Drugi List do Koryntian 1. Okoliczności napisania Paweł odwiedzał Korynt kilkakrotnie. Pierwsza wizyta była związana z założeniem i organizacją Kościoła. Po opuszczeniu Koryntu Paweł napisał 1 Kor, w którym zapowiada kolejną wizytę oraz przedstawia plany dalszych podróży (1 Kor 16, 2-8). Tych planów nie udało mu się jednak zrealizować, ponieważ Tymoteusz, który doręczył Koryntianom 1 Kor, powrócił do Pawła do Efezu z wiadomościami o pogorszeniu się sytuacji w Koryncie. Wobec tego Paweł udaje się do Koryntu, aby zaprowadzić tam porządek, ale tu spotyka się z opozycją i zostaje ciężko znieważony przez kogoś ze wspólnoty korynckiej. Powraca więc wzburzony do Efezu (2 Kor 2, 3-11; 7, 8. 12) i stąd pisze do Koryntian list διὰ πολλῶν δακρύων wśród wielu łez (2 Kor 2, 4) 1. Ten list przekazał Koryntianom Tytus. Nie jest wykluczone, że Paweł zlecił Tytusowi przywrócenie porządku w tamtejszym Kościele (2 Kor 7, 5-9. 14-15). Tymczasem po rozruchach wywołanych w Efezie przez Demetriusza Paweł musiał opuścić Efez. Przez Troadę udaje się więc do Macedonii, gdzie spotyka się z Tytusem, który przekazuje pomyślne wiadomości z Koryntu. Nastroje uspokoiły się, uznano autorytet Pawła, sprawca przykrego incydentu został ukarany, przeciwnicy opuścili wspólnotę. Wszystko to stwarzało korzystne warunki do zrealizowania trzeciej podróży Pawła do Koryntu (2 Kor 12, 14 i 13, 1). Paweł pisze więc list, który znany jest jako 2 Kor. List ten ma zupełnie inny charakter niż 1 Kor. W 1 Kor chodziło o rozwiązanie problemów, które dotyczyły sytuacji wewnętrznej w Koryncie, natomiast centralnym zagadnieniem 2 Kor jest wyjaśnienie rozbieżności pomiędzy Pawłem i wspólnotą koryncką. 2 Kor doręczył adresatom ponownie Tytus. Z wypowiedzi Pawła w 2 Kor 7, 5; 8, 1-5; 9, 3-4 wynika, że 2 Kor zredagował on w Macedonii. Biorąc natomiast pod uwagę czas, jaki mógł upłynąć od napisania 1 Kor egzegeci przypuszczają, że miało to miejsce późną jesienią 55 r. 2 2. Przeciwnicy Pawła Źródłem wiadomości o przeciwnikach Pawła w Koryncie jest wyłącznie 2 Kor. Z informacji przekazanych przez ten list wynika, że są to judeochrześcijanie o formacji hellenistycznej, którzy pojawili się w Koryncie już po zorganizowaniu tam przez Pawła Kościoła. Są to bardzo aktywni wędrowni misjonarze (2 Kor 11, 4. 13. 22-23). Podkreślają przy tym swoją szczególną godność (2 Kor 11, 5. 18), nazywają siebie apostołami (2 Kor 11, 13), powołują się na ekstazy, wizje i moc cudotwórczą (por.2 Kor 12, 1-13). Posługują się znakomitą retoryką (2 Kor 11, 6) i żyją, w przeciwieństwie do Pawła, na koszt wspólnoty (2 Kor 11, 7. 20). Na potwierdzenie swojej wiarygodności, powołują się na listy polecające (2 Kor 3, 1). Oceniali oni 1 U. SCHNELLE, Einleitung, 89 nazywa go Tränenbrief list we łzach. I. BROER, Einleitung, II, 413 przypuszcza, że jest to część 2 Kor, czyli 2 Kor 10-13. Por. A. PACIOREK, Paweł Apostoł, 1, 114. 2 C. WOLFF, Der zweite Brief des Paulus an die Korinther (ThHK 8), Berlin 1989, 10; P. BARNETT, The Second Epistle to the Corinthians (NIC), Grand Rapids Cambridge 1997, 15; U. SCHNELLE, dz. cyt., 90 i inni. Niektórzy uczeni proponują jednak inny czas redakcji: 57 r. lub nawet pomiędzy 90 i 100 r.
bardzo nisko osobę i działalność Pawła, krytykowali jego przepowiadanie i podważali autorytet 3. 3. Zagadnienia literackie 3.1. Struktura i forma List rozpoczyna się zwyczajnym wstępem, który zawiera adres, pozdrowienie i dziękczynienie, wprowadzone nie terminem εὐχαριζηεῖν, lecz εὐλογεῖν (2 Kor 1, 1-11). Wstęp kończy się w 2 Kor 1, 11, gdzie po raz ostatni występuje terminologia dziękczynienia: dziękczynienie zostało złożone za was. W 2 Kor 1, 12 Paweł przechodzi od dziękczynienia do spraw osobistych i posługuje się formą my. W tej części listu powołuje się on na swoje sumienie i stwierdza całkowitą szczerość w postępowaniu wobec Koryntian. Stara się wyjaśnić powody, dla których zmienił plany podróży i odpowiada na stawiane mu zarzuty (2 Kor 1, 12-2, 13). W 2 Kor 2, 14 zmienia linię narracji i od dziękczynienia Bogu rozpoczyna obszerny fragment, poświęcony apologii apostolatu (2 Kor 2, 14-7, 4). W 2 Kor 7, 5 Paweł powraca do serdecznego dialogu z Koryntianami i wyraża pragnie pojednania z nimi (2 Kor 7, 5-16). Od 2 Kor 8, 1 zaczyna się nowy temat, zupełnie niezależny od poprzedniej treści: Powiadamiamy was zaś, bracia. Ta część listu dotyczy kolekty na biednych chrześcijan w Jerozolimie (2 Kor 8-9). Uroczystym zwrotem: Ja, sam Paweł (2 Kor 10, 1) apostoł powraca do odpowiedzi na stawiane mu zarzuty (2 Kor 10), a następnie kontynuuje apologię swego apostolatu (2 Kor 11-12, 13). Fragment 2 Kor 12, 14-13, 13 można uważać za typowe zakończenie listu, gdyż Paweł umieścił tu krótkie informacje dotyczące planowanej wizyty w Koryncie, parenezę końcową i pozdrowienia. Struktura listu przedstawia się zatem następująco: Wstęp: 1, 1-11 Adres pozdrowienie eulogia i dziękczynienie I. Odpowiedź na zarzuty: 1, 12-2, 13 II. Apologia apostolatu: 2, 14-7, 4 III. Pojednanie z Koryntianami: 7, 5-16 IV. Kolekta: 8-9 V. Apologia apostolatu: 11-12, 13 Zakończenie: 12, 14-13, 13 3 I. BROER, Einleitung, II, 420-421. Niektórzy egzegeci uważają, że byli to gnostycy i pneumatycy lub jerozolimscy judeochrześcijanie, zwolennicy zachowania Prawa Starego Testamentu. Por. A. PACIOREK, Paweł Apostoł, 1, 114-115.
List zawiera wszystkie charakterystyczne elementy listu, w którym autor poleca siebie adresatom (Selbstempfehlung), jak na przykład: wspomnienie pierwszej wizyty (2 Kor 1, 19) i modlitwy adresatów za Pawła (2 Kor 1, 11), plany podróży (2 Kor 1, 15-16. 23; 2, 1), odwołanie się do uczuć wobec Koryntian (2 Kor 1, 23-2, 4), wyraźne stwierdzenie, że pragnie on polecić się adresatom (2 Kor 3, 1). W odróżnieniu od 1 Kor, który był adresowany do Koryntu, ten list skierowany jest do szerszego grona adresatów: Do Kościoła Bożego w Koryncie wraz ze wszystkimi świętymi, którzy są w całej Achai (2 Kor 1, 1). 3.2. Integralność literacka (1) Problemy koherencji Żaden list św. Pawła nie stwarza tyle problemów związanych z koherencją, co 2 Kor 4. Najbardziej dyskutowana jest integralność następujących czterech fragmentów: 2 Kor 1-9 i 10-13; 2, 14-7, 4; 6, 14-7, 1; 8 i 9. (a) 2 Kor 1-9 i 10-13 W 2 Kor 1-9 język Pawła jest bardzo serdeczny i łagodny. Wyraża on tu swoją radość z pojednania z Koryntianami, jakie zostało osiągnięte w wyniku wysłania do nich listu we łzach (2 Kor 2, 4) i wizyty Tytusa w Koryncie. Zmiana nastawienia Koryntian do Pawła, napełniła go dumą, pociechą i radością (2 Kor 7, 4-7). Prosi ich też, aby zbyt surowo nie karali tego, który go obraził (2 Kor 2, 5-8). Natomiast w 2 Kor 10-13 posługuje się zupełnie innym językiem. O pojednaniu nie ma tu w ogóle mowy. Przeciwnie, apostoł liczy się z silną opozycją w Koryncie i stwierdza, że jest mu bardzo przykro, iż Koryntianie nie okazali skruchy i żalu. Te dwa fragmenty nie mogą zatem należeć do tego samego listu. (b) 2 Kor 2, 14-7, 4 W 2 Kor 2, 13 Paweł przerywa odpowiedź na zarzuty i w 2 Kor 2, 14 wprowadza obszerny fragment, którego tematem jest obrona apostolatu. Do odpowiedzi na zarzuty powraca znowu w 2 Kor 7, 5. Temat podróży do Macedonii w 2 Kor 2, 13 powraca znowu w 2 Kor 7, 5 i łączy obydwa fragmenty. (c) 2 Kor 6, 14-7, 1 Zdaniem niektórych egzegetów, język i tematyka 2 Kor 6, 14-7, 1 wskazują, że fragment ten nie może pochodzić od Pawła. Przestrzega on tu przed bałwochwalstwem, nakazuje w sposób rygorystyczny separację chrześcijan od niewierzących i nieczystych (szczególnie w 6, 14-17), co jest sprzeczne z jego wypowiedziami w 1 Kor. Poza tym 2 Kor 6, 13 i 7, 2 łączy terminologia: πλαηύνω rozszerzyć (2 Kor 6, 13) i χωρέω powiększyć przestrzeń (2 Kor 7, 2). 4 H. WINDISCH, Der zweite Korintherbrief (KEK 6), Göttingen 1970, 11.
(d) 2 Kor 8 i 9 2 Kor 8 i 9 poruszają ten sam temat kolekty, ale w różny sposób tak, że trudno uznać 2 Kor 9 za kontynuację poprzedniego rozdziału. W 2 Kor 8, 15 Paweł stawia Koryntianom za wzór gorliwość Kościołów macedońskich w zbieraniu kolekty na biednych w Jerozolimie, natomiast w 2 Kor 9, 2-6 wychwala szczodrobliwość Kościołów Achai. Egzegeci uważają, że 2 Kor 8 i 9 zostały zredagowane w różnych czasie, ale nie potrafią ustalić, który z nich reprezentuje wcześniejsze stadium redakcji. (2) Próby rozwiązania problemów koherencji Do dziś nie ma jednolitej teorii, która potrafiłaby przekonywująco wyjaśnić problem integralności 2 Kor. Istnieje natomiast duża ilość hipotez, które wychodzą z założenia, że 2 Kor jest zbiorem dwóch lub nawet kilku listów Pawła. Najbardziej rozpowszechniony jest pogląd, że na 2 Kor składają się dwa listy Pawła: list we łzach i list pojednawczy. Hipoteza ta ma trzy warianty 5 : 1) List we łzach : 2 Kor 10-13, list pojednawczy: 2 Kor 1-8 (9); 2) List we łzach : 2 Kor 1-9, list pojednawczy: 2 Kor 10-13; 3) List we łzach : 2 Kor 2, 14-7, 4; 9; 10-13, list pojednawczy: 2 Kor 1-2, 13; 7, 5-16; 8. Nie wszyscy uczeni godzą się jednak z podziałem 2 Kor na kilka listów i stoją na stanowisku jego jedności literackiej 6. Paweł był pisarzem bardzo żywym, nie musiał więc trzymać się szablonów. Mógł też korzystać z gotowych kompozycji. Poza tym poszczególne fragmenty 2 Kor, chociaż zdradzają pewne rozbieżności, to jednak uzupełniają się pod względem doktrynalnym, psychologicznym i historycznym. Różnice stylistyczne i merytoryczne można wyjaśnić na podstawie głębszego poznania psychiki apostoła oraz genezy jego listów. 4. Centralne tematy teologiczne Niewątpliwie centralnym tematem teologicznym 2 Kor jest przedstawienie istoty urzędu apostolskiego. Jest to odpowiedź Pawła na zarzuty przeciwników, którzy podważali jego wiarygodność jako apostoła. Inne tematy, to: porównanie Nowego Przymierza ze Starym, podstawy egzystencji chrześcijańskiej i motywacja kolekty na biednych chrześcijan w Jerozolimie. Poza tym przez cały list przewija się motyw doksologii, uwielbienia Boga i dziękczynienia (np. 2 Kor 1, 3-4. 11; 2, 14; 8, 16; 9, 12-13. 15). 5 I. BROER, Einleitung, II, 413. 6 U. SCHNELLE, Einleitung, 100.
4.1. Pojęcie apostolatu Istotę apostolatu rozwija Paweł w: 2 Kor 2, 14-7, 4 i 11-12, 13. Apostoł jest przede wszystkim powołanym przez Boga (2, 16-17; 3, 5-6) sługą Nowego Przymierza. Jest on reprezentantem Chrystusa, który posyła apostoła. Z urzędem apostoła łączy się paradoksalna sytuacja: chwała (2 Kor 3, 7-4, 6) i cierpienie (2 Kor 4, 7-5, 10). Jest to odzwierciedlenie życia Jezusa Chrystusa, który przez cierpienia doszedł do chwały. Ukrzyżowany i zmartwychwstały Chrystus stanowi podstawę urzędu apostolskiego. Dlatego zarówno słabość, jak i moc cechują egzystencję apostoła (2 Kor 13, 4). Cierpienia, prześladowania, niepowodzenia i upokorzenia, niebezpieczeństwo śmierci, to wszystko są znaki jego udziału w krzyżu Chrystusa. Przez krzyż jednoczy się on z Chrystusem i dlatego działa w nim moc Chrystusa, dzięki której może on przezwyciężyć trudności (2 Kor 4, 7-12; 6, 4-10; 11, 23-29). Boża moc objawia się bowiem w słabości i poniżeniu (2 Kor 12, 9). Dlatego Paweł nie chlubi się nadzwyczajnymi przeżyciami nadprzyrodzonymi (2 Kor 5, 13; 12, 6), jak czynią to pseudoapostołowie. W pracy i działalności apostoła, w sile przekonania jego przepowiadania nie objawia się jego własna moc, lecz moc Boża (2 Kor 4, 7). Dlatego działalność apostolska nie może zawierać żadnych oznak triumfalizmu. Ze słabością i poniżeniem łączy się chwała. Nie jest to jednak triumfalizm, lecz radość z pracy apostolskiej, ciche i często niewidoczne na zewnątrz działanie Ducha Świętego w sercach tych, którzy przyjmują słowo głoszone przez apostoła i realizują je w życiu. Urząd apostoła jest służbą pojednania i polega na aktualizacji dzieła pojednania, które dokonał Chrystus. Chrystus pojednał ze sobą cały kosmos (2 Kor 5, 19). Misja pojednania polega na głoszeniu słowa pojednania, które zlecił On apostołom, a celem tej misji jest doprowadzenie człowieka do pojednania z Bogiem: pojednajcie się z Bogiem (2 Kor 5, 20b). Paweł wskazuje dwa zasadnicze motywy, które skłaniają apostoła do wiernego wykonania powierzonej mu misji: 1) świadomość odpowiedzialności przed Chrystusem jako sędzią eschatologicznym i 2) miłość Chrystusa do nas, której wyrazem była Jego śmierć na krzyżu za wszystkich 7. 4.2. Stare i Nowe Przymierze Boga z ludźmi Paweł posługuje się tu podwójną terminologią: 1) Nowe Przymierze (καινή διαϑήϰη) i Stare Przymierze (παλαιὰ διαϑήϰη), 2) służba Pawła (διακονία) i służba Mojżesza. Nowe Przymierze ustanowił Chrystus i działa w nim przez Ducha Świętego. Oryginalnością tego Przymierza jest więc obecność w nim Ducha Świętego (2 Kor 3, 17), który obdarza wierzących życiem i wolnością (2 Kor 3, 6. 8-9). Oznacza to nowe, zbawcze relacje pomiędzy Bogiem i człowiekiem. Natomiast w Starym Przymierzu, którego podstawą było Prawo wyryte na kamiennych tablicach, decydowała litera a nie Duch Pana, dlatego było ono służbą śmierci i potępienia (2 Kor 3, 7-8). 7 Miłość Chrystusa ogarnia (ζυνέχει) nas (2 Kor 5, 14).
Nie oznacza to, że Paweł nie uznaje Starego Przymierza. Przeciwnie, wyraźnie podkreśla, że było ono rezultatem spotkania Mojżesza z Bogiem i otoczone było chwałą (2 Kor 3, 7). Ta chwała była przemijająca i miała doprowadzić naród izraelski do Chrystusa. Dlatego o wiele większą chwałę ma służba Nowemu Przymierzu (2 Kor 3, 7-11). 4.3. Egzystencja chrześcijańska Paweł rozróżnia stary i nowy styl życia, czyli stare i nowe stworzenie (2 Kor 5, 17) 8. Podstawę nowego stworzenia, czyli egzystencji chrześcijańskiej określa śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Jest to egzystencja całkowicie skierowana na Chrystusa. Chrystus umarł za wszystkich, a by ci, którzy żyją, już nie żyli dla siebie, ale dla tego, który za nich umarł i zmartwychwstał (2 Kor 5, 15). Nowe stworzenie, to styl życia człowieka pojednanego z Bogiem (2 Kor 5, 18). Od stylu życia zależy poznanie człowieka. Poznanie człowieka, który jest starym stworzeniem, jest obciążone grzechem i pożądliwościami. Jest to poznanie ζάρκα według ciała (2 Kor 5, 16). Ocenia ono drugiego człowieka pod względem możliwości wykorzystania go do własnych celów lub jako konkurenta, który przeszkadza w rozwoju osobistym. Natomiast Nowy styl egzystencji chrześcijańskiej ubogaca poznanie człowieka nowy styl egzystencji chrześcijańskiej ubogaca poznanie człowieka Kto żyje dla Chrystusa widzi w każdym człowieku siostrę i brata. 8 Wyrażenie nowe stworzenie występuje w apokaliptyce judaistycznej i wskazuje na początek stworzenia eschatologicznego.