POLISH POLAR STUDIES XXXI SYMPOZJUM POLARNE

POLISH POLAR STUDIES XXXI SYMPOZJUM POLARNE IV_POIDU",.ur&.a; PO&A.8Il. AoOS

Akademia Swietokrzyska Komitet Badan Polarnych Polskiej Akademii Nauk Klub Polarny Polskiego TowarzystwaGeograficznego POLISH POLAR STUDIES XXXI Sympozjum Polarne pod redakcj a Marka Józwiaka i Rafala Kozlowskiego Kielce 2005

WARUNKI KLIMATYCZNE W STACJI SAGASTYR (UJSCIE LENY) W OKRESIE 1.09.1882-30.06.18841 Rajmund Przybylak,Monika Panfil Przybylak R., Panfil M., 2005: Warunki klimatyczne w stacji Sagastyr (ujscie Leny) w okresie 1.09.1882-30.06.1884 (Climatic conditions at Sagastyr station (Lena estuary) Jor the period Jrom F' September 1882 to 30'hJune 1884), Polish Polar Studies, XXXI Sympozjum Polarne, Kielce, s. 143-152. Zarys tresci: Na podstawie cogodzinnych danych meteorologicznych zebranych w trakcie trwania wyprawy zorganizowanej w ramach Pierwszego Miedzynarodowego Roku Polarnego 1882/83 do ujscia Leny (Sagastyr) przedstawiono warunki pogodowe i klimatyczne panujace na tym obszarze. Korzystajac z danych z okresu 1961-1990 pochodzacych ze wspólczesnych stacji meteorologicznych, zlokalizowanych najblizej miejsca polozenia historycznej stacji Sagastyr, ustalono takze zmiany klimatu, które wystapily miedzy tymi dwoma okresami. Slowa kluczowe: klimat, ujscie Leny, Pierwszy Miedzynarodowy Rok Polarny 1882/83 Keywords: climate, Lena estuary, First International Polar Year 1882/83 Przybylak Rajmund, Zaklad Klimatologii, Instytut Geografii UMK, Torun, e-mail: rpll@geo.uni.torun.pl Panfil Monika, Katedra Meteorologii i Klimatologii, Uniwersytet Warminsko- -Mazurski, Olsztyn Wstep W artykule opublikowanym w poprzednim tomie Polish Polar Studies (Przy-. bylak 2004) zostaly podane przyczyny, dla których badanie klimatu Arktyki w XIX wieku jest tak bardzo wazne i potrzebne. Opisana tam takze zostala geneza organizacji I Miedzynarodowego Roku Polarnego (MRP) 1882/83 oraz jego program badawczy, w tym szczególnie meteorologiczny. We wspomnianymartykule przedstawiono wyniki obserwacji termometrycznych prowadzonych w tym czasie w 8 stacjach arktycznych. Wówczas dane meteorologiczne ze stacji Sagastyr, która byla 9. stacjapracujaca w Arktyce, jesli przyjmiemy jej granice wg propozycji zaprezentowanej w Atlasie Arktiki (1985), nie byly dostepne autorowi. W tym roku, dzieki uprzejmosci K. Wooda (NOAA PacificMarine Environmental Laboratory, Seattle), otrzymalismy dwa raporty zawierajace dane meteorologiczne in extenso ze stacji Sagastyr (Ejgner 1886, 1887).Dlatego tez jednym z celów niniejszego artykulu jest uzupelnienie tematupodjetego w opracowaniu Przybylaka (2004) o wyniki obserwacji ze sta- I Opracowaniewykonano w ramach projektu badawczego KBN nr 3 P04E 057 22 143

cji Sagastyr.W niniejszym artykulejest jednak on rozszerzony o zagadnienia temperatury powierzchni gruntu i powierzchni sniegu. Ponadto prezentujemy w nim takze szersza charakterystyke klimatu, wykorzystujac do tego celu zebrane dane o wielu innych elementach meteorologicznych. Waznym celem badawczym podjetym w niniejszej pracy jest takze ocena wielkosci zmian wspólczesnego klimatu (1961-1990) w porównaniu z klimatem okresu 1882-1884. Stacja Sagastyr «p = 73023'N, A= 120o16'E, h = 4 m n.p.m.) byla zlokalizowana w poludniowej czesci wyspy Sagastyr w ujsciu Leny (zobacz ryc. l w Przybylak (2004)). Wedlug pierwotnych planów miala ona pracowac tylko w czasie I MRP, pózniej jednak decyzje zmieniono i jej funkcj onowanie zostalo przedluzone az do konca czerwca 1884 r. Dane i metody Dla celów niniejszego artykulu zgromadzono cogodzinne dane meteorologiczne (stopien zachmurzenia, cisnienie atmosferyczne, temperatura powietrza, temperatura powierzchni gruntu, temperatura powierzchni sniegu, cisnienie pary wodnej, wilgotnosc wzgledna, predkosc wiatru) i dobowe sumy opadów atmosferycznych (pomiary w godz. 7, 13 i 21) dla stacji Sagastyr korzystajac z publikacji Ejgnera (1886, 1887). W tym miejscu nalezy dodac, ze wszystkie obserwacje meteorologiczne byly wykonywane za pomoca przyrzadów dostarczonych i wycechowanych przez Glówne Obserwatorium Fizyczne w St. Petersburgu. Temperature i wilgotnosc powietrza mierzono w cynkowej klatce, która byla dodatkowo umieszczona w drewnianej budce. Budka stala na 4 nogach i byla otwarta od dolu oraz z kierunku pólnocnego. Dach budki obnizal sie w kierunku poludniowym. W lecie, kiedy Slonce znajdowalo sie takze na pólnocy budke od tej strony zamykano drzwiczkami zaluzjowymi, pozostawiajac od góry ok. 0,5 m wolnej przestrzeni az do dachu. Zbiorniczki termometrów suchego i zwilzonego znajdowaly sie na wysokosci 2,41 m n.p.t. Dla temperatur wyzszych od -10 C wilgotnosc powietrza mierzono psychrometrem, natomiast w temperaturach nizszych za pomoca higrometru. Predkosc wiatru byla mierzona wiatromierzem Wilda na wysokosci 6,81 m nad powierzchnia gruntu. Najbardziej od standardów wspólczesnych odbiegaly pomiary opadów atmosferycznych, gdyz deszczomierz w stacji Sagastyr byl umieszczony na wysokosci az 4,39 m n.p.t. W zwiazku z tym, ze predkosc wiatru na tej wysokosci jest wieksza niz na wysokosci 1 m (obecny standard), nalezy zalozyc, iz zmierzone sumy opadów w okresie historycznym sa z tego powodu zanizone w porównaniu ze wspólczesnymi. Zródlowe dane meteorologiczne zostaly zdigitalizowane, a nastepnie obliczono srednie (badz sumy) dobowe, miesieczne i roczne. Porównano je z wartosciami tychze obliczen opublikowanych równiez we wspomnianych raportach. Stwierdzono bardzo niewiele bledów w obliczeniach Ejgnera. Na przyklad, 144

w przypadku srednich dobowych temperatury powietrza, znaleziono tylko kilkanascie róznic wiekszych od 0,05 C, z których jedna przekroczyla 0,4 C i wyniosla 1,76 C (2 V 1883 r.). Nastepnie przeprowadzono, standardowo wykonywane w opracowaniach klimatycznych, obliczenia statystyczne umozliwiajace analize przebiegów rocznych i dobowych. Srednie dobowe analizowanych elementów klimatycznych zostaly obliczone z 24wartosci godzinnych,czylisato tzw.srednierzeczywiste,najbardziejwiarygodne. Temperatury maksymalne i minimalne dla kazdej doby zostaly wybrane na podstawie 24 danychgodzinnych,az ich róznicywyznaczonoamplitudedobowa. W koncowym etapie analizy porównano uzyskane wyniki ze srednimi warunkami klimatycznymiobliczonymiz okresu 1961-1990. Do tego celuwykorzystanodaneze wspólczesnych stacji meteorologicznych (Sagyllah- ary i Ostrow Dunaj) lezacych najblizej lokalizacji stacji Sagastyr. Wyniki Usrednione wielkosci podstawowychelementówklimatycznych w stacji Sagastyr za okres niemal pelnych dwóch lat (bez lipca i sierpnia) przedstawiono w tab. 1. Zachmurzenie w przebiegu rocznym wyraznie najwyzsze bylo we wrzesniu (8,7) i w sierpniu (8,5), a najnizsze w 4 pierwszych miesiacach roku z minimumw lutym- 3,6. Przebiegroczny zachmurzeniajest wyraznienegatywnie skorelowany z przebiegiem rocznym cisnienia atmosferycznego, które zdecydowanie najwyzsze srednie miesieczne wartosci (>1014 hpa) posiadalo od stycznia do kwietnia (Wyz Syberyjski), a najnizsze w okresie letnim i wczesnojesiennym, kiedy, z kolei, obserwuje sie tu znaczna aktywnosc cyklonalna Tabela 1. Srednie miesieczne i roczne wartosci podstawowych elementów klimatycznych w stacji Sagastyr w okresie IX 1882 - VI 1884 Table 1. Mean monthly and annual values of basic climatic variabies at Sagastyr station for the period September 1882 - June 1884 Okres-Period C (0-10) Ti (oc) Tg (oc) P (hpa) v (m/s) e (hpa) f(%) O(mm) I - January 4,1-36,5-37,1 1014,1 5,0 0,3 85,1 2,7 II - February 3,6-38,0-38,3 1019,5 4,3 0,3 84,8 2,3 III - March 4,0-34,4-34,4 1020,2 3,9 0,3 85,3 0,2 IV -April 4,1-21,7-21,3 1017,5 5,2 1,0 87,0 0,7 V-May 7,0-9,6-8,8 1008,9 6,2 2,9 89,7 5,5 VI - June 7,6 0,0 1,6 1004,7 6,8 5,8 92,5 10,9 VII - July 7,6 4,9 7,0 1010,4 8,9 8,0 92,2 6,9 VIII- August 8,5 3,5 5,5 1008,6 7,0 7,1 90,5 35,9 IX September 8,7 0,3 0,3 1005,7 6,9 5,8 90,2 11,3 X - October 7,4-14,7-14,9 1007,7 6,8 2,0 88,2 2,0 XI - November 6,4-26,9-26,8 1011,8 6,3 0,7 87,8 3,3 XII - December 4,6-33,5-33,9 1013,8 5,3 0,4 83,6 5,0 Rok-Year 6,1-17,2-16,8 1011,9 6,0 2,9 88,1 86,3 Objasnienia (Explanations): C -zachmulzenie (cloudiness), Ti -temperatura po~etrza (air temperature) Tg - temperatura powierzchni gruntu (surface temperature), P - cisnienie atmosferyczne (atmospheric pressure) v - predkosc ~atru (wind velodty), e - dsnienie pary wodnej (water vapour pressure) f - wilgotnosc wzgledna (relative humidity), O - opady atmosferyczne (atmospheric predpitation) 145

Tabela 2. Srednie miesieczne i ekstremalne wartosci temperatury ("C)powietrza (T) oraz temperatury powierzchni gruntu (Tg) i sniegu (Ts) w stacji Sagastyr w okresie IX 1882- VI 1884 Table 2. Mean monthly and extreme values oj Gir temperature (T) and surjace temperature (oc) oj ground (Tg) and snow (Ts) at Sagastyr stationjor the period September 1882 - June 1884... oj::. o... Parametr - 1882 1883 1884 X 1882- VIIl883 Parameter IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI Tmax abs li,o -2,5-18,3-19,4-25,9-27,0-18,1-10,2 3,3 12,512,112,88,4-0,4-12,3-14,8-22,4-19,6-22,5-4,3 2,7 li,o 12,5 Tmax 1,8-13,1-25,3-30,5-33,9-39,0-29,6-16,7-4,9 2,9 7,0 5,9 2,0-11,1-22,5-29,8-32,7-29,4-31,4-17,6-6,7 1,6-18,3 Ti 0,1-15,2-27,9-33,6-36,9-42,0-33,3-21,0-8,8 0,7 4,9 3,5 0,4-14,1-25,8-33,4-36,1-33,9-35,4-22,3-10,4-0,7-21,3 Tmin -1,7-17,9-30,7-36,7-39,6-44,8-37,0-26,5-13,5-1,6 2,7 1,0-1,2-17,6-28,6-36,7-39,2-38,1-39,3-27,8-15,5-3,8-24,6 Tmin abs -12,3-29,6-36,3-49,2-47,8-53,2-41,6-32,8-24,2-12,6-0,2-1,2-6,7-27,9-38,1-45,7-47,1-45,4-47,5-37,4-27,3-7,8-53,2 Tg max abs 13,6-1,7-19,3-19,9-26,3-26,9-19,8-10,0 7,8 14,3 18,030,69,4-0,6-12,8-17,0-26,9-20,1-21,4-2,1 8,5 15,6 18,0 Tg max 2,8-13,0-25,0-29,9-32,9-37,8-29,3-16,3-4,2 7,1 11,412,33,0-11,5-22,9-31,5-29,7-32,9-31,7-15,5-3,1 4,1-17,0 Tgi 0,0-15,0-27,5-32,8-35,4-39,9-32,1-20,4-7,7 3,0 7,0 5,5 0,5-14,8-26,1-35,0-38,8-36,6-36 -22,2-9,7 0,1-20,1 Tgmin -2,6-17,7-30,0-35,7-37,6-41,9-34,9-25,2-11,8-0,1 3,0 0,3-1,5-19 -29,2-38,0-35,2-40,5-40,6-28,6-16,3-3,6-23,2 Tg min abs -13,6-28,7-35,8-48,2-43,5-49,3-39,6-32,8-21,8-5,7 0,2-2,2-6,9-29,3-40,8-46,2-48,3-46,4-48,7-38,6-29,1-7,7-49,3 Ts max abs -10,0-19,3-21,3-26,6-28,0-18,0-9,3 0,0-15,2-24,1-22,1-24,0-5,2 0,0 0,0 Ts max -19,5-26,5-32,7-35,2-40,8-30,4-15,3-3,2-31,1-33,8-31,0-31,0-17,4-6,0-25,5 Ts i -22,5-29,6-36,3-38,3-43,8-34,8-21,0-7,6-34,8-37,2-35,5-37,2-22,7 -I 0,4-29,2 Ts min -26,3-33, l -40,0-41,1-47,1-38,5-27,7-13,2-38,2-40,4-40,0-41,1-28,7-15,5-33,4 Ts min abs -31,2-44,8-54,0-50,6-56,3-43, 1-35,6-24,6-46,7-49,2-47,6-49,9-38,8-29 -56,3

' 1 (patrz rys. 6 w Serreze i in. (1993)). Równiez predkosc wiatru jest negatywnie skorelowana z wielkosciami cisnienia atmosferycznego. Najnizsze srednie miesieczne predkosci wiatru obserwowano w okresie od grudnia do kwietnia, z minimum w marcu (3,9 m/s). W pozostalym okresie roku przekraczaly one 6,0 m/s, z maksimum w lipcu (8,9 m/s) i sierpniu (7,0 m/s). Srednie miesieczne temperatury powietrza w badanym okresie byly bardzo niskie «-21,O C)od listopadado kwietnia,z wyraznymminimumw lutym (-38,0 C). Dodatnie temperatury wystapily od czerwca do wrzesnia z maksi mum w lipcu (4,9 C). Srednie temperatury powierzchni gruntu byly zblizone do temperatury powietrza w miesiacach od wrzesnia do kwietnia, jednak przewaznie byly nieco nizsze. Natomiast w pozostalym okresie roku byly one wyraznie wyzsze. W efekcie srednia roczna wartosc temperatury powierzchni gruntu (-16,8 C) byla o 0,5 C wyzsza od temperatury powietrza (tab. 1). Bardziej szczególowy obraz zmiennosci warunków termicznych (wlaczajac temperature powierzchni sniegu oraz temperatury ekstremalne i amplitudy dobowe) na podstawie danych dla wszystkich miesiecy z calego okresu badawczego zawieraja tab. 2 i ryc. 1. W tab. 2, w ostatniej kolumnie, podano dodatkowo ich wartosci srednie i ekstremalne dla okresu X 1882- VII 1883 w celu umozliwienia porównania z analogicznymi wynikami przedstawionymi we wczesniejszym opracowaniu Przybylaka (2004) dla pozostalych stacji arktycznych pracujacych w okresie I MRP. Jak wynika z analizy tab. 2 i ryc. 1, 40,rC], 20: :: rc] -- o aj IX " "884 III V --'--T_"" -T- -TI -'-'T"," T",""" : ~~/. _o ::'~~~;:> ~ ~ m~~ ~_r--. 1X1882~"811311IVVIIIX~"884I11V ""'T,_". -T,- -T" -'-'T",," -"-T"""",, ej.20 40-60 IX1882""883I1IVVIIIX~"884I11V "".Tg_"" -T,- -Tgi -'-'Tg"," -"-T"""",, bj d) 15~-. ': o.... - '.... - '.-._1 "~.,..,,~,,,>, 5."_0......---.... o IX1882 ~ "883 III V '" IX ~ "884 III V -A -Ag '" Ryc. 1.Przebieg róznych parametrów termicznych w Sagastyr w okresie IX 1882-VI 1884. a) temperatura powietrza, b) temperatura powierzchni gruntu, c) temperatura powierzchni sniegu, d) amplituda dobowa temperatury powietrza (A), powierzchni gruntu (Ag) i powierzchni sniegu (As) Fig. 1. Course oj difjerent thermal variables at Sagastyr Jor the period September 1882 - June 1884. a) Girtemperature, b) surjaee temperature ojthe ground, e) surjaee temperature ojthe snowoand d) DTR oj the Gir (A), ground (Ag) and snow (As). 147

w stacji Sagastyr w okresie trwania ekspedycji najwyzsza temperature powietrza (12,8 C) zanotowano 16 VIII 1883 r. Tego dnia zmierzono takze najwyzsza (30,6 C) temperature powierzchni gruntu, która jak widac byla niemal 3-krotnie wyzsza. Najnizsza temperatura absolutna powietrza wystapila 9 II 1883 r. i wyniosla -53,2 e. Jeszcze nizsza temperature (-56,3 C) zmierzono na powierzchni sniegu w dniu 7 II 1883 r. Natomiast temperatura powierzchni gruntu nie spadla ponizej -50oe i wyniosla -49,3 e w dniu 9 II 1883 r. Zima 1882/83 byla wyraznie chlodniejsza niz zima 1883/84; posiadala ona tez wyrazne minimum temperatury w lutym. Natomiast zime 1883/1884 mozemy zaliczyc do tzw. zim bezjadrowych. Srednie miesieczne amplitudy dobowe temperatury powietrza najwyzsze byly wiosna, a szczególnie w kwietniu (ok. 10 C), a najnizsze latem i wczesna jesienia (ok. 4-5 C) (ryc. 1d i 2). Przebieg roczny amplitud dobowych temperatury powierzchni gruntujest wyraznie odmienny. Najnizsze srednie miesieczne ich wartosci stwierdzono w okresie od wrzesnia do lutego, a najwyzsze w czasie dnia polarnego, z maksimum przekraczaj acym 1ooe w lecie. Sposród analizowanych 3 osrodków (powietrze, grunt, snieg) najwiekszymi amplitudami dobowymi charakteryzuje sie powierzchnia sniegu, szczególnie wiosna i jesienia (ryc. 1d). 14 oc 12 10 8 --, #, #,,,, 6 I.. 4 2 O II III IV V VI VII VIII IX X XI XII -A- - -Ag Ryc. 2. Przebiegi roczne amplitudy dobowej temperatury powietrza (A) i gruntu (Ag) w stacji Sagastyr w okresie IX 1882- VI 1884 wg srednich miesiecznych. Fig. 2. Annual courses oj Diurnal Temperature Range (DTR) in Sagastyr station according to monthly means, September 1882-June 1884. 148

10 10-10 -20-30 -40-50 1357911131517192123 -I -II -III -V --VI -VII -VIII -X -XI -10-20 -30-40 -50 1357911131517192123 -I -II -III -V -VII -VIII -X -XI -XJI a) b) -10-20 -30-40 -50 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 -I -II -III -V -~XJl c) Ryc. 3. Srednie przebiegi dobowe temperatury powietrza (a), powierzchni gruntu (b) i powierzchni sniegu (c) w stacji Sagastyr w poszczególnych miesiacach 1883 r. Fig. 3. Average daily eourses oj air temperature(a), suifaee temperatureoj ground (b), and suifaee temperatureoj snow (e) in the Sagastyr station in partieular months oj 1883. Srednie miesieczne przebiegi dobowe temperatury powietrza oraz powierzchni gruntu i sniegu sa zaprezentowane na ryc. 3a-c. Podobnie jak w innych stacjach arktycznych, w tym takze pracujacych w okresie I MRP (Przybylak 2004), przebiegi normalne (z wyraznym jednym maksimum w godzinach "dziennych" i jednym minimum w godzinach "nocnych") wystepuja w okresie od marca do wrzesnia. Stwierdzono tez, iz druga polowa doby byla wyraznie cieplejsza niz pierwsza. Natomiast w okresie od pazdziernika do lutego srednie przebiegi dobowe temperatury powietrza sa wyrównane. Warto jednak w tym miejscu przypomniec, ze znacznie odbiegajacy obraz od ukazanego powyzej, uzyskuje sie analizujac przebiegi dobowe w poszczególnych dniach (zobacz Przybylak 1992). Porównujac przebiegi dobowe temperatury w badanych trzech srodowiskach (ryc. 3a-c) nalezy stwierdzic, iz sa one najwyrazniejsze w przypadku temperatury powierzchni sniegu, a najbardziej splaszczone (najmniej wyrazne) w przypadku temperatury powietrza. Srednie miesieczne wartosci cisnienia pary wodnej w Sagastyr byly nieduze i wahaly sie od 0,3-0,4 hpa (grudzien- marzec) do 7-8 hpa (lipiec-sierpien), przy sredniej rocznej równej 2,9 hpa (tab. l). Wilgotnosc wzgledna wykazywalaniewielkiezróznicowanie«10%) w przebiegurocznymwg srednich wartosci miesiecznych. Najwyzsze jej wartosci zanotowano w lecie (90-92%), a najnizsze w zimie (ok. 84-85%). Niska zawartosc pary wodnej w powietrzu 149

byla takze przyczyna bardzo malych opadów atmosferycznych, których sumy miesieczne, z wyjatkiem 3 miesiecy, nie przekroczyly 10,0 mm (tab. 1). Najwyzsze opady wystapily w sierpniu (35,9 mm) i wrzesniu (11,3 mm). Suma rocznawynioslatylko 86,3mm. Tabela 3. Srednie róznice miedzy miesiecznymi i rocznymi wartosciami podstawowych elementów klimatycznych w stacji Sagastyr obliczonych z okresu historycznego (tab. 1) i wspólczesnego (1961-1990) Table 3. Mean differenees between mean monthly and annual values of basic elimatie variabies at Sagastyr station for the historical (Table 1) and modern (1961-1990) periods Okres-Period C (0-10) Ti (oc) Tg (ue) P (hpa) f(%) I - January -0,10-3,46-2,67-5,81 3,11 II - February -0,62-5,17-4,16-1,16 2,75 III - March -0,14-4,85-3,77 1,22 2,30 IV - April -0,72-0,70-0,35 2,22 2,33 V - May -0,61-0,37-0,53-3,61 2,35 VI-June -0,70-0,07 0,57-5,08 1,85 VII - July -0,62 0,43 0,24-0,01 2,24 VIII - August 0,04-1,04-0,33-2,95 0,67 IX - September -0,20-0,15-0,46-6,42 2,14 X - October -0,22-3,63-3,61-4,23 1,13 XI - November 1,17-3,04-2,03-3,55 2,39 XII - December -0,19-4,09-3,10-2,00-0,48 Rok-Year -0,24-2,18-1,68-2,61 1,90 Objasnienia (Explanations) - jak w tabeli 1 (as in Table 1) Do porównan wykorzystano dane meteorologiczne z dwóch stacji wspólczesnych (Sagyllah_ary i Ostraw Dunaj) lezacych najblizej historycznej lokalizacp stacji Sagastyr For comparison meteorological data tram twa modern stations (Sagyllah_ary and Ostrov Dunay) located nearest the historieallocation of Sagastyr station have been used Wyniki obserwacji meteorologicznych przeprowadzonych w trakcie trwania wyprawy do ujscia Leny zorganizowanej w ramach I MRP zostaly porównane ze wspólczesnymi warunkami klimatycznymi z okresu 1961-1990 (tab. 3). Ze wzgledu na niedostepnosc danych wspólczesnych dotyczacych predkosci wiatru i opadów atmosferycznych te dwa elementy nie zostaly uwzglednione w tabeli. Jej analiza pozwala stwierdzic, iz w okresie historycznym stopien zachmurzenia, temperatura powietrza i powierzchni gruntu oraz cisnienie atmosferyczne byly nizsze niz obecnie. W przypadku zachmurzenia róznice miedzy srednimi miesiecznymi nie przekraczaly z reguly:!: 1,0. Temperatury powietrza i powierzchni gruntu byly znacznie chlodniejsze (o 2-4 C) niz obecnie w okresie od pazdziernika do marca. Cieplej bylo jedynie w lipcu, a w przypadku gruntu takze w czerwcu (tab. 3). Cisnienie atmosferyczne we wszystkich miesiacach (z wyjatkiem marca i kwietnia) bylo nizsze niz obecnie, jednak w wiekszosci miesiecy nieznacznie. Wieksze róznice (> 5 hpa) wystapily w styczniu, czerwcu i wrzesniu. Wilgotnosc wzgledna jest jedynym analizowanym elementem klimatycznym, którego wartosci w badanym okre- 150

sie byly wyzsze niz obecnie. Róznice jednak sa niewielkie i jedynie w styczniu przekraczaja 3%. Wazniejsze wnioski l. Srednie miesieczne wartosci temperatury powietrza i gruntu sa bardzo zblizone do siebie, od X do III nieco chlodniejszy jest grunt, a w pozostalym okresie- powietrze. Duze róznice miedzy analizowanymi elementami dotycza natomiast przebiegu rocznego ich amplitud dobowych. Srednie amplitudy dobowe temperatury powietrza sa najwyzsze w kwietniu, a najnizsze latem i we wrzesniu, podczas gdy temperatura gruntu najwyzsze amplitudy dobowe osiaga latem, a najnizsze zima (wplyw pokrywy snieznej). 2. W porównaniu z warunkami wspólczesnymi wiekszosc badanych elementów klimatycznych (zachmurzenie, temperatura powietrza i gruntu, cisnienie atmosfe-ryczne) miala nizsze wartosci. Wyzsza byla jedynie wilgotnosc wzgledna. 3. Temperatura powietrza i gruntu w chlodnym pólroczu (X-III) byla o 3-5 C nizsza niz obecnie. Cieplej, lub niewiele chlodniej, bylo w miesiacach letnich. Ten ostatni fakt nie byl spotykany w innych stacjach arktycznych pracujacych w okresie I MRP, gdzie cieplej niz obecnie bylo przede wszystkim w miesia cach wiosen nych. Literatura Atlas Arktiki, 1985: Glawnoje Uprawlenije Gieodezii i Kartografii pri Sowietie Ministrow SSSR, Moskwa. Ejgner A.G., 1886: Trudy Russkoj Polarnoj Stancii na ust' Leny. Czast II; Mietieorologiczeskije nabliudienija. Wypusk I: Nabliudienija za 1882-1883 god, Imperatorska-ja Akademia Nauk, St. Petersburg, s. 1-157. Ejgner A.G., 1887: Trudy Russkoj Polarnoj Stancii na ust' Leny. Czast II; Mietieorologiczeskije nabliudienija. Wypusk II: Nabliudienija za 1883-1884 god, Imperatorskaja Akademia Nauk, St. Petersburg, s. 158-305. Przybylak R., 1992: Stosunki termiczno-wilgotnosciowe na tle warunków cyrkulacyjnych w Hornsundzie /Spitsbergen/ w okresie 1978-1983, Dokumentacja Geograficzna, nr 2., 1-105. Przybylak R., 2004: Temperatura powietrza w Arktyce w okresie Pierwszego Miedzynarodowego Roku Polarnego 1882/83, Polish Polar Studies, XXX Miedzynarodowe Sympozjum Polarne, Gdynia, 307-320. Serreze M.C., Box J.E., Barry R.G. i Walsh J.E., 1993: Characteristics of Arctic synoptic activity, 1952-1989, MeteoroI. Atmos. Phys., 51: 147-164. 151

Summary CLIMATIC CONDITIONS AT SAGASTYR STATION (LENAESTUARY) FOR THE PERIODFROM 1ST SEPTEMBER1882 TO 30THJUNE 1884 The paper describes the climate of Sagastyr (Lena estuary) during the First International Polar Year 1882/83 and also during 1884 based on hour1y data. For the analysis all the main c1imatic elements have been used: mean daily air temperature (Ti, ca1culated from 24 values), daily maximum (Tmax) and minimum (Tmin) temperatures (selected from 24 hour1y data), Diurnal Temperature Range (DTR, Tmax - Tmin) as well as mean daily: c1oudiness, atmospheric air pressure, wind velocity, humidity parameters (water vapour pressure and relative humidity), and daily sums of precipitation. In addition, surface ground and snow temperatures were also analysed. The main focus of the paper is the annual courses of the c1imatic elements analysed (see Tables 1-2 and Figs 1-2). The historical climate data were also compared with the modern (1961-1990) climate (Table 3). For air, ground, and snow temperatures, daily courses are also shown. The main conclusions can be summarized as follows: > Mean monthly air temperature values and surface ground temperature values are very similar; from October to March ground temperatures are alittle colder, though they are warmer throughout the fest of the year. Significant differences between these two climate variabies occur when annual courses of their DTRs are analysed. The mean DTRs of the air are the highest in April, and the lowest in summer and September. On the other band, the mean DTRs of the ground are the highest in summer and the lowest in winter (owing to the influence of snow cover) (see Tables 1-2 and Figures 1-2). > In comparison to the modern period (1961-1990), the majority ofthe climate variabies analysed (with the exception ofrelative humidity) bad lower values during historical times. > Air temperature and ground temperature in the cold half-year (from October to March), 1882-1884, were colder than the modern period (1960-1990) by 3-5 C. On the other band, in summer they were mostly warmer. Warmer summer temperatures at Sagastyr were individual in character, because in the other stations working in the Arctic during the First International Polar Year the only temperatures which were warmer than present temperatures were those which were observed during the spring. 152