MORFOLOGIA ROŚLIN poradnik dla początkującego florysty Przy oznaczaniu roślin niezbędna jest znajomość specjalistycznych terminów, opisujących zewnętrzną budowę organów roślinnych. Niniejszy poradnik ilustruje najbardziej typowe określenia stosowane w kluczach do oznaczania roślin, sprawiające jednocześnie największe problemy i to nawet wytrawnym znawcom roślin W podpisach do rysunków zastosowałam tylko te terminy, które nie budzą wątpliwości (z pominięciem nazw niejednoznacznych i/lub rzadko używanych). Nie uwzględniłam nazewnictwa dotyczącego elementów kwiatów oraz nazw typów owoców (odpowiednie definicje i rysunki można znaleźć w rozdziale wstępnym każdego niemal klucza do oznaczania roślin i we wszystkich pozycjach Literatury uzupełniającej). Poradnik jest kompilacją rycin pochodzących z kilku źródeł z rysunkami mojego autorstwa (por. slajd końcowy). Halina Galera
Zarys blaszki liściowej (lub innego 2-wymiarowego symetrycznego elementu) proporcje długość : szerokość 12:1 6:1 3:1 2:1 3:2 6:5 1:1 5:6 2:3 1:2 1:3 1:6 1:12 n a j s z e r s z y n a ś r o d k u n a j s z e r s z y d o ł e m n a j s z e r s z y g ó r ą ELIPTYCZNE PODŁUGOWATE (boki równol, rogi mogą być zaokrąglone) ROMBOIDALNE (boki mogą być lekko zaokrąglone) JAJOWATE i LANCETOWATE ODWROTNIE DELTOIDALNE (boki mogą być lekko zaokrąglone) TRÓJKĄTNE (szczyt ostry, nasada może być zaokrąglona) ODWROTNIE JAJOWATE i LANCETOWATE DELTOIDALNE ( latawce, boki mogą być lekko zaokrąglone) KLINOWATE = ODWROTNIE TRÓJK. (nasada wąska, rogi na szczycie mogą być zaokrąglone) równowąski = linearny = taśmowaty ościsty lancetowaty odwr. lancetow. eliptyczny podługowaty romboidalny jajowaty odwr. deltoid. trójkątny odwr. jajowaty deltoidalny klinowaty =odwr. trójkątny okrągławy okrągły kwadrat. poprzecznie okrągławy poprzecznie eliptyczny odwrotnie linearny
Liście wcinane trójwrębny trójklapowy trójdzielny trójksieczny lirowato pierzastodzielny lirowato pierzastosieczny przerywano pierzasty Liście złożone trójlistkowy dłoniasto złoż. dłoniastowrębny dłoniastoklapowy dłoniastodzielny dłoniastosieczny nieparzysto pierzasto złożony parzysto pierzasto złożony: z kończykiem z wąsem pierzastowrębny pierzastoklapowy pierzastodzielny pierzastosieczny podwójnie pierzasto złożony
Wierzchołek blaszki li. Liść na przekroju zaokrąglony wykrojony ucięty słabo zaostrzony zaostrzony = wycięty = tępy = ostry Nasada blaszki liściowej płaski dęty dęty z kilem brzeg zwinięty obły rynienkow. podwinięty zaokrąglona sercowato wycięta uszkowata klinowata ucięta różne nazwy oszczepowata strzałkowata asymetryczna np. wąska Sposób osadzenia liścia na łodydze na ogonku siedzący obejmujący obrastający zbiegający 2 liście łodygę łodygę po łodydze zrośnięte nasadami Ulistnienie liczne liście z pochwą z gatką z przylistkami zrośnięte w rurkę liściową Brzeg blaszki liściowej skrętoległe naprzemianległe naprzeciwległe okółkowe rozeta = różyczka gładki orzęsiony falisty piłkow. podwójnie ząbkow. podwójnie kolczasty karbow. podwójnie = cały piłkowany ząbkowany karbowany
Układ łodygi w stosunku do podłoża Podstawowe kształty kwiatów wyprostowana = wzniesiona pionowo wzniesiona ukośnie podnosząca się pokładająca się pnąca = wspinająca się: wijąca się za pomocą korzeni za pomocą wąsów kółkowy lejkowaty dzwonkowaty flaszkowaty maczugowaty rurkowaty Specyficzne kwiaty grzbieciste Łodyga na przekroju poprzecznym obła spłaszczona = okrągła kanciasta motylkowy wargowy poczwarowaty storczykowaty języczkowaty (z ostrogą) (z ostrogą) Typy włosków wyprostowane przylegające haczykowate gruczołowe gruczoł. parzące żebrowana bruzdowana oskrzydlona dęta (pusta w środku, z kanałem powietrznym) brodawkowate mączyste dwuramienne wieloramienne kutnerowate, wełniste, = gwiazdkowate filcowate (na rysunku różnice nie do uchwycenia)
Kwiatostany groniaste kłos kotka grono baldachogrono podbaldach wiecha baldach prosty = baldaszek baldach złożony (z baldaszków) kolba główka koszyczek rozrośnięta oś kwiatostanu widoczna na przekroju
Kwiatostany wierzchotkowate wierzchotka dwuramienna wierzchotki jednoramienne: wierzchotka wieloramienna sierpik wachlarzyk skrętek kwiatostan śrubowaty
Źródła ilustracji rysunki własne (zarys blaszki liściowej, liście wcinane i liście złożone, liść na przekroju, typy włosków, kwiatostany groniaste i kwiatostany wierzchotkowate) Krüssmann G., 1976-1978. Handbuch der Laubgehölze. T. 1-3. P. Parey Verl., Berlin, Hamburg. Rutkowski L. 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. Futak J. (red.) 1966. Flora Slovenska. T. 1. Vydav. Slovenskej akademie vied, Bratislava. Literatura uzupełniająca Atlas roślin naczyniowych Polski 2001-2015. Dostępny w Internecie: www.atlas-roslin.pl Kupidłowska E., Sudnik-Wójcikowska B. 1997. Terminy i pojęcia botaniczne. WSiP, Warszawa. Polakowski B. 1994. Botanika. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. (rozdział Organy roślin nasiennych) Szweykowska A., Szweykowski J. 1992 (lub inne wydania). Botanika. Tom 1. Morfologia. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. (rozdziały: Ukształtowanie i budowa korzenia, Ukształtowanie i budowa pędu oraz Rozmnażanie płciowe i przemiana pokoleń u roślin telomowych Rośliny okrytozalążkowe).