczyciele szkół podstawowych 5, 1219 Kierownicy do spraw obsługi biznesu i zarządzania gdzie indziej 3, niesklasyfikowani 2621 Archiwiści i muzealnicy 3, 7533 Szwaczki, hafciarki i 3, 7223 Ustawiacze i operatorzy obrabiarek do metali i 2,67 5419 Pracownicy usług ochrony gdzie indziej niesklasyfikowani 2,6 8331 Kierowcy autobusów i motorniczowie tramwajów 2,33 2151 Inżynierowie elektrycy 2, 2423 Specjaliści do spraw zarządzania zasobami ludzkimi 2, 2654 Producenci filmowi, reżyserzy i 2, 323 Praktykujący niekonwencjonalne lub komplementarne metody terapii 2, 3513 Operatorzy sieci i systemów komputerowych 2, 4322 Planiści produkcyjni 2, 5164 Opiekunowie zwierząt domowych i pracownicy zajmujący się 2, zwierzętami 6113 Ogrodnicy 2, 7129 Robotnicy budowlani robót wykończeniowych i gdzie 2, indziej niesklasyfikowani 7315 Formowacze wyrobów szklanych, krajacze i szlifierze szkła 2, 7322 Drukarze 2, 7422 Monterzy i serwisanci instalacji i urządzeń teleinformatycznych 2, 8156 Operatorzy maszyn do produkcji obuwia i 2, 8332 Kierowcy samochodów ciężarowych 2, 9321 Ręczni pakowacze i znakowacze 2, Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Wskaźnik płynności bezrobotnych w 216 roku najmniejsze wartości () osiągnął w przypadku 22 elementarnych grup zawodów, co oznacza że w ich przypadku odnotowano jedynie rejestracje osób bezrobotnych, natomiast nie stwierdzono żadnego odpływu z ewidencji Urzędu. Wykaz tych zawodów przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 8. Grupy zawodów, dla których wskaźnik płynności bezrobotnych jest najmniejszy w 216 roku. Kod grupy zawodów Elementarne grupy zawodów Wskaźnik płynności bezrobotnych 112 Dyrektorzy generalni i zarządzający, 19
1213 Kierownicy do spraw strategii i planowania, 2141 Inżynierowie do spraw przemysłu i produkcji, 2162 Architekci krajobrazu, 231 Nauczyciele akademiccy, 244 Specjaliści do spraw rynku nieruchomości, 2512 Specjaliści do spraw rozwoju systemów informatycznych, 2519 Analitycy systemów komputerowych i programiści gdzie indziej, niesklasyfikowani 2521 Projektanci i administratorzy baz danych, 3116 Technicy technologii chemicznej i, 3117 Technicy górnictwa, metalurgii i, 3141 Technicy nauk biologicznych (z wyłączeniem nauk medycznych), 3251 Asystenci dentystyczni, 4312 Pracownicy do spraw statystyki, finansów i ubezpieczeń, 5151 Pracownicy obsługi technicznej biur, hoteli i innych obiektów, 7123 Tynkarze i, 7537 Kaletnicy, rymarze i, 8111 Górnicy podziemnej i odkrywkowej eksploatacji złóż i, 816 Operatorzy maszyn i urządzeń do produkcji wyrobów, spożywczych i 8213 Monterzy sprzętu elektronicznego, 835 Marynarze i (z wyłączeniem sił zbrojnych), 9311 Robotnicy wykonujący prace proste w kopalniach i kamieniołomach, Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Na podstawie zgromadzonych danych opracowano zestawienie wskaźników niedopasowania struktury ofert pracy w 216 roku, celem kalkulacji którego jest wskazanie jakiego rodzaju oferty pracy nie są zgłaszane do urzędu pracy (na podstawie analizy ofert w Internecie oraz zgłaszanych do Urzędu). Wynika z niego, że w zawodach należących do grup "specjalistów" oraz "techników" pracodawcy częściej poszukiwali pracowników poza Urzędem. Zwrócić przy tym należy uwagę na niską populację ofert internetowych w badaniu. Tabela 9. Wskaźnik niedopasowania struktury ofert pracy w 216 roku. Wskaźniki struktury (%) Wskaźnik Kod Nazwa wielkiej grupy zawodów niedopasowania Oferty w Internecie Oferty pracy PUP struktury ofert pracy 1 Kierownicy,%,31% 2 Specjaliści 71,43% 6,33%,9 3 Technicy i inny średni personel 28,57% 6,2%,21 4 Pracownicy biurowi,% 23,47% 2
5 Pracownicy usług i sprzedawcy,% 37,59% Robotnicy przemysłowi i,%,1% 7 rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i,% 7,58% 8 urządzeń Pracownicy wykonujący prace 9 proste,% 1,56% Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 21
ROZDZIAŁ 2. RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH Celem rankingu zawodów deficytowych i nadwyżkowych jest zidentyfikowanie elementarnych grup zawodów charakteryzujących się deficytem, równowagą bądź nadwyżką na rynku pracy. Przedstawienie rankingów zawodów deficytowych, zrównoważonych oraz nadwyżkowych, pozwolić ma dodatkowo na wskazanie kierunków i natężenia zmian zachodzących w strukturze zawodowej, co za tym idzie, usprawnienie poradnictwa zawodowego. Konstrukcja rankingu opiera się na zestawieniu popytowej i podażowej strony rynku pracy. Jako podażową stronę rynku pracy przyjęto liczbę bezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie pracy. Założono, że dane gromadzone przez PUP stanowią wyczerpujące źródło informacji o liczbie bezrobotnych i strukturze zawodowej bezrobotnych. Natomiast popyt na rynku pracy określono jako liczbę wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji zawodowej. Z powodu, iż oferty pracy zgłaszane przed pracodawców do PUP stanowią jedynie część informacji o popytowej stronie rynku pracy, zalecono włączenie do rankingu ofert pracy podmiotów publicznych (zamieszczanych w BIP) oraz ofert pracy publikowanych w internetowych serwisach rekrutacyjnych. W metodologii zakłada się, że zawody deficytowe charakteryzują się większą liczbą dostępnych ofert pracy niż wynosi średni stan bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym. Dodatkowo wskazane jest, aby w takim zawodzie odsetek długotrwale bezrobotnych nie przekraczał mediany (Me), a odpływ bezrobotnych powinien przewyższać ich napływ (bądź był równy) w danym okresie sprawozdawczym. Zawody maksymalnie deficytowe wyróżniają się brakiem bezrobotnych tj. wskaźnik dostępności oferty pracy wynosi zero. Przyjęto, że zawody zrównoważone odznaczają się zbliżoną liczbą bezrobotnych i dostępnych ofert pracy w danym okresie sprawozdawczym. Dodatkowo wskazane jest, aby w takim zawodzie odsetek długotrwale bezrobotnych nie przekraczał mediany (Me), a odpływ bezrobotnych powinien przewyższać ich napływ (bądź być równy) w danym okresie sprawozdawczym. Natomiast zawody nadwyżkowe odznaczają się przewagą liczebną bezrobotnych nad dostępnymi ofertami pracy, bezrobociem długotrwałym powyżej mediany (Me) oraz niskim odpływem netto (wyższy napływ niż odpływ) bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym. 22
Zawody maksymalnie nadwyżkowe to takie, dla których nie ma żadnych ofert pracy tj. wskaźnik dostępności oferty pracy nie przyjmuje żadnych wartości (dzielenie przez zero). Wśród grup zawodowych maksymalnie deficytowych, czyli takich, w których przypadku liczba bezrobotnych jest równa zero, w 216 roku zidentyfikowano zawody należące do grupy techników archiwistów, robotników wykonujących prace proste w leśnictwie, operatorów wprowadzania danych oraz pomocniczy personel medyczny. Tabela 1. Ranking elementarnych grup zawodowych maksymalnie deficytowych. Kod Elementarna grupa zawodów Liczba dostępnych Odsetek ofert subsydiowanych w CBOP Odsetek miejsc aktywizacji ofert pracy (PUP+OHP+EURES) (%) zawodowej (%) 4414 Technicy archiwiści i 1 1, 1, 9215 Robotnicy wykonujący prace 6,, proste w leśnictwie 4132 Operatorzy wprowadzania 1, 1, danych 5321 Pomocniczy personel medyczny 1, 66,67 Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Dwie grupy zawodów w 216 roku, na skutek zastosowania nowej metodologii, zakwalifikowane zostały do grup deficytowych. W odniesieniu do pracowników obsługi biura istotny wpływ na to miał odsetek ofert subsydiowanych. Deficyt pracowników przygotowujących posiłki typu fast-food wynika ponadto z tego, że grupa ta należy do zawodów pracowników przy pracach prostych, niewymagających szczególnego przygotowania zawodowego, a jej specyfika jest zbliżona do grupy pomocy kuchennych, w związku z czym występuje płynność możliwości zatrudnienia pomiędzy bezrobotnymi zakwalifikowanymi do obu tych grup. Kod Tabela 11. Ranking elementarnych grup zawodowych deficytowych. Elementarna grupa zawodów 4419 Pracownicy obsługi biura Średniomiesięczna liczba bezrobotnych Średniomiesięczna liczba dostępnych ofert pracy Wskaźnik dostępności ofert pracy Wskaźnik długotrwałego bezrobocia Wskaźnik płynności bezrobotnych Odsetek ofert subsydiowanych w CBOP (PUP+OHP+- EURES) (%) Odsetek miejsc aktywizacji zawodowej (%),8 2,58,3 1, 1, 7,97 23
gdzie indziej niesklasyfikowani 9411 Pracownicy przygotowujący posiłki typu fast food,25 6,,4 1, 2,78, Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jedna grupa zawodowa zakwalifikowana została jako zrównoważona w 216 roku. Stanowili ją pracownicy biur informacji. W tym przypadku stwierdzić można zbliżoną liczbą bezrobotnych i dostępnych ofert pracy w danym okresie sprawozdawczym. Kod Tabela 12. Ranking elementarnych grup zawodowych zrównoważonych. Elementarna grupa zawodów Średniomiesięczna liczba bezrobotnych Średniomiesięczna liczba dostępnych ofert pracy Wskaźnik dostepności ofert pracy 4225 Pracownicy biur informacji Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Odsetek ofert subsydiowanych w CBOP (PUP+OHP+EURES) (%) Odsetek miejsc aktywizacji zawodowej (%),25,25 1, 1, 66,67 W poniższej tabeli uwzględniono grupy zawodowe maksymalnie nadwyżkowe, czyli takie, w których przypadku nie występowały w 216 roku oferty pracy. W związku z tym wskaźnik ich dostępności nie przyjął wartości. W tabeli zaprezentowano te grupy według malejącej przeciętnej miesięcznej liczby bezrobotnych. Tabela 13. Ranking elementarnych grup zawodowych maksymalnie nadwyżkowych. Kod Elementarna grupa zawodów Liczba bezrobotnych 3114 Technicy elektronicy i 12 8111 Górnicy podziemnej i odkrywkowej eksploatacji 4 złóż i 7121 Dekarze 3 5151 Pracownicy obsługi technicznej biur, hoteli i innych obiektów 2 Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W poniższej tabeli przedstawione zostały trzy grupy zawodów, które odznaczają się nadwyżką. 24
Kod Tabela 14. Ranking elementarnych grup zawodowych nadwyżkowych. Elementarna grupa zawodów Średniomiesięczna liczba bezrobotnych Średniomiesięczna liczba dostępnych ofert pracy Wskaźnik dostępności ofert pracy Wskaźnik długotrwałego bezrobocia Wskaźnik płynności bezrobotnych Odsetek ofert subsydiowanych w CBOP (PUP+OHP+ EURES) (%) Odsetek miejsc aktywizacji zawodowej (%) 2651 Artyści 6,58,8 79, 71,43,75,, plastycy 5142 Kosmetyczki 8,5,42 2,4 75,,8 6, 6, i 3254 Technicy fizjoterapii i masażyści 4,42,58 7,57 8,,8,, Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 25
ROZDZIAŁ 3. ANALIZA UMIEJĘTNOŚCI I UPRAWNIEŃ Analiza dotycząca umiejętności i uprawnień została sporządzona biorąc pod uwagę popytową stronę rynku pracy, czyli umiejętności wymagane przez pracodawców w zgłaszanych ofertach pracy. Tabela 15. Umiejętności i uprawnienia wg wielkich grup zawodów w 216 roku. Kod grupy zawodów 2 SPECJALIŚCI 3 Wielka grupa zawodów TECHNICY I INNY ŚREDNI PERSONEL STRONA POPYTOWA RYNKU PRACY Umiejętności wymagane w ofertach pracy Planowanie i organizacja pracy własnej Komunikacja ustna/ komunikatywność Znajomość języków obcych Czytanie ze zrozumieniem i pisanie tekstów w języku polskim Obsługa komputera i wykorzystanie internetu Komunikacja ustna/ komunikatywność Obsługa komputera i wykorzystanie internetu Sprawność psychofizyczna i psychomotoryczna Wykonywanie obliczeń Wyszukiwanie informacji, analiza i wyciąganie wniosków Odsetek ofert pracy (%)** ** Odsetek ofert pracy liczony jest jako iloraz napływu ofert pracy, w których dana umiejętność lub uprawnienie jest wymagań do całkowitego napływu ofert pracy w ramach danej wielkiej grupy zawodów (PUP+Intemet). Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 6, 4, 4, 2, 2, 5, 5, 5, 5, 5, 26
Uzupełnienie analizy umiejętności i uprawnień w podziale na wielkie grupy zawodów stanowi badanie cech grupy osób bez zawodu. Grupę tą można scharakteryzować według posiadanego wykształcenia, czy też posiadanych umiejętności i uprawnień. Ich udział w ogóle zarejestrowanych wynosi 22 %. Dominują wśród nich osoby o wykształceniu gimnazjalnym lub poniżej, a także średnim ogólnokształcącym. Biorąc pod uwagę typ ukończonej szkoły największa ich liczba ukończyła liceum ogólnokształcące. Tabela 16. Bezrobotni bez zawodu w 216 roku. Bezrobotni w tym bezrobotni Odsetek bezrobotnych bez Wyszczególnienie ogółem bez zawodu zawodu (%)* Ogółem 3 318 732 22,6% wg poziomu wykształcenia: gimnazjalne i poniżej 1 58 478 45,18% zasadnicze zawodowe 95 27 2,84% średnie ogólnokształcące 321 12 37,38% policealne i średnie 651 84 12,9% zawodowe wyższe 338 23 6,8% wg typu ukończonej szkoły: zasadnicza szkoła 49 2 4,89% zawodowa szkoła przysposabiająca do pracy technikum 253 6 23,72% liceum ogólnokształcące 14 7 5,% liceum profilowane 1,% technikum uzupełniające 4,% liceum uzupełniające 1,% szkoła policealna 32 1 3,13% wyższa 23 15 6,52% Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 27
ROZDZIAŁ 4. ANALIZA RYNKU EDUKACYJNEGO Analiza rynku edukacyjnego w założeniach służyć ma do określenia kierunków szkoleń dla bezrobotnych oraz korekty poziomu i struktury treści kształcenia zawodowego na poziomie ponadgimnazjalnym i wyższym. Jest przeprowadzana dwuetapowo. W pierwszej kolejności dokonywana jest analiza liczby uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych, tak aby możliwe było określenie potencjalnego zasobu siły roboczej wchodzącej na rynek. W związku z tym zawody deficytowe i nadwyżkowe (według elementarnych grup zawodów), uzyskane z wcześniejszej części analizy, zostały porównane z liczbą uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych (zagregowane według elementarnych grup zawodów). Zabieg ten pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy deficyt lub nadwyżka występująca na rynku w najbliższym czasie zwiększy się, czy też ulegnie redukcji. Źródło informacji do opisywanej analizy stanowią dane pochodzące z Systemu Informacji Oświatowej MEN o liczbie uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych zawodów i specjalności. Drugą część rozdziału stanowi analiza sytuacji absolwentów szkół ponadgimnazjalnych na rynku pracy. Celem analizy jest wskazanie w jakim stopniu kompetencje i wiedza uzyskane w trakcie nauki zabezpieczają absolwentów przed koniecznością długotrwałego pozostawania w rejestrach urzędów pracy jako osoby bezrobotne. A zatem pozwala ona na konstruowanie wiążących wniosków dla systemu kształcenia ponadgimnazjalnego. Analiza została wykonana w oparciu o następujące dane: liczbę bezrobotnych absolwentów według ostatnio ukończonej szkoły (nazwa i typ szkoły ponadgimnazjalnej) oraz bezrobotnych i absolwentów wg zawodu i specjalności (w przypadku absolwentów szkół ponadgimnazjalnych) z systemu Syriusz, liczba uczniów ostatnich klas, w tym którzy zdali egzamin maturalny z Systemu Informacji Oświatowej MEN, liczbę absolwentów szkół ponadgimnazjalnych według zawodu i specjalności oraz ukończonej szkoły (nazwa i typ szkoły) z Systemu Informacji Oświatowej MEN, 28
liczbę absolwentów szkół ponadgimnazjalnych, którzy zdali egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe, według zawodu i specjalności oraz ukończonej szkoły (nazwa i typ szkoły) z Systemu Informacji Oświatowej MEN. W niniejszej analizie za bezrobotnego absolwenta uważa się osobę, która w okresie do upływu 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie czy innym dokumencie potwierdzającym ukończenie szkoły lub zaświadczenie o ukończeniu kursu, pozostaje w rejestrze powiatowego urzędu pracy. Analiza absolwentów szkół ponadgimnazjalnych opiera się na: zestawieniu liczby bezrobotnych absolwentów zarejestrowanych w urzędzie pracy z łączną liczbą absolwentów, z uwzględnieniem posiadanego zawodu/specjalności (w agregacji do elementarnej grupy zawodów), ostatnio ukończonej szkoły (nazwa i typ szkoły) wskaźnik frakcji bezrobotnych wśród absolwentów, zestawieniu liczby bezrobotnych absolwentów zarejestrowanych w urzędzie pracy z łączną liczbą bezrobotnych, z uwzględnieniem posiadanego zawodu/specjalności (w agregacji do elementarnej grupy zawodów) wskaźnik frakcji absolwentów wśród bezrobotnych, oszacowanie faktycznej frakcji absolwentów wchodzących na rynek pracy (dotyczy tylko absolwentów szkół ponadgimnazjalnych). Miernikiem służącym do identyfikacji elementarnych grup zawodów/kierunków nauki i szkół, w których absolwenci mają trudności ze znalezieniem pracy jest wskaźnik frakcji bezrobotnych wśród absolwentów: = * 1 gdzie: liczba bezrobotnych absolwentów według elementarnych grup zawodów/kierunku nauki bądź typu szkoły (zasadnicza zawodowa, średnia ogólnokształcąca, średnia zawodowa i policealna, wyższa) bądź nazwy szkoły/uczelni stan na koniec grudnia/maja (np. 31.12.211 i 31.5.212), liczba absolwentów szkół ponadgimnazjalnych/wyższych według elementarnych grup zawodów/kierunku nauki bądź typu szkoły (zasadnicza zawodowa, średnia ogólnokształcąca, średnia zawodowa i policealna, wyższa) bądź nazwy szkoły/uczelni stan za poprzedni rok szkolny/akademicki (np. rok szkolny 21/211). 29
Powyższy wskaźnik informuje, jaki odsetek absolwentów w elementarnej grupie zawodów/kierunku nauki/szkoły k stanowią bezrobotni absolwenci w elementarnej grupie zawodów/kierunku nauki/szkoły k (w %). Miernik przyjmuje wartości od % (oznacza brak bezrobotnych wśród absolwentów według wybranej specyfikacji) do 1% (sytuacja, w której każdy absolwent w elementarnej grupie zawodów/kierunku nauki/szkoły k jest zarejestrowany jako bezrobotny). Im niższe wskaźnik przyjmuje wartości, tym daną grupę elementarną zawodów/kierunek nauki/szkołę można uznać za bardziej dostosowaną do potrzeb lokalnego rynku pracy, gdyż jej absolwenci znajdują zatrudnienie w ciągu 6 lub 11 miesięcy od ukończenia szkoły. Można również sprawdzić, czy w miarę upływu czasu sytuacja absolwentów ulega poprawie. Efektem może być wykaz szkół z informacją na temat liczby absolwentów i odsetka bezrobotnych absolwentów po 6 i 11 miesiącach od ukończenia szkoły. Analiza ta ma na celu sprawdzenie, w jakim stopniu kompetencje i wiedza uzyskane w trakcie nauki zabezpieczają absolwentów przed koniecznością długotrwałego pozostawania w rejestrach urzędów pracy jako osoby bezrobotne. W analizie ujęto również dane pozyskane z SIO MEN odnośnie liczby absolwentów, którzy zdali egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe (w przypadku absolwentów szkół ponadgimnazjalnych) uwzględniając zawód/specjalność oraz ukończoną szkołę. Pozwoliło to na uzyskanie dodatkowej informacji, jaka część absolwentów szkół zawodowych nie uzyskała tytułu zawodowego, a tym samym w statystykach urzędu pracy traktowani są jako bezrobotni bez zawodu. 4.1. ANALIZA UCZNIÓW OSTATNICH KLAS SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH W wyniku analizy danych za 216 rok stwierdzono, że nie prognozuje się wejścia na rynek pracy uczniów w zawodach, zakwalifikowanych grup deficytowych. Tabela 17. Uczniowie ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych według elementarnych grup zawodów deficytowych, zrównoważonych oraz nadwyżkowych w 216 roku. Zawody deficytowe Liczba uczniów Elementarna grupa zawodów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych Kod Nazwa 4132 Operatorzy wprowadzania danych 4414 Technicy archiwiści i 3
4419 Pracownicy obsługi biura gdzie indziej niesklasyfikowani 5321 Pomocniczy personel medyczny 9215 Robotnicy wykonujący prace proste w leśnictwie 9411 Pracownicy przygotowujący posiłki typu fast food Zawody nadwyżkowe Liczba uczniów Elementarna grupa zawodów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych Kod Nazwa 2651 Artyści plastycy 3114 Technicy elektronicy i 3254 Technicy fizjoterapii i masażyści 5142 Kosmetyczki i 5151 Pracownicy obsługi technicznej biur, hoteli i innych obiektów 7121 Dekarze 8111 Górnicy podziemnej i odkrywkowej eksploatacji złóż i Zawody zrównoważone Liczba uczniów Elementarna grupa zawodów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych Kod Nazwa 4225 Pracownicy biur informacji Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 4.2. ANALIZA ABSOLWENTÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH Najwyższym wskaźnikiem frakcji bezrobotnych wśród ubiegłorocznych absolwentów odznaczały się osoby kończące naukę na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej. Najmniejszy udziałem bezrobotnych wśród absolwentów charakteryzują się osoby kończące naukę na poziomie liceum ogólnokształcącego i technikum. 31
Typ szkoły Tabela 18. Liczba absolwentów oraz bezrobotnych absolwentów według typu szkoły w 216 roku. zasadnicza szkoła zawodowa szkoła przysposabiająca do pracy Liczba absolwentów w roku szkolnym poprzedzającym rok sprawozdawczy ogółem posiadający tytuł zawodowy* Liczba bezrobotnych absolwentów stan na koniec grudnia roku poprzedniego stan na koniec maja roku sprawozdawczego Wskaźnik frakcji bezrobotnych absolwentów wśród absolwentów (%) stan na koniec grudnia roku poprzedniego stan na koniec maja roku sprawozdawczego 153 77 48 36 31,37% 23,53% technikum 291 18 54 5 18,56% 1,72% liceum ogólnokształcące 23 23 5 1,% 2,17% liceum profilowane liceum uzupełniające 1 szkoła policealna 5 2 2 4,% W 216 roku największa liczba absolwentów szkół ponadgimnazjalnych dotyczyła technikum (652 osób). Najniższym wskaźnikiem frakcji bezrobotnych absolwentów charakteryzowali się absolwenci liceum ogólnokształcącego (9,57 %). Tabela 19. Liczba absolwentów oraz bezrobotnych absolwentów według typu szkoły w 216 roku. Typ szkoły zasadnicza szkoła zawodowa szkoła przysposabiająca do pracy Liczba absolwentów w roku szkolnym kończącym się w roku sprawozdawczym ogółem posiadający tytuł zawodowy* Liczba bezrobotnych absolwentów stan na koniec grudnia roku sprawozdawczego Wskaźnik frakcji bezrobotnych absolwentów wśród absolwentów (%) stan na koniec grudnia roku sprawozdawczego 546 172 15 27,47% 3 technikum 652 573 133 2,4% 32
liceum ogólnokształcące 491 47 9,57% liceum profilowane liceum uzupełniające 8 1 12,5% szkoła policealna 44 31 9 2,45% * Liczba absolwentów, którzy zdali egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe. Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 33
ROZDZIAŁ 5. BADANIE KWESTIONARIUSZOWE PRZEDSIĘBIORSTW Pełniejszy obraz kierunków oraz natężenia zmian zachodzących w strukturze kwalifikacyjno-zawodowej na lokalnym rynku pracy ma pozwolić nakreślić analiza zatrudnienia w oparciu o badanie kwestionariuszowe przedsiębiorstw. Badanie przygotowywane przez powiatowe urzędy pracy będzie pośrednio pozwalało na porównanie oczekiwań pracodawców z cechami osób zarejestrowanych jako bezrobotne. Do szczegółowych celów niniejszego badania zaliczono uzyskanie informacji o: dotychczasowych (ujęcie diagnostyczne) oraz planowanych (ujęcie prognostyczne) kierunkach zmian zatrudnienia oraz ich skali w przedsiębiorstwach, bieżącej strukturze zatrudnienia przedsiębiorstw, w podziale na wielkie grupy zawodów (zgodnie z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności na potrzeby rynku pracy), planowanej strukturze zatrudnienia, z uwzględnieniem wielkich grup zawodów oraz umiejętności najbardziej pożądanych przez pracodawcę w danym zawodzie/specjalności, problemach zgłaszanych przez przedsiębiorstwa w procesie rekrutacji pracowników w ujęciu zawodów oraz umiejętności najczęściej brakujących kandydatom do pracy, roli powiatowych urzędów pracy w kwestii poszukiwania nowych pracowników przez lokalne firmy. W metodologii założono, że badanie będzie realizowane raz w roku wśród podmiotów gospodarczych działających na terenie danego powiatu, a analiza wyników uzyskanych w drodze badania będzie integralną częścią rocznych raportów sporządzanych na szczeblu lokalnym przez powiatowe urzędy pracy. Badanie kwestionariuszowe ma w założeniach pozwolić w kompleksowy sposób na opisanie zależności i zmian jakie zachodzą w strukturze zawodowo-kwalifikacyjnej na lokalnym rynku pracy. Dodatkowo, wyniki badania stanowić mogą podstawę do budowy prognoz, o rocznym horyzoncie czasowym, umożliwiającą określenie potencjału siły roboczej w ujęciu lokalnym, zarówno według wielkich grup zawodów, jak i zawodów/specjalności. Ankietyzacja przedsiębiorstw stanowi również źródło informacji odnośnie sposobów rekrutacji, udziału w tym procesie powiatowych urzędów pracy oraz umożliwia wskazanie trudności, jakie napotykają pracodawcy w procesie pozyskiwania nowych kandydatów do pracy. 34
Dobór próby. Badaniem powinny zostać objęte podmioty gospodarcze funkcjonujące na lokalnym rynku pracy, zatrudniające przynajmniej jednego pracownika. Optymalnym rozwiązaniem w przypadku badania kwestionariuszowego przedsiębiorstw jest zastosowanie Bazy Jednostek Statystycznych (BJS), jako operatu losowania. BJS to baza danych, której podstawą jest rejestr REGON, jednak w odróżnieniu od niego jest ona aktualizowana w oparciu o wyniki badań statystycznych oraz o informacje pochodzące ze źródeł administracyjnych. Jednakże, w przypadku nie otrzymania przez urzędy pracy Bazy Jednostek Statystycznych, zaleca się użycie bazy REGON, jako operatu losowania do badania. W metodologii zalecono, aby wielkość próby do badania została wyznaczona w oparciu o poniższy wzór, pozwalający na określenie wielkości próby badawczej przy populacji skończonej: gdzie: oszacowana proporcja w populacji, dopuszczalny błąd (zaleca się, aby błąd był nie większy niż 1%), wielkość próby, wielkość populacji, wartość Z wynikająca z przyjętego poziomu ufności (zakłada się przyjęcie 95% poziomu ufności, dla którego wartość Z=1,96). Szczególnie istotny z punktu widzenia określania wielkości próby jest parametr P, który umożliwia określenie wielkości badanego zjawiska w populacji. W przypadku badania kwestionariuszowego zakładów pracy zaleca się przyjęcie ww. parametru na poziomie,5, gdyż umożliwia to określenie tzw. maksymalnego błędu badania. W przypadku dopuszczalnego błędu badania (e), należy podać wartość od do 1, jako procent zakładanego błędu. Przykładowo, jeśli przyjmiemy błąd w wysokości,1, czyli 1% i przeprowadzimy badanie kwestionariuszowe to, gdy odpowiedź na dane pytanie zaznaczy 2% respondentów, to prawdziwy odsetek odpowiedzi na nie może się różnić o +/-1 pkt. proc. Zakłada się, że wybrana próba cechować się będzie reprezentatywnością na poziomie klas wielkości przedsiębiorstw, wyrażoną liczbą zatrudnionych (do 9 osób, od 1 do 49 osób, od 5 do 249 osób oraz 25 osób i więcej). Określenie minimalnej liczby wywiadów 35
dla poszczególnych klas wielkości przedsiębiorstw, powinno zostać oparte o wskaźniki struktury, wyliczane jako procentowy udział danej klasy wielkości firmy w populacji. W badaniu rekomenduje się przyjęcie próby warstwowo-losowej, przy czym dąży się, by do próby wchodziły jednostki, które uczestniczyły w poprzednich edycjach badania. Procedura losowania polega na tym, że najpierw dzielimy populację na podgrupy zależne od klasy wielkości przedsiębiorstwa. A następnie losujemy z każdej warstwy jednostki zbiorowości do badania. Jedną z istotniejszych kwestii przy stosowaniu wybranego schematu losowania jest tzw. alokacja próby, czyli rozmieszczenie elementów próby w poszczególnych warstwach. W opisywanym badaniu rekomenduje się zastosowanie proporcjonalnej alokacji próby, która wyróżnia się tym, że każda warstwa ma reprezentację proporcjonalną do swego udziału w populacji: gdzie: liczebność próby w h-tej warstwie, liczebność całej próby, liczebność h-tej warstwy, liczebność całej populacji. W przypadku dużych przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 25 osób), zaleca się ich nadreprezentowanie w strukturze próby, tzn. zaokrąglanie w górę, do pełnych jedności, wyliczonej alokacji w próbie (nh), nawet jeśli spowoduje to konieczność zmiany wielkości próby wyznaczonej poprzednio ze wzoru (czyli w sytuacji, w której suma liczby przedsiębiorstw wyznaczona według proporcjonalnej alokacji próby w warstwie będzie wyższa niż zakładana pierwotnie należy przyjąć do badania próbę uzyskaną na tym etapie). Rekomenduje się, aby oprócz próby głównej przygotowano także dwie próby rezerwowe o liczebności i strukturze gwarantującej reprezentatywność badania w ww. przekrojach w przypadku znacznego odsetka podmiotów odmawiających wzięcia udziału w badaniu. Zaleca się każdorazowe zastępowanie błędnych rekordów występujących w próbie pierwotnej jednostkami z przygotowanych prób rezerwowych. Dobór rekordów z próby dodatkowej powinien odbywać się w sposób losowy z uwzględnieniem parametrów charakterystycznych podmiotu zastępowanego. 36
W 216 roku badaniem objęto ogółem 84 przedsiębiorstwa, z czego największa ich liczba zatrudniała do 9 pracowników. Tabela 2. Liczba przedsiębiorstw przebadanych w 216 roku. Klasa wielkości przedsiębiorstwa Liczba przebadanych przedsiębiorstw do 9 osób 45 1-49 35 5-249 3 25 i więcej 1 Podsumowanie 84 Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Uzyskane od poszczególnych respondentów odpowiedzi na pytania zawarte w przygotowanym kwestionariuszu stanowią podstawę do obliczenia mierników diagnostycznych i prognostycznych dot. kondycji lokalnego rynku pracy. Wyniki badania stanowią również podstawę wnioskowania o cechach kandydatów do pracy jakich oczekują potencjalni pracodawcy oraz barierach jakie napotykają w procesie rekrutacji nowych pracowników. Wskaźniki zatrudnienia netto budowane są w oparciu o warianty odpowiedzi znajdujące się w pytaniach odnoszących się do bieżącej sytuacji przedsiębiorstw na rynku pracy. W celu ułatwienia prezentacji mierników przyjęto przystępny sposób ich konstrukcji, zarówno w warstwie obliczeniowej, jak i interpretacyjnej. W przypadku, gdy respondenci mają do wyboru cztery odpowiedzi na wyszczególnione w kwestionariuszu pytania zwiększyło się, nie zmieniło się, zmniejszyło się, nie dotyczy / trudno powiedzieć pierwszym krokiem jest przekształcenie uzyskanej liczby wskazań poszczególnych opcji na odsetki. Wskaźnik zatrudnienia netto, z punktu widzenia badania przedsiębiorstw, jest obliczany jako różnica frakcji odpowiedzi pozytywnych i negatywnych (po uwzględnieniu wag): gdzie: P liczba odpowiedzi pozytywnych, N liczba odpowiedzi negatywnych, S liczba obserwacji (łączna liczba przedsiębiorstw w próbie), 37
i numer obserwacji, i=1,,s, waga próby dla i-tej obserwacji, waga rozmiaru dla i-tej obserwacji, wskazanie pozytywne dla i-tej obserwacji, wskazanie negatywne dla i-tej obserwacji, suma wszystkich wskazań dla i-tej obserwacji. W przypadku rezygnacji z wagi rozmiaru, do wzoru na wyliczenie wskaźnika zatrudnienia netto ( ) należy w miejsce wstawić wartość 1. Saldo odpowiedzi na dane pytanie diagnostyczne w okresie badawczym przyjmuje wartości od -1 do 1. Wartości ujemne oznaczają pogorszenie sytuacji w przedsiębiorstwie. Im niższa wartość prezentowanych indeksów tym wyższy odsetek firm deklaruje niekorzystne zmiany w obszarze zatrudnienia. Przykładowo wartość -1 uzyskiwana jest w przypadku kiedy 1% firm biorących udział w badaniu sygnalizuje w danym pytaniu redukcję poziomu zatrudnienia. Ujemna wartość wskaźnika, jednak różna od -1, świadczy o tym, że odsetek firm deklarujących redukcję liczby pracujących przewyższa odsetek przedsiębiorstw potwierdzających rozszerzenie zasobów kadrowych. Natomiast wartości dodatnie wyliczanych indeksów oznaczają poprawę sytuacji firm na lokalnym rynku pracy. Im wyższa wartość wskaźnika tym wyższy odsetek przedsiębiorstw deklaruje korzystne zmiany w obrębie zatrudnienia. Przykładowo, wartość 1 dla indeksu zatrudnienia oznacza, że wszystkie badane przedsiębiorstwa potwierdzają wzrost liczby pracujących w badanym okresie. Dodatnia wartość indeksu (różna od 1) oznacza zatem, że odsetek firm deklarujących zwiększenie zatrudnienia przewyższył frakcję przedsiębiorstw sygnalizujących redukcję poziomu omawianej kategorii. Wartość miernika równa oznacza, że odsetek firm deklarujących poprawę sytuacji jest równy odsetkowi firm sygnalizujących jej pogorszenie. Wartość ta możliwa jest również do uzyskania w sytuacji, w której wszystkie firmy deklarują brak zmian w obszarze zatrudnienia. Zakończone w październiku 216 roku badanie przedsiębiorstw prowadzone było przez Powiatowy Urząd Pracy w Zakopanem w oparciu o metodę wspomaganych komputerowo wywiadów telefonicznych. Ponad 2/3 z nich zakwalifikowano do kategorii przedsiębiorców zatrudniających do 9 pracowników. 38
Wykres 7. Struktura badanych przedsiębiorstw pod względem liczby zatrudnionych pracowników. Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Wśród przebadanych przedsiębiorstw zdecydowanie dominują podmioty działające w obszarze handlu, naprawy pojazdów samochodowych, transportu, zakwaterowania i gastronomii oraz informacji i komunikacji. Stanowią one prawie połowę wszystkich uczestników badania. Ponad 1/3 funkcjonuje w sekcjach związanych pozostałymi usługami. Wykres 8. Struktura badanych przedsiębiorstw według rodzaju działalności. Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 39
W wyniku analizy uzyskanych podczas wywiadów informacji ustalono, że podmioty biorące w nim udział zadeklarowały zmniejszenie się zatrudnienia w 216 roku, co dotyczyło 2,5 % badanych przedsiębiorstw. Wykres 9. Odsetek przedsiębiorstw deklarujących zmiany w zatrudnieniu w 216 roku Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W odniesieniu do wielkości tych zmian, przedsiębiorcy wskazali, że zmiany w zatrudnieniu nie przekraczały 3 %. Wykres 1. Odsetek przedsiębiorstw deklarujących zmiany w zatrudnieniu w 216 roku Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 4
Na tej podstawie wyliczony został wskaźnik zatrudnienia netto, który w 216 roku wyniósł - 2,54. Zaznaczyć przy tym należy, że wskaźnik ten odnosi się jedynie do grupy zawodów - pracownicy usług i sprzedawcy. Jednocześnie przedsiębiorstwa, z którymi przeprowadzono wywiady stwierdziły w zdecydowanej większości, że nie odnotowywały problemów z pozyskiwaniem nowych pracowników, przy czym ponad 38 % stwierdziło, że zdecydowanie nie napotyka na takie trudności. Wykres 11. Struktura odpowiedzi przedsiębiorstw deklarujących problemy z pozyskiwaniem nowych pracowników w 216 roku. Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Na podstawie wyników wywiadów stwierdzić można, że pracodawcy najczęściej poszukiwali nowych pracowników w oparciu o polecenie znajomych, a także samodzielne zgłoszenia kandydatów do pracy. 41
Wykres 12. Struktura odpowiedzi przedsiębiorstw dotyczących sposobu poszukiwania nowych pracowników. Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Analiza odsetka ofert pracy zgłaszanych do urzędu pracy wskazuje na to, że najczęściej stanowią one do 1 % ofert pracy u danego pracodawcy (75,77 % wskazań). Wykres 13. Odsetek ofert pracy zgłaszanych do PUP. Źródło: informacja roczna Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 42