Próg ekonomicznej szkodliwości jako element podejmowania decyzji w integrowanej ochronie roślin

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE Próg ekonomicznej szkodliwości jako element podejmowania decyzji w integrowanej ochronie roślin Olsztyn, 2016 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie Agnieszka Sołtysiak Ewa Dzierzęcka Próg ekonomicznej szkodliwości jako element podejmowania decyzji w integrowanej ochronie roślin Olsztyn, 2016 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax (89) 535 76 84, 526 44 39, 526 82 29 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. (87) 520 30 31, 520 30 32, fax (87) 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik Zastępca Dyrektora WMODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 600 egz. Wydanie I

Podstawowym zadaniem integrowanej ochrony roślin przed agrofagami jest utrzymanie ich populacji na takim poziomie, aby nie zakłóciły prawidłowego rozwoju roślin uprawnych. Aby uzyskać taki efekt należy dobierać metody ochrony o jak najmniejszej szkodliwości dla środowiska. Narzędzia, wykorzystywane w integrowanej ochronie roślin: q metodyki integrowanej ochrony roślin poszczególnych upraw, q progi ekonomicznej szkodliwości patogenów - progi te określają, kiedy stosowanie chemicznej ochrony roślin staje się ekonomicznie opłacalne, q systemy wspomagania decyzji w ochronie roślin - systemy te, bazujące na znajomości biologii organizmów szkodliwych, wskazują optymalny termin wykonania chemicznych zabiegów ochrony roślin. Próg szkodliwości jest to taka liczebność agrofagów, przy której wartość spodziewanej utraty plonu przewyższa koszty jego chemicznego zwalczania. Użycie środków ochrony roślin w wielu przypadkach jest niezbędne, ale wskazane dopiero wtedy, gdy zawiodą wszystkie zastosowane metody o charterze profilaktycznym, i występowanie agrofaga przekroczy próg ekonomicznej szkodliwości. Należy pamiętać, że liczba ujęta jako progu ekonomicznej szkodliwości agrofagów jest wartością orientacyjną. Szacując ilość szkodnika, chwastów oraz powierzchnię porażonych roślin, należy brać pod uwagę panujące warunki meteorologiczne, zastosowaną agrotechnikę i nawożenie oraz podatność odmiany na danego agrofaga. Bardzo ważnym elementem w czasie podejmowania decyzji o zastosowaniu chemicznego zwalczania agrofaga jest ustalenie właściwego terminu zabiegu oraz dawki, który ściśle jest związany z fazą rozwojową rośliny żywicielskiej, nasileniem występowania agrofaga i przebiegiem warunków meteorologicznych. Odpowiedni termin, pomaga uniknąć niepotrzebnego, nadmiernego zużycia środka ochrony roślin i minimalizuje ryzyko strat powodowanych przez agrofagi. 4 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 1. Progi szkodliwości chwastów w pszenicy ozimej (wg Whamhoff, 1990) Analiza zachwaszczenia wykonana jesienią Miotła zbożowa lub inne jednoliścienne - ponad 60 szt/m 2 Zabieg konieczny jesienią Chwasty dwuliścienne - ponad 90 szt/m 2 Ogółem jedno- i dwuliścienne ponad 75 szt/m 2 Miotła zbożowa lub inne jednoliścienne 30-60 szt/m 2 Chwasty dwuliścienne - ponad 50-90 szt/m 2 Ogółem jedno- i dwunasiennie 40-75 szt/m 2 Miotła zbożowa lub inne jednoliścienne 30-60 szt/m 2 Chwasty dwuliścienne - ponad 50 szt/m 2 Ogółem jedno- i dwunasiennie 40 szt/m 2 Zabieg można wykonać jesienią lub wiosną Zabieg niekonieczny wiosną jeżeli co najmniej jeden próg został przekroczony Analiza zachwaszczenia wykonana wiosną Miotła zbożowa - ponad 20 szt/m 2 Przytulia czepna - ponad 0,1 szt/m 2 Rdest powojowy ponad 2 szt/m 2 Chwasty ogółem - ponad 50 szt/m 2 Zabieg wykonać wczesną wiosną jeżeli co najmniej jeden próg został przekroczony Stopień pokrycia - ponad 5% Analiza zachwaszczenia wykonana wiosną w końcu fazy krzewienia Miotła zbożowa - ponad 20 szt/m 2 Przytulia czepna - ponad 0,1 szt/m 2 Rdest powojowy ponad 2 szt/m 2 Chwasty ogółem - ponad 50 szt/m 2 Zabieg wykonać w końcu fazy krzewienia jeżeli co najmniej jeden próg został przekroczony Stopień pokrycia - ponad 10% WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 5

Tabela 2. Metody ograniczania oraz progi ekonomicznej szkodliwości sprawców chorób pszenicy Choroba Pleśń śniegowa zbóż Mączniak prawdziwy zbóż i traw Brunatna plamistość liści Rdza brunatna pszenicy Metody ochrony Choroby liści i pochwy liściowej Ważne jest wysiewanie zboża w optymalnym terminie agrotechnicznym. W rejonach zagrożonych należy uprawiać odmiany o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Ochrona przed sprawcą mączniaka prawdziwego powinna mieć kompleksowy charakter. Bardzo ważne jest staranne przyorywanie ścierniska, a następnie niszczenie samosiewów. Przestrzeganie zalecanych terminów agrotechnicznych i gęstości siewu. Zrównoważone nawożenie, należy zapobiegać nadmiarowi składników pokarmowych, a dotyczy to zwłaszcza azotu. Unikanie siewu pszenic jarych w sąsiedztwie pszenic ozimych. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego zaprawami, które ograniczają rozwój mączniaka prawdziwego do fazy końca krzewienia. Stosowanie fungicydów w okresie od fazy krzewienia do fazy kłoszenia z uwzględnieniem progów szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości: 50-70% w fazie krzewienia z pierwszymi objawami (pojedyncze białe skupienia struktur grzyba), 10% roślin z pierwszymi objawami w fazie strzelania w źdźbło. Agrotechniczne metody ograniczają występowanie choroby, w tym przede wszystkim odpowiedni płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i optymalizacja nawożenia azotowego. Uprawa odmian o większej odporności. Stosowanie fungicydów w okresie wegetacji roślin z uwzględnieniem progów szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości: 10-15% porażonych roślin z pierwszymi objawami w fazie krzewienia, 5% liści z pierwszymi objawami w fazie strzelania w źdźbło, 5% liści z pierwszymi objawami porażenia w fazie kłoszenia. Ważną rolę w ochronie przed rdzą brunatną pszenicy odgrywa niszczenie samosiewów oraz podorywka i głęboka orka. Unikanie siewu pszenic jarych w sąsiedztwie pszenic ozimych. Zrównoważone nawożenie, zwłaszcza azotem i optymalny termin siewu. Uprawa odmian o większej odporności. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w okresie od fazy krzewienia do fazy kłoszenia z uwzględnieniem progów szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości: 10-15 % liści z pierwszymi objawami porażenia w fazie krzewienia, 10% w fazie strzelania w źdźbło, pierwsze objawy porażeń na liściach w fazie strzelania w źdźbło. 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 2. Metody ograniczania oraz progi ekonomicznej szkodliwości sprawców chorób pszenicy Choroba Rdza żółta zbóż i traw Rdza źdźbłowa zbóż i traw Septorioza paskowana liści Septorioza plew pszenicy Fuzarioza liści zbóż Metody ochrony Choroby liści i pochwy liściowej Ważną rolę w ochronie przed rdzą żółtą zbóż i traw odgrywa niszczenie samosiewów oraz podorywka i głęboka orka. Unikanie siewu pszenic jarych w sąsiedztwie pszenic ozimych. Zrównoważone nawożenie, zwłaszcza azotem i optymalny termin siewu. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w okresie od fazy krzewienia do fazy kłoszenia z uwzględnieniem progów szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości: 30% roślin z pierwszymi objawami w fazie krzewienia, 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego w fazie sturlania w źdźbło. Ważne jest przyorywanie resztek pożniwnych oraz niszczenie żywicieli pośrednich (berberysu i mahonii). Stosowanie odmian o większej odporności oraz odmian wcześnie dojrzewających. Jedynie w latach epidemii zaleca się zwalczanie chemiczne. płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów, optymalizacja nawożenia azotowego, a także unikanie zbyt gęstego siewu, stosowanie zdrowego materiału siewnego i siew odmian wcześnie dojrzewających. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w okresie od stwierdzenia objawów do fazy kłoszenia z uwzględnieniem progów szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości: 30-50% liści z pierwszymi objawami porażenia lub 1% liści z owocnikami w fazie krzewienia, 10-20% porażonej powierzchni liścia podfalgowego lub 1% liści z owocnikami, 5-10% porażonej powierzchni liścia flagowego lub 1% liści z owocnikami w fazie kłoszenia. płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów, optymalizacja nawożenia azotowego, a także unikanie zbyt gęstego siewu, stosowanie zdrowego materiału siewnego i siew odmian wcześnie dojrzewających. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów, w zależności od potrzeby, stosuje się od końca strzelania w źdźbło do kłoszenia. Próg ekonomicznej szkodliwości: 20% z pierwszymi objawami porażenia w fazie krzewienia, 20% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami w fazie strzelania w źdźbło, 10% porażonej powierzchni liścia lub 1% liści z owocnikami w fazie początku kłoszenia. płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów i optymalizacja nawożenia azotowego. Zaprawianie materiału siewnego. Nie ma opracowanego zwalczania chemicznego fuzariozy liści. Zwalczając innych sprawców chorób liści przy użyciu fungicydów można ograniczać występowanie fuzariozy liści. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 7

Tabela 2. C.D. Choroba Łamliwość źdźbła zbóż i traw Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż Zgorzel podstawy źdźbła Ostra plamistość oczkowa Mączniak prawdziwy zbóż i traw Rdza żółta zbóż i traw Septorioza plew pszenicy Metody ochrony Choroby podstawy źdźbła pszenicy Jednym z zabiegów agrotechnicznych ograniczających łamliwość źdźbła zbóż jest wczesne i dokładne wykonanie podorywki, a także odpowiedni płodozmian, niszczenie samosiewów oraz optymalizacja nawożenia azotowego. Uprawa odmian o większej odporności. Chemiczna ochrona zalecana jest w fazie od początku strzelania w źdźbło do fazy 1-ego lub niekiedy 2-ego kolanka. Próg ekonomicznej szkodliwości: 20-30% źdźbeł z objawami porażenia. Obserwacje należy prowadzić od początku fazy strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka. płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów. Chemiczna ochrona zalecana jest w fazie od początku strzelania w źdźbło do fazy 1-ego lub niekiedy 2-ego kolanka. płodozmian zaleca się 3 4-letnią przerwę w uprawie zbóż na tym samym polu oraz wczesne i dokładne wykonanie podorywki. Zaprawianie materiału siewnego. płodozmian. Choroby kłosa Metody ochrony takie same jak przy zwalczaniu mączniaka na liściu. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w fazie kłoszenia z uwzględnieniem okresu karencji środka. Próg ekonomicznej szkodliwości: obserwujemy rośliny w fazie kłoszenia gdy zaobserwujemy pierwsze objawy porażenia na kłosie. Metody ochrony takie same jak przy zwalczaniu rdzy na liściu. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w fazie kłoszenia z uwzględnieniem okresu karencji środka. Próg ekonomicznej szkodliwości: obserwujemy w fazie kłoszenia gdy wystąpią pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym i flagowym. Metody ochrony takie same jak przy zwalczaniu septoriozy na liściu. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w momencie pojawu pierwszych objawów na kłosach. W przypadku późnej epidemii opryskiwać do okresu dojrzałości mlecznej ziarna, z uwzględnieniem okresu karencji środka. Próg ekonomicznej szkodliwości: 1% porażonej powierzchni liścia flagowego w fazie pełni kłoszenia 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 2. C.D. Choroba Fuzarioza kłosów Sporysz zbóż i traw Czerń zbóż Głownia pyląca pszenicy Śnieć cuchnąca pszenicy Śnieć karłowata pszenicy Choroby kłosa Metody ochrony Agrotechniczne metody ograniczają występowania choroby, głównie odpowiedni płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów i optymalizacja nawożenia azotowego. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów kłoszących się lub wykłoszonych zbóż z uwzględnieniem okresu karencji środka. Najczęściej w okresie, gdy wyrzucone są pylniki. Dokładne oczyszczanie ziarna, najlepiej na stołach grawitacyjnych, uprawa odmian o większej odporności (odmiany o krótkim okresie otwarcia kłosków w czasie kwitnienia), wykaszanie traw przed tworzeniem się sklerot oraz przyorywanie resztek pożniwnych w celu przykrycia sklerot. Niektóre fungicydy stosowane do zwalczania chorób w czasie kłoszenia zbóż mogą ograniczyć obecność grzybów czerniowych. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Wczesny siew zbóż ozimych i opóźniony siew zbóż jarych. Głęboka orka przedzimowa powoduje przykrycie pozostałych w polu torebek śmieciowych. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 9

Tabela 3. Metody i sposoby ochrony przed szkodnikami oraz progi ekonomicznej szkodliwości zbóż Szkodnik Termin obserwacji Próg szkodliwości Metody i sposoby ochrony Drutowce Przed siewem 10-20 larw na 1m 2 Wczesny siew ziarna, zwiększenie norm wysiewy ziarna Lenie Przed siewem 10 larw na 1 m 2 żowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna, wczesny wysiew Izolacja przestrzenna od innych roślin zbo- ziarna, opryskiwanie gleby i roślin Łokaś garbatek Jesień wschody po przerwaniu wegetacji Wiosna-początek wegetacji 1-2 larwy lub świeżo uszkodzone rośliny na 1 m 2 3-5 larw lub 8-10 świeżo uszkodzonych roślin na 1m 2 Izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryskiwanie gleby i roślin Miniarki Trudno określić moment obserwacji i zwalczania, ponieważ po stwierdzeniu rozległych uszkodzeń na liściach w postaci tzw. min, na chemiczne zwalczanie jest już za późno. Dobrą praktyczną metodą sygnalizacji chemicznego zwalczania miniarek może być kontrola liczebności form dorosłych, odławianych na tablicach chwytnych (klejowych) w kolorze żółtym Próg ekonomicznej szkodliwości: uszkodzenia 30%powierzchni asymilacyjnej młodych roślin Izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, opryskiwanie roślin Mszyce Kłoszenie i formowanie ziarna 5 mszyc na 1 kłosie Izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny wysiew ziarna, zrównoważone nawożenie, zaprawianie nasion, opryskiwanie roślin selektywnymi insektycydami - zwłaszcza brzegów plantacji 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 3. C.D. Szkodnik Nałanek kłosowiec Nawodnica szarawka Nicienie Niezmierka paskowana Paciornica pszeniczanka Ploniarka zbożówka Pędraki Pryszczarki Termin obserwacji Kwitnienie i formowanie ziarna Kłoszenie i strzelanie w źdźbło Jesienią Kłoszenie Wiosenne krzewienie Przed siewem lub w czasie siewu nasion Pryszczarek pszeniczny: w fazie kłoszenia Pryszczarek zbożowiec: fazie wyrzucania liścia flagowego Próg szkodliwości 3-5 chrząszczy na 1m 2 lub 5 pędraków na 1m 2 Uszkodzenie 30% powierzchni asymilacyjnej młodych roślin 1 jajo na 10 źdźbeł lub 10% uszkodzonych źdźbeł 5-10 owadów na 1 kłosie 6 larw na 100 roślin 10 larw L 1, 5 larw L 2 na m 2 Metody i sposoby ochrony Poprawna agrotechnika, mechaniczne uprawki pożniwne, dobór odmian o zbitym i zwartym kłosie Poprawna agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych Zabiegi uprawowe, prawidłowy płodozmian, 5-letnia przerwa w uprawie, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych Izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, późny siew zbóż ozimych, zboża jare - odmiany szybkorosnące i wcześnie kłoszące się, zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin Poprawna agrotechnika, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych Prawidłowy płodozmian i unikanie zakładania plantacji w pobliżu roślin trawiastych oraz kukurydzy. Prawidłowa agrotechnika, likwidacja samosiewów zbóż, ochrona wrogów naturalnych (biegaczowate i błonkówki). Opryskiwać w czasie masowego lotu muchówek od fazy 2-3 liści do krzewienia oraz od początku fazy kłoszenia do pełni kwitnienia. Zwalczanie chemiczne należy stosować w latach masowego występowania. Opryskiwać w czasie masowego lotu muchówek od fazy 2-3 liści do krzewienia oraz od początku kłoszenia do pełni kwitnienia. Podorywki, talerzowanie, orka, niszczenie chwastów, zwiększenie normy wysiewu 8 larw na 1 kłosie Zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone nawożenie, opryskiwanie roślin - zwłaszcza na brzegach pola 15 jaj na 1 źdźble selektywnymi insektycydami WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 11

Tabela 3. C.D. Szkodnik Termin obserwacji Próg szkodliwości Metody i sposoby ochrony Rolnice Przed siewem 6-8 gąsienic na 1 m 2 Izolacja od innych roślin zbożowych i krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny siew ziarna, zwalczanie chwastów, zwiększenie normy wysiewu ziarna,, zwiększenie nawożenia, opryskiwanie gleby i roślin Skoczek sześciorek Skrzypionki Ślimaki Śmietki Wciornastki Ździeblarz pszeniczny Żółwinki Od strzelania w źdźbło Wyrzucanie liścia flagowego Wschody roślin Na wiosnę Strzelania w źdźbło Od pełni kwitnienia Wypełnianie ziarna Kłoszenie Wzrost i krzewienie na wiosnę Formowanie ziarna, dojrzałość mleczna Nie ustalono progu szkodliwości 1-5 larw na źdźble 2 ślimaki w pułapce 10 roślin uszkodzonych na 30 badanych lub 80 larw na 1 m 2 10 larw na źdźbło 5-10 owadów dorosłych lub larw na jeden kłosie 40-50 larw na kłosie 4 owady na 1 m 2 lub 32 larwy na 1m 2 albo 1 larwa na 12 źdźbeł 2-3 osobniki dorosłe na 1 m 2 2 larwy na 1m 2 Zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wysiew odmian wczesnych, zwiększenie nawożenia, opryskiwanie roślin - zwłaszcza na brzegach plantacji Zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone nawożenie, opryskiwanie roślinzwłaszcza na brzegach pola Podorywki, talerzowanie, staranna uprawa roli, wapnowanie gleb, niszczenie chwastów, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych oraz krzyżowych i warzyw kapustnych, wczesny i głębszy siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna, moluskocydy Izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, wczesny siew ziarna, zwiększenie normy wysiewu ziarna, opryskiwanie roślin Zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zrównoważone nawożenie, opryskiwanie roślin Prawidłowa agrotechnika, mechaniczne uprawki pożniwne, zwiększenie nawożenia potasowego, dobór odmian o małej średnicy źdźbeł. Zabiegi uprawowe, izolacja przestrzenna od innych roślin zbożowych, zwiększenie nawożenia azotowego, opryskiwanie roślin 12 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 4. Metody ograniczania oraz progi ekonomicznej szkodliwości sprawców chorób jęczmienia Choroba Mączniak prawdziwy zbóż i traw Metody ochrony Ochrona przed sprawcą mączniaka prawdziwego powinna mieć kompleksowy charakter. Bardzo ważne jest staranne przyorywanie ścierniska, a następnie niszczenie samosiewów, przestrzeganie zalecanych terminów agrotechnicznych i gęstości siewu. Zrównoważone nawożenie - należy zapobiegać nadmiarowi składników pokarmowych, zwłaszcza azotu. Unikanie siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego zaprawami, które ograniczają rozwój mączniaka prawdziwego do początku fazy strzelania w źdźbło. Stosowanie fungicydów w okresie od końca fazy krzewienia do fazy kłoszenia z uwzględnieniem progów szkodliwości. Próg ekonomicznej szkodliwości 25-35% roślin z pierwszymi objawami porażenia (pojedyncze białe skupiska struktur grzyba) w fazie krzewienia, 10% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia w fazie strzelania w źdźbło. Pasiastość liści jęczmienia Plamistość siatkowa jęczmienia Pleśń śniegowa zbóż Podstawową metodą jest w tym przypadku siew zdrowego ziarna, a także odpowiedni termin siewu, czyli wczesny siew jęczmienia ozimego, a późny jęczmienia jarego. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Podstawową metodą jest w tym przypadku siew zdrowego ziarna, niszczenie resztek pożniwnych i samosiewów, odpowiedni płodozmian oraz unikanie siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego. Uprawa odmian mniej podatnych Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Stosowaniu fungicydów zapobiegawczo lub po wystąpieniu pierwszych objawów choroby od końca fazy krzewienia do początku fazy kłoszenia. Próg ekonomicznej szkodliwości 15-20 % powierzchni liści z objawami choroby w fazie krzewienia, 15-20% powierzchni liści z objawami choroby w fazie strzelania w źdźbło. Ważne jest wysiewanie zboża w optymalnym terminie agrotechnicznym. W rejonach zagrożonych należy uprawiać odmiany o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 13

Tabela 4.C.D. Choroba Rdza jęczmienia Rdza źdźbłowa zbóż i traw Rdza żółta zbóż i traw Rynchosporioza zbóż Plamistość liści Metody ochrony Ważną rolę w ochronie przed rdzą jęczmienia odgrywa niszczenie samosiewów oraz podorywka i głęboka orka. Unikanie siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego. Uprawa odmian o większej odporności i wcześnie dojrzewających. Zaprawianie materiału siewnego zaprawami, które ograniczają rozwój rdzy jęczmienia do początku fazy strzelania w źdźbło. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów w okresie od końca fazy krzewienia do fazy kłoszenia. Próg ekonomicznej szkodliwości: 10-15% z pierwszymi objawami porażenia w fazie krzewienia, 10% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia w fazie strzelania w źdźbło. Ważne jest przyorywanie resztek pożniwnych oraz niszczenie żywicieli pośrednich (berberysu i mahonii). Stosowanie odmian o większej odporności oraz odmian wcześnie dojrzewających. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów, np. w fazie początku kłoszenia. Ważną rolę w ochronie przed rdzą żółtą zbóż i traw odgrywa niszczenie samosiewów oraz podorywka i głęboka orka. Unikanie siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego. Zrównoważone nawożenie, zwłaszcza azotem i optymalny termin siewu. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów. Występowanie choroby ogranicza przede wszystkim odpowiedni płodozmian, a także staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów, zrównoważone nawożenie oraz unikanie siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego i zbyt wczesnego siewu tych ostatnich. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego zaprawami, które ograniczają rozwój rynchosporiozy do początku fazy strzelania w źdźbło. Opryskiwanie roślin odpowiednimi fungicydami od początku fazy strzelania w źdźbło do fazy kłoszenia, po zaobserwowaniu pierwszych objawów choroby lub zapobiegawczo według sygnalizacji. Próg ekonomicznej szkodliwości:15-20% powierzchni liści z objawami choroby w fazie krzewienia 15-20 % powierzchni liści z objawami porażenia w fazie strzelania w źdźbło. Stosowanie zdrowego materiału siewnego. Uprawa odmian odpornych. Zaprawianie ziarna. 14 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 4. C.D. Choroba Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż Łamliwość źdźbła zbóż i traw Ostra plamistość oczkowa Pałecznica zbóż i traw Zgorzel podstawy źdźbła Zgorzel podstawy źdźbła i korzeni Czernienie zbóż Fuzarioza kłosów Metody ochrony płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów. Chemiczna ochrona zalecana jest w fazie od początku fazy strzelania w źdźbło do fazy 1. kolanka. Jednym z zabiegów agrotechnicznych ograniczających łamliwość źdźbła zbóż jest wczesne i dokładne wykonanie podorywki, a także odpowiedni płodozmian, niszczenie samosiewów oraz optymalizacja nawożenia azotowego. Chemiczna ochrona zalecana jest w fazie od początku fazy strzelania w źdźbło do fazy 1. kolanka. Próg ekonomicznej szkodliwości 20-30% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia w fazie początku strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka. płodozmian. płodozmian - zaleca się 3-4-letnią przerwę w uprawie zbóż na tym samym polu, staranna uprawa roli, prawidłowa melioracja, nieco opóźniony, płytki i rzadszy siew oraz prawidłowe nawożenie mineralne. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami płodozmian zaleca się 3 4-letnią przerwę w uprawie zbóż na tym samym polu oraz wczesne i dokładne wykonanie podorywki. płodozmian zaleca się 3 4-letnią przerwę w uprawie zbóż na tym samym polu oraz wczesne i dokładne wykonanie podorywki. Metody ochrony przed chorobami kłosa w jęczmieniu Niektóre fungicydy stosowane do zwalczania chorób do początku fazy kłoszenia mogą ograniczyć obecność grzybów czerniowych. Zabieg wykonać w takim terminie, aby nie przekroczyć okresu karencji. płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów i optymalizacja nawożenia azotowego. Uprawa odmian o większej odporności. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów 2-3 dni przed lub po zakażeniu kłosów przez grzyby, o ile to możliwe na podstawie sygnalizacji, z uwzględnieniem okresu karencji środka. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 15

Tabela 4. C.D. Głownia pyląca jęczmienia Głownia zwarta jęczmienia Mączniak prawdziwy zbóż i traw Rdza żółta zbóż i traw Rynchosporioza Sporysz zbóż i traw Metody ochrony przed chorobami kłosa w jęczmieniu Stosowanie do siewu kwalifikowanego ziarna. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami. Stosowanie do siewu kwalifikowanego ziarna. Zaprawianie materiału siewnego odpowiednimi zaprawami Metody ochrony - patrz liście. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów do początku fazy kłoszenia z uwzględnieniem okresu karencji środka. Metody ochrony patrz liście. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów do początku fazy kłoszenia z uwzględnieniem okresu karencji środka. Metody ochrony - patrz liście. Opryskiwanie przy użyciu fungicydów do początku fazy kłoszenia z uwzględnieniem okresu karencji środka. Dokładne oczyszczanie ziarna, najlepiej na stołach grawitacyjnych, uprawa odmian o większej odporności (odmiany o krótkim okresie otwarcia kłosków w czasie kwitnienia), wykaszanie traw przed tworzeniem się sklerot oraz przyorywanie resztek pożniwnych w celu przykrycia sklerot. 16 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 5. Progi ekonomicznego zagrożenia przez szkodnik rzepaku ozimego i jarego Szkodnik Termin obserwacji Próg szkodliwości Drutowce przed siewnie 11 larw na 1 m 2 Chowacz brukwiaczek początek III koniec III (BBCH 20-29) Chowacz czterozębny przełom III / IV (BBCH 25-39) Chowacz galasówek IX X (BBCH 12-19) 10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni lub 2-4 chrząszcze na 25 roślinach 20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 6 chrząszczy na 25 roślin 2-3 chrząszcze w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni Chowacz podobnik przełom IV / V 4 chrząszcze na 25 roślin Gnatarz rzepakowiec rzepak jary: VI, VII (BBCH 60-69) rzepak ozimy: IX, X (BBCH 11-19) 1 gąsienica na 1 roślinie Lenie przed siewnie 10 larw na 1 m 2 Mszyca kapuściana od początku rozwoju łuszczyn (BBCH 71-79) 2 kolonie na 1 m 2 na brzegu pola Pchełka rzepakowa IX, X (BBCH 12-19) 3 chrząszcze na 1 mb rzędu Pchełki ziemne po wschodach (BBCH 10-15) 1 chrząszcz na 1 mb rzędu Pędraki Pryszczarek kapustnik przed siewnie Kwitnienie i początek opadania płatków kwiatowych (BBCH 60-69) 10-20 larw L 1 /1 m 2 5-10 larw L 2 /1 m 2 1 owad dorosły na 4 rośliny Rolnice przed siewnie 6-8 gąsienic na 1 m 2 Słodyszek rzepakowy Ślimaki zwarty kwiatostan (BBCH 50-52) luźny kwiatostan (BBCH 53-59) bezpośrednio po siewie oraz w okresie wschodów (BBCH 8-11) w fazie 1-4 liści i w fazach późniejszych (BBCH 11-15) Śmietka kapuściana IX XI (BBCH 15-19) 1 chrząszcz na roślinie 3-5 chrząszczy na roślinie 2-3 ślimaki średnio na pułapkę zniszczenie 5% roślin 4 lub więcej ślimaków średnio na pułapkę zniszczenie 10% roślin w stopniu silnym lub bardzo silnym 1 śmietka w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni Tantniś krzyżowiaczek IX X (BBCH 12-19) 1 gąsienica na 1 roślinie WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 17

Tabela 6. Sposoby lustracji plantacji rzepaku ozimego i jarego Szkodnik Sygnalizacja terminu zabiegu Ocena szkodliwości Chowacz brukwiaczek, chowacz czterozębny, chowacz granatek Chowacz galasówek Chowacz podobni, pryszczarek kapustnik Gnatarz r zepakowiec, tantniś krzyżowiaczek Mszyca kapuściana Żółte naczynia do 10 ha - min. 1 naczynie w odległości 10-20 m od brzegu plantacji; powyżej 10 ha min. 2 naczynia drugie w przedłużeniu pierwszego w głąb pola na odległość 30-40 cm od brzegu. Przy dużym zagrożeniu naczynia ustawiać z dwóch stron pola jedno od plantacji ubiegłorocznej, a drugie od zadrzewień. Czerpakowanie (strącanie) Analizować 100-150 roślin w różnych punktach pola wybierając losowo po 10 roślin. W różnych punktach plantacji wybrać losowo po 1 mb. rzędu roślin i policzyć chrząszcze. W zależności od wielkości pola analizować rośliny w 10-15 punktach. W zależności od wielkości pola analizować 100-150 roślin w różnych punktach plantacji, oddalonych od siebie o ok. 20 m. W jednym punkcie analizować po 10 roślin strząsając chrząszcze chowacza posobnika z pąków kwiatowych i kwiatów na dużą, białą kartkę papieru. Pryszczarka kapustnika strącać do czerpaka entomologicznego. Obserwacje roślin należy prowadzić w różnych punktach pola, losowo wybierając po 25 roślin, licząc obecne na nich larwy lub gąsienice. W zależności od wielkości plantacji analizować 100-150 roślin. Na plantacjach małych do 2 ha analizować rośliny w 5 punktach po przekątnej pola. W każdym losowo wytypowanym punkcie skontrolować nie mniej niż 50 roślin. Na plantacjach wielohektarowych zwiększać liczbę analizowanych roślin o 50 roślin na każdy następny hektar. W różnych punktach pola analizować po 10 roślin. W zależności od wielkości plantacji obserwować 100-150 sztuk. Na polach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 2 na każdy następny hektar. W różnych punktach pobrać po 25 roślin. W zależności od wielkości plantacji obserwować 100-150 sztuk. Na polach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 2 na każdy następny hektar. W różnych miejscach pola losowo wybrać punkty z 10 roślinami. W zależności od wielkości plantacji obserwować 50-100 sztuk. Z tych roślin pobierać losowo po 25 łuszczyn. Na polach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 2 na każdy następny hektar i pobrać z roślin 50 łuszczyn. Łuszczyny pobierać z różnych części roślin. W zależności od wielkości plantacji analizować 100-150 roślin pobieranych po 25 roślin w różnych losowo wybranych punktach. Na polach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 2 na każdy następny hektar. W zależności od wielkości plantacji analizować 100-150 roślin w różnych punktach pola. 18 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Tabela 6. C.D. Szkodnik Sygnalizacja terminu zabiegu Ocena szkodliwości Pchełka rzepakowa Pchełki ziemne Rolnice Słodyszek rzepakowy Ślimaki Ocenę liczebności chrząszczy przeprowadzić analizując w różnych punktach pola odcinki po 1 mb. rzędu roślin. W zależności od wielkości plantacji analizę przeprowadzić w 10-15 punktach. Analizować w 5 losowo wybranych miejscach po 50 roślin idąc po przekątnej pola. W celu ustalenia terminu początku lotu motyli rolnic stosować samołówki lub pułapki feromonowe. Do kontroli nalotu pierwszych chrząszczy na plantację wykorzystać metodę żółtych naczyń. Inną metodą oceny nalotu chrząszczy na plantację jest obserwacja brzegowych pasów pola. W połowie każdego brzegu pola należy w różnych punktach, w odstępach 2-3 m wybrać losowo po 5 roślin i policzyć znajdujące Sie na nich chrząszcze. Chrząszcze można również liczyć wybierając losowo po 10 roślin w różnych miejscach pola. W zależności od wielkości plantacji analizować 100-150 roślin. Do celów monitoringu stosować pułapki do odłowu ślimaków. Pułapki umieszczać losowo w różnych częściach pola, uwzględniając miejsca położone w pobliżu miedz i roślin oraz w zagłębieniach terenu. Stosować najmniej 10 pułapek na 1 ha plantacji. Do analizy pobrać losowo w różnych punktach po 25 liści z ogonkami. W zależności od wielkości plantacji obserwować 100-150 sztuk. Na polach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 2 na każdy następny hektar. W zależności od wielkości plantacji analizować 100-150 roślin w różnych punktach pola. W zależności od wielkości plantacji analizować 100-150 roślin w różnych punktach po 25 roślin. Na plantacjach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów na każdy następny hektar. Analizować w różnych punktach pola po 10 roślin. W zależności od wielkości plantacji obserwować 100-150 roślin. Na plantacji powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 2 na każdy następny hektar Po siewie oraz podczas wschodów roślin w różnych miejscach na plantacji do 2 ha określić liczbę uszkodzonych siewek, analizując po 20 roślin w 1 rzędzie. W zależności od wielkości plantacji prowadzić obserwacje w 10-15 punktach. Na plantacji powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów obserwacyjnych o 2 na każdy następny hektar. Późniejsze obserwacje wykonuje się dla roślin w fazie 1-4 liści właściwych. W różnych miejscach plantacji określa się liczbę uszkodzonych roślin, analizując po 10 sztuk. W zależności od wielkości plantacji prowadzić obserwacje w 10-15 punktach. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r. 19

Tabela 6. C.D. Szkodnik Sygnalizacja terminu zabiegu Ocena szkodliwości Śmietka kapuściana Używając żółtych naczyń lub pułapek feromonowych określić nalot muchówek na plantację. Na plantacjach do 2 ha analizować po 250 korzeni roślin, wytypowanych losowo w 5 punktach po 50 sztuk. Na plantacjach wielohektarowych zwiększyć liczbę punktów obserwacyjnych o 1 na każdy kolejny hektar. Maksymalna liczba punktów obserwacyjnych na 1 plantacji powinna wynosić 20. 20 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2016 r.

Adresy Powiatowych Zespołów Doradztwa Rolniczego: Bartoszyce, ul. Hubalczyków 2, tel. (89) 762 22 05 Braniewo, ul. Kościuszki 118, tel. (55) 243 28 46 Działdowo, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, tel. (23) 696 19 75 Elbląg, ul. Grunwaldzka 2, tel. (55) 235 32 36 Pasłęk, ul. Bankowa 25, tel. (55) 248 55 04 Ełk, ul. Suwalska 84, tel. (87) 621 69 67 Giżycko, ul. Przemysłowa 2, tel. (87) 428 51 99 Gołdap, ul. Wolności 20, tel. (87) 615 19 57 Iława, ul. Lubawska 3, tel. (89) 649 37 73 Lubawa, ul. Gdańska 26, tel. (89) 645 24 22 Kętrzyn, ul. Powstańców Warszawy 1 (Budynek Społem), tel. (89) 751 30 93 Lidzbark Warmiński, ul. Krasickiego 1, tel. (89) 767 23 10 Mrągowo, ul. Kormoranów 1, tel. (89) 741 24 51 Nowe Miasto Lubawskie, ul. Jagiellońska 24d, tel. (56) 474 21 88 Nidzica, ul. Słowackiego 17, tel. (89) 625 26 50 Olecko, ul. Kolejowa 31, tel. (87) 520 22 17 Olsztyn Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, tel. (89) 715 22 59 Ostróda, ul. Składowa 2, tel. (89) 646 24 24 Morąg, ul. Dworcowa 13, tel. (89) 757 47 61 Pisz, ul. Wojska Polskiego 33, tel. (87) 423 20 33 Szczytno, ul. Kościuszki 1/6, tel. (89) 624 30 59 Węgorzewo, ul. Kraszewskiego 40, tel. (87) 427 12 21

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl