STRATEGIA ROZWIĄ ZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁ ECZNYCH W GMINIE OLSZTYNEK 2005 2015

STRATEGIA ROZWIĄ ZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁ ECZNYCH W GMINIE OLSZTYNEK 2005 2015 Olsztynek 2005

Spis treści Wprowadzenie...3 Część I Charakterystyka gminy Olsztynek...5 1. Położenie i powierzchnia...5 2. Ludność. Stan oraz sytuacja demograficzna i społeczno ekonomiczna...7 3. Zasoby mieszkaniowe...10 4. Rynek pracy. Bezrobocie...10 5. Służba zdrowia i oświata...17 6. Kultura i turystyka...23 7. Stan bezpieczeństwa i porządku...24 8. Pomoc Społeczna. Charakterystyka kluczowych problemów społecznych w gminie Olsztynek...29 Struktura organizacyjna MOPS w Olsztynku...29 Zakres zadań realizowanych przez MOPS w Olsztynku...30 Diagnoza problemów w zakresie pomocy społecznej oraz formy udzielanej pomocy...34 Grupy społeczne wymagające wsparcia...35 Część II Wizja i cel strategii...47 1. Wizja strategii gminy Olsztynek...47 2. Cel strategii gminy Olsztynek...49 3. Analiza SWOT gminy Olsztynek w kontekście pomocy społecznej...50 Część III Główne obszary strategii gminy Olsztynek...53 1. Długotrwałe bezrobocie...53 2. Kryzys funkcji rodziny...56 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych, starszych i przewlekle chorych...60 System pomocy osobom starszym i przewlekle chorym...60 System pomocy osobom niepełnosprawnym...62 4. Marginalizacja grup społecznych...67 5. Profilaktyka uzależnień i przeciwdziałania przemocy w rodzinie...71 6. Praca socjalna...75 Część IV Wdrażanie strategii...77 2

Wprowadzenie Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64 poz. 593) w art. 17 określa, że do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy między innymi opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Proces planowania strategii rozwiązywania problemów społecznych rozpoczęło Zarządzenie Nr 74/2004 Burmistrza Olsztynka z dnia 10 grudnia 2004 w sprawie powołania zespołu zadaniowego w celu opracowania Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Olsztynek Realizacja zadań postawionych przed pomocą społeczną, zarówno na poziomie społeczności lokalnej, jak i na poziomie rodziny i jednostki, a także konieczność wypracowania niekonwencjonalnych form pomocy, wymaga profesjonalnego i systemowego diagnozowania problemów społecznych w skali gminy. Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie gminy Olsztynek została sporządzona w oparciu o dane będące w dyspozycji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Olsztynku, uzyskane w toku bieżącej jego działalności, Urzędu Miasta w Olsztynku, dane uzyskane z Urzędu Statystycznego w Olsztynie, Powiatowego Urzędu Pracy w Olsztynie, instytucji i organizacji współpracujących z Ośrodkiem. Na podstawie rozeznanych problemów społecznych, zespół diagnozująco projektowy wyodrębnił 6 obszarów strategicznych: 1. Skutki długotrwałego bezrobocia. 2. Kryzys funkcji rodziny. 3. Sytuacja osób niepełnosprawnych, starszych i przewlekle chorych. 4. Marginalizacja grup społecznych. 5. Profilaktyka uzależnień i przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 6. Praca socjalna. W ramach każdego obszaru opracowano cel strategiczny, a także cele operacyjne oraz działania jakie będą podejmowane w celu realizacji określonych celów. 3

Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych jest zgodna z założeniami strategii pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego, a także jest spójna z założeniami polityki państwa w tym zakresie. Główny cel gminnej strategii: Pomoc Społeczna sprawnym i skutecznym elementem systemu wsparcia społecznego mieszkańców gminy Olsztynek sprzyja realizacji innych programów poprawy życia społeczności lokalnej. Liczne zmiany społeczne i gospodarcze jakie dokonały się w Polsce i nadal się dokonują powodują, iż należy szukać nowych rozwiązań, efektywniej monitorować zachodzące zmiany oraz procesy społeczne. Zakres zdiagnozowanych problemów społecznych i grup potrzebujących wsparcia, motywuje do szukania rozwiązań niekonwencjonalnych z widoczną szansą podniesienia działań pomocowych i aktywizacji działań samopomocowych. Warunkiem skuteczności polityki społecznej jest wykorzystanie w maksymalny sposób zasobów lokalnych, w szczególności instytucji i organizacji pozarządowych. Strategia gminna posiada atut społecznego wysiłku wszystkich zainteresowanych niesieniem pomocy osobom i rodzinom, które takiego wsparcia potrzebują. Jej wdrożenie wspierane będzie przez lokalne instytucje oraz organizacje pozarządowe. Osiągane efekty jednak będą w dużym stopniu uzależnione od powszechnej akceptacji strategii. Misją gminnej strategii jest: Polityka Społeczna Gminy Olsztynek podstawą bezpieczeństwa socjalnego i aktywności jej mieszkańców. Przyjęcie gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych nie zamyka procesu doskonalenia i weryfikacji polityki społecznej w sferze pomocy społecznej. Doświadczenia zdobywane w trakcie realizacji celów i zadań strategii pozwolą na aktualizację jej założeń. 4

I Charakterystyka gminy Olsztynek. 1. Położenie i powierzchnia. Gmina miejsko - wiejska Olsztynek położona jest na obszarze Pojezierza Olsztyńskiego, na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych z Gdańska (na trasie E 7), Olsztyn - Bezledy, (przejście graniczne) i Warszawy. Z tego względu jest ona jedną z najliczniej odwiedzanych gmin w województwie warmińsko-mazurskim. Olsztyneckie krajobrazy to pagórkowaty teren ukształtowany przez lodowiec, to zieleń lasów, błękit rzek i jezior oraz ich naturalna dzikość. 51 % powierzchni gminy zajmują lasy. Występują lasy klimatyczno-uzdrowiskowe w rejonie Wojewódzkiego Szpitala Rehabilitacyjnego w Ameryce k/olsztynka oraz rezerwaty i pomniki przyrody. Rozwojowi turystyki sprzyjają: dogodny dojazd, przydrożne zajazdy, liczne bary, restauracje, hotele, ośrodki wypoczynkowe, atrakcyjne tereny łowiecko-wędkarskie. W bezpośrednim kontakcie z przyrodą można tu uprawiać aktywne formy wypoczynku - wędrówki po lesie, jazda konna, turystyka rowerowa, kajakarstwo, żeglarstwo itp. Cenną osobliwością Olsztynka jest Muzeum Budownictwa Ludowego, tzw. Skansen. Zgromadzono tu blisko 50 obiektów tradycyjnej architektury regionalnej. Rocznie odwiedza je około 80 tysięcy turystów z kraju i zagranicy. Wydawana jest także lokalna gazetka Albo. Corocznie pod patronatem Urzędu Miasta organizowane są: Festyn Zielonoświątkowy, Festyn w Skansenie z okazji Dnia Dziecka, Festiwal Piosenki Dziecięcej Złota Nutka, Festiwal Folkloru oraz Dni Olsztynka. Gospodarczym fundamentem gminy Olsztynek jest rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze, a ze względu na oczywiste walory rekreacyjne i przyrodnicze także turystyka. Na terenie gminy zlokalizowanych jest 15 ośrodków wypoczynkowych w tym 4 całoroczne, 4 pola namiotowe i 10 gospodarstw zajmujących się turystyką wiejską. Amatorom turystyki aktywnej proponuje się atrakcyjne szlaki turystyczne: rowerowe (ok. 150 km), kajakowe (rzeka Marózka i Łyna) i piesze. Obsługę finansową zapewniają: PKO BP, Kredyt Bank PBI S.A. i Bank Spółdzielczy. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą liczyć na pomoc w Inkubatorze Wspierania Przedsiębiorczości. Ważniejsi pracodawcy to: Nadleśnictwa - Olsztynek i Jagiełek, Tymbark SA Oddział Olsztynek, Wytwórnia Octu i Musztardy OCTIM, Provimi Rolimpex, Gospodarstwo Rolne Waplewo, Matrex w Mierkach, SHP Olsztynek. 5

Olsztynek jako jedna z pierwszych gmin w województwie wyemitowała obligacje komunalne. Wypuszczane w transzach, pomogły sfinansować różne inwestycje. 2 Powierzchnia miasta i gminy Olsztynek wynosi 372 km. Wykres 1 Gmina zajmuje powierzchnię 372,01 km 2. Jest jedno miasto o powierzchni 7,665 km 2 i 66 miejscowości skupionych w 30 sołectwach: Ameryka, Cichogrąd, Czarci Jar, Czerwona Woda, Dąb, Dębowa Góra, Drwęck, Elgnówko, Gaj, Gąsiorowo Olsztyneckie, Gębiny, Gibała, Jadamowo, Jagiełek, Jemiołowo, Juńcza, Kąpity, Kołatek, Królikowo, Kunki, Kurki-Ząbie, Lichtajny, Lipowo Kurkowskie, Lutek, Łęciny, Łutynowo, Makruty, Malinowo, Mańki, Marąży, Maróz, Marózek, Mierki, Mycyny, Nadrowo, Nowa Wieś Ostródzka, Orzechowo, Pawłowo, Platyny, Ruda Waplewska, Samogowo, Selwa, Sitno, Smolanek, Spogany, Stare Gaje, Sudwa, Swaderki, Świerkocin, Świętajny, Świętojańska Karczma, Tolejny, Tolkmity, Tomaszyn, Waplewo, Warglewo, Warlity Małe, Waszeta, Wigwałd, Wilkowo, Witramowo, Witułty, Zawady, Zezuty. 6

2. Ludność. Stan oraz sytuacja demograficzna i społeczno-ekonomiczna. Olsztynek z pośród gmin miejsko wiejskich w powiecie olsztyńskim jest największą gminą pod względem powierzchni. Natomiast pod względem liczby ludności jest stosunkowo słabo zaludniona. Liczba mieszkańców w latach 2000 2003 nieznacznie wzrastała, natomiast w 2004 roku liczba ta niewiele, ale jednak uległa zmniejszeniu. Stan ludności gminy Olsztynek w latach 2000-2004 obrazuje tabela 1. Tabela 1 Liczba mieszkańców gminy w latach 2000-2004 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba mieszkańców Źródło: Urząd Miasta Olsztynek 13 764 13 815 13 831 13 891 13 822 Dane statystyczne wskazują, iż znaczna część mieszkańców gminy jest w wieku produkcyjnym, przy czym, na uwagę zasługuje fakt, iż więcej jest ludności w wieku przedprodukcyjnym, aniżeli w wieku poprodukcyjnym. Całość struktury wieku mieszkańców gminy przedstawia tabela 2. Tabela 2 Struktura wieku mieszkańców gminy Olsztynek Grupy wiekowe wiek przedprodukcyjny Gmina Miasto kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni 1685 1783 862 924 wiek produkcyjny 4127 4356 2445 2455 wiek poprodukcyjny 1184 593 667 312 Źródło: GUS Olsztyn W gminie Olsztynek można zaobserwować zjawisko, które wskazuje, iż wg ekonomicznej kategorii wieku, w wieku mobilnym występuje na podobnym poziomie zarówno liczba kobiet jak i liczba mężczyzn. Szczegółowe dane dotyczące ludności w kategorii ekonomicznej grupy wieku obrazuje tabela 3. 7

Tabela 3 Ludność wg ekonomicznej grupy wieku i płci w gminie Olsztynek Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem 13578 6674 6904 W wieku: przedprodukcyjnym (mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat) produkcyjnym (mężczyźni w wieku 18-64 lata kobiety w wieku 18-59) mobilnym (mężczyźni i kobiety w wieku 18-44 lata) niemobilnym (mężczyźni w wieku 45-64 lata kobiety w wieku 45-59 lat) poprodukcyjnym (mężczyźni w wieku 65 lat i więcej kobiety w wieku 60 lat i więcej) Źródło: GUS NSP 2002 3694 1882 1812 8160 4226 3934 5559 2797 2762 2601 1429 1172 1724 566 1158 Przeprowadzony Narodowy Spis Powszechny w 2002 roku dostarczył szczegółowych danych dotyczący ludności gminy Olsztynek. Na terenie gminy zamieszkuje ok. 2 tys. osób niepełnosprawnych. Sytuacja tych osób jest zróżnicowana, uzależniona jest miejsca zamieszkania, które warunkuje dostęp do bazy leczniczej czy rehabilitacyjnej. Nie mniej jednak na uwagę zasługuje fakt, iż większa jest liczba osób niepełnosprawnych zamieszkałych w mieście, aniżeli na terenach wiejskich. Szczegółowe informacje dotyczące osób niepełnosprawnych obrazuje tabela 4. 8

Tabela 4 Osoby niepełnosprawne wg kategorii niepełnosprawności, płci, ekonomicznych grup wieku, poziomu wykształcenia oraz aktywności ekonomicznej w gminie Olsztynek WYSZCZEGÓLNIENIE Osoby niepełnosprawne ogółem prawnie tylko biologicznie razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety OGÓŁEM Ogółem 2007 999 1008 1774 909 865 233 90 143 Według ekonomicznych grup wieku przedprodukcyjny produkcyjny mobilny niemobilny poprodukcyjny wiek nieustalony Według poziomu wykształcenia (w wieku 13 lat i więcej) wyższe średnie w tym: zawodowe ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego nieustalony Według aktywności ekonomicznej aktywni zawodowo pracujący bezrobotni bierni zawodowo nieustalony status na rynku pracy 133 1157 365 792 717-50 293 158 112 351 979 251 # 260 200 60 1738 9 69 692 211 481 238-26 135 89 41 226 469 101 # 161 124 37 833 5 64 465 154 311 479-24 158 69 71 125 510 150 # 99 76 23 905 4 106 1093 331 762 575-44 270 148 102 316 868 207 # 223 177 46 1543 8 58 656 189 467 195-22 126 84 38 202 432 90 # 139 112 27 766 4 48 437 142 295 380-22 144 64 64 114 436 117 # 84 65 19 III 4 27 64 34 30 142-6 23 10 10 35 111 44-37 23 14 195 # 11 36 22 14 43-4 9 5 3 24 37 11-22 12 10 67 # 16 28 12 16 99 - # 14 5 7 11 74 33-15 11 4 128 - Źródło: GUS NSP 2002

3. Zasoby mieszkaniowe. Zasoby mieszkaniowe gminy wynoszą 3811 mieszkań, z czego 324 mieszkania stanowią własność gminy. Na terenie gminy aktualnie znajdują się 2 budynki socjalne, w których mieści się 8 mieszkań. W trakcie budowy jest jeszcze jeden budynek, w którym będzie oddanych 10 mieszkań socjalnych. Szacunkowe dane dotyczące zapotrzebowania na lokale mieszkalne wynoszą ok. 190 wniosków. Nie mniej jednak rzeczywiste potrzeby, wynikające z warunków socjalnobytowych wskazują, iż 50% wniosków dotyczy zapotrzebowania na mieszkania socjalne. 4. Rynek pracy. Bezrobocie. Zmiany polityczne i gospodarcze jakie dokonały się w Polsce w latach 1989-1990 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej. To spowodowało m. in. ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Trwające przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Jednym ze zjawisk o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Zjawisko to polega na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Innymi słowy jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę. Na rynku pracy spotyka się ludzi aktywnych i biernych zawodowo. Aktywni to ci, którzy pracują lub pozostają bezrobotni, zaś bierni to wszyscy ci, którzy uczą się, są na emeryturze lub nie chcą pracować. Wskaźnik stopy bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim był najwyższy w kraju i na koniec marca 2005 roku wynosił 29,5%. Wskaźnik stopy bezrobocia w regionie był półtorakrotnie wyższy niż średni w kraju wynoszący w/w miesiącu 19,3%. Poziom bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim od trzech lat sukcesywnie spada. Na koniec marca 2005 r. bezrobocie w regionie ukształtowało się na poziomie 165 537 osób, natomiast pierwszy kwartał 2004 r. zakończył się liczbą bezrobotnych na poziomie 173 408, to jest o 7 871 (4,5%) większą niż w 2005 r. Zauważalną tendencją regionalnego bezrobocia jest zjawisko sezonowości, gdzie miesiące wiosenne są okresami spadku liczby bezrobotnych.

Wyższy poziom bezrobocia przypada na miesiące kończące i rozpoczynające rok kalendarzowy W styczniu 2004 r. w mieście i gminie Olsztynek bezrobotnych było 1777 osób, z czego 52% to kobiety. Tylko 19,7% spośród bezrobotnych posiadało prawo do zasiłku. Spadek liczby osób bezrobotnych nastąpił w miesiącu maju i trwał aż do sierpnia. Wówczas bezrobotnych było 1398, w tym 744 kobiety, które stanowiły 53% populacji bezrobotnych. Zjawisko to ma związek z podejmowaniem przez bezrobotnych prac sezonowych charakterystycznych dla okresu wiosenno letniego. Już we wrześniu liczba bezrobotnych zaczęła wzrastać, sięgając w grudniu 2004 roku rzędu 1590 osób. Na koniec roku bezrobotne kobiety stanowiły 53% ogółu bezrobotnych. Wykres 2 Osoby bezrobotne wg płci w gminie Olsztynek bezrobotne kobiety 53% bezrobotni mężczyźni 47% Szczegółowe informacje dotyczące osób bezrobotnych z gminy Olsztynek zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olsztynie przedstawia tabela 5, 6. 11

Tabela 5 Osoby bezrobotne zarejestrowane wg wieku, wykształcenia, czasu pozostawania bez pracy 2001 2002 2003 2004 I kw. 2005 Wyszczególnienie Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem Kobiety Ogółem 1640 880 1701 886 1755 898 1590 848 1682 870 Z prawem do zasiłku 353 135 361 143 340 133 326 123 355 141 15-17 - - - - - - - - - - 18-24 454 254 452 224 478 235 369 197 384 187 25-34 442 248 448 252 460 250 418 236 445 249 Wiek w latach 35-44 433 239 436 236 434 233 376 216 406 226 45-54 281 139 325 168 341 173 377 187 388 192 55-59 22-33 6 33 7 42 12 48 16 60 i więcej 8-7 - 9-8 - 11 - wyższe 24 18 25 15 23 15 40 29 38 28 Wykształcenie policealne i średnie Zawodowe średnie ogólnokształcace 192 140 205 138 202 139 193 141 215 147 74 61 79 53 85 55 108 78 119 78 zasadnicze 552 266 585 290 610 289 489 238 521 243 gimnazjalne i poniżej 798 395 807 390 835 400 760 362 789 374 do 1 m-ca 125 59 133 38 157 54 107 34 70 24 Czas pozostawania bez pracy w miesiącach 1-3 271 113 272 132 264 118 332 163 245 101 3-6 210 113 234 112 206 107 167 91 353 160 6-12 240 102 255 119 220 97 217 89 241 112 12-24 317 178 303 149 320 167 249 120 243 121 Powyżej 24 477 315 504 336 539 357 518 351 530 352 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy, 2005r. 12

Tabela 6 Osoby zarejestrowane jako bezrobotne w Powiatowym Urzędzie Pracy w Olsztynie w latach 2000 2004 Rok Ogólna liczba osób zarejestrowanych W tym kobiet Z prawem do zasiłku W tym kobiet 2000 1486 843 208 95 2001 1640 876 353 135 2002 1701 886 361 143 2003 1706 900 328 147 2004 1590 848 326 123 I półrocze 2005 1332 709 245 106 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Olsztynie, 2005r. Na terenie gminy najwięcej osób bezrobotnych jest z miejscowościach Waplewo (81), Elgnówko (57) oraz Platyny (67), przy czym największa liczba bezrobotnych jest w samym mieście Olsztynku (774) w 2004 roku. Analizę tego zjawiska przestawia wykresy 3 i 4 oraz tabela 7. Wykres 3 Udział osób bezrobotnych zamieszkałych na wsi w gminie Olsztynek w 2004 roku osoby bezrobotne zamieszkałe na wsi 51,3% pozostałe osoby bezrobotne 48,7% 13

Wykres 4 Stan bezrobotnych w poszczególnych miejscowościach w gminie Olsztynek 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2002 2004 Miasto Olsztynek Waplewo Elgnówko Platyny 14

Tabela 7 Stan osób bezrobotnych w poszczególnych miejscowościach w 2004 roku Liczba bezrobotnych Miejscowość Z prawem Ogółem Kobiety do zasiłku Ameryka 25 13 4 Czarci Jar - - - Czerwona Woda 2 - - Dąb 12 6 1 Dębowa Góra 1 1 - Drwęck 31 14 3 Elgnówko 57 24 2 Gaj 12 7 3 Gąsiorowo Olsztyńskie 14 8 1 Gębiny 1 - - Jadamowo 10 4 1 Jemiołowo 39 19 2 Juńcza 2 2 - Królikowo 23 11 5 Kunki 31 14 4 Kurki 7 2 - Lichtajny 28 14 4 Lipowo Kurkowskie 15 8 2 Lutek 6 3 - Łęciny 5 4 - Łutynowo 15 10 8 Łutynówko 36 19 9 Makutry 3 - - Malinowo 4-3 Mańki 16 9 2 Maróz 4 - - Mierki 32 18 8 Mycyny 5 4 1 Nadrowo 34 19 7 Nowa Wieś Ostr. 7 4 1 Orzechowo 3 2 1 Pawłowo 27 17 7 Platyny 67 41 24 Samogowo 4 2 - Olsztynek 774 431 175 Selwa 3 2 - Sitno 29 20 1 Sudwa 7 3 3 Swaderki 14 5 2 Świerkocin 6 3 2 Tolejny 8 4 - Waplewo 81 33 26 Warglewo 2 1 - Warlity Małe 2 - - Waszeta - - - Wigwałd 14 8 - Wilkowo 37 21 8 Witramowo 11 7 1 Witułty 2 - - Zawady 7 4 2 Ząbie 5 1 - Zezuty 10 6 3 Ogółem 1590 848 326 15

Zgłoszone oferty pracy przez pracodawców dla mieszkańców miasta i gminy Olsztynek oraz podjęcia pracy przez bezrobotnych przedstawia tabela 8. Tabela 8 Pośrednictwo Pracy Rok 2001 2002 2003 2004 I kw. 2005 Oferty pracy będące w dyspozycji urzędu pracy 82 93 126 147 27 Podjęcie pracy 562 700 708 777 130 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy, 2005r. W latach 2001 I kw. 2005 osoby bezrobotne z terenu gminy Olsztynek brały czynny udział w ramach programu rynku pracy, dane przedstawia tabela 9. Tabela 9 Działania na rzecz łagodzenia skutków bezrobocia Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 I kw. 2005 Prace interwencyjne 3 7 37 36 6 Roboty publiczne 9 19 42 28 - Pożyczki na rozpoczęcie działalności 1 1-3 - gospodarczej/dotacje Umowy absolwenckie 6 14 18 19 - Umowy stażowe 2 19 39 34 23 Szkolenia 23 33 54 41 7 Ogółem 44 93 190 161 36 Źródło: Powiatowy Urząd Pracy, 2005r. 16

Stopa bezrobocia w gminie Olsztynek w 2004 roku wynosiła 17,95%, przy czym stopa bezrobocia dla województwa wynosiła 29, 20%, szczegółowe dane przedstawia tabela 10. Tabela 11 Stopa bezrobocia w gminie Olsztynek Rok Liczba mieszkańców w gminie Olsztynek Liczba mieszkańców czynna zawodowo Ogółem kobiety mężczyźni ogółem Liczba osób Bezrobotnych zarejestrowanych w UPPO Stopa bezrobocia w gminie Olsztynek % Stopa bezrobocia w wojew. 2000 13 989 3842 4159 8001 1486 18,57 25,80 2001 13 764 3931 4246 8187 1639 20,02 28,70 2002 13 831 4129 4242 8371 1701 20,32 28,50 2003 13 891 4127 4356 8483 1706 30,60 2004 13 822 4278 4582 8860 1590 17,95 29,20 Źródło: Urząd Miasta Olsztynek 2005r. 5. Służba zdrowia i oświata. Na terenie gminy Olsztynek opiekę zdrowotna zapewnia Gminne Centrum Zdrowia Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w Olsztynku. Ogólna liczba pacjentów objętych opieką w roku 2005 wynosi 13 391 osób, z czego 5 826 stanowią pacjenci zamieszkujący wsie. Szczegółowe dane dotyczące liczby pacjentów wg wieku przedstawia wykres 5. 17

Wykres 5 12000 10784 10000 8000 6000 4000 2000 0 904 1433 232 Pacjenci w wieku 0-6 lat Pacjenci w wieku powyżej 65 lat Pacjenci w wieku 7-65 lat Pacjenci DPS w Olsztynku Strukturę organizacyjną Gminnego Centrum Zdrowia ZP ZOZ tworzą jednostki i komórki organizacyjne: 1. Przychodnia Poradnia POZ Poradnia POZ (Waplewo). Poradnia Położniczo-Ginekologiczna. Poradnia Chirurgiczna w strukturach od 2001 roku. Poradnia Chirurgii ogólnej dla dzieci. Poradnia Otolaryngologiczna w strukturach od 2002. Poradnia Otolaryngologiczna dla dzieci. Poradnia Zdrowia Psychicznego w strukturach od maja 2003 roku. Poradnia Pielęgniarki Środowiskowej. Poradnia Położnej Środowiskowej. Gabinet Medycyny Szkolnej. Gabinet Zabiegowy Pokój dziennego pobytu Gabinet szczepień Pokój dziennego pobytu dla pacjentów Nocna i świąteczna pomoc wyjazdowa Nocna i świąteczna pomoc ambulatoryjna Transport sanitarny w POZ 18

2. Pogotowie Ratunkowe Zespół wyjazdowy wypadkowy W Transport sanitarny 3. Zespół Rehabilitacji Leczniczej Poradnia Rehabilitacyjna - w strukturach od 2002 roku Poradnia Rehabilitacyjna dla dzieci Gabinet Fizykoterapii i Kinezyterapii W gminie Olsztynek wykonywane są świadczenia medyczne w zakresie: 1. Podstawowej opieki zdrowotnej, na którą składają się świadczenia lekarskie: porady lekarskie/ambulatoryjne, porady domowe. Ponadto w ramach POZ świadczone są usługi odrębnie kontraktowane z NFZ z zakresu: Nocna i świąteczna ambulatoryjna opieka lekarska. Nocna i świąteczna wyjazdowa opieka lekarska i pielęgniarska świadczona w domu chorego. Transport sanitarny POZ. 2. Programów profilaktycznych (kontrakt od marca 2005r.) Program profilaktyki chorób krążenia. Program profilaktyki przewlekłej choroby płuc. Program profilaktyki raka szyjki macicy. Pielęgniarskie praktyki (gabinet zabiegowy). Zabiegi pielęgniarskie są wykonywane codziennie w gabinecie zabiegowym m. in. badanie poz. cukru, opatrunki, EKG, szczepienia. Zabiegi domowe u obłożnie chorych wykonywane są codziennie, również w dni świąteczne. 3. Opieki specjalistycznej, do której należą: 1. Poradnia Położniczo Ginekologiczna przyjmuje 2 lekarzy ginekologów 2. Poradnia chirurgiczna przyjmuje 2 lekarzy tj. specjalista chirurgii ogólnej oraz chirurg onkolog. 3. Poradnia otolaryngologiczna - przyjmuje 2 lekarzy specjalistów Otolaryngologii. 4. Poradnia zdrowia psychicznego. 4. Pogotowia ratunkowego, czynnego całą dobę, gdzie pracuje 7 lekarzy, 8 pielęgniarek, 3 ratowników medycznych, 6 kierowców, w tym 3 kierowców- ratowników medycznych. Pogotowie ratunkowe jest w posiadaniu wozu wypadkowego wyposażonego w niezbędny sprzęt do ratowania życia ludzkiego oraz wozu pełniącego rolę transportu sanitarnego. 19

5. Zakładu rehabilitacyjnego, do którego należy: 1. Poradnia Rehabilitacyjna przyjmuje 2 lekarzy rehabilitacji. 2. Gabinet fizykoterapii czynny codziennie, gdzie przyjmuje 2 fizjoterapeutów. Gmina Olsztynek jest organem prowadzącym dla Gimnazjum i Szkoły Podstawowej w Olsztynku oraz filialnych szkół podstawowych w Królikowie, Mierkach, Elgnówku, a także dla Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Waplewie i Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Kunkach. Szczegółowe dane dotyczące liczby uczniów oraz liczby zatrudnionych nauczycieli w wyżej wymienionych szkołach, przedstawia tabela 11. Tabela 11 Liczba Uczniów i nauczycieli w szkołach prowadzonych lub dotowanych przez gminę Olsztynek w latach 2000 2004 Rok Liczba uczniów Liczba nauczycieli 2000 1904 146 2001 1908 137 2002 2003 140 2003 1935 152 2004 1896 147 Źródło: Urząd Miasta Olsztynek Z uwagi na znaczne rozproszenie miejscowości w gminie Olsztynek ok. 40% uczniów dowożonych jest do szkół zlokalizowanych poza miejscem zamieszkania. 20

Wykres 6 Procentowy udział uczniów dowożonych do szkół w gminie Olsztynek uczniowie dowożeni do szkół 40% pozostali uczniowie 60% Na terenie miasta i gminy Olsztynek Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej udziela pomocy uczniom szkół samorządowych w postaci posiłków. W roku 2004 takiego rodzaju pomocy udzielono 363 uczniom, w 11 punktach żywieniowych: 1. Gimnazjum w Olsztynku 66 uczniów, 2. Szkoła Podstawowa w Olsztynku 98 uczniów, 3. Szkoła Podstawowa w Waplewie 68 uczniów, 4. Szkoła Podstawowa w Mielnie 6 uczniów, 5. Gimnazjum w Stębarku 5 uczniów, 6. Szkoła Podstawowa w Królikowie 24 uczniów, 7. Szkoła Podstawowa w Elgnówku 29 uczniów, 8. Szkoła Podstawowa w Mierkach 7 uczniów, 9. Szkoła Podstawowa w Kunkach 4 uczniów, 10. Szkoła Podstawowa w Stawigudzie 13 uczniów, 11. Gimnazjum w Stawigudzie 4 uczniów. Z analizy danych wynika, iż w latach 2000 2004 pomoc udzielona w formie posiłków dla uczniów kształtowała na różnym poziomie, natomiast w roku 2004 zaobserwowano spadek liczby dożywianych uczniów, co wynika z wykresu 7. 21

Wykres 7 Liczba dzieci korzystających z pomocy w postaci dożywiania w latach 2000-2004 800 700 600 500 400 300 200 100 0 622 673 365 272 197 2000 2001 2002 2003 2004 Liczba dzieci Na terenie gminy Olsztynek znajduje się Zespół Szkół Podstawowo Gimnazjalnych w Ameryce oraz szkoły ponadpodstawowe tj. Liceum Ogólnokształcące nr 1 i nr 2 oraz Zespół Szkół Zawodowych w Olsztynku. Szkoły podejmują działania podnoszące poziom kształcenia wspomagając uczniów z trudnościami w nauce w związku z deficytami rozwojowymi, niejednokrotnie będącymi skutkiem zaniedbania ze strony rodziców poprzez organizację zajęć dydaktyczno - wyrównawczych, kompensacyjnych, logopedycznych, rewalidacyjnych, korekcyjnych. Wszechstronna edukacja jest realizowana dzięki różnorodnej ofercie zajęć pozalekcyjnych. Cele są realizowane przy współpracy Poradni Psychologiczno Pedagogicznej. W Olsztynku znajduje się jedno przedszkole, do którego uczęszcza aktualnie 180 dzieci, tabela 12. 22

Tabela 12 Liczba uczniów oraz oddziałów w przedszkolu w Olsztynku w roku szkolnym 1999/2000 2003/2004 Wyszczególnienie Rok szkolny 1999/2000 2001/2002 2003/2004 Liczba dzieci 225 200 180 Liczba oddziałów 9 8 7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych otrzymanych z Przedszkola w Olsztynku 2005r. Na terenie gminy funkcjonują placówki opiekuńczo wychowawcze m. in. Dom Dla Dzieci Nad Jeziorem zapewniający całodobową opiekę 37 dzieciom, Punkt Interwencji Kryzysowej mieszczący się przy Domu Dla Dzieci w Olsztynku, a także 9 świetlic profilaktycznych mieszczących się w miejscowościach: Mierki, Lichtajny, Waplewo, Drwęck, Olsztynek, Pawłowo, Jemiołowo, Platyny, Królikowo, Elgnówko. Całodobową opiekę i pielęgnację, wymagającym tego osobom dorosłym, zapewniają Dom Pomocy Społecznej w Olsztynku oraz Fundacja Waplewo Niepubliczny Dom Pomocy Społecznej. 6. Kultura i turystyka. Gmina Olsztynek należy do gmin, które przywiązują dużą wagę do propagowania kultury. Na jej terenie znajduje się Muzeum Budownictwa Ludowego Salon Wystawowy oraz Park Etnograficzny, który należy do najstarszych skansenów w Polsce. Liczne zabytki budownictwa ludowego usytuowane są na 39 ha. Organizacją wielu imprez kulturalnych zajmuje się Miejsko Gminny Ośrodek Kultury, który dysponuje salą kinową, salą w Domu Kultury, sceną na Rynku Miasta, sceną w Amfiteatrze w Skansenie. W swojej działalności prowadzi liczne zespoły i koła zainteresowań. W gminie Olsztynek działa Publiczna Biblioteka Miasta i Gminy. Posiada bogaty księgozbiór, do którego jest powszechny dostęp. 23

W gminie Olszynek istnieje i prowadzi aktywną działalność wiele organizacji pozarządowych tj. ok. 36, które również mają wpływ na rozwój kulturalny i społeczny mieszkańców gminy, należą do nich m. in.: Zrzeszenie Forum Kobiet Koło w Olsztynku Towarzystwo Przyjaciół Olsztynka Stowarzyszenie Bezrobotnych OSTOJA Warmińsko Mazurskie Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Młodzieżowy Klub Europejski w Olsztynku Stowarzyszenie Kupców w Olsztynku Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin w Olsztynku Bogata oferta turystyczna w gminie Olsztynek stanowi istotny element w jej rozwoju gospodarczym. Odpowiednia baza noclegowa zarówno całoroczna (4 ośrodki wypoczynkowe) oraz sezonowa (11 ośrodków), a także pola namiotowe i gospodarstwa turystyczne jest znakomitym zapleczem dla obsługi turystów. Dodatkowym atutem są liczne instytucje użyteczności publicznej i zakłady usługowe. Ogromną rolę w turystyce regionalnej odgrywa Punkt Informacji Turystycznej. 7. Stan bezpieczeństwa i porządku. Poziom zagrożenia przestępczością na terenie gminy Olsztynek jest wartością zmienną, której dynamika i struktura jest uwarunkowana wieloczynnikowo. Do czynników mających wpływ, zarówno pośredni jak i bezpośredni, na wzrost przestępczości zaliczyć można: bezrobocie, postępujące zubożenie mieszkańców, łatwy dostęp do używek m. in. narkotyków, alkoholu, funkcjonowanie zorganizowanych grup przestępczych. W gminie Olsztynek w ciągu ostatnich kilku lat można stwierdzić, iż zjawisko przestępczości utrzymuje się na podobnym poziomie. Analizując dane KP Olsztynek można zaobserwować fakt, iż wzrasta liczba spraw zakończonych. Ogół zarejestrowanych przestępstw, w tym kryminalnych oraz gospodarczych przedstawiają tabela 13. 24

Tabela 13 Liczba zarejestrowanych przestępstw wg poszczególnych kategorii w gminie Olsztynek w latach 2000-2004 Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 Sprawy: wszczęte zakończone stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone wszczęte zakończone stwierdzone Ogółem przestępstwa 409 431 471 528 550 616 435 482 502 414 494 444 418 496 466 Przestępstwa kryminalne Przestępstwa gospodarcze 385 408 445 381 417 432 302 332 354 301 364 320 327 390 355 5 7 10 14 15 30 11 14 14 13 20 17 17 29 29 Pozostałe przestępstwa Źródło: Dane KP Olsztynek, 2005r. 19 16 16 133 118 154 122 136 134 100 110 107 74 77 82 W gminie Olsztynek w ostatnich latach nieznacznie wzrosła liczba podejrzanych zarejestrowanych w KP Olsztynek. Na uwagę jednak zasługuje fakt, iż wśród podejrzanych znacznie wzrosła liczba osób nieletnich, co obrazuje wykres 8. 25

Wykres 8 Liczba osób podejrzanych w gminie Olsztynek w latach 2000-2004 350 300 250 200 150 ogółem podejrzani w tym nieletni 100 50 0 2000 2001 2002 2003 2004 Zjawisko przestępczości mierzone jest miedzy innymi stopniem wykrywalności. W gminie Olsztynek do roku 2003 wskaźnik wykrywalności wzrastał, w 2004 roku nieznacznie zmalał. Dane dotyczące wskaźnika wykrywalności przestępstw przedstawia wykres 9. 26

Wykres 9 Procentowy wskaźnik wykrywalności przestępstw w gminie Olsztynek w latach 2000-2004 70 60 60,1 60,3 69,7 62,9 50 40 46 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 W szeregu rejestrowanych przestępstw możemy wyróżnić te, które są najczęściej popełniane. Istotnym jednak zjawiskiem jest to, iż wiele przestępstw nie jest zgłaszanych, a z pewnością są popełniane. Charakterystyką społeczności lokalnej jest to, iż wielu nie chce, aby reszta społeczności znała tzw. brudy rodzinne. Problem wykrywalności przestępstw na tle seksualnym, to problem nie tylko gminy Olsztynek. Zjawisko jest charakterystyczne dla małych społeczności, gdzie brakuje anonimowości, odpowiedniego, a zarazem kompleksowego wsparcia osób oraz rodzin dotkniętych problemem m. in. przemocy. Problem stanowi również brak elastyczności i brak zmian w mentalności. Porównując rok 2003 oraz 2004 możemy zaobserwować, jak kształtowało się zjawisko wykrywalności spraw w poszczególnych kategoriach przestępstw tabela 14. 27

Tabela 14 Liczba zarejestrowanych przestępstw wg poszczególnych kategorii w gminie Olsztynek w latach 2003-2004 2003 2004 Kategoria Sprawy Sprawy wszczęte zakończone stwierdzone wykryte wszczęte zakończone stwierdzone wykryte Kradzież cudzej rzeczy (278 1 kk) Kradzież samochodu poprzez włamanie (279 1 kk) Kradzież z włamaniem (279 1 kk) Uszkodzenie ciała (157 1 kk) Udział w bójce lub pobiciu (158 1 kk) Znęcanie się nad rodziną (207 1 kk) Rozpijanie nieletniego (208 1 kk) Obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 r. ż. (200 1 kk) Źródło: Dane KP Olsztynek, 2005r. 65 82 73 27 92 105 102 36 13 20 20 2 25 24 26 1 71 85 100 42 68 84 83 29 6 5 3 3 13 11 5 2 11 12 6 6 12 16 14 14 18 20 15 15 9 12 5 6 1 1 - - - - - - 1 1 1 1 - - - - Zjawisko przestępczości występuje w każdej gminie, ogromną rolę w zwalczaniu tego zjawiska odgrywa odpowiednia profilaktyka. Na terenie gminy Olsztynek funkcjonariusze policji uczestniczą w wielu programach profilaktycznych, są zapraszani m. in. do szkół. W programy przeciwdziałania przestępczości powinny być zaangażowane wszelkie podmioty działające na rzecz poprawy porządku i bezpieczeństwa na terenie gminy. 28

8. Pomoc społeczna. Charakterystyka kluczowych problemów społecznych w gminie Olsztynek. 8.1.Struktura organizacyjna Miejskiego Ośrodka Pomocy społecznej w Olsztynku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku realizuje na terenie miasta i gminy zadania statutowe wynikające z ustaw dotyczących pomocy społecznej, zarządzeń wykonawczych wydanych na ich podstawie oraz uchwał Rady Miejskiej w Olsztynku, ustaleń Burmistrza Miasta. Przedmiotem działania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej jest umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości oraz zapobieganie powstawaniu tych sytuacji. Podstawę urzeczywistniania systemu pomocy społecznej stanowią skoordynowane działania prowadzane przez służby socjalne zatrudnione w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Olsztynku. W ośrodku zatrudnionych jest 27 pracowników ( stan na 31.08.2005 rok ): - kierownik Ośrodka, - główny księgowy, - specjalista pracy socjalnej, - starszy pracownik socjalny, - 6 pracowników socjalnych, - pracownik Klubu Integracji Społecznej, - referent księgowości, - 2 referentów do świadczeń rodzinnych, - starszy opiekun środowiskowy, - 7 opiekunek środowiskowych, - 2 kucharzy, - praczko sprzątaczka, - kierowca, - pielęgniarka. 29

8.2. Zakres zadań realizowanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku. Pomoc społeczna od dnia 1 maja 2004 r. funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64 z póź zm.). Do działań osłonowych i aktywizujących prowadzony przez MOPS m. in. należą: przyznawanie i wypłacanie zasiłków pieniężnych; udzielanie pomocy rzeczowej; schronienia; posiłku; ubrania - osobom tego pozbawionym; świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania; pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne; sprawowanie pogrzebu; opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i zdrowotne; organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz pomoc mającą na celu życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem osób, opuszczających rodziny zastępcze, a także cały wachlarz form pomocy pozamaterialnej w ramach pracy socjalnej. Do zadań statutowych Ośrodka Pomocy w Olsztynku należą: 1. Ośrodek Pomocy Społecznej w Olsztynku realizuje zadania własne gminy oraz zadania zlecone gminie. 2. Ośrodek realizuje zadanie własne gminy w zakresie dodatków mieszkaniowych. 3. Ośrodek realizuje zadanie zlecone gminie w zakresie świadczeń rodzinnych. 4. Ośrodek organizuje działalność w zakresie prowadzenia Dziennego Domu Pobytu. 5. Ośrodek organizuje działalność w zakresie prowadzenia Punktu Konsultacyjno- Informacyjnego dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin. 6. Ośrodek organizuje działalność w zakresie prowadzenia Świetlicy Profilaktycznej. 7. Ośrodek organizuje działalność Klubu Seniora oraz innych grup samopomocowych. 8. Ośrodek organizuje działalność Stacji Johannitów. 9. Ośrodek organizuje i prowadzi działalność Klubu Integracji Społecznej. Natomiast zakres prowadzonej działalności statutowej obejmuje: I Działalność nieodpłatną, polegająca na: 1) udzielaniu schronienia, zapewnianiu posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, 2) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków okresowych, zasiłków celowych, zasiłków specjalnych celowych, 3) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków stałych, 4) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego, 30

5) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczna, 6) przyznawaniu i wypłacaniu zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom nie mającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, 7) przyznawaniu zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego, 8) opłacaniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie z nie zamieszkującą matką, ojcem lub rodzeństwem, 9) pracy socjalnej, 10) prowadzeniu i rozwoju infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, 11) prowadzeniu i zapewnianiu miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych, 12) tworzeniu gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną, 13) dożywianiu dzieci, 14) sprawowaniu pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; 15) prowadzeniu i zapewnianiu miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki, 16) kierowaniu do domu pomocy społecznej i ponoszeniu odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu, 17) współpracy z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach, 18) przyznawaniu i wypłacaniu pomocy pieniężnej przewidzianej ustawą o kombatantach oraz osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, 19) realizacji zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia, 20) podejmowaniu innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznanych potrzeb gminy, w tym realizacja programów osłonowych, 31

21) sporządzaniu sprawozdawczości oraz przekazywanie jej wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego, 22) sporządzaniu bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej w gminie, 23) opracowaniu gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, 24) koordynowaniu pomocy społecznej na terenie gminy, 25) zadaniu własnym gminy w zakresie dodatków mieszkaniowych, w tym w szczególności: przyznawanie, ustalanie wysokości i wypłacanie dodatków mieszkaniowych, 26) zadaniu zleconym gminie w zakresie świadczeń rodzinnych, realizowane przez Ośrodek na podstawie upoważnienia Burmistrza w tym w szczególności: przyznawanie, ustalanie wysokości i wypłacanie świadczeń rodzinnych, II Działalność odpłatną, polegająca na: 1) organizowaniu i świadczeniu usług opiekuńczych i specjalistycznych usług w miejscu zamieszkania, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Praca socjalna jest rozumiana jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Są to zadania złożone i trudne. Wymagają bowiem uwzględnienia nie tylko aktualnych, doraźnych potrzeb osób i rodzin, lecz także włączenia się w realizację takiego modelu pomocy środowiskowej, który polega na mobilizowaniu osób i rodzin do aktywnego radzenia sobie z problemami przy maksymalnym wykorzystaniu lokalnego potencjału. Pomoc środowiskowa zakłada współdziałanie służb socjalnych z wieloma podmiotami, m. in. sądem, policją, placówkami służby zdrowia, edukacji, poradnictwa, urzędami, organizacjami pozarządowymi itp. Beneficjenci pomocy społecznej to przede wszystkim osoby o niskich dochodach, bezrobotni, niepełnosprawni, przewlekle chorzy, osoby niezaradne życiowo, bezradne w sprawach opiekuńczo - wychowawczych, samotne, bezdomne, alkoholicy i narkomani. Dominującą grupę świadczeniobiorców stanowią bezrobotni, a także osoby niepełnosprawne i przewlekle chore. W zakresie pomocy instytucjonalnej Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej ukształtował struktury odpowiadające potrzebom społecznym olsztyneckiego środowiska. 32

W strukturze Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje Dom Dziennego Pobytu, który jest środowiskową formą pomocy półstacjonarnej, służącej utrzymaniu osób niepełnosprawnych, starszych, przewlekle chorych w ich naturalnym środowisku. W placówce tej stwarzane są dla podopiecznych odpowiednie warunki do całodziennego pobytu (osoby te mają możliwość skorzystania z gorącego posiłku) oraz prowadzona jest różnorodna działalność rekreacyjno - kulturalna. Organizowanych jest szereg imprez okolicznościowych, spotkań klubowych, prelekcji, pogadanek, wyjść do kina, teatru, muzeum i innych. W domu działa Rada Domu, przy współudziale, której opracowywany jest plan pracy danej placówki. Podopieczni Domu uczestniczą również w licznych festiwalach oraz przeglądach artystycznych placówek wsparcia w Olsztynie i województwie. Prace podopiecznych Domów zdobią pomieszczenia poszczególnych placówek oraz są prezentowane na okazjonalnych wystawach czy wernisażach. Głównym zadaniem Domu jest zwiększenie możliwości ruchowych podopiecznych i motywowanie ich do podejmowania działań zmierzających: - od bierności do aktywnego życia; - od uzależnienia do samodzielności; - od izolacji do życia w otwartym środowisku; - od piętna mniejszej wartości do pełni praw człowieka; - od smutku do radości. W strukturze Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje Stacja Johannitów, która rozpoczęła swoją działalność od 1994 roku w wyniku umowy zawartej pomiędzy Burmistrzem Miasta Olsztynek, przewodniczącym Niemieckiego Stowarzyszenia Pielęgnowania Kultury Niemieckiej oraz przedstawiciela zakonu Johannitów Olsztynku. Służy ona pomocą medyczną i socjalną wszystkim mieszkańcom regionu bez względu na wyznanie czy narodowość. Stacja dysponuje sprzętem do pielęgnacji chorego w domu, wózkami inwalidzkimi, chodzikami, niezbędnymi lekami, które mogą otrzymać potrzebujący bezpłatnie. Stacja Johannitów świadczy usługi w zakresie m. in.: a) usług pielęgniarskich b) nieodpłatnego udostępniania podopiecznym - mieszkańcom leków, środków opatrunkowych i sprzętu medycznego. Systematyczne rozszerzanie zakresu pomocy społecznej sprawia, że Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej staje się centralnym ośrodkiem realizacji zadań polityki społecznej 33

w skali lokalnej. W związku z tym ściśle współpracuje z wieloma funkcjonującymi w mieście publicznymi i niepublicznymi instytucjami, placówkami oraz partnerami społecznymi poruszającymi się w obszarze pomocy społecznej. 8.3. Diagnoza problemów w zakresie pomocy społecznej oraz formy udzielonej pomocy. Zasadniczym celem działania pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych oraz umożliwienia im bytowania w warunkach odpowiadających godności osoby ludzkiej. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w roku 2004 spadła, co obrazuje wykres 10. Wykres 10 Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2001-2004 4000 3000 2000 3133 3824 3692 2595 1000 0 2001 2002 2003 2004 Pomoc społeczna realizowana jest w dwóch podstawowych kierunkach: pomocy środowiskowej i pomocy instytucjonalnej. Powody korzystania z pomocy społecznej w gminie Olsztynek obrazuje tabela 15. 34

Tabela 15 Powody przyznania pomocy w latach 2001-2004 POWÓD TRUDNEJ SYTUACJI ŻYCIOWEJ Ubóstwo Sieroctwo Bezdomność Potrzeba ochrony macierzyństwa Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Przemoc w rodzinie Alkoholizm Narkomania Zdarzenia losowe LICZBA RODZIN OBJĘTYCH POMOCĄ 2001 2002 2003 2004 - - 545 498 1 2 1 1 1 14 13 3 47 53 66 40 460 687 692 507 247 272 290 204 172 203 214 337 77 92 97 61 69 92 92 109 - - - 9 35 43 44 108 12 14 9 6 - - - 6 Źródło: Dane MOPS Olsztynek Uwzględniając przyczyny, najczęstszym powodem udzielenia pomocy osobom i ich rodzinom było bezrobocie oraz ubóstwo. Natomiast najniższy odsetek stanowiły powody wynikające z bezdomności oraz sieroctwa. W wielu wymienionych wyżej przypadkach w jednej rodzinie występowało jednocześnie kilka dysfunkcji. W gminie Olsztynek realizowane są zarówno zadania własne jak i zlecone. Poszczególne zadania zrealizowane w roku 2004 przedstawia tabela 16 oraz tabela 17. 35

Tabela 16 Udzielone świadczenia zadania własne w 2004 roku FORMY POMOCY LICZBA OSÓB, KTÓRYM PRZYZNANO DECYZJĄ ŚWIADZCENIE LICZBA ŚWIADCZEŃ KWOTA ŚWIADZCEŃ LICZBA RODZIN LICZBA OSÓB W RODZINACH Razem 1.132-548.049,- 714 2.420 Zasiłek okresowy w tym: 262 792 121.600,- 262 1.005 Środki własne - - 29.600,- - - Środki zlecone - - 92.000,- - - Posiłek 363 50.972 60.907,- 203 1.031 Usługi opiekuńcze Zdarzenia losowe- zasiłek celowy Zasiłki celowe i w naturze ogółem: W tym zasiłki specjalne celowe Domy Pomocy Społecznejodpłatność 35 10.897 160.910,- 35 43 7 10 13.696,- 7 21 650-185.848,- 606 2.055 36-3.700,- 35 73 3 12 5.088,- 3 3 Źródło: Dane MOPS Olsztynek Tabela 17 Udzielone świadczenia zadania zlecone w 2004 roku FORMY POMOCY LICZBA OSÓB, KTÓRYM PRZYZNANO POMOC LICZBA ŚWIADCZEŃ KWOTA ŚWIADZCEŃ LICZBA RODZIN LICZBA OSÓB W RODZINACH Razem 188 X 501.100,- 182 491 Zasiłek stały 117 1.194 410.363,- 112 189 Macierzyński zasiłek okresowy Składki zdrowotne 31 91 22.923,- 30 149 104 1.034 34.570,- 104 162 Źródło: Dane MOPS Olsztynek 36

Głównym celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im przebywania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Do głównych zadań jakie powinna realizować gmina należy udzielanie schronienia, posiłku i odzieży. W ramach zadań zleconych gminie w dziedzinie pomocy społecznej udziela się pomocy w formie: zasiłków stałych i opłacanie składek zdrowotnych natomiast do zadań własnych należą: zasiłki okresowe, zasiłki celowe, dożywianie i usługi opiekuńcze. Obok świadczeń pomocy w formie zasiłków pieniężnych, pomocy rzeczowej, usług opiekuńczych, pracy socjalnej i poradnictwa specjalistycznego, praca środowiskowa wspomagana jest przez pomoc w formie świadczeń rodzinnych i dodatków mieszkaniowych. 8.4. Grupy społeczne wymagające wsparcia. 1. Osoby długotrwale bezrobotne i bierne zawodowo. W wyniku przekształceń własnościowych w Polsce po 1989 roku zmienił się system ekonomiczny. Ukształtował się podział na sektor publiczny i prywatny. Sektor prywatny stał się na obszarze całego kraju dominującym we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Większość zakładów przemysłowych, państwowych lub spółdzielczych wykazała spadek produkcji, zmniejszenie zatrudnienia i rosnące zadłużenie. Jawne bezrobocie pojawiło się w Polsce w 1990 roku po kilkudziesięciu latach przerwy i zaskoczyło społeczeństwo polskie swoją dynamiką i wielką liczbą bezrobotnych. Zaskoczenie było spowodowane lawinowym wzrostem liczby bezrobotnych oraz brakiem doświadczeń społecznych w tym zakresie. Bezrobocie ma różne przyczyny i jego nasilenie w poszczególnych regionach Polski jest zróżnicowane. Upadek PGR spowodował, że bezrobocie powróciło na wieś, do małych miast, które przez wiele lat dostarczały siłę roboczą dla potrzeb industrializacji. Nastąpiły zwolnienia grupowe ze spółdzielni, jednostek obsługi rolnictwa, upadły nieefektywne gospodarstwa chłopskie. Upadające zakłady przemysłowe w pierwszej kolejności zwalniały chłopo-robotników i dojeżdżających do nich mieszkańców podmiejskich okolic, nie zabezpieczając nowej pracy w miejscu zamieszkania. Bezrobocie odcisnęło swe piętno również na terenie Miasta i Gminy Olsztynek. W roku 2004 w kręgu zainteresowań Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej pozostawało 992 rodziny, tj. 3.184 osoby w rodzinach, korzystających z różnych form pomocy. 37

Najczęstszym powodem przyznawania pomocy było bezrobocie i skorzystało z niej 507 środowisk objętych wsparciem. Do form pomocy udzielanej przez służby socjalne bezrobotnym należy: diagnozowanie sytuacji bezrobotnego i ustalanie strategii postępowania, przyznawanie i wypłacanie świadczeń pieniężnych, pomoc rzeczowa, pomoc psychosocjalna poradnictwo specjalistyczne i praca socjalna na rzecz bezrobotnego i jego rodziny, gdyż bezrobocie jest w rzeczywistości problemem dotyczącym całości egzystencji człowieka, prowadzenie współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy, Miejskim Zespołem Profilaktyki i Terapii Uzależnień oraz innymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób bezrobotnych, kierowanie bezrobotnych na kursy aktywnego poszukiwania pracy, prowadzenie wspólnych programów w zakresie aktywizacji bezrobotnych klientów pomocy społecznej, inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie bezrobocia. Od marca 2005 r. został uruchomiony przy MOPS Klub Integracji Społecznej, którego głównym celem jest szeroko pojęte przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, w tym: stworzenie możliwości reintegracji zawodowej i społecznej osób objętych działaniem, stworzenie mechanizmów prowadzących do usamodzielnienia osób zagrożonych lub podlegających wykluczeniu społecznemu, stworzenie instytucjonalnych mechanizmów umożliwiających zatrudnienie i związaną z tym reintegrację zawodową i społeczną, stworzenie możliwości zaktywizowania i zracjonalizowania działań pomocy społecznej poprzez przeniesienie ciężaru działań od czysto osłonowych do aktywizujących. Ograniczanie skali zjawiska bezrobocia i jego skutków, wymaga wspólnych działań wielu podmiotów: państwa, partii politycznych, służb zatrudnienia, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, placówek oświatowo wychowawczych i innych, a przede wszystkim samych zainteresowanych. 38