Uchwała Nr 135/XXVII/2009

Uchwała Nr 135/XXVII/2009 Rady Gminy Grudusk z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie przyjęcia,, Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Grudusk w latach 2009-2032 Na podstawie art.18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym ( Dz. U. z 2001 Nr 142, poz.1591 z późniejszymi zmianami) i art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r Nr 25 poz.150 z późniejszymi zmianami), w związku z art. 14 ust. 6 i 7 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. z 2007 r Nr 39 poz.251 z późniejszymi zmianami) uchwala się co następuje: 1 Przyjmuje się,, Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Grudusk w latach 2009-2032 stanowiący załącznik nr 1 do niniejszej Uchwały. 2 Wykonanie Uchwały powierza się Wójtowi Gminy Grudusk. 3 Uchwała podlega ogłoszeniu na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy, w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego. 4 Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego. Przewodniczący Rady Marek Piotrowicz

Uzasadnienie Przyjęty przez Rade Ministrów,, Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski nałożył szereg obowiązków na organy administracji publicznej w tym również na gminy. Gospodarka odpadami niebezpiecznymi zawierającymi azbest i jego utylizacja, jest ważnym elementem całego systemu gospodarki odpadami, a także integralną częścią planów gmin, powiatów i województw. Dla realizacji tego celu został opracowany,, Program usuwania azbestu oraz wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Grudusk. Dokument ten w sposób przejrzysty ujmuje zagadnienia ściśle związane z realizacją nałożonych na gminy obowiązków. Wskazuje między innymi cele i zadania, ramy prawne w tym zakresie oraz ujmuje tezy wynikające z programu krajowego w odniesieniu do zagadnień gospodarowania azbestem na terenie naszej gminy. Wskazuje ponadto aktualny stan w zakresie wyrobów zawierających azbest, określa harmonogram realizacji programu i wskazuje na środki finansowe, niezbędne do jego realizacji z jednoczesną możliwością pozyskania środków zewnętrznych na jego utylizację. Biorąc powyższe pod uwagę oraz konieczność wdrożenia programu do realizacji zasadne jest podjęcie niniejszej Uchwały. 2

Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 135/XXVII/2009 Rady Gminy Grudusk z dnia 30 czerwca 2009 r PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY GRUDUSK NA LATA 2009-2013 (Z PERSPEKTYWĄ DO 2032 R.) 3

Czerwiec, 2009 r. SPIS TREŚCI 1. WSTĘP..4 2. CEL I ZADANIA PROGRAMU.4 3. CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST 5 4. SZKODLIWOŚĆ AZBESTU I POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST...7 5. CHARAKTERYSTYKA GMINY GRUDUSK. 10 6. INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIRAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY GRUDUSK...12 7. ZAŁOŻENIA REALIZACJI PROGRAMU...19 8. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU.. 21 9. KOSZTY USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Z TERENU GMINY GRUDUSK W OKRESIE 2009-2032..23 10. FINANSOWANIE USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH....25 11. WYTYCZNE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW BHP W ZAKRESIE BEZPIECZNEGO USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH...28 12. WYTYCZNE DLA JEDNOSTEK SAMORZĄDU GMINNEGO, WŁAŚCICIELI I WYKONAWCÓW PRAC POLEGAJĄCYCH NA ZABEZPIECZENIU I USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST..30 13. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU....31 14. WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW...33 Załącznik Nr 1 Ocena stanu możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest wzór Załącznik Nr 2 - Informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystywania wzór Załącznik Nr 3 - Informacja o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone wzór Załącznik Nr 4 Wniosek o dofinansowanie odebrania i unieszkodliwiania 4

odpadów zawierających azbest - wzór Załącznik Nr 5 Karta przekazania odpadów zawierających azbest Załącznik Nr 6 - Wykaz firm posiadających pozwolenie na zbieranie i transport azbestu na terenie powiatu ciechanowskiego Załącznik Nr 7 Stan prawny Załącznik Nr 8 Wzór oznakowania dla miejsc zawierających azbest lub wyroby zawierające azbest 5

1. WSTĘP Azbest stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. W związku z tym powstało wiele regulacji prawnych zakazujących stosowania i produkcji wyrobów zawierających ten minerał. Z tego względu w Polsce podejmuje się działania zmierzające do wyeliminowania ze środowiska tych szkodliwych wyrobów. W dniu 14 maja 2002 roku Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej przyjęła Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (KPUA). Program ten zakłada usuniecie wszystkich wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terytorium Polski do końca 2032 roku. Dokument ten nakłada na Wójta Gminy następujące zadania: 1. przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie gminy, 2. opracowanie Gminnego Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, 3. rozpowszechnienie informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest, 4. sukcesywną likwidację oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie w określonym czasie do spełnienia wymogów ochrony środowiska, 5. przygotowywanie rocznych sprawozdań finansowych z realizacji zadań,,programu. W związku z powyższym władze samorządowe Gminy Grudusk mając na względzie zdrowie mieszkańców oraz wymogi prawne podejmują działania w kierunku likwidacji wyrobów zawierających azbest występujących na terenie gminy. Przystępując do opracowania niniejszego dokumentu przyjęto założenie, iż będzie on obejmował okres od 2009-2013 z perspektywą do 2032, który zgodnie z KPUA, przewiduje usunięcie wyrobów zawierających azbest do końca 2032 roku. Program ten został opracowany zgodnie z wymaganym zakresem. W opracowaniu tym przedstawiono: - podstawę prawną opracowania, - charakterystykę Gminy, - ilości i jakość wyrobów zawierających azbest na terenie gminy, - harmonogram realizacji programu, - źródła finansowania. 2. CEL I ZADANIA PROGRAMU Celem niniejszego Programu jest: oczyszczenie terenu Gminy Grudusk z azbestu poprzez usunięcie wyrobów zawierających azbest, wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców gminy spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań, sukcesywna likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko, wdrożenie przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, pomoc finansowa mieszkańcom gminy w realizacji kosztownej wymiany płyt cementowo - azbestowych zgodnie z przepisami prawa. 6

Zadaniem Programu jest określenie warunków sukcesywnego wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Grudusk. W Programie zawarte zostały: oszacowane ilości wyrobów azbestowych oraz ich rozmieszczenie na terenie gminy, informacje o stanie wyrobów zawierających azbest, szacunkowe koszty usuwania płyt azbestowo - cementowych, rur azbestowo cementowych, 3. CHARAKTERYSTYKA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Azbest to naturalnie występujące w przyrodzie, krzemianowe minerały włókniste powstałe na drodze procesów metamorficznych. Pod względem mineralogicznym wyróżnia się dwie grupy minerałów azbestowych: serpentynity amfibole Azbest znalazł szerokie zastosowanie w budownictwie, w energetyce, transporcie i przemyśle chemicznym dzięki swoim licznym właściwościom fizyko-chemicznym t.j. niepalności - temperatura topnienia chryzotylu wynosi 1500-1550 C, amfiboli 930-1150 C, odporności na czynniki chemiczne (kwasy i zasady) - szczególnie w przypadku amfiboli, wysokiej wytrzymałości mechanicznej, niskiemu przewodnictwu cieplnemu i elektrycznemu, łatwości łączenia się z innymi materiałami (cement, tworzywa sztuczne), możliwości przędzenia włókien, dobrym właściwością sorpcyjnym. Wyroby zawierające azbest dzielimy na dwie klasy: Klasa I - wyroby,,miękkie" o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m 3 zawierające powyżej 20% (do 100%) azbestu. Wyroby te podatne są na uszkodzenia mechaniczne, przez co uwalniają duże ilości włókien azbestowych do otoczenia. Głównie stosowane były w wyrobach tekstylnych w celach ochronnych oraz jako koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe, m.in. w sprzęcie AGD, płytki podłogowe PCV oraz materiały i wykładziny cierne. Klasa II - wyroby,,twarde" o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m 3. Zawierają poniżej 20% azbestu. Włókna są ze sobą mocno związane, więc w przypadku mechanicznego uszkodzenia emisja azbestu do otoczenia jest niewielka. Zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi stwarza obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokości w trakcie prac remontowych. Najczęściej w Polsce stosowanymi wyrobami z tej klasy są płyty azbestowo-cementowe faliste i płyty azbestowo-cementowe typu karo" stosowane jako pokrycia dachowe oraz płyty płaskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W mniejszych ilościach produkowane i stosowane były rury azbestowo- cementowe służące do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz w budownictwie jako przewody kominowe i zsypowe. 7

Zastosowanie materiałów budowlanych zawierających azbest i kierunki wykorzystywania azbestu podano w tabelach poniżej: Rodzaj wyrobu zawierającego azbest Płyty azbestowo-cementowe faliste Pokrycia dachowe Zastosowanie Płyty azbestowo-cementowe płaskie Płyty azbestowo-cementowe płaskie typu karo" Ściany osłonowe, działowe, okładziny zewnętrzne, osłona ścian i przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych, chłodnie kominowe i wentylatorowe Pokrycia dachowe, okładziny zewnętrzne Płyty azbestowo-cementowe autoklawizowane płaskie acekol", kolorys" Płyty azbestowo - cementowe konstrukcyjne ogniochronne Rury azbestowo - cementowe (ciśnieniowe i bezciśnieniowe) Okładziny zewnętrzne, osłony kanałów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, ściany działowe Osłony ogniochronne i przeciwpożarowe w budynkach i obiektach przemysłowych, izolacja urządzeń grzewczych Przewody wodociągowe i kanalizacyjne, rynny spustowe zsypów na śmieci, przewody kominowe Otuliny azbestowo - cementowe Kształtki budowlane azbestowo - cementowe Masy azbestowe natryskowe Izolacja urządzeń ciepłowniczych Przewody wentylacyjne, podokienniki, osłony rurociągów ciepłowniczych, osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych Izolacja ogniochronna konstrukcji stalowych, przegród budowlanych, izolacja akustyczna obiektów użyteczności publicznej Rodzaje wyrobów Wyroby Udział % azbestu w wyrobie Zastosowanie Zalety wyrobu Wyroby azbestowo - cementowe Wyroby izolacyjne Płyty dekarskie, rury ciśnieniowe, płyty okładzinowe i elewacyjne Wata, włóknina, sznury tkanina termoizolacyjna, taśmy Wyroby Tektura, płyty azbestowouszczelniające kauczukowe, szczeliwa plecione 5-30 % 75-100% 75-100% Pokrycie dachowe, elewacje, wodociągi i kanalizacje Ogniotrwałość, odporność na korozję i gnicie, wytrzymałe mechanicznie, lekkie, trwałe, nie wymagają konserwacji Izolacje kotłów parowych, silników, rurociągów, wymienników ciepła, Odporne na wysoką zbiorników, ubrania i temperaturę, trwałe tkaniny termoizolacyjne Uszczelnienia narażone na wysoką temperaturę, wodę i parę, kwasy i zasady, oleje, gazy spalinowe Odporność na wysokie temperatury, wytrzymałość na ściskanie, dobra elastyczność, odporność chemiczna Wyroby cierne Okładziny cierne, klocki hamulcowe 30 % Elementy napędów Chroni elementy przed przegrzaniem 8

Wyroby hydroizolacyjne Inne Lepiki asfaltowe, kity uszczelniające, zaprawy gruntujące, papa dachowa, płytki podłogowe Materiał filtracyjny w przemyśle piwowarskim i w farmacji, wypełniacz lakierów i izolacji przewodów grzewczych, produkcja masek przeciwgazowych 20-40 % Materiały stosowane w budownictwie Stosowany w różnych przemysłach Źródło: www.ciop.pl Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. - w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206) odpady zawierające azbest klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne o kodach: 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy, 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu, 10 11 81* - odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła), 10 13 09* - odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo - azbestowych, 1501 11* -opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi, 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawierające azbest, 16 02 12* - zużyte urządzenia zawierające azbest, 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest 4. SZKODLIWOŚĆ AZBESTU I POSTĘPOWANIE Z WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST Azbest staje się zagrożeniem dla zdrowia, gdy dojdzie do korozji lub uszkodzenia wyrobów zawierających azbest (łamanie, kruszenie, cięcie, szlifowanie itp.). Wówczas uwalniane są do powietrza włókna azbestu, które mogą zostać przeniesione przez układ oddechowy do płuc. Chorobotwórcze działanie azbestu występuje w wyniku wdychania tych włókien (oznacza to, że dopóki nie są one uwolnione do powietrza nie stanowią zagrożenia dla zdrowia). Źródłami emisji azbestu do otoczenia są: niewłaściwie składowane odpady azbestowe, w tym tzw. dzikie wysypiska, użytkowanie wyrobów azbestowych, co w konsekwencji prowadzi do zanieczyszczenia powietrza pyłem azbestowym w wyniku: korozji i mechanicznych uszkodzeń płyt azbestowo-cementowych, niewłaściwe usuwanie pokryć dachowych i innych wyrobów zawierających azbest, urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne i izolacje zawierające azbest. (są to źródła występujące wewnątrz pomieszczeń). Na typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. Istotne znaczenie dla wielkości poziomu zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestu, jakie powstają np. podczas prac demontażowych, ma zasada obniżania emisji pylenia: przez zwilżanie wyrobu przed oraz w trakcie demontażu, 9

zaniechanie w miarę możności obróbki i destrukcji mechanicznej demontowanego wyrobu, nie posługiwanie się narzędziami napędzanymi elektrycznie (np. piły, wiertarki), wyzwalającymi znaczną emisję, narzędziami ręcznymi - najlepiej wolnoobrotowymi o specjalnie wyprofilowanych ostrzach, zaopatrzonych w odsysanie pyłu i przeznaczonych dla obróbki wyrobów azbestowych. Podczas prac wymagana jest staranność i dokładność wszelkich czynności, wykonywanie ich według wcześniej przygotowanego planu. Oddychanie powietrzem skażonym włóknami azbestowymi prowadzi do wielu chorób układu oddechowego, w tym nowotworów o wysokiej zjadliwości. Zachorować mogą osoby, które miały kontakt z azbestem ze względu na rodzaj wykonywanej pracy oraz osoby narażone na długotrwałe wdychanie włókien azbestowych o małym stężeniu, jak też osoby narażone na krótkotrwałe przebywanie w miejscu o dużym stężeniu włókien azbestowych. Nieznana jest minimalna ilość pyłu azbestowego, która wywołuje choroby. Wiadomo natomiast, że im więcej włókien azbestu wdychanych jest do układu oddechowego, tym większe jest ryzyko choroby. Choroby mogą wystąpić nawet po 30 latach od momentu kontaktu z pyłem azbestowym. Wszystkie rodzaje azbestu umieszczone są na liście czynników rakotwórczych stanowiącej załącznik 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11.09.1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Ekspozycja nieznaczna, przypadkowa wydaje się nieunikniona, tak z uwagi na rozpowszechnienie wyrobów azbestowych do niedawna będących w powszechnym użyciu, jak z powodu konsekwencji tego rozpowszechnienia - stałej obecności zmiennych na ogół niewielkich poziomów pyłów azbestu, występujących w powietrzu atmosferycznym w sposób naturalny. Zanieczyszczenia te w obszarach zindustrializowanych występują w nieco wyższych poziomach. Wyróżniamy trzy rodzaje narażenia na pyły azbestowe, a mianowicie ekspozycję: zawodową - związaną z pracą w kopalni oraz w zakładach produkujących i stosujących wyroby azbestowe; również praca w warsztatach samochodowych i praca przy usuwaniu wyrobów i materiałów zawierających azbest, parazawodową - dotyczy mieszkańców terenów sąsiadujących z kopalniami i zakładami przetwarzającymi azbest oraz rodzin pracowników tych zakładów, środowiskową - związana z występowaniem azbestu w powietrzu atmosferycznym, wodzie pitnej i artykułach spożywczych. Pomimo tego, że azbest był wykorzystywany od czasów starożytnych, to jego szkodliwy wpływ na organizm człowieka rozpoznano dopiero w XX wieku. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie o średnicy poniżej 3 urn przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube o średnicy powyżej 5 um, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzolitu o dużej średnicy mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, tzn. takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 um, mają grubość mniejszą od 3 um, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3:1. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie za sobą ryzyko zdrowotne. Krótkookresowe narażenie na działanie azbestu może prowadzić do zaburzeń oddechowych, bólów w klatce piersiowej oraz podrażnienia skóry i błon śluzowych. Z kolei chroniczna ekspozycja na włókna azbestowe może być przyczyną takich chorób układu oddechowego jak: pylica azbestowa (azbestoza) - rodzaj pylicy płuc spowodowanej wdychaniem włókien azbestowych, powodują uszkodzenia i zwłóknienia tkanki płucnej, 10

zmiany opłucnowe - występują już przy niewielkim narażeniu na włókna azbestowe, powodują ograniczenie funkcjonowania płuc, zwiększają ryzyko zachorowania na raka oskrzeli i międzybłoniaka opłucnej, rak płuc - najczęściej powodowanym przez azbest nowotworem dróg oddechowych jest rak oskrzeli. Usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy lub na własną rękę zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. Bezpieczne postępowanie z wyrobami zawierającymi azbest Wyroby zawierające azbest nie stanowią zagrożenia dopóki: nie podlegają działaniom mechanicznym - łamaniu, ścieraniu itp., ich stan techniczny ocenia się na dobry, przy użytkowaniu spełniane są wymagania techniczne opisane w przepisach prawnych. Bezpieczne usunięcie wyrobów zawierających azbest oznacza prawidłowe przeprowadzenie procesów: demontażu, transportu, deponowania na odpowiednim składowisku odpadów. Powyższe procesy stanowią największe zagrożenie możliwością uwolnienia szkodliwych włókien azbestowych. Demontaż wyrobów zawierających azbest jest ściśle regulowany przepisami prawnymi. Według obowiązującego prawa prace polegające na usuwaniu lub naprawie wyrobów zawierających azbest mogą być wykonywane wyłącznie przez wykonawców posiadających odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac oraz zatrudniających pracowników przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy usuwaniu i wymianie materiałów zawierających azbest. Wykonawcy prac powinni posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności, w wyniku której powstają odpady niebezpieczne. Prace przy naprawie wyrobów zawierających azbest w obiektach i urządzeniach budowlanych lub prace mające na celu jego usunięcie z obiektu lub urządzenia budowlanego powinny być poprzedzone zgłoszeniem tego faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego. Wykonawca prac, polegających na naprawie lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów i urządzeń budowlanych, zobowiązany jest do: izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie odpowiednich osłon, ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m przy stosowaniu osłon, umieszczenia tablic ostrzegawczych o treści: "Uwaga! Zagrożenie azbestem", "Osobom nieupoważnionym wstęp wzbroniony", zastosowania odpowiednich środków technicznych celem zmniejszenia emisji włókien azbestu. Prace związane z usuwaniem azbestu lub wyrobów zawierających azbest muszą być prowadzone w taki sposób, aby wyeliminować uwalnianie azbestu lub co najmniej zminimalizować pylenie do dopuszczalnych wartości stężeń w powietrzu regulowanych przepisami szczególnymi. Zapewnienie powyższego wymaga: zwilżania wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywania w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, demontażu całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania (łamanie, kruszenie, cięcie, szlifowanie itp.), tam gdzie jest to technicznie możliwe, odspajania materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. Demontaż wyrobów zawierających azbest nierozerwalnie związany jest z procesem powstawania odpadów. Obecnie jedyną metodą unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie na odpowiednich składowiskach odpadów niebezpiecznych. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest należy do obowiązków 11

właściciela nieruchomości. Jednak poważną przeszkodą jest brak środków finansowych, co uniemożliwia większości właścicielom nieruchomości podejmowanie działań związanych z usuwaniem azbestu, który występuje głównie w płytach eternitowych pokrywających dachy budynków. Jednym ze sposobów przyspieszenia przez mieszkańców gminy Grudusk procesu usuwania wyrobów zawierających azbest i jednocześnie zabezpieczenia środowiska przed zagrożeniem spowodowanym nieodpowiednim postępowaniem z odpadami zawierającymi azbest jest pomoc w sfinansowaniu ze źródeł zewnętrznych kosztów demontażu, transportu i unieszkodliwiania powstałych odpadów azbestowych. 5. CHARAKTERYSTYKA GMINY GRUDUSK Gmina Grudusk położona jest w północno wschodniej części województwa mazowieckiego, w północnej powiatu ciechanowskiego, w makroregionie Niziny Północnomazowieckiej. Zajmuje 96,7 km 2 powierzchni, co stanowi ok. 9% ogólnej powierzchni powiatu. Gmina Grudusk sąsiaduje z gminami Regimin (powiat ciechanowski), Czernice Borowe (powiat przasnyski), Dzierzgowo, Szydłowo i Stupsk (powiat mławski). 12

Mapa Gminy Grudusk Znaczną część, bo około 40% powierzchni gminy stanowi Obszar Chronionego Krajobrazu. Użytki rolne, stanowią 90 % całości obszaru gminy, zajmują 8752,44 ha, zaś grunty leśne znajdują się na powierzchni 413 ha (4,5%). Na dzień 31 grudnia 2008 roku obszar gminy zamieszkiwało 4 027 osób, co daje średnią gęstość zaludnienia na poziomie 42 osoby/km². Sieć osadniczą gminy tworzą 33 miejscowości, które obejmują 24 sołectwa i 23 obręby geodezyjne. Największą miejscowością jest Grudusk (siedziba władz administracyjnych gminy) zamieszkała przez 1354 osób. Następnie Rąbież Gruduski i Łysakowo liczą odpowiednio 268 i 199 mieszkańców. Pozostałe miejscowości są stosunkowo niewielkimi osadami. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców gminy jest rolnictwo. Funkcjonuje tutaj 759 indywidualnych gospodarstw rolnych, z których dominują gospodarstwa z przedziału 15-13

50 ha i 2-5 ha oraz 10-15 ha. Duży procent mieszkańców utrzymuje się z pracy w sektorze usług (oświata, administracja, handel, służba zdrowia) lub prowadzi własną działalność gospodarczą. Gmina dysponuje dobrze rozwiniętą siecią połączeń komunikacyjnych. Przez teren gminy przebiegają ważne ciągi komunikacyjne drogi wojewódzkie: Nr 544 Brodnica- Lidzbark-Mława-Przasnysz (dł. ok. 7,8 km) i Nr 616 Rębielin-Ciechanów (dł. ok. 14 km). Zwodociągowanie gminy osiągnęło poziom ponad 99% i jedynie nieliczne zabudowania, położone w rozproszonej zabudowie kolonijnej, nie posiadają dostępu do sieci wodociągowej. Gmina posiada własną oczyszczalnię ścieków komunalnych. Procent nieruchomości położonych na terenach skanalizowanych wynosi - 36% W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi gmina utworzyła własną jednostkę organizacyjną Zakład Komunalny w Grudusku, który zajmuje się odbiorem odpadów komunalnych od mieszkańców. Na 31 grudnia 2008 r. 60% użytkowników posesji posiada podpisane umowy na odbiór odpadów niesegregowanych. Na terenie gminy wdrożono także system selektywnej zbiórki odpadów typu szkło, tworzywa sztuczne, makulatura, baterie. 6. INWENTARYZACJA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE GMINY GRUDUSK W 2007-2008 roku pracownicy Urzędu Gminy Grudusk przeprowadzili inwentaryzację wyrobów zawierających azbest znajdujących się na terenie Gminy Grudusk. W efekcie przeprowadzonej inwentaryzacji stwierdzono, że wyroby zawierające azbest na terenie Gminy Grudusk to głównie pokrycia dachowe budynków mieszkalnych, inwentarskich, gospodarczych, garaży, wiat itp., w większości wykonane z falistych płyt azbestowo-cementowych. W znacznie mniejszym stopniu występują płyty azbestowocementowe płaskie typu,,karo. W trakcie inwentaryzacji oceniono również, stopień pilności usuwania wyrobów azbestowych. Tabela 1. Ilość i rozmieszczenie obiektów zawierających azbest u posiadaczy fizycznych na terenie Gminy Grudusk Lp. Miejscowość Ilość obiektów pokrytych eternitem falistym Ilość obiektów pokrytych eternitem płaskim Łączna ilość obiektów pokrytych eternitem Ilość eternitu w m 2 1. Borzuchowo-Daćbogi 17 0 17 4163 2. Grudusk 186 29 215 26995 3. Humięcino 76 21 97 17832 4. Humięcino-Andrychy 42 4 46 10503 5. Humięcino-Koski 28 1 29 6210 14

6. Kołaki Wielkie 75 5 80 16586 7. Leśniewo Dolne 37 7 44 5981 8. Leśniewo Górne 26 9 35 7405 9. Łysakowo 45 17 62 13406 10. Mierzanowo 51 12 63 12041 11. Nieborzyn 27 3 30 5343 12. Przywilcz 43 6 49 8910 13. Pszczółki 52 1 53 10852 14. Purzyce Rozwory 17 8 25 4451 15. Purzyce Trojany 58 5 63 9722 16. Rąbież Gruduski 53 2 55 8425 17. Sokołowo 26 5 31 4782 18. Sokólnik 17 3 20 3638 19. Stryjewo Wielkie 42 4 46 10670 20. Strzelnia 27 0 27 5862 21. Wiksin 51 4 55 8321 22. Wiśniewo 47 3 50 8758 23. Zakrzewo 37 4 41 8971 24. Żarnowo 55 11 66 10873 RAZEM 1135 164 1299 230700 Tabela 2. Ilość i rodzaj wyrobów zawierających azbest u posiadaczy fizycznych w poszczególnych miejscowościach (według stanu na 31.03.2009 r.) Lp. Miejscowość J.m. Zestawienie ilościowe płyt azbestowo-cementowych Płyty faliste Płyty płaskie Masa [Mg] 1. Borzuchowo-Daćbogi m 2 4163 0 45,8 2. Grudusk m 2 23777 3218 296,9 3. Humięcino m 2 14349 3483 196,15 4. Humięcino-Andrychy m 2 9944 559 115,53 5. Humięcino-Koski m 2 6023 187 68,31 6. Kołaki Wielkie m 2 15843 743 182,44 15

7. Leśniewo Dolne m 2 5315 666 65,8 8. Leśniewo Górne m 2 5927 1478 81,45 9. Łysakowo m 2 10220 3186 147,46 10. Mierzanowo m 2 10272 1769 132,45 11. Nieborzyn m 2 4569 774 58,77 12. Przywilcz m 2 7328 1582 98,01 13. Pszczółki m 2 10717 135 119,37 14. Purzyce Rozwory m 2 3231 1220 48,96 15. Purzyce Trojany m 2 9136 586 106,94 16. Rąbież Gruduski m 2 8154 271 92,7 17. Sokołowo m 2 3684 1098 52,60 18. Sokólnik m 2 3033 605 40,01 19. Stryjewo Wielkie m 2 10084 586 117,37 20. Strzelnia m 2 5862 0 64,48 21. Wiksin m 2 7821 500 91,53 22. Wiśniewo m 2 8398 360 96,33 23. Zakrzewo m 2 8151 820 98,68 24. Żarnowo m 2 9564 1309 119,60 RAZEM m 2 205565 25135 2537,7 16

Bilans masowy wyrobów zawierających azbest (u posiadaczy fizycznych) na terenie Gminy Grudusk, wg. miejscowości [m 2 ] [m2] Grudusk Humięcino Kołaki Wielkie Łysakowo Mierzanowo Żarnowo Pszczółki Stryjewo Wielkie Humięcino-Andrychy Purzyce Trojany Zakrzewo Przywilcz Wiśniewo Rąbież Gruduski Wiksin Leśniewo Górne Humięcino-Koski Leśniewo Dolne Strzelnia Nieborzyn Sokołowo Purzyce Rozwory Borzuchowo-Daćbogi Sokólnik J.m. 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 Miejscowości 17

Tabela 3. Stopnie pilności usuwania wyrobów zawierających azbest u posiadaczy fizycznych w poszczególnych miejscowościach na terenie Gminy Grudusk Lp. Miejscowość J.m. Stopień pilności I Stopień pilności II Stopień pilności III 1. Borzuchowo-Daćbogi m 2 160 929 3074 4163 2. Grudusk m 2 487 9455 17053 26995 3. Humięcino m 2 0 13234 4598 17832 4. Humięcino-Andrychy m 2 384 5721 4398 10503 5. Humięcino-Koski m 2 187 2661 3362 6210 6. Kołaki Wielkie m 2 130 9380 7076 16586 7. Leśniewo Dolne m 2 283 2808 2890 5981 8. Leśniewo Górne m 2 0 4370 3035 7405 9. Łysakowo m 2 0 6425 6981 13406 10. Mierzanowo m 2 796 4229 7016 12041 11. Nieborzyn m 2 0 1802 3541 5343 12. Przywilcz m 2 458 3217 5235 8910 13. Pszczółki m 2 0 5939 4913 10852 14. Purzyce Rozwory m 2 400 2447 1604 4451 15. Purzyce Trojany m 2 749 5890 3083 9722 16. Rąbież Gruduski m 2 241 3698 4486 8425 17. Sokołowo m 2 525 2005 2252 4782 18. Sokólnik m 2 180 1784 1674 3638 19. Stryjewo Wielkie m 2 260 3237 7173 10670 20. Strzelnia m 2 0 3477 2385 5862 21. Wiksin m 2 940 1743 5638 8321 22. Wiśniewo m 2 0 3226 5532 8758 23. Zakrzewo m 2 120 5417 3434 8971 24. Żarnowo m 2 0 4859 6014 10873 Ilość eternitu w m 2 RAZEM m 2 6300 107953 116447 230700 18

Tabela 4. Ocena pokryć dachowych u posiadaczy fizycznych Ocena pilności usunięcia pokryć dachowych zawierających azbest Stopień pilności I (wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie) Stopień pilności II (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku) Stopień pilności III (ponowna ocena w terminie do 5 lat) Powierzchnia m 2 % 6300 2,73 107953 46,80 116447 50,47 Ogólna ocena stopni pilności usuwania wyrobów zawierających azbest (płyty azbestowocementowe) u posiadaczy fizycznych w % 3% Stopień pilności I (wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie) Stopień pilności II (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku) Stopień pilności III (ponowna ocena w terminie do 5 lat) 47% 50% Należy zaznaczyć, że nie zastano właścicieli wszystkich nieruchomości, co utrudniło prace wykonawcom Programu. Sporządzenie inwentaryzacji polegało głównie na sporządzeniu spisu z natury dlatego dane mogą mieć charakter szacunkowy. 19

Oprócz zbierania informacji od prywatnych właścicieli nieruchomości, gmina dokonała oceny stanu nieruchomości, których sama jest właścicielem - tabela nr 5. Tabela 5. Obiekty administrowane przez Urząd Gminy Grudusk Lp. Miejsce występowania Ilość obiektów pokrytych eternitem falistym Ilość obiektów pokrytych eternitem płaskim Ilość w [m 2 ] Masa [Mg] Stopień pilności 1. Grudusk 1 0 100 1,1 III 2. Humięcino 2 0 803 8,83 III 3. Przywilcz 1 0 260 2,86 III 4. Wiksin 1 0 552 6,07 III 5. RAZEM 5 0 1715 18,86 Tabela 6. Ilość wyrobów azbestowo-cementowych występujących na terenie Gminy Grudusk wg. poszczególnych podmiotów Rodzaj obiektu Pokrycia dachowe (m 2 ) Masa [Mg] Osoby fizyczne 230700 2537,7 Jednostki gminne 1715 18,86 Inne jednostki 2348 25,83 RAZEM 234763 2582 * Średnia waga 1 m 2 płyt azbestowo-cementowych wynosi 11 kg. (Przyjęto wg. wytycznych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski ) Rury azbestowo-cementowe były dość powszechnie używane w latach sześćdziesiątych i na początku lat siedemdziesiątych do budowy rozdzielczych sieci wodociągowych. Szacunki dotyczące ilości wykorzystywanych rur azbestowo-cementowych na terenie Gminy Grudusk wynoszą ok. 2000 mb, co przy średniej wadze 1 mb = 40 kg daje łącznie ok. 80 Mg. Tabela 7. Bilans masowy (w Mg) wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Grudusk Rodzaj wyrobów zawierających Ilość (mb, m 2 ) z Udział (%) Masa [Mg] azbest inwentaryzacji Płyty azbestowo-cementowe łącznie 234763 97 2582 Rury azbestowo-cementowe 2000 3 80 Inne wyroby zawierające azbest - - - Źródło: Obliczenia wg. wskaźników KPUA na podstawie danych własnych 20

Tabela 8. Ilość odpadów azbestowych odebranych z terenu gminy Grudusk i kierowanych do unieszkodliwiania w 2007-2008 r. RODZAJ ODPADÓW ILO ŚĆ ODPADÓW zawierających azbest - WYTWORZONYCH odebranych DO SKŁADOWANIA - [Mg] [Mg] Płyty azbestowo-cementowe - - Rury azbestowo-cementowe - - Inne wyroby zawierające - - azbest RAZEM: - - Z uwagi na brak ewidencji usuwanych z terenu gminy wyrobów zawierających azbest nie można określić dokładnej ilości usuniętych wyrobów. Dopiero przyjęcie i realizacja Programu umożliwią kontrolę tego procesu. Na terenie gminy Grudusk nie przewiduje się wzrostu ilości wyrobów zawierających azbest z uwagi na obowiązujący całkowity zakaz ich stosowania. Ilość tych wyrobów będzie sukcesywnie malała w związki z ich stopniowym usuwaniem, które zakończone zostanie do końca roku 2032 (po całkowitym oczyszczeniu terenu gminy z w/w. wyrobów). Odpady zawierające azbest będą powstawać na terenie Gminy Grudusk w wyniku prowadzenia prac przy wymianie pokryć dachowych wykonanych z płyt azbestowocementowych. 7. ZAŁOŻENIA REALIZACJI PROGRAMU Realizacja Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Grudusk będzie procesem długofalowym (trwającym do końca roku 2032), ograniczonym możliwościami finansowymi zarówno samorządu jak i mieszkańców. Wykonanie Programu powierza się Władzom Gminy. Realizacja Programu będzie zgodna z przyjętym celem i przebiegać będzie w następujących obszarach: 1. Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest Podstawą dla opracowania Programu była przeprowadzona na terenie gminy inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest i utworzenie bazy danych o ich lokalizacji (wg. sołectw na terenie gminy). 2. Edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu, obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania W ramach edukacji mieszkańców na stronie internetowej gminy utworzona zostanie zakładka tematyczna", w której na bieżąco prezentowane będą: akty prawne dotyczące obowiązków postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz regulujących sposób bezpiecznego ich usuwania i unieszkodliwiania, informacje o zagrożeniu, jakie niesie za sobą azbest, informacje o działaniach Gminy podejmowanych w celu usunięcia wyrobów zawierających azbest, wzory wniosków na dofinansowanie odbioru i składowanie odpadów azbestowych, aktualny wykaz firm posiadających zezwolenie na demontaż wyrobów zawierających azbest i transport powstałych odpadów. 21

3. Mobilizowanie właścicieli budynków do usunięcia wyrobów zawierających azbest poprzez system pomocy edukacyjnej i finansowej Działanie realizowane będzie poprzez: system edukacji w zakresie szkodliwości i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych, informowanie o potencjalnych źródłach uzyskania dotacji, preferencyjnych kredytów i pożyczek na wymianę pokryć dachowych z azbestem, dofinansowanie kosztów usunięcia azbestu w tym: załadunku na terenie nieruchomości, transportu i składowania na składowisku odpadów niebezpiecznych, udzielanie informacji mieszkańcom na temat realizacji Programu. 4. Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości osób fizycznych, jednostek budżetowych i innych Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości osób fizycznych, obiektów gminnych i innych będzie następował na wniosek właściciela obiektu, jego zarządcy lub władającego. Złożone wnioski o dofinansowanie będą realizowane według kolejności wpływu do wysokości kwoty zabezpieczonej w budżecie na dany rok kalendarzowy. Odbiorem odpadów zawierających azbest zajmie się specjalistyczna firma transportowa. Termin odbioru odpadów z terenu nieruchomości uzgadnia przedstawiciel firmy transportowej z właścicielem nieruchomości. Wszystkie czynności związane z załadunkiem i transportem przeprowadzone zostaną zgodnie z obowiązującymi przepisami. Odbiór odpadów zawierających azbest od właściciela oraz ich przekazanie na składowisko potwierdzane będzie kartą przekazania odpadu (wzór w załącznikach do Programu), sporządzaną w trzech egzemplarzach: jeden dla odbierającego odpady, drugi dla właściciela odpadu, trzeci dla Gminy (w przypadku, gdy Przewoźnik rozliczać się będzie się za wykonaną usługę z Gminą). 5. Udzielanie pomocy finansowej osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym i innym właścicielom zasobów mieszkaniowych w usuwaniu odpadów zawierających azbest W przypadku pozyskania środków finansowych lub zabezpieczenia w budżecie własnych Gmina częściowo sfinansuje koszty demontażu, transportu i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest, tj.: rozbiórki pokrycia dachowego (płyt azbestowo - cementowych), załadunku na terenie nieruchomości odpadów zawierających azbest, transportu tych odpadów na odpowiednie składowisko. Wielkość dofinansowania oraz ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest w danym roku uzależniona będzie od ilości środków finansowych pochodzących z funduszy własnych i zewnętrznych. 6. Alokacja środków finansowych z budżetu gminy na realizację Programu Rada Gminy będzie uchwalała corocznie w budżecie gminy stosowne środki na realizację Programu. 7. Podjęcie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu Gmina podejmie starania w celu pozyskiwania funduszy ze źródeł zewnętrznych, tj.: Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, Fundacji EkoFundusz i innych. 8. Pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania na wymieniane w ramach Programu pokrycia dachowe Pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania w postaci dotacji, kredytów i pożyczek preferencyjnych osobom fizycznym na wymianę pokryć dachowych zawierających azbest. Wszyscy zainteresowani poszukiwaniem źródeł finansowania będą mogli skorzystać z pomocy i informacji udzielanych przez pracowników Urzędu Gminy. 22

9. Usunięcie wyrobów zawierających azbest z obiektów oświatowych i użyteczności publicznej Gmina Grudusk usunie wyroby azbestowe z obiektów będących jej własnością. 11. Eliminacja powstawania dzikich" wysypisk z odpadami zawierającymi azbest Działanie finansowane będzie ze środków przeznaczonych na realizację Programu w danym roku kalendarzowym. Działania informacyjno - edukacyjne skierowane do społeczeństwa gminy związane postępowaniem z odpadami azbestowymi, co powinno wyeliminować powstawanie dzikich wysypisk tych odpadów, Monitoring występowania dzikich" wysypisk - na bieżąco, Likwidacja dzikich" wysypisk w przypadku stwierdzenia ich występowania. 12. Oczyszczenie terenów gminy i innych terenów publicznych z wyrobów zawierających azbest Gmina Grudusk w miarę możliwości na bieżąco przeprowadzać będzie oczyszczanie terenów gminy z wyrobów i odpadów zawierających azbest. 13. Bieżący monitoring realizacji Programu i okresowe raportowanie jego realizacji Radzie Gminy Elementem zarządzania Programem jest jego systematyczne monitorowanie. W tym celu planuje się powołać Komisję ds. monitoringu realizacji Programu. W ramach działań monitoringowych określone zostaną zmiany ilości wyrobów zawierających azbest w gminie w kolejnych latach realizacji Programu, tj.: ilości usuniętych i unieszkodliwionych w danym roku odpadów zawierających azbest, ilości wyrobów azbestowych pozostałych jeszcze do usunięcia. Monitorowanie i raportowanie Programu zostanie zsynchronizowane z raportowaniem Gminnego Planu Gospodarki Odpadami. Komisja będzie przedkładała Radzie Gminy co 2 lata raport przedstawiający wyniki realizacji Programu. Wskaźniki monitorowania Programu zamieszczono w tabeli poniżej. 14. Okresowa weryfikacja i aktualizacja Programu Realizacja Programu jest procesem długofalowym, w związku z tym zakłada się jego aktualizację celem dostosowania do zmieniających się warunków prawnych, finansowych i możliwości realizacyjnych. 8. HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY GRUDUSK - NA LATA 2009-2032 Lp. Zadania Koszt, tys. zł 1. Zestawienie informacji na temat wyrobów zawierających azbest na terenie gminy 2 Opracowanie i uchwalenie Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu gminy" 3. Działania informacyjno edukacyjne nt. szkodliwości 10 - Termin realizacji, lata, jednostki realizujące 2009-2012 2013-2022 2023-2032 2009 r. Pracownicy Urzędu Gminy 2009 r. Urząd Gminy 2009 2015 r. 23

azbestu 3.1 Zorganizowanie spotkań z mieszkańcami gminy posiadającymi wyroby zawierające azbest, informacja na temat zarejestrowanych firm posiadających zezwolenie na demontaż i transport odpadów zawierających azbest 3.2 Działalność informacyjna i edukacyjna skierowana do właścicieli i użytkowników budynków zawierających azbest 3.3 Inne działania informacyjno - edukacyjne m.in.: informacja w lokalnej prasie, na stronie internetowej gminy, w BIP UG ogłoszenia w UG, na tablicach ogłoszeń, ulotki, informowanie mieszkańców w Urzędzie Gminy, zajęcia w szkołach) Sesje Rady Gminy, spotkania Wójta z sołtysami 4. Działania w zakresie monitoringu Gminnego Programu Usuwania Wyrobów zawierających azbest 4.1 Powołanie Komisji ds. Monitoringu realizacji Programu 4.2 Monitorowanie realizacji Programu, weryfikacja prac związanych z usuwaniem azbestu, zgłoszonych wniosków 5. Ogłaszanie przetargów na przewoźnika i wyłonienie wykonawcy zadania - Firmy specjalistycznej, posiadającej stosowne zezwolenia na wykonywanie usług w zakresie: demontażu, odbioru, transportu na składowisko odpadów azbestowych 6. 6.1 - - - 20 - - - Urząd Gminy 2009-2014 Urząd Gminy, mieszkańcy 2009 2012 r. Urząd Gminy 2009-2012r. Urząd Gminy 2009r. Pracownicy Urzędu Gminy 2009-2032r. Urząd Gminy 2009-2032r. Urząd Gminy 2009-2032r. Urząd Gminy Demontaż wyrobów 2009-2032r. zawierających azbest i odbiór Urząd Gminy, odpadów azbestowych (płyty Właściciele, zarządcy nieruchomości z azbestowo- cementowe) z zabudowanymi nieruchomości osób fizycznych i wyrobami azbestowymi obiektów gminnych oraz transport i unieszkodliwianie tych 2010-2012r. odpadów 2012r. 2013-2022r. Wyroby zawierające azbest: I stopień pilności - wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie Zakładane usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest 2010-2012 2023-2032r. 24

6.2 Wyroby zawierające azbest: II stopień pilności - ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku Zakładane usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest 6.3 Wyroby zawierające azbest: III stopień pilności - ponowna ocena w terminie do 5 lat Zakładane usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest 7. Oczyszczanie terenów gminnych 20 2010 2032 r. Urząd Gminy 8. Pozyskiwanie funduszy na realizację Programu (zadanie ciągłe) 9. Raporty okresowe z realizacji Programu - w ramach sprawozdań z realizacji Gminnego planu gospodarki odpadami, przedstawiane Radzie Gminy - 2009-2032r. Urząd Gminy - co 2 lata Urząd Gminy Harmonogram realizacji Programu zakłada, że w 2010-2012 r. nastąpi likwidacja wyrobów zawierających azbest (pokryć eternitowych) - zakwalifikowanych do I stopnia pilności wymagających bezzwłocznego usunięcia. W następnych latach 2013-2022 r. i 2023-2032 r. zlikwidowane zostaną kolejne pokrycia, których stopień pilności jest mniejszy (sukcesywnie, w zależności od stopnia zużycia). W przypadku braku konieczności usuwania wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych do I i II stopnia pilności przewiduje się w 2010-2012 realizację programu w zakresie likwidacji wyrobów zakwalifikowanych do III stopnia. Realizacja Programu przyczyni się do sukcesywnego eliminowania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy. Dane z przeprowadzonej inwentaryzacji stanowią podstawę opracowania Gminnego Programu Usuwania Wyrobów zawierających Azbest, a następnie pozyskiwania środków pomocowych na usuwanie tych wyrobów i oczyszczanie terenu gminy z azbestu. 9. KOSZTY USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Z TERENU GMINY GRUDUSK W OKRESIE 2009-2032 Prawdopodobny koszt usunięcia i unieszkodliwienia potencjalnych odpadów azbestowych z obszaru Gminy Grudusk określono według założeń przyjętych do obliczeń w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski" (KPUA) przyjętego przez RM 14.05.2002 r. i przy uwzględnieniu średnich cen rynkowych (na podstawie analizy cen pochodzących od firm działających w powiecie ciechanowskim). Ponadto do obliczeń przyjęto dane wg KPUA, m.in.: średnia masa 1 m 2 płyty azbestowo-cementowej wynosi 11 kg. W celu ustalenia kosztów usunięcia wyrobów zawierających azbest uzyskano informację od firm posiadających zezwolenia na świadczenie usług demontażu, odbioru i transport tego typu odpadów. Pod uwagę wzięta została cena demontażu wyrobów 25

zawierających azbest, pakowanie, transport i unieszkodliwianie na najbliższym składowisku. Płyty azbestowo - cementowe: średni koszt demontażu wynosi: 11 zł/m 2 średni koszt transportu wynosi: 4 zł/m 2 średni koszt unieszkodliwiania wynosi: 15 zł/m 2 Średni koszt łącznie (demontażu, odbioru, transportu i unieszkodliwiania) 1 m 2 płyty azbestowo-cementowej wyniesie: 30 zł (według uśrednionych danych z szeregu firm wykonawczych). Na terenie gminy Grudusk nie ma i nie planuje się (zgodnie z planami GPGO, PPGO, WPGO i KPUA) budowy składowiska, bądź kwatery składowania odpadów azbestowych. Koszt łączny usunięcia (demontażu i transportu) oraz unieszkodliwienia (składowania) odpadów azbestowych z terenu Gminy Grudusk szacuje się na: 7.042.890 zł w latach 2009-2032. Całkowity koszt usunięcia azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Grudusk oszacowany został na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji (w oparciu o wskaźniki przyjęte w KPUA). Usuwanie wyrobów zawierających azbest jest kosztownym przedsięwzięciem. Według danych z bieżącego roku demontaż, transport i unieszkodliwianie 1 Mg odpadów zawierających azbest to wydatek rzędu 1100-1300 zł. Usuwanie i wymiana wyrobów zawierających azbest jest zadaniem długotrwałym ze względu na dużą ilość wyrobów, a także wysokość potrzebnych środków finansowych. Zadanie usuwania wyrobów zawierających azbest, które stanowią potencjalne odpady azbestowe przewidziane jest zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terytorium Polski" do zrealizowania do końca roku 2032. Planuje się, iż na terenie gminy Grudusk wyroby zawierające azbest będą sukcesywnie usuwane w zależności od zużycia, wykonania ich konserwacji, zabezpieczenia oraz stopnia pilności wymiany w okresie 2009-2032 r. Z uwagi na wysoki koszt usuwania i unieszkodliwiania odpadów azbestowych istotne jest dofinansowanie przedsięwzięć związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych, podejmowanych przez osoby fizyczne, m.in. ze środków publicznych oraz środków pomocowych Unii Europejskiej. Dodatkowo udzielenie wsparcia finansowego ze środków WFOŚiGW w przypadku usuwania wyrobów azbestowych z obiektów użyteczności publicznej oraz rozszerzenie możliwości uzyskania pożyczek z częściowym umorzeniem dla prywatnych właścicieli. Zgodnie z obowiązującymi przepisami demontaż, odbiór i transport ww. wyrobów może być wykonywany wyłącznie przez specjalistyczne firmy posiadające w tym zakresie stosownezezwolenie. Odpady zawierające azbest mogą być unieszkodliwiane wyłącznie przez składowanie na odpowiednich składowiskach odpadów niebezpiecznych. Po wykonaniu prac demontażowych zdjęciu płyt azbestowo -cementowych Firma specjalistyczna powinna przekazać właścicielowi nieruchomości oświadczenie o usunięciu wyrobów zawierających azbest. Odpady zawierające azbest transportowane powinny być zgodnie z zasadą bliskości" wyrażoną w ustawie o odpadach - na najbliższe składowisko odpadów niebezpiecznych (azbestowych). W niniejszym Programie zakłada się możliwość dofinansowania przez Urząd Gminy Grudusk części kosztów usuwania wyrobów zawierających azbest demontażu, transportu i unieszkodliwiania (składowania) odpadów zawierających azbest dla mieszkańców gminy w przypadku pozyskania przez Gminę na ten cel środków ze źródeł zewnętrznych oraz zarezerwowania środków własnych. W przypadku pozyskania środków - Urząd Gminy może zastosować rozwiązania, które wariantowo przedstawiono w niniejszym Programie. WARIANT I. Urząd Gminy - w drodze przetargu wyłoni firmę specjalistyczną posiadającą odpowiednie zezwolenie, która wykona usługę w zakresie: demontaż, transport odpadów z 26

azbestem do miejsca składowania, a cenę za składowanie na składowisku odpadów azbestowych wkalkuluje w cenę usługi. Urząd Gminy pokryje całość lub część kosztów usługi. WARIANT II. Właściciel obiektu z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest wybierze firmę posiadającą odpowiednie zezwolenie, która po wykonaniu usługi demontażu, odbioru, transportu i przekazania do unieszkodliwiania odpadów azbestowych wystawi fakturę, po przedłożeniu której wraz z odpowiednim wnioskiem do Urzędu Gminy i skontrolowania faktu należytego usunięcia przedmiotowych wyrobów przez Komisję ds. monitoringu realizacji Programu (z Urzędu Gminy) - Urząd Gminy dokona zwrotu części lub całości poniesionych przez ww. właściciela kosztów - w zależności od ustaleń podjętych przez Gminę przed przystąpieniem do realizacji Programu (po uzyskaniu przez Gminę środków unijnych, z krajowych funduszy celowych, zarezerwowaniu środków własnych i ustaleniu wysokości łącznie ww. środków na dany rok) w zakresie wysokości jednostkowego dofinansowania. Decyzja odnośnie udzielenia dofinansowania przez Gminę Grudusk mieszkańcom, jego wysokości, sposobu udzielenia, wyboru rozwiązania (ww. warianty) lub inne rozwiązanie w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest będzie ostatecznie uzależniona od pozyskania ww. środków, możliwości w zakresie udzielenia środków własnych przez Urząd Gminy. Wskazane będzie przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami gminy zainteresowanymi usuwaniem wyrobów azbestowych. Ostateczne rozwiązanie w zakresie wielkości dofinansowania będzie uzależnione od wielkości środków pozyskanych przez Gminę, środków własnych Gminy możliwych do przeznaczenia na usuwanie azbestu oraz ilości zgłoszonych wniosków przez mieszkańców. Systematyczna realizacja zapisów w niniejszym Programie będzie możliwa po pozyskaniu ww. środków oraz określeniu w rocznym planie finansowym Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i w budżecie gminy odpowiednich środków na ten cel. 10. FINANSOWANIE USUWANIA WYROBÓW AZBESTOWYCH Pozyskiwanie środków finansowych. Usuwanie wyrobów zawierających azbest jest kosztowne i wymaga odpowiednich nakładów finansowych. Istnieje jednak możliwość uzyskania wsparcia ze strony krajowych lub zagranicznych funduszy na ochronę środowiska. Pieniądze te przeznaczone są na realizację dużych projektów, dlatego właściciele powinni łączyć się w większe grupy i aplikować o pieniądze wspólnie. Takie postępowanie wymaga ustanowienia przedstawiciela mogącego występować i działać w ich imieniu. Może nim być m.in. Gmina lub związek gmin. Inicjująca rola Gminy w tych działaniach jest bardzo ważna, bowiem wielu mieszkańców nie będzie stać na pokrycie kosztów usunięcia azbestu samodzielnie, a w konsekwencji będzie on nadal stanowił zagrożenie. W związku z zagrożeniem dla zdrowia i życia powodowanym przez azbest, powstało wiele regulacji prawnych zakazujących stosowania i produkcji wyrobów zawierających ten minerał, a także nakazujących usunięcie wyrobów zawierających azbest już istniejących. Źródła finansowania inwestycji ekologicznych związanych z gospodarką odpadami można podzielić na trzy grupy: publiczne - np. pochodzące z budżetu państwa, gminy lub instytucji publicznych, prywatne - np. z banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, Dominującymi formami finansowania inwestycji ekologicznych są: zobowiązania kapitałowe - kredyty, pożyczki, dotacje. 27