Załącznik Nr 2 do Uchwały Krynica-Zdrój Gminny Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2015 1
I. Wprowadzenie II. Podstawa prawna III. Diagnoza przemocy w rodzinie Analiza przemocy na terenie Miasta i Gminy Krynica-Zdrój IV. Program Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie Adresaci programu Cele programu V. Opis realizacji celów programu 2
I. WPROWADZENIE Naturalnym środowiskiem Ŝycia człowieka jest rodzina. W niej bowiem człowiek się rodzi, wychowuje, kształci, dorośleje, w niej hoduje" własną przyszłość. Nie zawsze jednak środowisko to spełnia naleŝycie swoje podstawowe funkcje. Nie dla wszystkich dom rodzinny jest miejscem pełnym ciepła, miłości i bezpieczeństwa. Rodzice czy opiekunowie powinni być wzorem dla dzieci. W prawidłowym funkcjonowaniu rodziny waŝną rolę odgrywają wzajemne relacje pomiędzy rodzicami oparte na miłości i zrozumieniu. W przypadku dezorganizacji Ŝycia rodziny nie jest ona w stanie realizować podstawowych zadań, role wewnątrzrodzinne ulegają zaburzeniu, łamane są reguły, a zachowania poszczególnych członków rodziny stają się coraz bardziej niezgodne z normami prawnymi i moralnymi oraz z oczekiwaniami społecznymi. Wiele dzieci jest krzywdzonych przez tych, których najbardziej kochają - własnych rodziców. Przemoc wobec dzieci jest faktem wstydliwym i bolesnym, ale przecieŝ istnieje zarówno w rodzinach biednych, jak i zamoŝnych, na wsi, w małych miasteczkach i wielkich miastach. Do przemocy dochodzi, gdy dziecko jest poniŝane, okrutnie karane lub zaniedbywane przez swoich rodziców, czy opiekunów i doznaje z tego powodu cierpień, a takŝe bardzo często powaŝnych fizycznych uszkodzeń ciała. Przemoc domowa moŝe być zarówno skutkiem, jak i przyczyną dysfunkcji w rodzinie. Mimo, Ŝe w relacjach międzyludzkich istniała ona zawsze, mówiono o niej niewiele, jakby nie postrzegając jej jako powaŝnego zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny. Mówiąc o przemocy naleŝy pamiętać, Ŝe jest ona zjawiskiem, które występuje powszechnie w naszym społeczeństwie, jest ona obecna w codziennym Ŝyciu, zakładzie pracy, środkach masowego przekazu i w rodzinie. Jest ona powaŝnym problemem społecznym, a jej ofiary utrzymują to często w tajemnicy, poniewaŝ wstydzą się powiedzieć, co dzieje się w ich domu lub boją się odrzucenia przez otoczenie. Zjawisko przemocy nie jest jednoznaczne. WyróŜniamy kilka rodzajów przemocy i kaŝdy z nich ma swoje charakterystyczne wyznaczniki, chociaŝ wiele elementów jest wspólnych, chociaŝby to, Ŝe kaŝda forma przemocy powoduje ból, cierpienie, zawsze narusza prawa i dobra osobiste ofiary i jest intencjonalna. Przemoc w rodzinie ogranicza się do pięciu podstawowych rodzajów. Jest to przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, przemoc seksualna, przemoc ekonomiczna i zaniedbanie. Ofiarami przemocy są na ogół kobiety i dzieci. Rzadko męŝczyźni, chociaŝ ostatnio w literaturze fachowej spotykamy się coraz częściej z odnotowaniem faktu stosowania przemocy wobec męŝczyzn. Kategorią ofiar przemocy, o której mówi się nieco rzadziej niŝ 3
o dzieciach i kobietach, są osoby niepełnosprawne i ludzie starzy. Są to osoby słabe fizycznie, psychicznie o obniŝonym poczuciu własnej wartości, często zaleŝne od sprawcy. ZaleŜność ta moŝe mieć wymiar psychiczny, fizyczny i ekonomiczny. Czasami ofiara staje się ofiarą z przyzwyczajenia, np. zaleŝność ekonomiczna ustała, kobieta stała się niezaleŝna finansowo, ale poddawanie się atakom przemocy jak gdyby stało się codziennością przyzwyczaiła się i mimo braku zaleŝności od sprawcy, nie znajduje w sobie siły i odwagi, by przeciwstawić się sytuacji, w której dochodzi do przemocy. Ofiara potrzebuje duŝo czasu, aby odbudować świadomość swojej wartości, jeśli przez lata była poniŝana i wykorzystywana. Wielu ofiarom udaje się przeciwstawić sprawcy, niemniej jednak większość potrzebuje pomocy innych; bez tego sama nigdy nie zdobędzie się na odwagę, Ŝeby przeciwstawić się stosowaniu wobec niej przemocy. Przemoc doznana w rodzinie rodzi niezmiernie szkodliwe konsekwencje, dające o sobie znać w postaci zaburzeń emocjonalnych w bliŝszej lub dalszej perspektywie czasowej. Najbardziej jednak niepokojące jest to, Ŝe przemoc rodzi przemoc, tworząc swoistą pętlę przemocy, spinając coraz to nowe generacje pokoleń. Na potrzeby Programu, przy definiowaniu przemocy domowej, zwraca się uwagę na najbardziej charakterystyczne jej wyznaczniki z punktu widzenia polityki społecznej. Najbardziej odpowiednią jest definicja zawarta w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która przemoc w rodzinie definiuje jako: jednorazowe albo powtarzające się, umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności naraŝające te osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a takŝe wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. II. PODSTAWA PRAWNA 1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. Nr 175, poz. 1362 z 2009 r. z pózn. zm.), 2. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), 3. Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.). 4
III. DIAGNOZA PRZEMOCY W RODZINIE Analiza przemocy w rodzinie na terenie Gminy Krynicy-Zdroju Z ewidencji danych Głównego Urzędu Statystycznego (stan na dzień 31.12.2010 roku) wynika, Ŝe w Gminie Krynica-Zdrój zamieszkuje 16.457 mieszkańców (miasto - 10.758 wieś 5.699) - (źródło: GUS Bank Danych Lokalnych). Ponadto grupę dominującą stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym tj. kobiety w wieku 15-60 lat oraz męŝczyźni pomiędzy 15-65 rokiem Ŝycia. Szczegółowe dane przedstawia poniŝsza tabela 1. Tabela 1 Struktura wiekowa mieszkańców Krynicy-Zdroju w 2010 roku Kategorie wiekowe mieszkańców 2010 rok ogółem miasto wieś Przedprodukcyjny 14 lat i mniej 2652 1404 1248 Produkcyjny Kobiety 15-59 lat 5259 3485 1774 Produkcyjny MęŜczyźni 15-64 lat 5704 3619 2085 Poprodukcyjny Kobiety 61 lat i więcej 2001 1596 405 Poprodukcyjny MęŜczyźni 66 lat i więcej 841 654 187 RAZEM 16457 10758 5699 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ewidencji ludności GUS Bank Danych Lokalnych 5
Ze statystyk Komisariatu Policji w Krynicy-Zdroju wynika, iŝ ilość zakładanych Niebieskich Kart w latach 2008-2009 utrzymuje się na takim samym poziomie. W tych latach procedurą Niebieskiej Karty zostało objętych pięćdziesiąt osób. Natomiast w 2010 roku odnotowano wzrost zakładanych Niebieskich Kart ich ilość wyniosła 68 osób. Dane o ilości zakładanych Niebieskich Kart przedstawia tabela 2. Tabela 2. Ilość zakładanych Niebieskich Kart Ilość zakładanych Niebieskich Kart Procedura Niebieskiej Karty Policja Procedura Niebieskiej Karty Pracownicy socjalni OPS Krynica-Zdrój Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Komendy Powiatowej Policji Krynicy-Zdroju, Ośrodka Pomocy Społecznej w Krynicy-Zdroju Z uwagi na występującą przemoc w 2008 roku Ośrodek Pomocy Społecznej udzielił wsparcia czterem rodzinom, w 2009 roku pomoc w tym zakresie uzyskało pięć osób, natomiast w 2010 roku procedurę Niebieskiej Karty zastosowano wobec 3 osób. Przemoc w rodzinie na terenie gminy Krynica-Zdrój przybiera róŝne formy. Na podstawie zebranych informacji od instytucji, które potencjalnie zetknęły się z przemocą wynika, iŝ przemoc jest najczęściej skierowana do współmałŝonka i dzieci. W niewielkich ilościach stosowana jest wobec osób starszych. Przybierała róŝne formy była to zarówno przemoc fizyczna oraz psychiczna. Głównymi sprawcami przemocy byli męŝczyźni, rzadko kobiety. Tabela 3 przestawia ofiary przemocy według danych instytucji, które zetknęły się z przemocą w latach 2008-2009. Rok 2008 2009 2010 50 50 68 4 5 3 6
Tabela 3. Ofiary przemocy w latach 2008-2009 Dane według instytucji 2008 2009 WSPÓŁMAŁśONEK DZIECKO OSOBY STARSZE WSPÓŁMAŁśONEK DZIECKO OSOBY STARSZE POLICJA 50 13 0 50 32 0 SĄD 5 2 0 1 0 0 SZKOŁA 9 4 1 8 11 1 15 1 0 11 2 0 OPS KRYNICA- ZDRÓJ PIELĘGNIARKI ŚRODOWISKOWE 1 0 0 1 0 0 SOŁTYSI 2 0 1 3 0 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Komendy Powiatowej Policji Krynicy-Zdroju, Ośrodka Pomocy Społecznej w Krynicy-Zdroju, Sądu Rejonowego w Muszynie, Szkół z gminy Krynicy-Zdroju, Pielęgniarek środowiskowych z Krynicy-Zdroju oraz sołtysów z gminy Krynica- Zdrój W celu wyeksponowania róŝnorodności uzyskanych wyników informacje zawarte w tabeli 3 dodatkowo z ilustrowano na rysunku 2. Wykres1. Ofiary przemocy według róŝnych instytucji i osób w 2008 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Komendy Powiatowej Policji Krynicy-Zdroju, Ośrodka Pomocy Społecznej w Krynicy-Zdroju, Sądu Rejonowego w Muszynie, Szkół z gminy Krynicy-Zdroju, Pielęgniarek środowiskowych z Krynicy-Zdroju oraz sołtysów z gminy Krynica- Zdrój 7
Wykres2. Ofiary przemocy według badanych instytucji i osób w 2009 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Komendy Powiatowej Policji Krynicy-Zdroju, Ośrodka Pomocy Społecznej w Krynicy-Zdroju, Sądu Rejonowego w Muszynie, Szkół z gminy Krynicy-Zdroju, Pielęgniarek środowiskowych z Krynicy-Zdroju oraz sołtysów z gminy Krynica- Zdrój Uzyskane wyniki wskazują, iŝ problem przemocy ma tendencję wzrostową i coraz częściej dotyczy dzieci. Oznacza to, Ŝe przemoc jest skierowana do osób bezbronnych i słabych. Stosowanie przemocy wobec dziecka odciska piętno na wszystkich jego sferach rozwojowych. Ma konsekwencje dla zdrowia fizycznego, rozwoju umysłowego, stanu psychicznego oraz umiejętności współŝycia z innymi ludźmi. Przemoc wobec dzieci i ich złe traktowanie jest powaŝnym problemem społecznym. Najczęściej sprawcami przemocy w rodzinie są męŝczyźni w wieku od 30-50 lat. Sprawcy stosują róŝne rodzaje przemocy, najczęściej jest to znęcanie fizyczne i psychicznie nad rodziną, niejednokrotnie zjawisku temu towarzyszą innego rodzaju przestępstwa takie jak pobicia czy groźby. Przemoc potęgowana jest szczególnie przez naduŝywanie alkoholu, problemy ze znalezieniem zatrudnienia, ubóstwem i nieumiejętności radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi. Ofiarami, które doświadczyły przemocy w rodzinie niezaleŝnie od tego, jaką przybierała ona formę są częściej kobiety niŝ męŝczyźni. Analizując wstępującą przemoc w rodzinie na terenie Miasta i Gminy Krynica- Zdrój moŝna stwierdzić, iŝ istnieje potrzeba skonstruowania planu pomocy rodzinom, 8
w których występuje ten problem. Istotnym rozwiązaniem jest powołanie zespołu interdyscyplinarnego oraz utworzenie punktu informacyjnego, gdzie ofiary przemocy mogłyby uzyskać fachową pomoc i wsparcie. IV. PROGRAM OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE 1. Adresaci programu Program przeznaczony jest dla mieszkańców Miasta i Gminy Krynica-Zdrój, a w szczególności dotyczy : a) ofiar przemocy w rodzinie, w tym: dzieci, współmałŝonków lub partnerów w związkach nieformalnych, osób starszych, osób niepełnosprawnych. b) sprawców przemocy w rodzinie, c) świadków przemocy w rodzinie. 2. Cele programu Cel główny: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz wsparcie i skuteczna pomoc w szczególności ofiarom przemocy w rodzinie Cele szczegółowe: W ramach Programu będą realizowane następujące strategie postępowania w celu ochrony ofiary oraz świadków przemocy domowej: wdroŝenie procedur współpracy i monitorowania środowisk w sprawach związanych ze zjawiskiem przemocy, wdroŝenie procedury postępowania w celu ochrony osób (w szczególności dzieci) będących ofiarami i świadkami przemocy domowej, 9
wdroŝenie procedury postępowania w stosunku do sprawców przemocy domowej, zapewnienie schronienia dla ofiar przemocy, spadek liczby przypadków przemocy, zmniejszenie występującej przemocy u rodzin, w których interwencje są podejmowane wielokrotnie, podnoszenie poziomu świadomości i wraŝliwości społecznej wobec przemocy w rodzinie, szkolenie słuŝb zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, oddziaływanie na osoby stosujące przemoc. V. OPIS REALIZACJI CELÓW PROGRAMU 1. Podnoszenie poziomu świadomości i wraŝliwości społecznej wobec przemocy w rodzinie oraz prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej zmierzającej do zapobiegania powstawaniu zjawiska przemocy w rodzinie, w tym : 1) przeprowadzanie kampanii społecznych potępiających zjawisko przemocy w rodzinie oraz propagujących pozytywne postawy w stosunkach międzyludzkich, 2) inicjowanie powstawania grup wsparcia dla rodzin zagroŝonych przemocą oraz rodzin, w których przemoc zdiagnozowano, 3) spotkania informacyjne z mieszkańcami miasta i gminy oraz podejmowanie działań o charakterze edukacyjnym przeznaczonych przede wszystkim dla rodziców, których celem będzie przygotowanie rodziców do wychowania dzieci bez przemocy, 4) systematyczna edukacja społeczności Gminy Krynica-Zdrój poprzez lokalne media, która ma przede wszystkim na celu odkłamanie mitów i stereotypów utrudniających pomaganie, a takŝe pokazywanie moŝliwości udzielenia pomocy i pozytywnych przykładów wyjścia z sytuacji przemocy. Drukowanie ulotek, zakup broszur, zamieszczanie w lokalnej prasie informacji, gdzie moŝna szukać pomocy, itp. 5) udział w specjalistycznych szkoleniach przeznaczonych dla: pracowników socjalnych, psychologów, pedagogów, kuratorów, pracowników słuŝby zdrowia, członków gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, dzielnicowych w zakresie świadczenia pomocy ofiarom przemocy domowej, ( jak udzielać wsparcia, w jaki sposób kierować 10
ofiarę przemocy do róŝnych instytucji, wzmacnianie konsekwentnych zachowań i postaw). 2. Powołanie zespołu i punktu w celu zmniejszenia rozmiarów przemocy Zespół składa się z grupy osób współpracujących ze sobą w sposób skoordynowany, zapewniający skuteczne reagowanie na doniesienie o przemocy. Członkowie zespołu skupiają specjalistów z róŝnych dziedzin. Jego działania koncentrują się na badaniu problemu krzywdzenia rodziny, na strategii postępowania z danym przypadkiem, na zagadnieniach dotyczących terapii ofiar, ich rodzin i sprawców. Przyjmuje się, Ŝe najlepszą odpowiedzią na wyzwanie, jakim jest interwencja w przemocy domowej oraz pomoc ofiarom przemocy jest praca zespołu interdyscyplinarnego. Stosowany w takim zespole sposób podejścia często wykracza poza wspólne badanie przypadku i koordynację działań poszczególnych instytucji, obejmując równieŝ zespołowe podejmowanie decyzji. Tego rodzaju działania wymagają pełnego uczestnictwa i współpracy członków zespołu, którzy wnoszą swoją wiedzę, umiejętności oraz zdolności. 1) W celu realizacji powyŝszego zadania powołuje się Zespół Interdyscyplinarny Ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie mogący składać się z przedstawicieli: a) Ośrodka Pomocy Społecznej w Krynicy-Zdroju, b) Gminnej Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, c) Komisariatu Policji w Krynicy-Zdroju, d) Oświaty, e) Ochrony Zdrowia, f) Organizacji Pozarządowych, g) Prokuratury Rejonowej w Muszynie, Prokuratorzy, h) Sądu Rejonowego w Muszynie, Kuratorzy Sądowi. 2) Priorytetową sprawą Zespołu jest reagowanie na sygnały przemocy i krzywdzenie dzieci. Zespół posiada kompetencje do podejmowania interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w ramach ochrony osób doznających przemocy. 3) Do zadań Zespołu naleŝy: a) kompleksowe zajmowanie się rodzinami, w których dochodzi do przemocy, b) podejmowanie interwencji w przypadku przemocy domowej w środowisku i uruchamianie procedur mających na celu jej powstrzymanie, 11
c) opracowanie adekwatnych strategii postępowania w przypadku rozpoznawania i zgłoszenia przemocy domowej, d) pomoc rodzinom dysfunkcyjnym w przezwycięŝeniu problemów poprzez odtworzenie lub wzmocnienie jej funkcji, e) pomoc w ustaleniu diagnozy rodziny oraz określenia długofalowego planu pracy socjalnej i przygotowania do zawarcia porozumienia z rodziną, f) pomoc ofiarom przemocy w formie mieszkań chronionych, g) monitorowanie sytuacji rodzin a w szczególności organizowanie współpracy słuŝb, h) zbieranie i przekazywanie informacji na temat skali zjawiska przemocy w rodzinie, i) podejmowanie wspólnych działań interwencyjnych i prewencyjnych z dzielnicowymi w sprawach gdzie, ujawniono zagroŝenie przemocą w rodzinie, j) integracja oraz koordynacja z instytucjami oraz organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, k) ścisła współpraca ze słuŝbami i instytucjami włączonymi do lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, tj. z Oświatą, Policją, Ochroną Zdrowia, Gminną Komisją ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Organizacjami Pozarządowymi, Poradniami UzaleŜnień, Sądeckim Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Sączu, Sądem, Prokuraturą. 4) Posiedzenia zespołu będą się odbywać raz na kwartał, a w razie potrzeby częściej. 5) Pracą Zespołu kieruje koordynator, do zadań którego naleŝy: a) planowanie posiedzeń Zespołu, b) gromadzenie dokumentacji z posiedzeń ( wnioski, protokoły, sprawozdania), c) przyjmowanie wniosków dotyczących przemocy domowej ( w tym takŝe Niebieskich Kart ), e) monitorowanie prowadzonych działań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 6) Utworzenie Punktu Informacji Wsparcia i Pomocy dla osób Dotkniętych Przemocą w Rodzinie - jego działalność: Punkt Informacji Wsparcia i Pomocy dla osób Dotkniętych Przemocą w Rodzinie funkcjonował będzie dwa razy w tygodniu przez dwie godziny dziennie, w tym 1 raz w godzinach popołudniowych i 1 raz w godzinach pracy Ośrodka Pomocy Społecznej w Krynicy-Zdroju. 12
Do zakresu działań Punktu Informacji Wsparcia i Pomocy dla osób Dotkniętych Przemocą w Rodzinie naleŝy: udzielanie poradnictwa psychologicznego, pedagogicznego i socjalnego, przyjmowanie wniosków dotyczących przemocy domowej i uruchamianie procedur mających na celu powstrzymanie przemocy, prowadzenie dokumentacji potwierdzających występowanie przemocy domowej (Niebieskie Karty), prowadzenie rozmów z ofiarami i sprawcami przemocy w rodzinie, motywowanie i kierowanie sprawców przemocy do wzięcia udziału w kompleksowym programie korekcyjnym dla sprawców przemocy domowej. 13