Warszawa, 4 października 2014 r. Opinia prawna w przedmiocie nowelizacji ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym przewidującej wliczanie stypendium doktoranckiego przy ustalaniu wysokości dochodu uprawniającego studenta do ubiegania się o stypendium socjalne 1. Przedmiot opinii Przedmiotem opinii jest ustalenie czy stypendium doktoranckie wliczane jest do dochodu rodziny doktoranta w procedurze ubiegania się o przyznanie stypendium socjalnego, a także w razie pozytywnej odpowiedzi wskazanie czy istnieje prawna droga dla zakwestionowania takiej regulacji. 2. Stan faktyczny Do Zespołu Prawnego Rzecznika Praw Doktoranta wpłynęła prośba o ustalenie, czy w obecnym stanie prawnym przy ustalaniu wysokości dochodu rodziny doktoranta w procedurze ubiegania się o uzyskanie stypendium socjalnego wliczeniu podlega także uzyskane przez doktoranta w poprzednim roku kalendarzowym stypendium doktoranckie. Pytająca czuje się pokrzywdzona takim stanem rzeczy, zauważa, iż jest to rozwiązanie dotykające interesów znacznej części braci doktorantów. Pytająca zwraca się także z prośbą o udzielenie informacji w przedmiocie drogi prawnej dla zakwestionowania takiej regulacji (w szczególności zapytując o możliwość wystąpienia do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego o wydanie rozporządzenia o włączeniu stypendium doktoranckiego do katalogu dochodów uzyskanych i utraconych) oraz zwraca się z zapytaniem o konsultacje społeczne poprzedzające przyjęcie przez ustawodawcę przedmiotowego rozwiązania.
3. Stan prawny Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. Poz. 572 t.j. ze zm.; dalej jako p.s.w.): Art. 179 [Stypendium socjalne] 1. Stypendium socjalne ma prawo otrzymywać student znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej(...). 4. Przy ustalaniu wysokości dochodu uprawniającego studenta do ubiegania się o stypendium socjalne uwzględnia się dochody osiągane przez: 1) studenta; 2) małżonka studenta, a także będące na utrzymaniu studenta lub jego małżonka dzieci niepełnoletnie, dzieci pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek; 3) rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych studenta i będące na ich utrzymaniu dzieci niepełnoletnie, dzieci pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek. 5. Miesięczną wysokość dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniającego do ubiegania się o stypendium socjalne ustala się na zasadach określonych w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, z uwzględnieniem ust. 4, z zastrzeżeniem, że do dochodu nie wlicza się: 1) (uchylony) 2) świadczeń pomocy materialnej dla studentów i doktorantów, otrzymywanych na podstawie przepisów ustawy; 3) stypendiów przyznawanych uczniom, studentom i doktorantom w ramach: a) funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, b) niepodlegających zwrotowi środków pochodzących z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), c) umów międzynarodowych lub programów wykonawczych, sporządzanych do tych umów albo międzynarodowych programów stypendialnych; 4) świadczeń pomocy materialnej dla uczniów otrzymywanych na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; 5) świadczeń, o których mowa w art. 173a i art. 199a; 6) stypendiów o charakterze socjalnym przyznawanych przez inne podmioty, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 361, z późn. Zm.).
Dla uporządkowania przytaczam także fragment ustawy z dnia 28 listopada 2003 o świadczeniach rodzinnych (u.ś.r.) definiującej pojęcie dochodu, do którego odsyła p.s.w.: Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) dochodzie - oznacza to, po odliczeniu kwot alimentów świadczonych na rzecz innych osób: a) przychody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27, 30b, 30c i 30e ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.), pomniejszone o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenia społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne, b) deklarowany w oświadczeniu dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, pomniejszony o należny zryczałtowany podatek dochodowy i składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, c) inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych(...): stypendia doktoranckie i habilitacyjne przyznane na podstawie ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z późn. zm.), stypendia doktoranckie określone w art. 200 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, z późn. zm.), stypendia sportowe przyznane na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.) oraz inne stypendia o charakterze socjalnym przyznane uczniom lub studentom(...), pomoc materialną o charakterze socjalnym określoną w art. 90c ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) oraz pomoc materialną określoną w art. 173 ust. 1 pkt 1, 2 i 8, art. 173a, art. 199 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 i art. 199a ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym(...). 4. Analiza i wnioski Zgodnie z przytoczonym powyżej stanem prawnym wskazać należy, iż ustawodawca zdecydował się na zmianę obowiązujących dotychczas przepisów prawa, przyjmując ustawę z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1198), której część przepisów weszła w życie z dniem 1 października 2014 r. Wśród tych przepisów znalazł się także art. 1 pkt. 122 ustawy nowelizującej, który uchylił w art. 179 p.s.w. część końcową ustępu 5 przewidującą, że przy ustalaniu wysokości dochodu uczestnika studiów III stopnia w procedurze stypendialnej
(stypendium socjalne) nie były brane pod uwagę świadczenia, o których mowa w art. 200 ust. 1 p.s.w., a zatem stypendium doktoranckie. Tym samym po nowelizacji, od dnia 1 października 2014 r. stypendium doktoranckie wliczane będzie przy ustalaniu dochodu doktoranta. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej (pkt.3.4. uzasadnienia do ustawy nowelizującej opublikowanego na stronie internetowej: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=2085, str. 18; dostęp 2.10.2014r.) wskazano, iż zawarto w nim propozycję powrotu do wliczania stypendium doktoranckiego do dochodu, które ze względu na charakter i wysokość tego stypendium może być obecnie źródłem utrzymania doktoranta podobnym do wynagrodzenia za pracę, przewyższając netto minimalne wynagrodzenie za pracę. W istocie powstaje jednak obawa, iż takie rozwiązanie może okazać się dla wielu doktorantów krzywdzące. Niestety przy przygotowywaniu niniejszej opinii nie udało się dotrzeć do informacji czy przedmiotowa regulacja była przedmiotem konsultacji społecznych. Odnosząc się do pytania zadanego przez Pytającą czy istnieje możliwość zwrócenia się do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego o wydanie rozporządzenia o włączeniu stypendium doktoranckiego do katalogu dochodów uzyskanych i utraconych, zwrócić należy uwagę na katalog i hierarchię aktów prawnych obowiązujących w RP. Zgodnie z Konstytucją RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 1997, nr 78, poz. 483 ze zm.) rozporządzenia wydawane są przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jego wykonania (art. 92 ust.1 Konstytucji RP). W związku z faktem, iż takiego upoważnienia brak jest w ustawie, rozwiązanie wskazane przez Pytającą w polskim porządku prawnym nie jest możliwe. Dopuszczalnym jest natomiast skorzystanie z prawa przewidzianego w art. 79 Konstytucji RP, a zatem możliwości wystąpienia ze skargą konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego ( Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji ). Nie leży to jednak w
kompetencji Zespołu Prawnego Rzecznika Praw Doktoranta, któremu zasygnalizowano przyjęcie przez ustawodawcę krzywdzącej regulacji. Zespół Prawny Rzecznika Praw Doktoranta Krajowej Reprezentacji