PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY NA LATA Z PERSPEKTYWĄ DO 2020 ROKU (AKTUALIZACJA)

MIASTO I GMINA SZAMOTUŁY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY NA LATA 2013 2016 Z PERSPEKTYWĄ DO 2020 ROKU (AKTUALIZACJA) Ekolog Sp. z o.o. ul. Mścibora 8 61 062 Poznań Autorzy opracowania: inż. Katarzyna Walkowiak mgr Anna Grabowska Szaniec mgr Jakub Smakulski SZAMOTUŁY 2013 rok

Spis treści Spis treści...2 STRESZCZENIE...5 CZĘŚĆ I WPROWADZENIE...6 1. WSTĘP...6 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia...6 1.2. Zmiana uwarunkowań prawnych...6 1.3. Struktura Programu i metodyka prac...7 1.4. Zawartość dokumentu Programu...7 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU...8 2.1. Wprowadzenie...8 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne...8 2.2.1. Polityka Ekologiczna Państwa...8 2.2.2. Wielkopolska 2020 Zaktualizowana strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020... 10 2.2.3. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015... 13 2.2.4. Powiatowy Program ochrony środowiska... 15 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne... 16 2.3.1. Strategia rozwoju Miasta i Gminy Szamotuły... 16 2.3.2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego... 17 2.4. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska... 19 2.5. Priorytety ochrony środowiska miasta i gminy Szamotuły... 20 2.6. Nadrzędny cel Programu...... 20 CZĘŚĆ II STAN AKTUALNY... 20 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY... 20 3.1. Położenie i podział administracyjny... 20 3.2. Ludność i struktura osadnicza... 21 3.3. Infrastruktura... 22 3.4. Gospodarka... 29 3.5. Geologia... 30 3.6. Rzeźba terenu, geomorfologia... 30 3.7. Klimat... 30 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH... 31 4.1. Ochrona przyrody... 31 4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów... 41 4.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi... 44 4.4. Ochrona powierzchni ziemi... 51 4.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi... 54 5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA... 54 5.1. Ochrona i jakość powietrza... 54 5.1.1. Odnawialne źródła energii... 59 5.2. Ochrona wód... 62 5.3. Racjonalna gospodarka odpadami... 67 5.4. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych... 69 5.5. Środowisko a zdrowie... 79 6. KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH... 81 6.1. Zarządzanie środowiskowe... 81 6.2. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska... 83 6.3. Rozwój badań i postęp techniczny... 84 6.4. Odpowiedzialność za szkody w środowisku... 85 6.5. Edukacja ekologiczna... 86 CZĘŚĆ III STRATEGIA DZIAŁANIA... 87 7. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY DO 2016 ROKU... 87 7.1. Cele i priorytety ekologiczne... 87 7.2. Harmonogram realizacji działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku... 89 CZĘŚĆ IV REALIZACJA ZAŁOŻEŃ PROGRAMOWYCH... 99 8. INSTRUMENTY REALIZACJI POLITYKI EKOLOGICZNEJ... 99 8.1. Mechanizmy prawno-ekonomiczne... 99 8.2. Mechanizmy finansowe realizacji Programu... 101 9. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU... 104 Wyjaśnienia skrótów... 106 Wykorzystane materiały... 106 2

Spis tabel: Tabela 1. Priorytety ekologiczne dla województwa wielkopolskiego.... 14 Tabela 2. Przybliżona liczna ludności zamieszkująca poszczególne jednostki urbanistyczne miasta i gminy Szamotuły... 21 Tabela 3. Najważniejsze informacje na temat ujęć wodociągowych... 22 Tabela 4. Sieć wodociągowa na terenie miasta i gminy Szamotuły w latach 2010-2011... 23 Tabela 5. Sieć kanalizacyjna na terenie miasta i gminy Szamotuły... 24 Tabela 6. Informacje o oczyszczanych ściekach w latach 2010-2011... 25 Tabela 7. Charakterystyka funkcjonujących w 2012 roku oczyszczalni ścieków na terenie miasta i gminy Szamotuły... 26 Tabela 8. Parametry ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Szamotułach (stan na dzień 31.12.2012 r.)... 27 Tabela 9. Parametry ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Pamiątkowie (stan na dzień 31.12.2012 r.)... 27 Tabela 10. Parametry ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Otorowie (stan na dzień 31.12.2012 r.)... 27 Tabela 11. Sieć gazowa na terenie miasta i gminy Szamotuły w latach 2010-2011... 28 Tabela 12. Odbiorcy energii elektrycznej na terenie miasta i gminy Szamotuły... 29 Tabela 13. Szkielet układu drogowego miasta i gminy Szamotuły... 29 Tabela 14. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2010-2011... 29 Tabela 15. Pomniki przyrody występujące na terenie gminy Szamotuły... 35 Tabela 16. Powierzchnia gruntów leśnych na terenie miasta i gminy Szamotuły w 2011 roku... 41 Tabela 17 Koła łowieckie na terenie miasta i gminy Szamotuły... 43 Tabela 18. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2011 roku... 44 Tabela 19. Planowany stan systemu kanalizacyjnego na dzień 31.12.2015 r na terenie miasta i gminy Szamotuły zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych... 45 Tabela 20. Obecny i planowany stan oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 w aglomeracji Szamotuły i Otorowo zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych... 45 Tabela 21. Podstawowe dane morfometryczne dotyczące jeziora Pamiątkowskiego... 46 Tabela 22. Podstawowe dane techniczne zbiornika... 47 Tabela 23. Charakterystyka głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) w gminie Szamotuły... 50 Tabela 24. Struktura upraw na terenie gminy Szamotuły... 53 Tabela 25. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomu stężeń zanieczyszczenia57 Tabela 26. Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia w roku 2011... 58 Tabela 27. Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin w roku 2011... 59 Tabela 28.Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia w roku 2012... 59 Tabela 29. Rodzaje elektrowni wodnych na terenie gminy Szamotuły... 61 Tabela 30. Zestawienie oceny stanu ekologicznego i chemicznego wód rzeki ppk.. na terenie gminy Szamotuły na podstawie monitoringu diagnostycznego w 2010 i 2012 roku... 63 Tabela 31. Charakterystyka jednolitych części wód powierzchniowych... 64 Tabela 32. Jakość zwykłych wód podziemnych, z zasobów korzystających przez Miasto i Gminę Szamotuły w latach 2011-2012... 66 Tabela 33. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i L Aeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby... 69 Tabela 34. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i L Aeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby... 70 Tabela 35. Wyniki pomiarów hałasu komunikacyjnego w otoczeniu dróg na terenie miasta i gminy Szamotuły w 2007 roku... 70 Tabela 36. Zestawienie punktów pomiarowych na terenie Gminy Szamotuły... 72 Tabela 37 Analiza klimatu akustycznego na terenie Gminy Szamotuły... 75 Tabela 38. Harmonogram realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w ramach Programu... 90 Tabela 39 Wskaźniki monitorowania programu... 104 3

Spis rysunków: Rysunek 1. Położenie miasta i gminy Szamotuły na tle województwa wielkopolskiego... 21 Rysunek 2 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc... 60 Spis wykresów: Wykres 1. Długość czynnej sieci wodociągowej w latach 2010-2011... 24 Wykres 2. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2010-2011... 25 Wykres 3. Długość czynnej sieci gazowej w latach 2005-2010... 28 Wykres 4. Udział gruntów ornych w poszczególnych klasach bonitacyjnych gleb gminy Szamotuły... 52 4

STRESZCZENIE Program ochrony środowiska jest opracowaniem planistycznym, którego obowiązek opracowania wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm). Program ma na celu efektywne zarządzanie ochroną środowiska zgodnie z polityką ekologiczną państwa. Program ochrony środowiska dla miasta i gminy Szamotuły na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku jest aktualizacją poprzedniego Programu. Składa się z czterech części: Część I Wprowadzenie Część II Stan aktualny Część III Strategia działania Część IV Realizacja założeń programowych W pierwszej części przedstawiono podstawę prawną i strukturę opracowania oraz wskazano metodykę sporządzania niniejszego opracowania. Omówione zostały uwarunkowania środowiskowe wynikające z dokumentów strategicznych szczebla krajowego, wojewódzkiego jak i lokalnego. Wyznaczony został nadrzędny cel Programu, którego brzmienie jest następujące: Poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównoważony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego i poprawa jakości życia mieszkańców. Zostały także określone priorytety ochrony środowiska dla gminy Szamotuły: Poprawa jakości środowiska, Ochrona przyrody, Racjonalna gospodarka odpadami, Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, Edukacja ekologiczna społeczeństwa, Działania systemowe w ochronie środowiska. W drugiej części dokumentu opisano aktualny stan poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy Szamotuły oraz omówiono wpływ środowiska na zdrowie ludzi. Zidentyfikowano również najważniejsze problemy, które mają negatywny wpływ na środowisko oraz na jakość życia mieszkańców. W części trzeciej niniejszego opracowania wyznaczono cele średniookresowe do 2020 roku i kierunki działań na najbliższe cztery lata. Realizacja zaplanowanych zadań przedstawionych w harmonogramie pozwoli na osiągniecie zakładanych celów. W części czwartej omówiono mechanizmy prawno-ekonomiczne, służące skutecznemu zarządzaniu środowiskowemu. Przedstawiono koszty realizacji zaplanowanych działań oraz wyznaczono wskaźniki monitoringu realizacji Programu, dzięki którym w kolejnych latach możliwe będzie określenie kierunku zmian zachodzących w środowisku. Niniejszy dokument uwzględnia najważniejsze uwarunkowania środowiskowe wynikające z opracowań strategicznych, określa konieczne inwestycje oraz szacunkowe koszty niezbędne do ich wykonania, wskazuje realizatorów poszczególnych działań, a tym samym stanowi politykę ekologiczną gminy Szamotuły. 5

CZĘŚĆ I WPROWADZENIE 1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja poprzedniego Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2004-2007 z perspektywą na lata 2008-2011. Obowiązek sporządzenia Programu ochrony środowiska wynika z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm). Zgodnie z art. 17 wyżej wymienionej ustawy organ gminy sporządza program ochrony środowiska. Z wykonania programu organ wykonawczy sporządza co dwa lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Program ochrony środowiska ma na celu efektywne zarządzanie ochroną środowiska zgodnie z polityką ekologiczną państwa. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Program ochrony środowiska winien spełniać wymagania określone w art. 14, art. 17 i art. 18 ustawy z dnia Prawo ochrony środowiska. Zasady i tryb udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska określa ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235 ze zm.). Program ochrony środowiska zgodnie z art. 14 ustawy Prawo ochrony środowiska ma określać przede wszystkim: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, poziomy celów długoterminowych, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Przez sformułowanie Gmina Szamotuły w dalszej części opracowania rozumie się Miasto i Gmina Szamotuły. 1.2. Zmiana uwarunkowań prawnych Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i przyjęciu Traktatu Akcesyjnego, w którym stawia się naszemu krajowi poważne zadania do wypełnienia, które po roku 2015 przyczynią się do spełniania przez Polskę wszystkich standardów w ochronie środowiska, jakie obowiązywały w krajach członkowskich UE. W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie tj. w rozporządzeniach, dyrektywach, decyzjach i uchwałach są systematycznie transponowane do prawa krajowego. Od sporządzenia poprzedniego Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2004-2007 z perspektywą na lata 2008-2011 nastąpiły liczne zmiany w polskim ustawodawstwie m.in.: uchwalono ustawę z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r., poz. 1235 ze zm.) ustawa określa zasady i tryb postępowania w sprawach o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko, transgranicznego oddziaływania na środowisko oraz określa zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm.), ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627) ogłoszenie teksu jednolitego 3 czerwca 2013 roku, ustawa z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach (Dz. U. z 2013 r., poz. 21 z dnia 8 stycznia 2013 r.), ustawa z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145 z późn. zm) - ogłoszenie teksu jednolitego 10 stycznia 2012 r, ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. Nr 75, poz. 493 z dnia 26 kwietnia 2007 r.) system został zmodyfikowany i rozszerzony. Ustawa ta implementowała do polskiego porządku prawnego dyrektywę 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie 6

odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu, ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 Nr 12, poz. 59 z późn. zm) - ogłoszenie teksu jednolitego 18 stycznia 2011 r., ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 130, poz. 1070 z późn. zm.) - ustawa określa zasady zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji oraz zasady obrotu i zarządzania jednostkami Kioto. W załączniku do ustawy przedstawiono wykaz gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza, objętych systemem zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji, ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 391 ze zm.). 1.3. Struktura Programu i metodyka prac Opracowując Program przyjęto następującą kolejność działań: Pozyskano niezbędne dane z Urzędu Miasta i Gminy, WIOŚ, RDOŚ, na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego oraz uzyskanych informacji określono obszary priorytetowe polityki ochrony środowiska dla miasta i gminy Szamotuły, wyznaczono cele średniookresowe do roku 2020, dla każdego celu średniookresowego wyznaczono kierunki działań na najbliższe cztery lata, określono sposób finansowania zaplanowanych zadań, określono sposób kontroli realizacji Programu. Strukturę niniejszego Programu oparto na Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program powinien definiować cele średniookresowe (dla okresu 8-letniego) oraz kierunki działań na najbliższe cztery lata oraz monitoring realizacji Programu i nakłady finansowe na jego wdrożenie. Cele i kierunki działań zostały ujęte w trzech blokach tematycznych: ochrona zasobów naturalnych, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, kierunki działań systemowych. W założeniach Programu przyjęto także zapisy w dokumentach szczebla lokalnego tj. Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Szamotuły 2005-2013, Strategię Rozwoju Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2004-2014 oraz wyższego szczebla tj. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015, Wielkopolska 2020 zaktualizowana strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020. Charakterystykę miasta i gminy oraz diagnozę stanu środowiska naturalnego sporządzono głównie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu (WIOŚ), Urzędu Miasta i Gminy w Szamotułach. Dane o stanie środowiska naturalnego podane są według stanu na dzień 31.12.2011 r, tam gdzie było możliwe podane zostały dane bardziej aktualne. Na podstawie aktualnego stanu środowiska naturalnego na terenie miasta i gminy Szamotuły, a także uwarunkowań wynikających z dokumentów programowych wyznaczono kierunki działań i zaproponowano do nich zadania, których wykonanie jest niezbędne, aby zachować bądź poprawić stan środowiska, a tym samym poprawić jakość życia mieszkańców. Na tej podstawie wyznaczono obszary priorytetowe i sprecyzowano cele środowiskowe, co przedstawione zostało w części Programu dotyczącej strategii działania. Koszty realizacji działań i określenie sposobu finansowania oszacowano w oparciu o analizę materiałów dotyczących planowanych do realizacji zadań środowiskowych w latach 2013-2016 na podstawie dokumentów strategicznych. 1.4. Zawartość dokumentu Programu Sporządzona aktualizacja Programu ochrony środowiska dla miasta i gminy Szamotuły na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku składa się z 9 rozdziałów: Rozdział 1 Wstęp Określa podstawę prawną opracowania, zmiany w uwarunkowaniach prawnych oraz strukturę programu i metodykę prac nad Programem. Rozdział 2 Założenie wyjściowe Programu Rozdział ten ujmuje uwarunkowania Programu (wewnętrzne i zewnętrzne), limity racjonalnego 7

wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska na poziomie krajowym i lokalnym. Zostały wyznaczone priorytety ochrony środowiska oraz został określony nadrzędny cel Programu. Rozdział 3 Ogólna charakterystyka miasta i gminy Szamotuły Opisano położenie geograficzne, budowę geologiczną, klimat i charakterystykę demograficzną miasta. Scharakteryzowano infrastrukturę komunalną, w tym zaopatrzenie mieszkańców w wodę, w gaz ziemny, energię elektryczną i cieplną oraz opisano funkcjonującą sieć kanalizacyjną wraz z oczyszczalniami ścieków. Opisano infrastrukturę komunikacyjną tj. sieć drogową, kolejową oraz komunikację publiczną. Przedstawiono potencjał gospodarczy. Rozdział 4 Ochrona zasobów naturalnych Opisano formy ochrony przyrody, zieleń, lesistość oraz racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i geologicznymi oraz ochronę powierzchni ziemi. Rozdział 5 Poprawa jakości środowiska Rozdział ten opisuje jakość poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz wpływ na zdrowie ludzi. Przedstawiono możliwości wykorzystania energii z odnawialnych źródeł. Scharakteryzowano gospodarkę odpadami na terenie miasta i gminy. Rozdział 6 Kierunki działań systemowych Opisano systemy zarządzania środowiskowego, udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Przedstawiono rozwój badań i postęp techniczny jak również odpowiedzialność za szkody w środowisku. Opisano prowadzoną na terenie miasta edukację ekologiczną. Rozdział 7 Strategia ochrony środowiska miasta i gminy Szamotuły W rozdziale tym wyznaczono siedem obszarów priorytetowych. Do każdego obszaru przypisano cele średniookresowe do 2020 roku oraz kierunki działań na najbliższe cztery lata. Przedstawiono harmonogram działań na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku. Rozdział 8 Instrumenty realizacji polityki ekologicznej Przedstawiono mechanizmy prawno-ekonomiczne i finansowe realizacji Programu oraz szacunkowe koszty wdrażania zadań zaplanowanych w ramach Programu w latach 2013-2020. Rozdział 9 Monitoring realizacji Programu Przedstawiono sposób realizacji Programu oraz wyznaczono wskaźniki monitorowania. 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 2.1. Wprowadzenie Znaczącą rolę w definiowaniu polityki ekologicznej miasta i gminy Szamotuły pełnią zapisy zawarte w opracowaniach szczebla krajowego i wojewódzkiego i powiatowego. Należy również uwzględnić uwarunkowania wewnętrzne zawarte w dokumentach planistycznych dla miasta i gminy Szamotuły. Podstawowym dokumentem w kształtowaniu Programu ochrony środowiska pełni Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Dokumentem szczebla wojewódzkiego jest Wielkopolska 2020 Zaktualizowana Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020. Zapisy zawarte w wymienionych dokumentach należy postrzegać jako wytyczne dla niniejszego Programu, stanowiące tzn. uwarunkowania zewnętrzne. Polityka ochrony środowiska miasta i gminy kształtowana jest również przez uwarunkowania wewnętrzne. Do podstawowych dokumentów należy Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2004-2014 oraz Plan Rozwoju Lokalnego Miasta I Gminy Szamotuły 2005-2013. 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne 2.2.1. Polityka Ekologiczna Państwa Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 jest dokumentem strategicznym określającym na podstawie aktualnego stanu środowiska priorytety polityki ekologicznej. Zostały podane kierunki działań w latach 2009-2012, których realizacja pozwoli na osiągnięcie niżej wymienionych celów średniookresowych. Ochrona zasobów naturalnych: w zakresie ochrony przyrody - podstawowym celem średniookresowym jest zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody. Kierunkami działań w tym zakresie jest dokończenie inwentaryzacji i waloryzacji różnorodności biologicznej Polski. Stworzy to podstawę do ustanowienia pełnej listy obszarów ochrony ptaków i ochrony siedlisk w europejskiej sieci Natura 2000. Konieczne jest również egzekwowanie wymogów ochrony 8

przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz rygorystyczne przestrzeganie zasad ochrony środowiska, a także kontynuacja tworzenia krajowej sieci obszarów chronionych uwzględniającą utworzenie nowych parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych oraz powstanie form i obiektów ochrony przyrody. W systemie ochrony przyrody należy także uwzględnić korytarze ekologiczne, jako miejsca dopełniające obszarową formę ochrony przyrody, w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów przyjętymi celami średniookresowymi są dalsze prace w kierunku racjonalnego użytkowania zasobów leśnych przez kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej, z zachowaniem bogactwa biologicznego. Kierunkami działań w tym zakresie jest realizacja przez Lasy Państwowe Krajowego programu zwiększenia lesistości, utrzymanie znacznej retencji wodnej i jej powiększanie przez przywracanie przesuszonych przez meliorację terenów wodno-błotnych oraz dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska oraz zwiększenie różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych, w zakresie racjonalnej gospodarki zasobami wodnymi - głównym celem średniookresowym jest racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w taki sposób, aby uchronić gospodarkę narodową od deficytów wody i zabezpieczyć przed skutkami powodzi oraz zwiększenie samofinansowania gospodarki wodnej. Naczelnym zadaniem będzie dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, zwiększenie retencji wodnej oraz skuteczna ochrona głównych zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem, w zakresie ochrony ziemi przyjętym celem średniookresowym jest rozpowszechnianie dobrych praktyk rolnych i leśnych, zgodnych z zasadami rozwoju zrównoważonego, przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych, łąkowych i wodno-błotnych przez czynniki antropogenne, zwiększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, przywracając im funkcję przyrodniczą, rekreacyjną lub rolniczą, w zakresie gospodarowania zasobami geologicznymi - podstawowym celem jest racjonalizacja zaopatrzenia ludności oraz sektorów gospodarczych w kopaliny i wodę z zasobów podziemnych oraz otoczenia ich ochroną przed ilościową i jakościową degradacją. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: w zakresie zdrowia środowiskowego podstawowym celem średniookresowym jest dalsza poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców w wyniku wspólnych działań sektora ochrony środowiska z sektorem zdrowia oraz skuteczny nadzór nad wszystkimi w kraju instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska, w zakresie jakości powietrza najważniejszym celem będzie dążenie do spełnienia przez Polskę zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego oraz Dyrektywy LCP i Dyrektywy CAFE. Zadania będą głównie koncentrować się na dalszej redukcji emisji SO 2, NO x i pyłu drobnego z procesów wytwarzania energii, modernizacji systemów energetycznych oraz w dalszym ciągu opracowywanie i wdrażanie przez właściwych marszałków województw Programów naprawczych w strefach, w których notuje się przekroczenia standardów dla pyłu drobnego PM10 i PM2,5 zawartych w Dyrektywie CAFE, poprzez eliminację niskich źródeł emisji oraz zmniejszenia emisji pyłu ze środków transportu, w zakresie ochrony wód - naczelnym celem polityki ekologicznej Polski w zakresie ochrony zasobów wodnych jest utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywracanie ciągłości ekologicznej cieków. Cel ten będzie realizowany przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju, w zakresie gospodarki odpadami celami średniookresowymi w tym zakresie jest utrzymanie tendencji oddzielenia ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju, znaczne zwiększenie odzysku energii z odpadów komunalnych w sposób bezpieczny dla środowiska, zamknięcie wszystkich składowisk, które nie spełniają standardów UE i ich rekultywacja, sporządzenie spisu zamkniętych oraz opuszczonych składowisk odpadów wydobywczych, wraz z identyfikacją obiektów wpływających znacząco na środowisko, eliminacja kierowania na składowiska zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zużytych baterii i akumulatorów, pełne zorganizowanie krajowego systemu zbierania wraków samochodów i demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zorganizowanie systemu preselekcji sortowania i odzysku odpadów komunalnych, aby na składowiska nie trafiało ich więcej niż 50% w stosunku do 9

odpadów wytworzonych w gospodarstwach domowych, w zakresie oddziaływania hałasu i pól elektromagnetycznych - celem średniookresowym w zakresie ochrony przed hałasem jest dokonanie wiarygodnej oceny narażania społeczeństwa na ponadnormatywny hałas i podjęcie kroków do zmniejszenia tego zagrożenia tam, gdzie jest ono największe. Podobny jest też cel działań związanych z zabezpieczeniem społeczeństwa przed nadmiernym oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, w zakresie substancji chemicznych - średniookresowym celem polityki ekologicznej w odniesieniu do chemikaliów jest stworzenie efektywnego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek, zgodnego z zasadami Rozporządzenia REACH. Kierunki działań systemowych: doprowadzenie do sytuacji, w której projekty dokumentów strategicznych wszystkich sektorów gospodarki będą, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie prawem, poddawane procedurze oceny oddziaływania na środowisko i wyniki tej oceny będą uwzględniane w ostatecznych wersjach tych dokumentów, uruchomienie mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do świadomych postaw konsumenckich zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego, jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS, rozpowszechnianie wiedzy wśród społeczeństwa o tym systemie i tworzenie korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie, podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska oraz doprowadzenie do zadowalającego stanu systemu monitoringu środowiska, stworzenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody. W przypadku wystąpienia szkody w środowisku koszty naprawy muszą w pełni ponieść jej sprawcy, przywrócenie właściwej roli planowania przestrzennego na obszarze całego kraju, w szczególności dotyczy to miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które powinny być podstawą lokalizacji nowych inwestycji. 2.2.2. Wielkopolska 2020 Zaktualizowana strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 Wielkopolska 2020 zaktualizowana strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 roku jest załącznikiem do Uchwały nr XXIX/559/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 roku. Strategia rozwoju województwa stanowi główne narzędzie polityki regionalnej i określa procesy rozwojowe. Celem generalnym strategii rozwoju województwa wielkopolskiego jest efektywne wykorzystanie potencjałów rozwojowych na rzecz wzrostu konkurencyjności województwa, służące poprawie jakości życia mieszkańców w warunkach zrównoważonego rozwoju. W ramach niniejszej strategii wyznaczono dziewięć celów strategicznych, które będą realizowane poprzez cele operacyjne. Natomiast poszczególne cele operacyjne będą realizowane poprzez działania. Zapisane działania, które pośrednio lub bezpośrednio kształtują politykę ochrony środowiska przedstawiono wraz z celami poniżej. Cel strategiczny 1 Poprawa dostępności i spójności komunikacyjnej regionu Cel operacyjny 1.1. Zwiększenie spójności sieci drogowej Cel operacyjny 1.2. Wzrost różnorodności oraz upowszechnianie społeczeństwa informacyjnego Cel operacyjny 1.3. Rozbudowa infrastruktury na rzecz społeczeństwa informacyjnego Cel operacyjny 1.4. Lepsze wykorzystanie dróg wodnych Cel operacyjny 1.5. Rozwój transportu zbiorowego 10

Cel operacyjny 1.6. Rozwój komunikacji lotniczej Cel strategiczny 2 Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami Utrzymanie obecnego stanu środowiska na poziomie gwarantującym następnym pokoleniom korzystanie z niego w równym stopniu, w jakim korzystają obecne pokolenia, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, jest podstawowym warunkiem rozwoju regionu. Szczególnego znaczenia nabiera korzystanie z zasobów w sposób racjonalny, przy minimalizowaniu negatywnego oddziaływania działalności gospodarczej na środowisko. Znaczenie tego celu jest szczególnie ważne wobec skali zagrożeń klimatycznych. 1 Cel ten realizowany będzie poprzez następujące cele operacyjne: Cel operacyjny 2.1. Wsparcie ochrony przyrody Cel operacyjny 2.2. Ochrona krajobrazu Cel operacyjny 2.3. Ochrona zasobów leśnych i ich racjonalne wykorzystanie Cel operacyjny 2.4. Wykorzystanie, racjonalizacja gospodarki zasobami kopalin oraz ograniczanie skutków ich eksploatacji Cel operacyjny 2.5. Ograniczanie emisji substancji do atmosfery Cel operacyjny 2.6. Uporządkowanie gospodarki odpadami Cel operacyjny 2.7. Poprawa gospodarki wodno-ściekowej Cel operacyjny 2.8. Ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpieczeństwa powodziowego Cel operacyjny 2.9. Poprawa przyrodniczych warunków dla rolnictwa Cel operacyjny 2.10. Promocja postaw ekologicznych Cel operacyjny 2.11. Zintegrowany system zarządzania środowiskiem przyrodniczym Cel operacyjny 2.12. Poprawa stanu akustycznego województwa Cel strategiczny 3 Lepsze zarządzanie energią Cel operacyjny 3.1. Optymalizacja gospodarowania energią Cel operacyjny 3.2. Rozwój produkcji i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii Cel operacyjny 3.3. Poprawa bezpieczeństwa energetycznego regionu Cel strategiczny 4 Cel operacyjny 4.1. Rozwój metropolii poznańskiej Cel operacyjny 4.2. Wzmocnienie biegunów wzrostu w subregionach Cel strategiczny 5 Cel operacyjny 5.1. Wsparcie ośrodków lokalnych Cel operacyjny 5.2. Rozwój obszarów wiejskich 1 Wielkopolska 2020 Zaktualizowana strategia województwa wielkopolskiego do 2020 r. 11

Cel operacyjny 5.3. Aktywizacja obszarów o najniższym stopniu rozwoju i pogarszających się perspektywach rozwojowych Cel operacyjny 5.4. Wsparcie terenów wymagających restrukturyzacji, odnowy i rewitalizacji Cel operacyjny 5.5. Zwiększenie dostępności do podstawowych usług publicznych Cel operacyjny 5.6. Wsparcie terenów o wyjątkowych walorach środowiska kulturowego Cel strategiczny 6 Wzmocnienie potencjału gospodarczego regionu Cel operacyjny 6.1. Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw Cel operacyjny 6.2. Wzmocnienie roli nauki i badań dla innowacji i rozwoju gospodarczego Cel operacyjny 6.3. Rozwój sieci i kooperacji w gospodarce regionu Cel operacyjny 6.4. Rozbudowa instytucji otoczenia biznesu Cel operacyjny 6.5. Tworzenie warunków rozwoju inteligentnych specjalizacji, w tym wspieranie sektorów kreatywnych w gospodarce Cel operacyjny 6.6. Rozwój instrumentów finansowych dla gospodarki Cel operacyjny 6.7. Doskonalenie kadr gospodarki Cel operacyjny 6.8. Przygotowanie i racjonalne wykorzystanie terenów inwestycyjnych Cel operacyjny 6.9. Tworzenie warunków dla ekspansji gospodarki województwa na rynki zewnętrzne Cel operacyjny 6.10. Poprawa warunków dla rozwoju rolnictwa i przetwórstwa rolnego Cel operacyjny 6.11. Rozwój gospodarki społecznej Cel operacyjny 6.12. Rozwój srebrnego sektora gospodarki Cel operacyjny 6.13. Rozwój biznesu i usług zdrowotnych Cel strategiczny 7 Wzrost kompetencji mieszkańców i zatrudnienia Cel operacyjny 7.1. Poprawa warunków, jakości i dostępności edukacji Cel operacyjny 7.2. Wsparcie szkolnictwa wyższego Cel operacyjny 7.3. Promocja przedsiębiorczości i zatrudnialności Cel operacyjny 7.4. Rozwój oraz promocja postaw kreatywnych i innowacyjnych Cel operacyjny 7.5. Wzmocnienie szkolnictwa zawodowego i technicznego oraz poprawa organizacji rynku pracy Cel operacyjny 7.6. Rozwój kształcenia ustawicznego Cel strategiczny 8 Zwiększanie zasobów oraz wyrównywanie potencjałów społecznych Cel operacyjny 8.1. Wzmacnianie aktywności zawodowej Cel operacyjny 8.2. Poprawa sytuacji i przeciwdziałanie zagrożeniom demograficznym Cel operacyjny 8.3. Poprawa stanu zdrowia mieszkańców i opieki zdrowotnej 12

Cel operacyjny 8.4. Promocja zdrowego stylu życia Cel operacyjny 8.5. Wzmocnienie włączenia społecznego Cel operacyjny 8.6. Wzmocnienie systemu usług i pomocy społecznej Cel operacyjny 8.7. Kształtowanie skłonności mieszkańców do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu Cel operacyjny 8.8. Budowa kapitału społecznego na rzecz społeczeństwa obywatelskiego Cel operacyjny 8.9. Ochrona zasobów, standardu i jakości życia rodziny Cel operacyjny 8.10. Ochrona i utrwalanie dziedzictwa kulturowego Cel operacyjny 8.11. Poprawa warunków mieszkaniowych Cel strategiczny 9 Wzrost bezpieczeństwa i sprawności zarządzania regionem Cel operacyjny 9.1. Tworzenie warunków dla zarządzania rozwojem regionu Cel operacyjny 9.2. Budowa wizerunku województwa i jego promocja Cel operacyjny 9.3. Sprawna, innowacyjna administracja samorządowa Cel operacyjny 9.4. Budowa partnerstwa dla innowacji Cel operacyjny 9.5. Budowa regionalnych systemów zabezpieczania i reagowania na zagrożenia Cel operacyjny 9.6. Rozwój współpracy terytorialnej 2.2.3. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015 Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015 został przyjęty przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwałą nr XXVIII/510/12 z dnia 26 listopada 2012 roku. Dokument ten jest zgodny z zapisami określonymi w ustawie Prawo ochrony środowiska. Cele i kierunki działań polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego przedstawiono w perspektywie do 2023 roku. Natomiast priorytety ekologiczne posłużyły do wdrożenia harmonogramu zadań do realizacji. Cele do 2023 roku: 1. Zachowanie różnorodności biologicznej i racjonalne użytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. 2. Prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej i zwiększenie lesistości. 3. Zrównoważone użytkowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzią i suszą. 4. Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych. 5. Zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środowiska w trakcie ich eksploatacji. 6. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska wodnego, usprawnienie systemu zaopatrzenia w wodę. 7. Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa. 8. Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego. 9. Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacja ich oddziaływania na zdrowie człowieka i środowisko. 10. Minimalizacja skutków poważnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska. 11. Kształtowanie postaw ekologicznych mieszkańców województwa wielkopolskiego, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku oraz zrównoważona polityka konsumpcyjna. 13

12. Zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich zatwierdzeniem. 13. Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno - przestrzennej województwa, sprzyjającej równoważeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jakości życia i trwałym zachowaniem wartości środowiska. 14. Wdrożenie mechanizmów zapewniających aktywizację rynku na rzecz ochrony środowiska. 15. Zwiększenie roli wielkopolskich placówek badawczych we wdrażaniu innowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska. 16. Wdrożenie systemu prewencyjnego, mającego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizującego możliwość wystąpienia szkody. Tabela 1. Priorytety ekologiczne dla województwa wielkopolskiego. Obszar działania Priorytety Ochrona przyrody Opracowanie i wdrażanie planów ochrony obszarów chronionych, Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000, Ochrona istniejących obszarów i obiektów prawnie chronionych Ochrona różnorodności biologicznej, Objęcie ochroną prawną terenów cennych przyrodniczo dla zachowania różnorodności biologicznej w regionie w tym korytarzy ekologicznych. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Zwiększenie lesistości województwa, Prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. Ograniczenie wodochłonności poszczególnych sektorów gospodarki, a szczególnie przemysłu, Realizacja systemu małej retencji wodnej, Poprawa funkcjonowania infrastruktury zaopatrującej w wodę, Uwzględnienie w mpzp ograniczeń wynikających z ustanowienia obszarów ochronnych GZWP. Odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych w celu przeciwdziałania skutkom powodzi i suszy, Opracowanie i realizacja planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzecza Odry oraz regionu Wodnego Warty. Ochrona powierzchni ziemi Ochrona przed erozją gleb poprzez zakrzewianie śródpolne oraz stosowanie dobrych praktyk rolnych, Rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych przyrodniczo. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Jakość wód i gospodarka wodno-ściekowa Racjonalne gospodarowanie zasobami kopalin, Kompleksowe wykorzystanie złóż i niezwłoczna rekultywacja złóż wyeksploatowanych, Ochrona przed trwałą zabudową udokumentowanych złóż kopalin oraz perspektywicznych obszarów występowania złóż zwłaszcza o znaczeniu strategicznym (m.in. węgiel brunatny). Kontynuacja realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), Uporządkowanie gospodarki ściekami opadowymi poprzez budowę, rozbudowę i modernizację kanalizacji deszczowej oraz urządzeń podczyszczających, Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne wskazują na nieefektywność rozwiązań w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków. 14

Jakość powietrza Osiągnięcie standardów jakości powietrza poprzez wdrożenie programów ochrony powietrza, Przygotowania do wdrożenia dyrektywy IED przez zakłady przemysłowe (modernizacje istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urządzeń), Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, Prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie (rozwój sieci ciepłowniczych, termomodernizacje), Ograniczanie emisji ze środków transportu (modernizacja taboru, wykorzystanie paliw ekologicznych, remonty dróg). Hałas Opracowanie i wdrażanie programów ochrony środowiska przed hałasem, Dalszy monitoring klimatu akustycznego w województwie. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Edukacje ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól. Poważne awarie Działania zapobiegające powstawaniu poważnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych, Szybkie usuwanie skutków poważnych awarii. Edukacja dla zrównoważonego rozwoju Uwzględnianie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym Rozwój badań i postęp techniczny Odpowiedzialność za szkody w środowisku Prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów środowiska. Uwzględnienie aspektów środowiskowych w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarczych. Uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska. Wzmocnienie regionalnego systemu innowacyjnego i wzmocnienie powiązań nauki z gospodarką Doskonalenie procedur zgłaszania i usuwania szkód w środowisku. 2.2.4. Powiatowy Program ochrony środowiska Powiatowy Program Ochrony Środowiska Powiatu Szamotulskiego wytycza następujące cele oraz związane z nimi priorytety opracowane na podstawie programu sporządzonego dla województwa wielkopolskiego: Cel nr 1 zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska Główne priorytety tego celu to: dbałość o utrzymanie i poprawę stanu naturalnego środowiska, zmniejszenie emisji pyłów i szkodliwych gazów w atmosferze, likwidacja dzikich wysypisk, propagowanie wykorzystywania źródeł energii odnawialnej, budowa elektrowni wiatrowych. Cel nr 2 racjonalna gospodarka wodno ściekowa Główne priorytety tego celu to: zwodociągowanie terenów wiejskich w 100 %, rozbudowa sieci kanalizacyjnych, zapewnienie oczyszczania ścieków zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, tworzenie przyzagrodowych oczyszczalni ścieków, 15

budowa zbiorników retencyjnych, przywrócenie prawidłowego funkcjonowania melioracji terenów zagrożonych niedoborem wody. Cel nr 3 zagospodarowanie i rozwój terenów leśnych Główne priorytety tego celu to: zwiększenie liczby terenów leśnych w celu ochrony atmosfery, spełnianie wymogów regionalnego systemu Monitoringu Gospodarki Leśnej, uporządkowanie ewidencji gruntów leśnych. Cel nr 4 racjonalna gospodarka odpadami Główne priorytety tego celu to: kompleksowa gospodarka odpadami, budowa ponad gminnych składowisk odpadów finansowanych przez związki gmin, segregacja odpadów, stworzenie warunków recykling odpadów, bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów, spełnianie wymogów regionalnego systemu informacji o trasach przewozu i miejscach składowania materiałów niebezpiecznych, spełnianie wymogów regionalnego systemu wczesnego ostrzegania i wspieranie służb ratownictwa, wzmocnienie kontroli, opracowanie dokładnego rejestru instalacji niewymagających pozwolenia na wprowadzenie gazów i pyłów do powietrza, a podlegających zgłoszeniu, wzmocnienie kontroli w zakresie ochrony hałasu w zakładach usługowych produkcyjnych. Cel nr 5 edukacja ekologiczna Główne priorytety tego celu to: edukacja proekologiczna dzieci i młodzieży, zwiększenie świadomości ekologicznej ludności, promowanie zasad zrównoważonego rozwoju, wspieranie lokalnych ośrodków edukacji ekologicznej. Cel nr 6 kształtowanie rozwojem gospodarczym i rolniczym z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju Główne priorytety tego celu to: racjonalne czerpanie z zasobów środowiska, ograniczenie negatywnego wpływu eksploatacji kopalin na środowisko i niedopuszczenie do podejmowania wydobycia kopalin bez wymaganej koncesji, wdrażania programów rolno środowiskowych, propagowanie ekologicznej działalności gospodarczej, wspieranie instytucji zajmujących się ochroną środowiska. 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne 2.3.1. Strategia rozwoju Miasta i Gminy Szamotuły Strategia rozwoju Miasta i Gminy Szamotuły na lata 2004-2014 roku wytycza kierunki rozwoju, zgodnie z najlepiej pojętym interesem miasta i gminy, i jej mieszkańców. Została wykreowana koncepcja rozwojowa uwzględniająca zagadnienia równowagi społecznej, aspiracje mieszkańców, dobrą jakość życia, nowoczesną gospodarkę, troskę o przestrzeń publiczną miasta, wartości nauki i kultury, zintegrowanie z rozwojem regionu. Sformułowana w ramach tego dokumentu misja, będąca wyrazem nadrzędnego celu strategii rozwoju brzmi następująco: Szamotuły to silny ośrodek gospodarczy z bogatymi tradycjami i kulturą, centrum przemysłu rolno-spożywczego i usług, silnie związany z aglomeracją poznańską, dążący do zapewnienia mieszkańcom nowoczesnych warunków życia. 16

Bazując na zidentyfikowanych uwarunkowaniach rozwojowych gminy (a więc posiadanych atutach oraz najistotniejszych brakach i problemach), wytyczają one główne kierunki rozwoju gminy. Ich realizacja w wieloletniej perspektywie powinna doprowadzić do osiągnięcia pożądanego stanu rozwoju gminy, określonego w jej misji. Poniżej przytoczono główne założenia strategii cele strategiczne: rozwój gospodarczy i inwestycje, rozwój społeczno kulturowy. Na potrzeby niniejszego Programu, poniżej przedstawiono te zadania postawione w powyższych celach, których realizacja związana jest z zagadnieniami zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. ROZWÓJ GOSPODARCZY I INWESTYCJE Infrastruktura dla miasta i gminy dalsza kanalizacja gminy, modernizacja i rozbudowa istniejącego system komunikacyjnego miasta i gminy, składowisko międzygminne i międzypowiatowe - zawarcie porozumienia międzygminnego w celu realizacji zbiorczego systemu gospodarki odpadami stałymi na terenie kilku okolicznych gmin, rozwijanie gospodarki odpadami (zwłaszcza segregacja), zwodociągowanie miasta i gminy. Poprawa warunków zamieszkania rozwój systemu segregacji i utylizacji odpadów stałych, poprawa jakości powietrza, rewitalizacja Rynku i starej części miasta, opracowanie wieloletniego planu gospodarowania zasobami mieszkaniowymi miasta, w tym opracowanie systemu inwentaryzacji budynków. ROZWÓJ SPOŁECZNO - KULTUROWY Oświata, kultura, sport i wychowanie modernizacja i unowocześnienie bazy oświatowej, kontynuacja procesu informatyzacji instytucji oświatowych, kulturalnych i sportowych, projekt rozwoju zawodowego kadry nauczycielskiej i pracowników instytucji kultury i sportu, rozwój współpracy z miastami partnerskimi, pielęgnowanie tożsamości kulturowej Szamotuł, poprawa bazy lokalowej instytucji kulturalnych, wzbogacenie oferty kulturalnej w mieście i gminie, szkoły ośrodkami animacji życia młodzieży stworzenie warunków do integracyjnego wychowania dzieci upośledzonych w placówkach oświatowych, kulturalnych i sportowych, udogodnienia dla osób niepełnosprawnych - likwidacja barier architektonicznych system monitoringu- bezpieczeństwo publiczne. 2.3.2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Zgodnie z projektem Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Szamotuły (marzec 2013) kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy oraz jej polityka przestrzenna muszą uwzględniać zasadę zrównoważonego rozwoju, wedle której: zachowanie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych i równowagi przyrodniczej, zintegrowane z procesami rozwoju społeczno-gospodarczego, dają równoważne szanse dostępu do środowiska obecnym jak i przyszłym pokoleniom. Oznacza to konieczność określenia zasad zagospodarowania pozwalających na zachowanie zasobów środowiska przyrodniczego, w tym jego najcenniejszych elementów, przy jednoczesnym racjonalnym wykorzystaniu jego walorów. Stąd w projekcie Studium ustano następujące kierunki ochrony środowiska i kształtowania funkcji przyrodniczych: Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych; Ochrona powietrza atmosferycznego; Zapobieganie nadmiernemu przekształceniu gleb; Ochrona przed hałasem komunikacyjnym i przemysłowym; Wdrożenie nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami; 17

Ochrona walorów przyrody i krajobrazu. Do działań wypełniających przyjęte kierunki należy: Utrzymanie ciągłości przestrzennej obszarów o znaczących wartościach przyrodniczych i krajobrazowych, które w strukturze gminy stanowią system przyrodniczy, obejmując także fragmenty korytarzy ekologicznych i obszarów węzłowych o randze ponadregionalnej (krajowej); Ochrona istniejących oraz wprowadzanie nowych terenów zieleni urządzonej i zadrzewień śródpolnych. W celu ochrony środowiska i jego zasobów w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa się: System obszarów otwartych (system przyrodniczy) Obiekty ochrony przyrody Zasady ochrony powierzchni ziemi: Zachowanie ukształtowania naturalnych form rzeźby terenu za wyjątkiem prac eksploatacyjnych prowadzonych na wyznaczonych terenach górniczych zgodnie z przepisami odrębnymi, prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym, z utrzymaniem, budową, odbudową urządzeń wodnych oraz przedsięwzięć infrastrukturalnych służących obsłudze gminy i regionu; Zakaz wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających naturalne formy rzeźby terenu i obniżających walory krajobrazowe, za wyjątkiem prac eksploatacyjnych prowadzonych na wyznaczonych terenach górniczych zgodnie z przepisami odrębnymi, prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym, z utrzymaniem, budową, odbudową urządzeń wodnych oraz przedsięwzięć infrastrukturalnych służących obsłudze gminy i regionu; Na terenie gminy obecnie nie są eksploatowane złoża surowców naturalnych. Studium dopuszcza możliwość wyznaczenia terenów górniczych w obrębie rozpoznanych złóż surowców zgodnie z przepisami odrębnymi. Po zakończeniu eksploatacji Studium wprowadza obowiązek rekultywacji terenu wyrobiska. Planowaną rekultywację należy przeprowadzić bezpośrednio po zakończeniu eksploatacji złoża. Po zrekultywowaniu preferuje się wykorzystanie turystyczne i rekreacyjne. Zasady ochrony powietrza atmosferycznego: Termomodernizacja budynków wielorodzinnych; Ograniczenie emisji powierzchniowej, liniowej (związanej z ruchem samochodowym) na tereny zabudowy mieszkaniowej poprzez budowę obwodnicy miasta Szamotuły; Ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych stosowanie zintegrowanego systemu transportowego w zakresie: rozwoju ścieżek rowerowych, wprowadzanie wzdłuż ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu pasa zieleni izolacyjnej oraz budowę dróg i parkingów w oparciu o materiały i technologie ograniczające emisję pyłu; Ograniczenie emisji ze źródeł technologicznych i komunalno-bytowych poprzez nie wprowadzanie instalacji i urządzeń wymagających pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, na terenach zabudowy mieszkaniowej oraz znacznym udziale tej zabudowy. Zasady ochrony zasobów wodnych i ich jakości: Ochrona zbiorowisk roślinności wodnej i przywodnej; Zachowanie określonej w przepisach odrębnych odległości od brzegów cieków i odległości ogrodzenia od brzegów cieków i zbiorników wodnych; Ochrona i wykorzystanie naturalnych zagłębień terenu i terenów podmokłych, istniejących stawów do zwiększenia małej retencji wodnej; określenie w miejscowych planach zasad zagospodarowania zapewniających gromadzenie, przechowywanie i powolny odpływ wód opadowych i roztopowych; Odprowadzanie wód deszczowych do gruntu na terenach zabudowy mieszkaniowej, o ile nie doprowadzono kanalizacji ogólnospławnej; Zachowanie jak największego udziału powierzchni biologicznie czynnej na terenach przewidzianych do urbanizacji; Utrzymanie stref ochronnych ujęć wody. Zasady ochrony akustycznej: Poprawa stanu dróg zgodnie z obowiązującymi standardami, na etapie planowania, 18

projektowania i eksploatacji systemu transportowego; Stosowanie zabezpieczeń akustycznych zabezpieczających istniejące tereny zabudowy mieszkaniowej wzdłuż dróg o dużym natężeniu ruchu (ekrany akustyczne, zieleń izolacyjna itp.) Zasady ochrony krajobrazu kulturowego: Wyeksponowanie dziedzictwa kulturowego miasta i gminy Szamotuły poprzez ochronę układu urbanistycznego miasta, rewitalizację zespołów pałacowoparkowych, dworsko-parkowych, pojedynczych obiektów architektonicznych o wartościach zabytkowych; Zachowanie elementów związanych z ekspozycją krajobrazową, w szczególności zachowanie ciągów widokowych o walorach krajobrazowych; Zachowanie skali otwartych przestrzeni poprzez ochronę zespołów krajobrazu otwartego oraz ograniczenie działalności inwestycyjnej na tych terenach; Rewitalizacja obszarów i obiektów dysharmonizujących z otoczeniem; Ochrona tradycyjnych form zabudowy i zagospodarowania na obszarach o czytelnej tożsamości kulturowej nowe lub przebudowywane obiekty powinny nawiązywać skalą i formą do lokalnej tradycji architektonicznej oraz harmonizować z zabudową istniejącą i otaczającym krajobrazem. 2.4. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska Ważniejsze limity związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawy stanu środowiska naturalnego zostały określone w Polityce ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016. Limity wynikają ze zobowiązań związanych ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej i dotyczą celów do osiągnięcia najpóźniej do 2016 roku. Limity te zakładają: zgodnie z planami Ministra Środowiska zawartymi w Krajowym Programie zwiększania lesistości lesistość Polski powinna wzrosnąć do 30% w 2020 roku i do 33% w 2050 roku, w 2020 roku łączna emisja gazów cieplarnianych z terytorium Unii Europejskiej powinna być niższa o 20% w stosunku do roku 1990, emisja zanieczyszczeń do powietrza w 2012 roku nie powinna być wyższa niż dla: SO 2-358 tys. ton, dla NO x - 239 tys. ton. Normy te narzuca Dyrektywa LCP, do roku 2016 zakłada się całkowitą likwidację emisji substancji niszczących warstwę ozonową przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski, udział odnawialnych źródeł energii w 2020 roku na poziomie 15% (wg Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych), wzrost udziału biokomponentów w paliwach transportowych do 10% w 2020 roku, w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) określono, że do końca 2015 roku wszystkie aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2 000 powinny być wyposażone w oczyszczalnie ścieków oraz w odpowiednio rozbudowaną sieć kanalizacyjną, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej wody powierzchniowe powinny osiągnąć dobry stan chemiczny i ekologiczny, natomiast wody podziemne dobry stan chemiczny i ilościowy w terminie do końca 2015 roku, redukcję do 75% całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych, osiągnięcie do końca 2014 roku odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55% odpadów opakowaniowych, sukcesywne ograniczanie masy składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji począwszy od 75% w 2010 roku, poprzez 50% w 2013 r, aż do osiągnięcia w 2020 roku poziomu 35% w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r, zebranie w 2012 roku 25% zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 r. osiągnięcie poziomu zbierania 45% tych odpadów, zebranie w skali kraju 4 kg na mieszkańca zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zamknięcie wszystkich wysypisk, które nie spełniają wymagań dyrektywy 99/31/WE do 2012 roku. Przedstawione wyżej limity opisane w Polityce Ekologicznej Państwa są limitami krajowymi i do chwili obecnej (2013 r.) nie dokonano podziału na limity regionalne. Dlatego przytoczone wyżej wskaźniki liczbowe należy traktować jako wielkości orientacyjne, przeznaczone do porównań międzyregionalnych i porównań tempa realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach z tempem realizacji tej polityki na szczeblu krajowym. 19

W Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych został przedstawiony planowany stan systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 r. w aglomeracji Szamotuły i Otorowo. Zgodnie z założeniami KPOŚK nastąpi przyrost mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego w ilości 1 493 osób, liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego wyniesie 24 053 osób. Do końca 2015 roku planuje się wybudowanie 8,2 km sieci kanalizacyjnej oraz zmodernizowanie 10,0 km sieci. W KPOŚK ujęto dwie funkcjonujące oczyszczalnie ścieków. Oczyszczalnie w Szamotułach do końca 2015 r. zostanie zmodernizowana do oczyszczalni biologicznych z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniających standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji 15 000 RLM. 2.5. Priorytety ochrony środowiska miasta i gminy Szamotuły Na podstawie aktualnego stanu poszczególnych komponentów środowiska, uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych dokonano wyboru najistotniejszych priorytetów ochrony środowiska, których realizacja przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska naturalnego na terenie miasta i gminy Szamotuły. Do najważniejszych priorytetów ochrony środowiska miasta i gminy należy: Poprawa jakości środowiska, Ochrona przyrody, Racjonalna gospodarka odpadami, Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego, Edukacja ekologiczna społeczeństwa, Działania systemowe w ochronie środowiska Należy zaznaczyć, że wiele przedsięwzięć proponowanych w ramach jednego zagadnienia wpisuje się także w pozostałe zagadnienia. Wynika to z faktu, że poszczególne elementy środowiska i uciążliwości środowiskowe (oddziaływania zarówno negatywne i pozytywne pomiędzy poszczególnymi komponentami środowiska) są ze sobą powiązane. Poprawa jakości lub ochrona jednego z nich zwykle skutkuje poprawą lub ochroną pozostałych. 2.6. Nadrzędny cel Programu... Biorąc pod uwagę podstawowe, strategiczne dokumenty miasta i gminy Szamotuły i województwa wielkopolskiego oraz Politykę Ekologiczną Państwa i potrzebę poprawy jakości życia mieszkańców, po analizie aktualnego stanu środowiska naturalnego i przy uwzględnieniu zasady zrównoważonego rozwoju sformułowano nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla miasta i gminy Szamotuły na lata 2013-2016 z perspektywą do 2020 roku, którego brzmienie jest następujące: Poprawa stanu środowiska poprzez zachowanie istotnych walorów przyrodniczych oraz zrównoważony rozwój, jako podstawa rozwoju gospodarczego i poprawa jakości życia mieszkańców. Zaproponowane w Programie ochrony środowiska cele i kierunki działań powinny posłużyć do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na tym terenie, a następnie na jego poprawie. Realizacja wytyczonych celów w Programie powinna spowodować zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego. CZĘŚĆ II STAN AKTUALNY 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY SZAMOTUŁY 3.1. Położenie i podział administracyjny Gmina Szamotuły zlokalizowana jest w kierunku północno-zachodnim w stosunku do miasta Poznania, w odległości około 35 km od aglomeracji. Graniczy z następującymi gminami: od zachodu z Ostrorogiem i Pniewami, od północy z gminą Obrzycko, od wschodu z gminą Oborniki oraz z gminami Rokietnica i Kaźmierz od południa. Szamotuły są siedzibą władz miejskogminnych oraz powiatowych, miastem rolniczo-przemysłowym jednym z centrów folkloryzmu, zabytków i turystyki. Szamotuły położone są w dorzeczu dolnej Warty nad rzeką Samą. Ziemia szamotulska stanowi równinę, której krajobraz ukształtował lądolód skandynawski, i obejmuje 20

obszar o powierzchni 175,52 km 2, w tym miasto 11,08 km 2. Szamotuły są gminą rolniczoprzemysłową. Przemysł miasta opiera się w zasadzie na wykorzystaniu naturalnego bogactwa, jakim są dobre i urodzajne ziemie. Rysunek 1. Położenie miasta i gminy Szamotuły na tle województwa wielkopolskiego Gmina administracyjnie dzieli się na 1 miasto Szamotuły i 25 jednostek pomocniczych zwanych sołectwami, w których skupione jest 37 jednostek osadniczych. Są to: Baborowo, Baborówko, Brodziszewo, Emilinowo, Gałowo, Gąsawy, Jastrowo, Nowy Folwark, Kąsinowo, Kępa, Koźle, Krzeszkowice, Lipnica, Lulinek, Mutowo, Myszkowo, Otorowo, Pamiątkowo, Piaskowo, Piotrkówko, Przecław, Przyborowo, Przyborówko, Szczuczyn, Śmiłowo, Witoldzin, Ostrolesie, Czyściec, Ludwikowo, Mielno, Poświętne, Rudnik, Przecławek, Grabowiec, Twardowo, Żalewo, Przecław Huby. 3.2. Ludność i struktura osadnicza Według danych GUS liczba ludności gminy Szamotuły systematycznie wzrasta. W 2010 roku wynosiła 28 912, natomiast na koniec 2011 roku było to już 29 404 osób. Ludność gminy Szamotuły stanowi ok. 0,9 % ludności województwa ogółem. Średnia gęstość zaludnienia gminy wynosi 165 osób na km 2. Tabela 2. Przybliżona liczna ludności zamieszkująca poszczególne jednostki urbanistyczne miasta i gminy Szamotuły Lp. Wyszczególnienie jednostka urbanistyczna Ludność Lp. Wyszczególnienie jednostka urbanistyczna Ludność 1. Baborowo 208 22. Ostrolesie 40 2. Babarówko 511 23. Otorowo 1186 3. Brodziszewo 403 24. Otorowo Kamionka 73 21

Lp. Wyszczególnienie jednostka urbanistyczna Ludność Lp. Wyszczególnienie jednostka urbanistyczna Ludność 4. Czyściec 37 25. Otorowo Mielno 4 5. Emilianowo 40 26. Otorowo Poświętne 7 6. Gałowo 1184 27. Pamiątkowo 1084 7. Gąsawy 139 28. Piaskowo 352 8. Grabówiec 30 29. Piotrkówko 170 9. Jastrowo 159 30. Pólko 1 10. Jastrowo PGR 97 31. Przecław 473 11. Kąsinowo 293 32. Przecławek 60 12. Kępa 288 33. Przyborowo 136 13. Koźle 368 34. Przyborówko 189 14. Krzeszkowice 174 35. Rudnik 29 15. Lipnica 415 36. Szamotuły 18991 16. Lipnica PGR 177 37. Szczuczyn 282 17. Ludwikowo 34 38. Śmiłowo 262 18. Lulinek 451 39. Twardowo 15 19. Mutowo 536 40. Witoldzin 171 20. Myszkowo 213 41. Żalewo 71 21. Nowy Folwark 25 RAZEM: 29 492 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Szamotuły. Stan na 22.02.2013 r. 3.3. Infrastruktura Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Sieć wodociągowa to układ połączonych ze sobą przewodów przeznaczonych do przesyłu wody między ujęciem, a odbiorcą. W skład sieci wodociągowej wchodzą: przewody magistralne, przewody rozdzielcze i połączenia domowe zwane przyłączami. Miasto i gmina Szamotuły posiada rozbudowane zaplecze infrastrukturalne w zakresie zaopatrzenia ludności w wodę. Wszystkie stacje wodociągowe zarządzane przez Zakład Gospodarki Komunalnej zasilane są z ujęć podziemnych (studni głębinowych), których strefy bezpośrednie są ogrodzone i zabezpieczone. Tabela 3. Najważniejsze informacje na temat ujęć wodociągowych Czynne ujęcia lokalizacja Liczba ujęć Wydajność [m 3 /h] Głębokość studni [m] Pobór wody z ujęć [m 3 /rok] Szamotuły 4 339,33 55-70 1 364 620 Piotrkówko 1 18,00 70 12 893 Krzeszkowice 3 47,00 30 74 480 Kąsinowo 2 66,00 85 128 370 Koźle 2 30,00 30 17 800 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Szamotuły. Stan na 31.12.2012 r. 22

W 2011 roku Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Szamotułach na podstawie 17 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz.417 z późn. zm.) dokonał obszarowej oceny jakości wody pochodzącej z urządzeń wodociągowych zaopatrujących ludność gminy Szamotuły. Na terenie gminy Szamotuły pobrano do badań laboratoryjnych 46 próbek wody, z czego w 10 próbkach stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych stężeń parametrów określonych w ww. rozporządzeniu. Wodociąg publiczny Piotrkówko W 4 próbkach (na 5 pobranych prób) stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej wartości stężenia żelaza oraz ponadnormatywną barwę i mętność. Poza tym w jednej próbie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej wartości ogólnej liczby mikroorganizmów w 22±2 0 C po 72h, jednak powtórkowe badania prób wody przeprowadzone po wdrożeniu przez Zakład działań naprawczych (dodatkowa dezynfekcja i zwiększenie intensywności płukania sieci) nie wykazały zanieczyszczenia mikrobiologicznego. Wodociąg publiczny Koźle W 3 próbach (na 4 pobrane) stwierdzono przekroczenie dopuszczalnej wartości żelaza oraz ponadnormatywną mętność. Producent wody po ustaleniu przyczyny awarii doprowadził wodę do odpowiedniego składu. W pozostałych wodociągach jakość wody spełniała wymagania ww. rozporządzenia. Według danych GUS długość czynnej sieci wodociągowej na terenie miasta i gminy Szamotuły systematycznie wzrasta, w 2010 roku wynosiła 214,7 km natomiast w 2011 wyniosła już 216,8 km (przybyło 2,1 km). Z roku na rok przybywa również przyłączy prowadzących do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2010 roku było ich o 4 324, a w roku 2011 już 4627. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci wodociągowej na terenie miasta i gminy Szamotuły, a na wykresie przedstawiono zmiany w sieci wodociągowej w latach 2010-2011. Tabela 4. Sieć wodociągowa na terenie miasta i gminy Szamotuły w latach 2010-2011 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2010 2011 Długość czynnej sieci rozdzielczej Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Km 214,7 216,8 Szt 4324 4627 Osoba 28165 28232 % 95,5 95,72 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 23

Wykres 1. Długość czynnej sieci wodociągowej w latach 2010-2011 Sieć kanalizacyjna Sieć kanalizacyjna to układ połączonych ze sobą przewodów, które służą do odprowadzenia ścieków sanitarnych i wód deszczowych z budynków oraz ulic do oczyszczalni ścieków lub naturalnego odbiornika (wody deszczowe). Przewody te, w zależności od wielkości i funkcji zwane są kolektorami, kanałami głównymi, kanałami bocznymi i przyłączami domowymi. Integralną częścią sieci kanalizacyjnej są studzienki. W zależności od pełnionej funkcji i miejsca usytuowania są to studzienki: rewizyjne, połączeniowe lub spadowe. Według danych GUS długość czynnej sieci kanalizacyjnej na terenie miasta i gminy Szamotuły systematycznie wzrasta. W 2010 roku sieć kanalizacyjna miała długość 105,9 km, natomiast w 2011 roku wyniosła 111,2 km. Co roku przybywa również ilość przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, w 2010 roku było ich 2560 a w 2011 roku - 2626. W związku z tym z roku na rok wzrasta też procent ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe informacje dotyczące sieci kanalizacyjnej na terenie miasta i gminy Szamotuły, a na wykresie przedstawiono zmiany w sieci kanalizacyjnej w latach 2010-2011. Tabela 5. Sieć kanalizacyjna na terenie miasta i gminy Szamotuły Rok Wyszczególnienie Jedn. 2010 2011 Długość czynnej sieci kanalizacyjnej Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej km 105,9 111,2 szt 2560 2626 osoba 22755 22951 % 77,1 77,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 24

Wykres 2. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 2010-2011 Natomiast według danych otrzymanych z Urzędu Miasta i Gminy Szamotuły długość sieci kanalizacyjnej na koniec 2012 roku wyniosła 115,6 km. Natomiast liczba przyłączy wyniosła 2170 sztuk. Ścieki systemem kanalizacji sanitarnej i ogólnospławnej dopływają do trzech oczyszczalni ścieków zlokalizowanych na terenie miasta i gminy Szamotuły. Tabela 6. Informacje o oczyszczanych ściekach w latach 2010-2011 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2010 2011 Komunalne oczyszczalnie: - z podwyższonym usuwaniem biogenów szt 3 3 Ścieki odprowadzone ogółem dam 3 Ścieki oczyszczane razem, w tym: dam 3 977 946 - oczyszczane mechanicznie dam 3 0 0 - oczyszczane biologicznie dam 3 0 0 - oczyszczane z podwyższonym usuwaniem biogenów Osady wytworzone ogółem w ciągu roku Ludność korzystająca z oczyszczalni dam 3 977 946 Mg 454 453 osoba 26600 26880 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 1 dam3 = 1 000 m3 25

Tabela 7. Charakterystyka funkcjonujących w 2012 roku oczyszczalni ścieków na terenie miasta i gminy Szamotuły Nazwa oczyszczalni Rodzaj oczyszczalni Przepustowość Odbiornik ścieków oczyszczonych Rzeczywista ilość ścieków [m 3 /rok] Oczyszczalnia ścieków w Szamotułach Oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniająca standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji 15 000 RLM <100 000 RLM 6300 m 3 /d Sama 1 416 000 Oczyszczalnia ścieków w Pamiątkowie Oczyszczalnia mechanicznobiologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów, ze standardami odpływu: N og = 15 mg/l, P og = 2 mg/l 200 m 3 /d Rów Pamiątkowski P-5 73 000 Oczyszczalnia ścieków w Otorowie Oczyszczalnia mechanicznobiologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów, ze standardami odpływu: N og = 15 mg/l, P og = 2 mg/l Źródło: Dane z Urzędu Miasta i Gminy Szamotuły (stan na dzień 31.12.2012 r.) 260 m 3 /d Kanał Otorowski 42 000 oczyszczalnia ścieków w Szamotułach funkcjonuje od 1989 roku. Położona jest w północnej części miasta przy ul. Nowowiejskiego na działkach o numerach 87/2,87/4,66/4 obręb Mutowo. Zarządcą oczyszczalni jest Zakład Gospodarki Komunalnej w Szamotułach. Obecnie oczyszczalnia jest w trakcie modernizacji. Zakres prac jest następujący: przebudowa ciągu oczyszczania mechanicznego, modernizacja osadnika wtórnego, budowa komór biologicznego oczyszczania, budowa komór tlenowej stabilizacji osadu i magazynu osadu, instalacja automatycznej zlewni ścieków, budowę zlewni osadów dowożonych oraz komory rozdziału ścieków, przebudowę budynku technologicznego oraz wyposażenie obiektu w system automatycznego monitoringu i sterowanie oraz zbiornika retencyjnego. Po modernizacji nastąpi poprawa jakości odprowadzanych ścieków. oczyszczalnia ścieków w Pamiątkowie. Przepustowość obiektu wynosi 200 m 3 /d. Obsługuje on 1100 mieszkańców z trzech miejscowości, z których największe jest Pamiątkowo. Układ technologiczny przedstawia się następująco: ścieki do oczyszczalni dopływają grawitacyjnie, gdzie są przepompowywane i następnie wtłaczane do biobloku typu BIOBLOK PS. Następnie podlegają oczyszczaniu mechanicznemu na kracie łukowej. W układzie komór beztlenowych, niedotlenionych i tlenowych następuje redukcja ładunku. Po oczyszczeniu ścieki trafiają do odbiornika, a osad nadmierny do komory stabilizacji tlenowej i na poletka osadowe. oczyszczalnia ścieków w Otorowie. Najnowsza oczyszczalnia ścieków na terenie gminy Szamotuły. Ciąg oczyszczalni składa się z: piaskownika i kraty, reaktora biologicznego, i stacji odwadniania osadu z prasą komorową. 26

Tabela 8. Parametry ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Szamotułach (stan na dzień 31.12.2012 r.) Wskaźnik Jednostka Stężenie w ściekach surowych Stężenie w ściekach oczyszczonych BZT5 mgo 2 /dm 3 420,42 20,35 ChZT mgo 2 /dm 3 907,33 78,50 Zawiesina ogólna mg/dm 3 346,58 27,37 Azot ogólny mgp/dm 3 9,58 1,55 Fosfor ogólny mgn/dm 3 79,11 49,67 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Szamotuły Tabela 9. Parametry ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Pamiątkowie (stan na dzień 31.12.2012 r.) Wskaźnik Jednostka Stężenie w ściekach surowych Stężenie w ściekach oczyszczonych BZT5 mgo 2 /dm 3 470,00 6,15 ChZT mgo 2 /dm 3 987,00 60,00 Zawiesina ogólna mg/dm 3 448,00 15,70 Azot ogólny mgp/dm 3 13,35 0,78 Fosfor ogólny mgn/dm 3 116,85 39,20 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Szamotuły Tabela 10. Parametry ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w Otorowie (stan na dzień 31.12.2012 r.) Wskaźnik Jednostka Stężenie w ściekach surowych Stężenie w ściekach oczyszczonych BZT5 mgo 2 /dm 3 482,50 17,40 ChZT mgo 2 /dm 3 767,50 80,50 Zawiesina ogólna mg/dm 3 550,75 24,30 Azot ogólny mgp/dm 3 122,05 59,63 Fosfor ogólny mgn/dm 3 16,70 3,88 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Szamotuły W 2011 roku WIOŚ w Poznaniu uczestniczył w ogólnokrajowym cyklu kontrolnym Ocena wykonania Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) przez aglomeracje 15 000 RLM, które miały osiągnąć oczekiwany efekt do dnia 31.12.2010 r. oraz dla niektórych aglomeracji < 15 000 RLM odprowadzających ścieki do rzek Przymorza i wód Bałtyku. W trakcie cyklu skontrolowano również Oczyszczalnię ścieków w Szamotułach, która to jest wskazana jako oczyszczalnia dla aglomeracji priorytetowych zgodnie KPOŚK 2010. W czasie kontroli stwierdzono, że w oczyszczalni w Szamotułach terminowo osiągnięto efekt ekologiczny w zakresie gospodarki osadowej, określony na 2010 r. Jednak nie spełniono warunków co do jakości ścieków w zakresie azotu ogólnego. Modernizację oczyszczalni w zakresie poprawy procesów oczyszczania ścieków przewiduje się zakończyć do 2015 r. Na terenie miasta i gminy Szamotuły oprócz ścieków komunalnych wytwarzane były również ścieki przemysłowe. Według GUS na koniec 2010 roku ogólnie odprowadzono 53 dam 3 ścieków, z czego 40 dam 3 odprowadzono do sieci kanalizacyjnej, a pozostałe ścieki odprowadzono bezpośrednio do wód lub do ziemi. Natomiast w 2011 roku ogólnie odprowadzono 115 dam 3 ścieków, z czego 107 dam 3 odprowadzono do kanalizacji, a pozostałe ścieki w ilości 8 dam 3 odprowadzono do wód lub do ziemi. 27

Zaopatrzenie mieszkańców w gaz ziemny Według danych GUS ogólna długość sieci gazowej na terenie miasta i gminy Szamotuły w 2010 roku wynosiła 100 172 m, natomiast w 2011 roku wyniosła już 101519 m. Do poszczególnych budynków w 2010 roku wykonanych było 1 350 sztuk przyłączy gazu, a w roku 2011 już 1415 sztuk. Tabela 11. Sieć gazowa na terenie miasta i gminy Szamotuły w latach 2010-2011 Wyszczególnienie Jedn. Rok 2010 2011 Długość czynnej sieci ogółem m 100172 101519 Długość czynnej sieci przesyłowej Długość czynnej sieci rozdzielczej Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych m 19905 19905 m 80267 81614 szt 1350 1415 Odbiorcy gazu Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem Gosp. domow e Gosp. domow e 1545 1691 935 933 Ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 4925 5324 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Wykres 3. Długość czynnej sieci gazowej w latach 2005-2010 28

Zaopatrzenie mieszkańców w energię elektryczną W 2010 roku było 6 783 odbiorców energii elektrycznej, natomiast w 2011 roku 6754. Tabela 12. Odbiorcy energii elektrycznej na terenie miasta i gminy Szamotuły Wyszczególnienie Jedn. Rok 2010 2011 Odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu szt 6783 6754 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. Infrastruktura komunikacyjna Sieć drogowa Tabela 13. Szkielet układu drogowego miasta i gminy Szamotuły Lp. rodzaj drogi długość ogółem w km w tym utwardzone w km 1. drogi krajowe - - 2. drogi wojewódzkie 74,20 74,20 3. drogi powiatowe 65,30 57,50 4. drogi gminne 257,26 107,31 Komunikacja PKS główne kierunki: Poznań, Trzcianka, Wałcz. Komunikacja PKP- główne kierunki: Poznań, Szczecin, Krzyż. Ścieżki rowerowe Na terenie miasta i gminy Szamotuły wyznaczonych jest i oznakowanych ok. 22,8 km dróg dla rowerów (stan aktualny na dzień 31.12.2011 r.). 3.4. Gospodarka Ogółem na terenie miasta i gminy Szamotuły na koniec grudnia 2010 roku funkcjonowało 367 podmiotów gospodarki narodowej. W latach następnych widać znaczny spadek w ilości firm. Tabela 14. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2010-2011 Podmioty gospodarki narodowej 2010 2011 2012 367 264 272 Sektor publiczny ogółem 4 3 2 Sektor publiczny państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego 2 2 2 Sektor prywatny ogółem 363 261 270 Spółki handlowe Razem 12 14 18 Z udziałem kapitału zagranicznego Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Źródło: Główny Urząd Statystyczny. 2 1 3 6 7 3 327 233 245 29

W 2010 roku nastąpił spadek liczby podmiotów działających w sektorze publicznym i utrzymuje się nadal tendencja spadkowa. Natomiast w sektorze prywatnym również widać znaczący spadek w ilości firm. 3.5. Geologia Gmina Szamotuły znajduje się na obszarze Synklinorium Gnieźnieńsko - Łódzkiego, w jego północno - wschodniej części (Niecka Gnieźnieńsko Szamotulska). Niecka wypełniona jest osadami kredy górnej. Starsze utwory osadowe pochodzą z okresu jury i triasu, którego dolną część stanowi piętro czerwonego spągowca. Strop mezozoiku zalega na głębokości 120-160 m. Miąższość występujących na obszarze gminy utworów mioceńskich wynosi 50-150 m. Są to przede wszystkim piaski drobnoziarniste kwarcowe, węgle brunatne oraz iły. Utwory plioceńskie występują w formie iłów (piasków) w granicach od 15-50 m. Rzeźba powierzchni podczwartorzędowej została ukształtowana przez erozję plejstoceńską a także procesy glacjotektoniczne i tektoniczne. Powierzchnia poziomów trzeciorzędowych opada w kierunku północnym i płd. - zach., w kierunku doliny Warty. Występująca dolina kopalna ma układ południkowy, zgodny z kierunkiem spływu wód z czoła operującego w okresie trzeciorzędowym lodowca. W dolinie zalegają osady zlodowacenia południowo - polskiego i środkowopolskiego (gliny zwałowe szare oraz utwory wodno - lodowcowe). Erozyjna działalność wód glacjalnych w dolinie przyczyniła się do rozcięcia powierzchni trzeciorzędu odsłaniając miejscami osady mioceńskie. W wyniku zlodowacenia środkowopolskiego nagromadziły się kompleksy osadów lodowcowych, wodnolodowcowych i zastoiskowych. W okresie zlodowacenia północnopolskiego jego południowy zasięg przebiegał na południe od granic gminy. Z okresu tego pochodzą pokłady gliny zwałowej, piasków i żwirów akumulacji wodnolodowcowej, piaski teras akumulacyjnych oraz piaski akumulacji jeziornej. W wyniku zlodowacenia środkowopolskiego powstał kompleks osadów lodowcowych, wodnolodowcowych i zastoiskowych. Ich miąższość wynosi kilkadziesiąt metrów. 3.6. Rzeźba terenu, geomorfologia Obszar gminy Szamotuły leży w zdecydowanej większości w mezoregionie Pojezierza Poznańskiego, zaliczanym do makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego. Tylko niewielki fragment w części północnej gminy znajduje się w mezoregionie Kotliny Gorzowskiej należącym do makroregionu Pradoliny Toruńsko Eberswaldzkiej. Z kolei według regionalnego i subregionalnego podziału T. Bartkowskiego gmina znajduje się na obszarze Pojezierza Poznańskiego na Równinie Szamotulskiej (część południowa gminy) oraz w obrębie Obniżenia Dolnej Warty (część północna gminy). Na obszarze Równiny Szamotulskiej obserwuje się występowanie wysoczyzny morenowej płaskiej, której wysokości bezwzględne wahają się w przedziale 75-85 m. n.p.m. W części południowej gminy wysoczyzna morenowa przechodzi w płaszczyznę sandrową, którą obserwuje się pomiędzy Brodziszewem, a Zajączkowem. Jej wysokości bezwzględne mieszczą się w przedziale 90-95 m n.p.m. W południowo - zachodniej części gminy występują pagórki czołowo morenowe wchodzące w skład ciągu strefy marginalnej Pniewy - Otorowo - Duszniki - Grzebienisko Lusówko (wysokości bezwzględne: 95-105 m n.p.m.). Powierzchnia wysoczyzny morenowej jest przedzielona doliną rzeki Samy, wpadającą do Warty w rejonie Obrzycka. Dolina Samy tworzy wyraźne obniżenie o szer. 400-1500 m. Nachylenie jej zboczy mieści się w granicach 5-10%, (lokalnie powyżej 10%). Deniwelacja miedzy górnymi, a dolnymi załomami zboczy wynosi średnio 10 m. Występujące doliny boczne są natomiast wcięte dość płytko. Najwyższy punkt gminy znajduje się niedaleko Otorowa. Jego wysokość bezwzględna wynosi 105,4 m n.p.m.. Najniższy punkt wysokościowy (57,6 m n.p.m.) występuje na północ od Szamotuł w dolinie rzeki Samy. 3.7. Klimat Zgodnie z podziałem na regiony klimatyczne A. Wosia (1994) gmina leży w zasięgu regionu z grupy XV region środkowielkopolski. Jest to największy wydzielony obszar klimatyczny w Polsce. Granice regionu charakteryzują się zróżnicowaniem ostrości, co oznacza spore podobieństwo stosunków klimatycznych na obszarach sąsiadujących. Na omawianym obszarze obserwuje się stosunkowo niskie roczne sumy odpadów, oscylujące 30

wokół 500 mm. Największe opady notowane są latem, najmniejsze zimą. W okresie wegetacyjnym opady kształtują się na poziomie ponad 300 mm. Średnie roczne temperatury wynoszą 7,8 0 C, przy czym średnia temperatura stycznia to 2,2 0 C, a miesięcy letnich ponad 17 0 C. Na terenie gminy przeważają wiatry południowo-zachodnie i zachodnie, najmniej jest wiatrów północnych i północno-wschodnich. Największe prędkości wiatr osiąga zimą i wiosną, ponad 4 m/s, najmniejsze w lecie. Wilgotność względna wynosi około 68-70%, przy czym wyższe wartości przyjmuje się w miesiącach zimowych, najniższe w letnich. W obniżeniach terenu i dolinie Samy zaobserwować można zjawisko występowania mgieł, co spowodowane jest między innymi gorszym niż na obszarach wysoczyznowych przewietrzeniem oraz większą wilgotnością. 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH 4.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski są ustawy: z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627) oraz z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm). W pierwszym z wymienionych aktów ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody, dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów, roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową, zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia, siedlisk przyrodniczych, siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt, krajobrazu, zieleni w miastach i wsiach, zadrzewień. Z kolei ochrona środowiska w myśl Prawa ochrony środowiska oznacza: podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Na terenie miasta i gminy Szamotuły nie występują formy ochrony przyrody czyli: obszary Natura 2000, obszary chronionego krajobrazu, parki krajobrazowe, użytki ekologiczne oraz stanowiska dokumentacyjne. FLORA Według geobotanicznego podziału Polski (Szafer, 1952) obszar gminy Szamotuły leży w granicach Państwa Holarktydy, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynnej- Środkowoeuropejskiej, Dziale Bałtyckim, Poddziale Pasa Wielkich Dolin, Krainie Wielkopolsko- Kujawskiej, Okręgu Poznańsko-Gnieźnieńskim. Okręg ten cechuje brak buka (na terenie gminy przebiega zachodnia granica występowania buka zwyczajnego), jodły, świerka i modrzewia. Na terenie okręgu Poznańsko-Gnieźnieńskiego południową granicę osiągają takie gatunki jak brzoza niska, tajęża jednostronna, gnidosz królewski, ostrzew rudy oraz zimoziół północny. Północne granice zasięgów mają tu między innymi: turzyca cienista, żurawiniec główkowaty, przytulina okrągłolistna, żywiec dziewięciolistny. W granicach okręgu zanika atlantycki wrzosiec i brekinia. Na terenie gminy można wyróżnić przede wszystkim siedliska łęgu jesionowo-wiązowego (Fraxino-Ulmetum), siedliska grądowe (Galio silvatici-carpinetum), mieszanego boru sosnowodębowego (Pino-Querecetum) oraz siedliska właściwe roślinności dolin cieków wodnych (przede wszytkim Ciraeo-Alnetum). Roślinność obszaru gminy jest silnie przekształcona przez człowieka, miejscami wręcz 31

zdegradowana, ale zawierająca w swym składzie także zaskakująco dobrze zachowane elementy unikatowe pod względem przyrodniczym. Z naturalnymi warunkami gruntowo-wodnymi najczęściej w zagłębieniach i nieprzepuszczalnym dnie i płytko zalegającej wodzie gruntowej związane są zespoły roślinności szuwarowotorfowiskowej. Na terenie gminy stwierdzono występowanie czterech zespołów roślin wodnych (Staniewska-Zątek, 1972): zespół Wolffietum arrhizae zlokalizowany w stawie po prawej stronie drogi z Kąsinowa do Baborówka, dolina strugi dopływającej do Samy, w stawie w lesie koło Pamiątkowa). Gatunkiem charakterystycznym zespołu jest wolfia bezkorzeniowa oraz rzęsa drobna, rzęsą trójrowkowa, spirodela wielokorzeniowa. Zespół Hydrocharo-Stratiotetum rozpoznany w stawie zlokalizowanym na południe od Piaskowa w dolinie Samy. Gatunkami charakterystycznymi zespołu są: osoka aloesowata, żabiściek pływający oraz rogatek sztywny, rzęsa drobna, rzęsa trójrowkowa i szczaw lancetowaty. Zespół Myriophyllo-Nupharetum rozpoznany przy zachodnim brzegu jeziora w Szamotułach. Gatunkami charakterystycznymi zespołu są grzebień biały, wywłócznik okółkowy oraz rogatek sztywny, rdestnica pływająca i żabiściek pływający. Zespół Scirpo-Phragmitetum zlokalizowany na brzegu rzeki Samy kilometr na południe od Szamotuł, przy wschodnim brzegu jeziora Pamiątkowskiego oraz przy wschodnim brzegu jeziora w Szamotułach. Gatunkami charakterystycznymi są: trzcina pospolita, pałka wąskolistna, pałka szerokolistna, manna mielec, kropidło wodne, strzałka wodna oraz szczaw lancetowaty, żabiściek pływający i karbiniec pospolity. Mchy Na terenie gminy stwierdzono występowanie następujących gatunków mchów (Rusinka, Bocheński, 1993): Bryum pseudotriquwertum torfowiska łąkowe; Mnium hornum na glebie, u nasady pni drzew i na Bocheniach w wilgotnych zagajnikach olszowych i olszowo-brzozowych, ponadto w buczynach i na zboczach rowu w borze sosnowym, Plagniomnium ellipticum na torfowiskach łąkowych oraz w wilgotnych zagajnikach olszowych i brzozowych, Aulacomnium palustre torfowiska oraz płaty wilgotnych lasów i zarośli na podłożu torfowym, Climacium dendroides w podmokłych zagajnikach olszowych i brzozowych, spotykany także na łąkach, Hellium blandowii torfowisko mszyste na brzegu jeziora, Drepanocladus revolvens torfowisko mszyste na brzegu jeziora. Grzyby Większość terenów leśnych obfituje w grzyby, wśród których przeważają pospolite podgrzybki, maślaki, kurki, prawdziwki. Na terenie gminy na uwagę zasługuje rzadki w Polsce grzyb purchawica olbrzymia, objęty ścisłą ochroną gatunkową. Roślinność segetalna Na obszarze gminy, pomijając zbiorowiska leśne, dominuje roślinność segetalna, czyli roślinność związana z terenami upraw rolnych, szeregu ginących gatunków chwastów upraw zbożowych i okopowych. Roślinność gminy charakteryzuje się przewagą krajobrazów synantropijnych segetalnych. W mniejszym zakresie występują krajobrazy z przewagą zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych. Obszar gminy został zaliczony do kategorii V, tj. etapu metasynantropizacji. Roślinność ruderalna Znaczący udział w roślinności gminy ma roślinność ruderalna, którą stanowią najczęściej 32

nitrofilne zbiorowiska bylin wykształconych na powierzchniach przekształconych antropogenicznie. Z cennych gatunków flory można wyróżnić kilka gatunków, których podstawowymi siedliskami są: grodziska, zarośla, przydroża, rowy przydrożne, przychacia, suche i ciepłe zbocza. FAUNA Przestrzenne rozmieszczenie głównych typów fauny wynika z zasięgu terytorialnego podstawowych siedlisk. W lasach gminy Szamotuły występują gatunki takie jak: jeleń, sarna, daniel, dzik, lis, borsuk, wiewiórka, jeż zachodnioeuropejski, ryjówka aksamitna, kret, mopek, dziki królik. W pobliżu rzek i jezior: bóbr i wydra. Spośród chronionych gatunków gadów występujących na terenie gminy wyróżnić należy: jaszczurkę zwinkę, padalca oraz zaskrońca. Płazy reprezentowane są głównie przez żaby i ropuchy. Ptaki Na terenie gminy znajduje się 6 stref ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków chronionych. Występują dwa gatunki objęte ochroną strefową: Bocian czarny 2 strefy o łącznej powierzchni 88,5 ha(w południowej i północnozachodniej części gminy); Kania ruda 4 strefy o łącznej powierzchni 86,3 ha (w północno-zachodniej i południowozachodniej części gminy). W sezonie lęgowym, na podstawie obserwacji przeprowadzonych przez Jerzego Ptaszyka w latach 1981-1984 w dolinie rzeki Samy płynącej w granicach administracyjnych gminy Szamotuły zaobserwowano gatunki ptaków: łabędź nierny, bocian biały, głowienka, kania czarna, błotniak stawowy, rokosz, kwiczoł, remiz, kszyk, myszołów, jaskółka brzegowa, gąsiorek, wrona siwa, sroka. Na podstawie przeprowadzonych badań występowania bociana białego w gminie Szamotuły, w latach 1984-85 (Ptaszyk 1994) stwierdzono zagęszczenie bociana bociana białego na: Drzewach, na terenie całej gminy 3-4 gniazd na 100 km 2 ; Słupach energetycznych w części zachodniej i środkowej 1-2 gniazd na 100 km 2 ; Wolnostojących kominach było największe w części północnej gminy, 3-4 gniazd na 100 km 2, a w środkowej i wschodniej części gminy 1-2 gniazd na 100 km 2. Spośród ptaków szponiastych na podstawie przeprowadzonych badań w latach 1999-2000 (Wylegała 2002) na terenie gminy Szamotuły zlokalizowano gatunki: pustułka, myszołów, błotniak stawowy. Powiązania przyrodnicze z otoczeniem Do najbliżej zlokalizowanych obszarów objętych ochroną na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody należą: Obszar sepcjalnej ochrony ptaków Dolina Samicy PLB300013 (odległość 2,3 km); Obszar specjalnej ochrony ptaków Puszcza Notecka PLB300015 (odległość 4,3 km); Sierakowski Park Krajobrazowy (4,3 km); Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dąbrowy Obrzyckie PLH300003 (2 km); Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Biedrusko PLH300001 (6,8 km); Proponowany obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Grądy Bityńskie PLH300051 (4 km); Proponowany obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Kiszewo PLH300037 (4,3 km); Pawłowicko-Sobocki Obszar Chronionego Krajobrazu (2,6 km); Obszar chronionego Krajobrazu Dolina Samicy Kierskiej w gminie Suchy Las (2,9 km); Rezerwat przyrody Wyspy na Jeziorze Bytyńskim (1 km). Na terenie gminy można wyróżnić 2 korytarze ekologiczne, o znaczeniu regionalnym: O przebiegu południowym, obejmujące swym zasięgiem dolinę Samy. Korytarz ten spełnia funkcję korytarza wodnego i siedlisk leśnych. Z uwagi na lokalizację miasta Szamotuły brak zachowania łączności, korytarz na tym odcinku spełnia szczątkowo swą funkcję. Zwężenia korytarza, przecięcia go strukturami fizycznymi, ograniczającymi lub uniemożliwiającymi przemieszczanie się zwierząt, roślin i grzybów działają na niekorzyść całego systemu. O przebiegu równoleżnikowym, przecinający dolinę Samy. Od miejscowości Lipnica, 33

Radzyny, Witoldzin do jeziora Pamiątkowskiego. Korytarz zdominowany jest przez siedliska leśne (w rejonie zbiornika Radzyny i jeziora Pamiątkowskiego spełnia dodatkowo funkcję rekreacyjną). Na terenie gminy wskazać należy również lokalne korytarze ekologiczne w dolinach innych cieków, m.in.: kanału Przybrodzkiego, Kluczewskiego, Otorowskiego. Korytarze te łącząc się z doliną rzeki Samy tworzą jeden spójny system przyrodniczy. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Według danych uzyskanych od Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z Poznania na terenie miasta i gminy Szamotuły znajduje się 29 pomników przyrody. Pomniki przyrody na terenie miasta i gminy Szamotuły to w większości stare pojedyncze drzewa lub grupy drzew, które wymagają systematycznego monitoringu, badań oraz pielęgnacji. 34

Tabela 15. Pomniki przyrody występujące na terenie gminy Szamotuły Lp. Nazwa pomnika przyrody Data utworzenia pomnika przyrody Obowiązująca podstawa prawna wraz z oznaczeniem miejsca ogłoszenia aktu prawnego 1 Wierzba 2007-03-26 Uchwała Nr VIII/50/07 Rady Miasta i Gminy Szamotuły 2 Głóg 2007-03-26 Uchwała Nr VIII/50/07 Rady Miasta i Gminy Szamotuły 3 Topola 2007-03-26 VIII/50/07 Rady Miasta i Gminy Szamotuły 4 Dąb Robert 2007-03-26 VIII/50/07 Rady Miasta i Gminy Szamotuły 5 Lipa 1995-01-20 Dz. U. Woj. Poznańskiego nr 1 z 20.01.1995 r. 6 Jesion 1995-01-20 Dz. U. Woj. Poznańskiego nr 1 z 20.01.1995 r. 7 Cis 1995-01-20 Dz. U. Woj. Poznańskiego nr 1 z 20.01.1995 r. Opis pomnika przyrody Wierzba (Salix alba) o obwodzie pierśnicy 320 cm Głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata) o obwodzie pierścienicy 110 cm Topola biała (Populus alba), o obwodzie pierścienicy 600 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obwodzie 286 cm Lipa drobnolistna (Tilia cordata) o obwodzie pierścienicy 414 cm 5 jesionów wyniosłych (Fraxinus exelsior), o obwodach pierścienic 240-292 cm 6 cisów pospolitych o obwodach pierścienic 119-175 cm Obwód na wysokości 1,3 m [cm] Wysokość [m] Miejscowość Obręb ewidencyjny/numer działki Sprawujący Nadzór 320 21 - Pamiątkowo/300 Nadleśnictwo Oborniki 110 11,5 - Pamiątkowo/300 Nadleśnictwo Oborniki 600 28 - Baborowo/276 Nadleśnictwo Oborniki 286 17 - Przecław/72 Właściciel działki, na którym drzewo jest usytuowane 414 27 Myszkowo Myszkowo/41/3 W zarządzie Gospodarstwa Rolnego Skarbu Państwa w Gałowie 240-292 28 Myszkowo Myszkowo/41/3 W zarządzie Gospodarstwa Rolnego Skarbu Państwa w Gałowie 119-175 7 Otorowo Rosną przy kościele parafialnym w Otorowie - 35

8 Jesion 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 9 Buk 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 10 Sosna 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 11 Dąb 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 12 Dąb 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 13 Dąb 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 14 Cis 1987-12-31 Zarządzenie nr 61/87 Wojewody Poznańskiego z 31.12.1987 r. 15 Sosna 1981-02-10 Dz.Urz. WRN nr 1 z 10.02.1981r. 16 Dąb 1981-02-10 Dz.Urz. WRN nr 1 z 10.02.1981r. 17 Robinia 1975-05-14 Dz.Urz. WRN nr 12 z 28.05.1975 Jesion wyniosły (Fraxinus exelior), o obwodzie pierścienicy 502 cm Buk zwyczajny(fagus silvatica), o obwodzie pierścienicy 366 cm Sosna wejmutka (Pinus strobus), o obwodzie pierśnicy 230 cm Dąb szypułkowy(quercus robur), o obwodzie pierśnicy 376 cm Dąb szypułkowy(quercus robur), o obwodzie pierśnicy 434 cm Dąb bezszypułkowy(quercus sessilis), o obwodzie pierśnicy 360 cm 3 cisy pospolite (Taxus baccata), o obwodach pierścienic 132, 155, 100 cm Sosna pospolita 9Pinus silvestris), o obwodzie pierścienicy 294 cm Dąb szypułkowy(quercus robur), o obwodzie pierśnicy 360 cm Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) 502 25 Myszkowo Rośnie w parku - 366 27 Myszkowo Rośnie w parku Teren prywatny 230 29 Szamotuły Baborówko Zakład Doświadczalny IUNG Baborówko 376 27 Baborówko Rośnie w parku Zakład Doświadczalny IUNG Baborówko 434 29 Myszkowo - Kombinat PGR Galowo Zakład Myszkowo 360 20 Szamotuły Rośnie w parku Sienkiewicza w Szamotułach 132,155,100 12 Szamotuły Rosną w parku w Szamotułach dwa w sąsiedztwie zamku, jedn w pobliżu baszty Przedsiębiorst wo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Szamotułach Przedsiębiorst wo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Szamotułach 294 16 Lipnica - PGR Gałowo 360 17 Lipnica - PGR Gałowo - - Mutowo - Skarb Państwa, w 36

18 Wiąz Sobieski r. zarządzie Zakładów Hodowli Roślin Ogrodniczych w Poznaniu 1957-02-28 Dz.Urz. WRN nr 3 z 28.02.1957 r. 19 Dąb 1965-11-30 Dec. Prez. WRN nr 199 z 30.11.1965 r. 20 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 506/111 z 20.05.1958 r. 21 Cis 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 505/110 z 20.05.1958 22 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 23 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 24 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 25 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 Wiąz (Ulmus sp.), o obwodzie pierścienicy 600 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 548 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 515 cm cis pospolity (Taxus baccata), o trzech rozgałęzieniach, o obwodach 105, 60, 87 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 370 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 360 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 340 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 330 cm 600 - Szamotuły Rośnie przy kościele w Szamotułach 548 28 Przyborowo Rośnie w oddz. 38 r Leśnictwa Kazimierz Parafia Rzymskokatolicka w Szamotułach RDLP w Poznaniu 515 - Brodziszewo - Skarb Państwa 105,60,87 6 Brodziszewo - Prywatna: Alojzy Bocian 370 21 Szamotuły Skarb Państwa 360 22 Szamotuły Skarb Państwa 340 22 Szamotuły Skarb Państwa 330 22 Szamotuły Skarb Państwa 26 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. Dąb szypułkowy (Quercus 330 22 Szamotuły Skarb Państwa 37

WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 27 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 28 Dąb 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 29 Platan 1958-05-20 Orzeczenie Prez. WRN w Poznaniu nr 8 z 20.05.1958 Źródło: RDOŚ Poznań robur), o obwodzie pierśnicy 330 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 290 cm Dąb szypułkowy (Quercus robur), o obwodzie pierśnicy 220 cm Platan klonisty (Platanus acerifolia) o obwodzie pierścienicy 560 cm) 290 22 Szamotuły Skarb Państwa 220 21 Szamotuły Skarb Państwa 560 25 Szamotuły Skarb Państwa 38

Zieleń miejska Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627) definiuje tereny zieleni jako tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym. Definicja ta nie ma jednak charakteru operacyjnego i w związku z tym jest mało przydatna z punktu widzenia zarządzania tymi terenami. Zieleń urządzona odgrywa istotne znaczenie szczególnie dla terenów zurbanizowanych. Zieleń urządzona to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych. Parki Na terenie gminy Szamotuły występuje 11 parków objętych ochroną prawną zajmujących od 2,12 do 16,37 ha. Większość z nich została utworzona w XIX wieku -. Parki gminy Szamotuły to parki dworskie, pałacowe bądź przyklasztorne, obecnie wzbogacające krajobraz terenów wiejskich. Na terenie Gminy Szamotuły występują parki krajobrazowe jako nazwa własna parków, a nie jako forma ochrony przyrody, która obejmuje działania podejmowane na obszarze chronionym. Park Urszulanek w Otorowie stan bardzo dobry o powierzchni: 8.10,00 ha. Zespół pałacowy otoczony jest krajobrazowym* parkiem pochodzącym z drugiej połowy 18 wieku.w parku występują 32 gatunki drzew.w rejonie pałacu występują stare liczące ponad 200 lat dęby, nieco młodsze lipy, wiązy. Wierzby są zaliczoną grupą drzew pochodzącą z dawnego założenia parkowego. W ujęciu gatunkowym występują: jesion wyniosły, klon pospolity, świerk pospolity, lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, robinia biała, grab pospolity, kasztanowiec biały. W różnych rejonach parku występują 36 gatunków i odmian krzewów. Park S.S. Urszulanek w Lipnicy ogólna powierzchnia parku 11.07,00 ha. Park dysponuje zabudową - dwór, dom ogrodnika, dom mieszkalny z jadalnią, dom gospodarczy z mieszkaniem, budynek gospodarczy. Utrzymanie obiektów i parku jest bardzo dobre. W parku występują następujące gatunki graby, buki, jesiony, kasztanowiec,klony,lipa,topola biała i wiązy.występują także krzewy w ilości 22 gatunków. Park pałacowy w Gałowie o powierzchni: 16.37,00 ha. Park posiada pałac zabytkowy, 4 budynki mieszkalne, 4 gospodarcze, hydrofornie. W parku występuje 39 gatunków drzew i 20 gatunków krzewów. Park dworski, krajobrazowy Śmiłowo o powierzchni: 4.10,00 ha. Występuje dwór dwa budynki i hydrofornia. W parku występują 24 gatunki drzew między innymi brzozy, dęby, grab, jesiony, kasztanowiec, klony, lipy, olsza, robinia, topole, wierzby itp.- występują krzewy 9 gatunków. Park dworski, krajobrazowy Przyborówko, budynek mieszkalny i biuro, budynek gospodarczy ( magazyn ). Park o powierzchni 2.12,00 ha. W parku występuje 19 gatunków drzew w tym 2 iglaste.w składzie gatunkowym przeważa zdecydowanie grab pospolity, występuje robinia akacjowa, lipa drobnolistna, kasztanowiec, buk pospolity, dęby, brzozy. Wiek najstarszych drzew szacuje się na około 130 150 lat. Stan zdrowotny drzewostanu jest dobry. Z krzewów występuje śnieguliczka. Park Krajobrazowy Baborówko o powierzchni 3.43,00 ha w tym wód 0,20 ha. Posiada dwór, oficynę cieplarnię i halę doświadczalną.drzewostan parku składa się z kilku grup starodrzewia rozmieszczonego na całej powierzchni parku. Podstawowe gatunki stanowią: dąb szypułkowy, grab pospolity oraz świerk pospolity.występuje robinia akacjowa łącznie występuje około 1493 sztuk drzew - 42 gatunki. Na przestrzeni między starodrzewiem występują krzewy 15 gatunków. Park Krajobrazowy Gąsawy o powierzchni: 4.10,00 ha w tym wód 0,10 ha. Posiada dwór, hydrofornię, magazyn paliw, szopy. W parku występują 37 gatunków drzew a mianowicie: robinia akacjowa, jesion wyniosły, lipa drobnolistna, topola kanadyjska, wiązy polne, grab pospolity, lipy drobnolistne, topola biała, klon pospolity. Na terenie parku występuje 11 gatunków krzewów. Park Krajobrazowy w Pamiątkowie stan dość dobry o powierzchni 11,40 ha w parku znajduje się dom administracyjny, (biurowiec). Na obszarze całego parku zarejestrowano 36 gatunków drzew oraz 9 gatunków krzewów. Dominującą grupę stanowią: robinia akacjowa, klon zwyczajny, kasztanowiec biały, minimalną ilość stanowią takie gatunki jak: 39

buk purpurowy, glediczja trójcierniowa, jesion pensylwiański, topola czarna, żywotnik zachodni i buk zwyczajny. Park dworski krajobrazowy w Myszkowie stan średni o powierzchni 8,29 ha w tym wód 0,40 ha. Park został założony na początku XIX wieku. Na terenie parku znajduje się dwór o wartości zabytkowej oraz trzy budynki mieszkalne, garaże, chlew. W parku występuje 36 gatunków drzew, w tym 4 iglaste. W parku występują: robinia akacjowa, grab pospolity, jesion wyniosły, klon pospolity świerk pospolity, okazałością form wyróżniają się dęby szypułkowe, lipy drobnolistne. W parku występują 5 gatunków krzewów: bez czarny, karagana syberyjska, moszczeniec południowy, śnieguliczka biała, trzmielina pospolita. Park zamkowy Krajobrazowy stan średni, miejscami dość dobry park jest parkiem zlokalizowanym na terenie Szamotuł o powierzchni 4,20 ha, w tym 0,12 ha wód. Występują na terenie parku budynki o wartości zabytkowej: Zamek, baszta Halszki. Na terenie parku występują 27 gatunków drzew: cisy, daglezje, dąb szypułkowy, głóg, grab pospolity, jesion, kasztanowiec biały, klon pospolity, klon jawor, lipy, platany, robinia, sosna pospolita, topola, wiąz górski, żywotnik zachodni, itp. W parku występują 4 gatunki krzewów: bez czarny, leszczyna, liguster, śnieguliczka. Park miejski im. Jana III Sobieskiego - zlokalizowany w miejscowości Szamotuły w dolinie rzeki Samy. Brak dokumentacji dotyczącej założenia obecnego Parku Sobieskiego. Na pruskiej mapie geodezyjnej z przełomu lat XIX i XX wieku obejmującej jego teren widnieje zarys pierwotnych ciągów komunikacyjnych oraz systemu parkowych stawów połączonych kanałem. Znajdował się wówczas owalny plac. Park przylega do zabytkowego centrum Szamotuł, rozciągając się w kierunku południowo zachodnim od miejskiego rynku. Obejmuje obszar 7,57 ha na lewym brzegu rzeki Samy. Na terenie Parku do Samy uchodzi Kanał Gałowski. Na terenie Parku znajdują się 32 gatunki drzew m.in.: lipa drobnolistna, wiąz pospolity, wiąz szypułkowy, topola krucha, topola włoska, topola czarna, brzoza brodawkowata, jesion wyniosły, jesion pensylwański, klon polny, klon jawor, klon pospolity, kasztanowiec pospolity, dąb szypułkowy, głóg pośredni, jarząb pospolity, wierzba biała, wierzba płacząca, wierzba krucha,. W parku występuje 6 gatunków krzewów: jaśminowiec, żywotnik wschodni, bez czarny, pęcherz nica kalino listna, dereń biały, robinia akacjowa, modrzew europejski, klon jesionolistny. Park w trakcie rewitalizacji. Projektowane zagospodarowanie parku ma na celu uwypuklenie jego krajobrazowych atutów tj.: rozbudowę systemu wodnego, wprowadzenie światła barw do starego zacienionego drzewostanu, uporządkowanie i prześwietlenie dotychczasowego nieużytku, utworzenie z roślinności drzewiastej pasa izolacyjnego pomiędzy Parkiem a trakcją kolejową, utworzenie zielonych parawanów z drzew i krzewów. Najważniejsze problemy: 1. Narastająca presja na lokalizację zabudowy na obszarach przyrodniczych. 2. Fragmentacja ciągów ekologicznych. 3. Podstawowe problemy zieleni urządzonej: niewystarczająca ilość zagospodarowanych osiedlowych terenów wypoczynkoworekreacyjnych, problemy legislacji i norm związane z brakiem standaryzacji jakości i wielkości terenów zieleni, ustalaniem własności gruntów, brak instrumentów prawnych w postaci planów zagospodarowania przestrzennego oraz blokujących nacisk inwestorów na zabudowę terenów przeznaczonych pod zieleń, problemy projektowe związane z brakiem skanalizowania infrastruktury podziemnej, nieoszczędne gospodarowanie terenami zieleni podczas projektowania zabudowy oraz brak odpowiedniego nadzoru nad realizowanymi inwestycjami w zakresie wykonania zieleni zgodnie z wydanym pozwoleniem budowlanym, problemy zarządzania zielenią związane z brakiem jednej jednostki organizacyjnej w pełni odpowiedzialnej za planowanie, pozyskiwanie i inwestowanie środków w terenach zieleni oraz jej ochronę oraz brak szczegółowej inwentaryzacji i możliwości stałego nadzoru nad danymi, problemy pielęgnacyjne związane ze zwiększającym się zasoleniem terenów zieleni przyulicznej, zmniejszającym się wskutek zabudowy poziomem wód gruntowych, postępującą dewastacją i aktami wandalizmu oraz brak systemów nawadniających. 5. Ograniczony wpływ samorządu na jakość terenów zieleni niepublicznej. 6. Rozwój turystyki i rekreacji na terenach cennych przyrodniczo. 7. Niska świadomość ekologiczna mieszkańców, wandalizm, zaśmiecanie i nielegalne składowanie odpadów na terenach przyrodniczych. 40

4.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Według danych z GUS lasy zajmują powierzchnię 5 476,2 ha, z czego lasy stanowią 5 356 ha. W tabeli poniżej przedstawiono szczegółowe dane na temat gruntów leśnych wszystkich form własności. Tabela 16. Powierzchnia gruntów leśnych na terenie miasta i gminy Szamotuły w 2011 roku Rodzaj Jednostka Wartość Lasy ogółem 2476,2 Lasy publiczne ogółem 2314,2 Lasy publiczne Skarbu Państwa ha 2306,9 Lasy publiczne gminne 7,3 Lasy prywatne 162,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2012 r. Z danych GUS wynika, że lesistość miasta i gminy wynosi 14,10%. Zdecydowana większość lasów jest własnością Skarbu Państwa, tylko 7,3 ha lasów należy do prywatnych właścicieli. Według danych z Banku Danych Lokalnych w 2010 roku do zalesienia gruntów nieleśnych przeznaczono 0,3 ha, natomiast w 2011 roku nie przewidziano zalesień. Lasy na terenie miasta i gminy Szamotuły zarządzane są przez dwa nadleśnictwa, które są w strukturze administracyjnej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Obszar Nadleśnictwa Pniewy charakteryzuje się wysokimi walorami przyrodniczymi. Lasy ochronne stanowią 4 693,33 ha, to jest 30,2% powierzchni ogólnej nadleśnictwa. Na terenie nadleśnictwa utworzono siedem rezerwatów przyrody ( łącznie 127 ha), zlokalizowanych jest sześć obszarów Natura 2000 ( łącznie : 3 657 ha ), utworzono 29 stref ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania ptaków ( 675 ha). Na terenie nadleśnictwa zlokalizowane są 44 pomniki przyrody - drzewa. Dzięki racjonalnie prowadzonej gospodarce leśnej, sukcesywnie wzrasta powierzchnia leśna, średni wiek drzewostanów oraz ilość drewna przypadająca na 1 hektar lasu ( średnio 280 m 3 ). Obecnie średni wiek drzewostanów to 63 lata. Na przeciętnym 1 hektarze lasu przyrasta rocznie 6,56 m 3 drewna. Głównymi gatunkami tworzącymi drzewostany w Nadleśnictwie Pniewy są: sosna zajmująca 69,6 % powierzchni, dąb zajmujący 14,4 % powierzchni, brzoza zajmująca 5,7 % powierzchni. Duży udział sosny spowodowany jest istnieniem gruntów porolnych, na których obecnie prowadzona jest przebudowa drzewostanów. Nadleśnictwo Pniewy zajmuje 15 530 ha a zasięg działania to 902 km 2. Corocznie sadzimy od 800 tys. do 1 mln drzew na powierzchniach do odnowienia. Nadleśnictwo Oborniki wchodzi w skład największego zwartego kompleksu leśnego na Nizinie Wielkopolskiej - wschodniej części Puszczy Noteckiej. Stanowi ją pas terenu przebiegający równoleżnikowo, o długości 102 km i szerokości 25 km. Jej północną granicę, od Czarnkowa do Santoka, wyznacza rzeka Noteć, natomiast od wschodu linia łącząca miejscowości Czarnków i Rogoźno. Granica zachodnia biegnie wzdłuż Warty od Skwierzyny, natomiast granicę południowo-wschodnią zamyka linia łącząca Oborniki z Rogoźnem. Lasy Nadleśnictwa Oborniki położone są w regionie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, subregionie Kotliny Gorzowskiej, w dorzeczu rzeki Warty i jej prawobrzeżnych dopływów: Wełny, Flinty i Kanału Kończak oraz lewobrzeżnych: Samicy i Samy.Na terenie obszaru Nadleśnictwa leżą dwa jeziora z określoną nazwą: Jezioro Pamiątkowskie i mniejsze Jezioro Sycyńskie - są to jeziora polodowcowe. Ponadto znajdują się jeszcze trzy małe jeziorka bez nazwy, a w okolicy Objezierza powstał sztuczny zbiornik wodny na rzece Samie wykorzystywany jako stawy rybne. Krajobraz tego subregionu kształtują rozległe obszary wydmowe; równiny akumulacyjne piasków rzecznych. Dominują utwory geologiczne związane z okresem Czwartorzędu: piaski zwałowe, piaski sandrowe, piaski rzeczne holoceńskie oraz piaski eoliczne i piaski eoliczne na wydmach. Obszar Nadleśnictwa zaliczyć należy do terenów nizinnych z trzema typami reliefu: równym, falistym i pagórkowatym. Teren pagórkowaty związany z formami wietrznymi występuje w obrębie Oborniki i przebiega pasem od Dąbrówki Leśnej w kierunku północno-zachodnim. Najniżej 41

położony jest punkt w dolinie Warty w okolicy Stobnicy - 38 m n.p.m. zaś najwyższy to wzniesienie wydmowe w okolicy wsi Dąbrówka Leśna - 99,2 m n.p.m. Regionalizacja przyrodniczo-leśna lasów Polski usytuowała Nadleśnictwo Oborniki w III Krainie Wielkopolsko- Pomorskiej, 4 Dzielnicy Puszczy Noteckiej, Mezoregionie Puszczy Noteckiej - część prawobrzeżną rzeki Warty i 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, Mezoregionie Pojezierza Wielkopolskiego - część lewobrzeżną rzeki Warty. Nadleśnictwo położone jest na terenie województwa wielkopolskiego w następujących powiatach : obornickim, szamotulskim, czarnkowsko-trzcianeckim, chodzieskim i poznańskim. Z ogólnej powierzchni lasów Nadleśnictwa Oborniki wynoszącej 20 896 ha, około 6.761,17 ha stanowią lasy grupy pierwszej, czyli lasy o charakterze ochronnym i składają się na nie: lasy wodochronne zajmują pow. - 3.756,43 ha, lasy glebochronne - 1.680,16 ha, lasy stanowiące ostoję zwierząt - 166,67 ha, lasy na stałych powierzchniach doświadczalnych - 294,64 ha, lasy drzewostanów nasiennych wyłączonych - 21,84 ha, lasy cenne pod względem przyrodniczym - 3,95 ha, lasy wokół uzdrowisk i sanatoriów - 354,66 ha, lasy położone w miastach - 250,84 ha, lasy położone wokół miast - 231,98 ha. Na terenie Nadleśnictwa Oborniki znajduje się pięć sztuk sosny noteckiej - drzewa doborowe, z których pobierane są zrazy do szczepień oraz szyszki do zakładania upraw rodowych. Lasy Nadleśnictwa Oborniki Lasy charakteryzują się wysokim udziałem drzewostanów sosnowych i małym drzewostanów liściastych. Gatunkiem dominującym jest sosna, która stanowi 93,6% zapasu drewna. Drzewostany nadleśnictwa należą do pierwszego stopnia zagrożenia pożarowego. Zawsze na tym terenie była duża ilość pożarów. Uzupełniono sieć miejsc czerpania wody o sztuczne punkty ( 50 tyś.l ). Zbiorniki te zabezpieczają ponadto ptaki i zwierzęta w wodę jako sztuczne poidła. Na stan zdrowotny i sanitarny lasów wpływają różne czynniki, określane jako stresowe, które powodują niekorzystne zmiany w zasobach leśnych. Występujące zagrożenia można podzielić na trzy grupy: zagrożenia abiotyczne czynniki atmosferyczne (anomalie pogodowe), właściwości gleby (żyzność, wilgotność), warunki fizjograficzne, zagrożenia biotyczne szkodniki owadzie, choroby grzybicze, nadmierne występowanie roślinożernych ssaków, zagrożenia antropogeniczne zanieczyszczenie powietrze, wód, gleby, przekształcanie powierzchni ziemi, pożary, kłusownictwo i niewłaściwa gospodarka leśna. Lasy nadleśnictwa z uwagi na urozmaicenie siedliskowe oraz bogaty skład gatunkowy, są stosunkowo odporne na działanie czynników biotycznych. Źródła archiwalne mówią o występowaniu gradacyjnym strzygonii choinówki w roku 1957 na terenie ówczesnych leśnictw : Otorowo i Wielonek. Powierzchnia zagrożona wynosiła 200 ha. Kolejne występowanie gradacyjne strzygoni zarejestrowane zostało w 1961 roku na podobnym obszarze. Do roku 1980 nie odnotowano wzmożonego pojawu owadów w lasach nadleśnictwa. Najpoważniejsze zagrożenia pojawiają się w lasach nadleśnictwa od brudnicy mniszki po roku 1980, kiedy to zarejestrowano bardzo poważne zakłócenia stosunków wodnych, spowodowane m.in. długotrwałymi i częstymi okresami suszy. Wzmożone występowanie brudnicy mniszki zarejestrowane zostało w latach: 1981r - 14 111 ha pow. obu obrębów i przyległe lasy innych własności, 1982r - 14 111 ha pow. obu obrębów i przyległe lasy innych własności, 1993r - 375 ha, Leśnictwo Lwówek ( kompleks Zębowo ) i 35 ha przyległych lasów innych własności, 1994r - 1 850 ha, Leśnictwa Lwówek ( kompleks Zębowo ), Urbanówko, Wituchowo. 2000r - 674 ha, Leśnictwo Lwówek ( kompleks Zębowo ), 2001r - 614 ha, Leśnictwa Urbanówko, Wituchowo. Prowadzono wówczas gospodarcze działania na rzecz ograniczenia populacji brudnicy mniszki. Wyodrębnione zostały tzw.: stałe ogniska gradacyjne ( drzewostan lub jego część, gdzie rozpoczyna się zazwyczaj gradacja). Zlokalizowane są na terenie leśnictw : Urbanówko oddz. 91,92 ; Wituchowo oddz. 161, 162 ; Lwówek oddz. 191. Ponadto prowadzone były ograniczanie populacji susówki dębówki w Leśnictwie Mielno ( kompleks Konin ) w roku 1996 na powierzchni 241 ha. Spośród szkodników wtórnych znaczenie gospodarcze posiadają : cetyniec większy i mniejszy, przypłaszczek granatek ( szczególnie dla drzewostanów leśnictw : Urbanówko, Wituchowo i Lwówek ( kompleks Zębowo ) oraz opiętek dwuplamkowy, szczególnie w kompleksie drzewostanów dębowych Leśnictwa Mielno. Działania nadleśnictwa sprowadzają się do systematycznego monitorowania występowania szkodników wtórnych sosny, poprzez wywieszanie pułapek feromonowych oraz dyscyplinowanie terminów pozyskania i wywozu 42

sprzedanego drewna ( zwłaszcza zasiedlonego przez szkodniki ) w okresie wiosennym. Istotne znaczenie ma intensywność zabiegów pielęgnacyjnych. Poważne zagrożenia pojawiają się okresowo od chrabąszcza majowego, szczególnie od jego larw - pędraków. Największe szkody szkodniki glebowe wyrządzają w najmłodszych odnowieniach lasu - na uprawach. Na terenie nadleśnictwa daje się wyodrębnić stałe pędraczyska w kompleksach leśnych na powierzchni ok. 200 ha w Leśnictwach : Kaźmierz, Mielno, Bytyń, Szkółka Dąbrowa. Do najistotniejszych patogenów drzew należą patogeny systemu korzeniowego: opieńkowa zgnilizna korzeni (Armillaria) i huba korzeni (Heterobasidion annosum). Opieńkowa zgnilizna korzeni poraża drzewa w wieku od 3 do okresu starodrzewia. Największe straty powoduje ona w okresie młodnika i drągowiny. Atakuje korzenie i szyję korzeniową a następnie podstawę pnia. Huba korzeni atakuje korzenie i odziomkowe części pnia. Występuje głównie na drzewach iglastych, zwłaszcza na sośnie zwyczajnej, na świerku i innych gatunkach we wszystkich klasach wieku. Stosowanie biopreparatu PgIBL znacznie ogranicza ich inwazję. Według GUS na terenie Wielkopolski w 2011 roku wystąpiło 941 pożarów lasów, w tym 182 to podpalenia, a 579 spowodowane zostało przez nieostrożność dorosłych. Gospodarka łowiecka Na terenie gminy Szamotuły znajduje się 16 obwodów łowieckich nadzorowanych przez Nadleśnictwo Pniewy. Na terenie tych obwodów gospodarkę łowiecką w oparciu o ustawę Prawo łowieckie oraz założenia Wieloletniego Łowieckiego Planu Hodowlanego ( na lata 2007-2017) prowadzi 12 kół łowieckich. Tabela 17 Koła łowieckie na terenie miasta i gminy Szamotuły Lp. Nr obwodu łowieckiego Nr i nazwa koła łowieckiego Adres koła łowieckiego 1. 124 Nr 51 Daniel ul. Rzemieślnicza 3 64-500 Szamotuły 2. 125 Nr 49 Drop ul. Strumykowa ¼ 64-500 Szamotuły 7350 5980 3. 126 Nr 50 Szarak ul. Norwida 5 4200 4. 137 64-500 Szamotuły 4522 5. 128 Nr 46 Jastrząb ul. Wroniecka 17 4630 6. 136 62-045 Pniewy 5380 7. 129 Nr 79 Orzeł ul. Wojska Polskiego 84 60-630 Poznań ul. Libelta 37 61-707 Poznań 8. 130 Nr 88 Daniel Os. Bohaterów II Wojny Światowej nr 43/7 61-385 Poznań 9. 131 Nr 48 Ryś Pólko 64-551 Otorowo 10. 132 Nr 47 Darz Bór Mielno 1 64-551 Otorowo 11. 133 Nr 20 Dąbrowa ul. Katowicka 11/U25 61-131 Poznań 5715 5970 5710 5330 3450 12. 134 Nr 5 Kuropatwa ul. Krzepicka 12 a 4600 13. 135 60-167 Poznań 6810 14. 122 Nr 57 Wrona Paweł Maliński 3870 15. 123 Biezdrowo 57 Wronki 4400 16. 127 Nr 4 Słonka - - Źródło: Dane pozyskane z Urzędu Miasta i Gminy Szamotuły - stan 30.05.2013 r. Powierzchnia obwodu [ha] 43

Koło łowieckie Darz Bór obejmuje swym zasięgiem miejscowości Koźle, Otorowo I (częściowo) i Otorowo II. Natomiast koło łowieckie Daniel Szamotuły w granicach administracyjnych swojej działalności obejmuje Miasto Szamotuły (częściowo), Mutowo, Piotrkówko i Szczuczyn. Koło łowieckie Szarak Szamotuły działa na terenie Miasta Szamotuły (częściowo), Gałowa, Jastrowa i Śmiłowa. Największą powierzchnię działania ma koło łowieckie Daniel Poznań i obejmuje miejscowości Batorówko, Gąsawy, Kąsinowo, Kępa, Myszkowo, Piaskowo, Przyborowo i Przyborówko. Koło łowieckie Orzeł Poznań działa na terenie miejscowości: Baborowo, Lulinek, Pamiątkowo i Przecław. Koło łowieckie Bytyń obejmuje Brodziszewo, Lipnica i Otorowo I (częściowo). Do najważniejszych gatunków zwierzyny można zaliczyć głównie zwierzynę grubą bytującą przede wszystkim na terenach leśnych lub na pograniczu lasu i pól. Są to przede wszystkim daniele, jelenie oraz najbardziej popularne kozły i dziki. Najważniejsze problemy: 1. Niewystarczająca dynamika zalesień i zakrzewień, 2. Duże zagrożenie pożarowe lasów, 3. Wysoka podatność lasów na degradację ze strony szkodników leśnych (np. foliofagów), 4. Emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza obniżając przez to produktywność i wzrost drzewostanów oraz zwiększając podatność drzew na choroby grzybowe i szkody ze strony owadów, 5. Zaśmiecanie terenów leśnych szczególnie w pobliżu dróg, 6. Zbyt mała liczba szkoleń dla rolników w zakresie zalesiania i ubiegania się o dofinansowanie. 4.3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Transpozycja przepisów dyrektywy na grunt prawa polskiego została dokonana ustawą z dnia 18 lipca 2001 r Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145), ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 z późn. zm.) oraz ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858). Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ma służyć przede wszystkim: zaspokojeniu zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu, ochronie wód i ekosystemów znajdujących się w dobrym stanie ekologicznym, poprawie jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka, zmniejszeniu zanieczyszczenia wód podziemnych, zmniejszeniu skutków powodzi i suszy. Według danych GUS w 2010 roku w mieście i gminie Szamotuły pobrano 1 539 315,5 dam 3 wody, a w 2011 roku 1 800 547,9 dam 3. Z ilości tej w 2010 r. 156 878,5 dam 3 skierowano do sieci wodociągowej, 1 267 070 dam 3 zostało zużyte na potrzeby przemysłu, a 115 458 dam 3 w rolnictwie i leśnictwie. Natomiast pobór wody na terenie miasta i gminy Szamotuły na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2011 roku przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 18. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w 2011 roku Ogółem Przemysł Na cele Eksploatacja sieci wodociągowej Rolnictwo i leśnictwo Miasto i Gmina Szamotuły 1 800 847,9 1 dam 3 = 1000 m 3 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, stan na 31.12.2012 r. dam 3 1 527 534 160 084,9 113 229 44

Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991r. (91/271/EWG) dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych ogólnopolski dokument strategiczny określający potrzeby i planowane działania na rzecz wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacyjne. Program uwzględnia aglomeracje miejskie i wiejskie o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 2 000. Jest on narzędziem służącym koordynacji działań gmin jako władz lokalnych i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. W KPOŚK określono priorytety inwestycyjne wprowadzając podział aglomeracji na: Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 1), Aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 2), Aglomeracje pozostałe (Załącznik 3) nowo wyznaczone, które nie spełniły wymogów formalnych, by znaleźć się w załączniku 1 i 2. W Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych uwzględnionych jest obecnie 197 aglomeracje priorytetowe województwa wielkopolskiego, w tym aglomeracja Szamotuły i aglomeracja Otorowo (Załącznik 1) i 32 aglomeracje wojewódzkie nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu Akcesyjnego (Załącznik 2). Podstawowe dane dotyczące planowanego stanu systemu kanalizacyjnego i oczyszczalni ścieków na koniec 2015 roku na terenie miasta i gminy Szamotuły przedstawiają tabele poniżej. Tabela 19. Planowany stan systemu kanalizacyjnego na dzień 31.12.2015 r na terenie miasta i gminy Szamotuły zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych System kanalizacyjny (planowany stan na 31.12.2015 r ) Aglomeracja Szamotuły Aglomeracja Otorowo Wskaźnik koncentracji przyrostu Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego w latach 2007-2015 Liczba Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego % Mk korzystających z systemu kanalizacyjnego Długość sieci planowana do budowy [km] Długość sieci planowana do modernizacji [km] 245,74 120 24 943 2230 95,9 97 4,0 km 4,2 km 10,0 km - Mk liczba mieszkańców Źródło: Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Tabela 20. Obecny i planowany stan oczyszczalni ścieków na dzień 31.12.2015 w aglomeracji Szamotuły i Otorowo zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych Parametry Szamotuły Stan na 31.12.2006 r. Nazwa oczyszczalni ścieków Otorowo Przepustowość istniejącej oczyszczalni [m 3 /d] Wydajność istniejącej oczyszczalni [RLM] 6 300 245 42 000 1 633 Rodzaj istniejącej oczyszczalni PUB2 B 45

Rodzaj planowanej oczyszczalni Planowane na 31.12.2015 r. PUB2 B Rodzaj inwestycji M I Przepustowość oczyszczalni [m 3 /d] 6300 245 Wydajność oczyszczalni [RLM] 33 000 3063 nonpub1 oczyszczalnia biologiczna lecz nie spełniająca standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania N i P; PUB1 oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N), fosforu (P) spełniające standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji 100 000 RLM; RM istniejąca oczyszczalnia, która wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość oraz modernizacji części obiektów. Źródło: Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Wody powierzchniowe Jezioro Pamiątkowskie Na obszarze Gminy Szamotuły występuje jeden naturalny duży zbiornik wód powierzchniowych Jezioro Pamiątkowskie. Tabela 21. Podstawowe dane morfometryczne dotyczące jeziora Pamiątkowskiego Nazwa jeziora Powierzchnia (ha) Średnia głębokość (m) Objętość tys. (m³) J. Pamiątkowskie 72,6 2,2 1680,8 Źródło: Program Ochrony Środowiska Powiatu Szamotulskiego, 2004 Według danych z 2004 roku Jezioro Pamiątkowskie - to rynnowy zbiornik przepływowy, zasilany przez okresowo wysychające rowy melioracyjne. W bezpośredniej zlewni jeziora, po stronie wschodniej, występują grunty wykorzystywane rolniczo. Po stronie zachodniej występuje zagospodarowanie leśne zlewni bezpośredniej (lasy liściaste). Linia brzegowa zbiornika porośnięta jest przez szeroki pas roślinności szuwarowej, której powierzchnia wynosi 9,9 ha. Wody wprowadzane do jeziora rowami odpowiadają III klasie czystości, co związane jest z jej wysoką przewodnością elektrolityczną. Stężenia pozostałych wskaźników mieszczą się w I i II klasie czystości. W zlewni zbiornika dominują grunty orne, stanowiące około 50 %, 36% przypada na lasy i sady a najmniejszy udział mają łąki (11%) i tereny zabudowane (4%). Jezioro zaliczone jest do III kategorii podatności na degradację. Związane to jest z występowaniem następujących czynników przyczyniających się do przyspieszenia tempa eutrofizacji i degradacji zbiornika: - bardzo małej głębokości średniej - długiej linii brzegowej - niekorzystnego zagospodarowania zlewni bezpośredniej (wysoki udział gruntów ornych) - powolnej wymiany wody w misie jeziornej Korzystnie przedstawia się natomiast stężenie fosforanów (I klasa) oraz fosforu całkowitego (II klasa). Zbiornik Radzyny Przy przyjęciu tezy Wielkopolska stepowieje, nie ma relatywnie większej wartości ekologicznej, jak retencyjny otwarty zbiornik wody. Woda staje się z roku na rok substancją coraz bardziej deficytową. W Polsce tylko 4% rocznego odpływu z rzek jest retencjonowane (w krajach zachodnich 10 125). Tak więc należy pamiętać, że racjonalne podejście do problemów kompleksowej gospodarki wodą jest obecnie wskaźnikiem cywilizacji. Zbiornik retencyjny Radzyny zlokalizowany jest na odcinku między Przyborowem, Myszkowem a Kaźmierzem. Rozciąga się on w dolinie rzeki samy od km 20 + 760 do km 25 + 700 biegu 46

Samy. Głównym celem zbiornika jest retencjonowanie wód Samy dla pokrycia potrzeb wodnych lokalnego sektora rolniczego. Wykorzystywany jest również w gospodarce rybackiej. Według opracowanego Studium potrzeb melioracji i gospodarki wodnej zlewni Samy przez Biuro Projektów Wodnych i Melioracji w Poznaniu, do nawodnień przewidziany jest obszar użytków rolnych o powierzchni 760 ha.. Ponadto duża zdolność retencyjna zbiornika pozwoli na przechwycenie podwyższonych okresowo przepływów wód na rz. Samie, spowoduje wyrównanie przepływów na rzece, co z kolei przyczyni się do ochrony przed zalaniem i podtopieniem gruntów położonych poniżej zbiornika oraz w części m. Szamotuł i Gałowa. Zbiornik wywiera dodatni wpływ na zdolność samooczyszczania się wód rzeki Samy oraz przyczyni się do ustabilizowania bardzo niekorzystnych wahań poziomów wód w Jeziorze Lusowskim. Reasumując walory wykonanego zbiornika oprócz wymienionych wyżej wartości użytkowych (nawodnienie) i ekologicznych, należy wymienić dodatkowo następujące korzyści: - zbiornik wykonano na gruntach o niskiej wartości produkcyjnej (niska bonitacja) i nieużytkach, - jest ważnym czynnikiem ochrony p. pożarowej dla okolicznych wsi i lasów. Jest bowiem pewnym, dużym punktem czerpania wody, o dogodnych warunkach ujęcia i dojazdach. - przyczyna się do podniesienia poziomu wód gruntowych na przyległych terenach (rolnictwo, leśnictwo), - jest siedliskiem ptactwa wodnego (w przeciągu miesiąca po oddaniu do użytku jest już zasiedlony), - jest miejscem wypoczynku i rekreacji wodnej, - wpływa dodatnio na mikroklimat, - przyczynia się do rozwoju gospodarczego gminy Szamotuły, poprzez rozwój usług turystycznych, rekreacji i sportów, Według koncepcji projektowej zbiornik Radzyny zbudowany został z podziałem na dwa akweny. Wynika to z ukształtowania doliny Samy na obszarze lokalizacji zbiornika charakteryzującej się zmiennym kształtem morfologicznym oraz zróżnicowanymi spadkami podłużnymi. Dolina w dolnej części zbiornika, leżącej w gminie Kaźmierz, jest znacznie szersza i charakteryzuje się mniejszymi spadkami dna oraz stromymi zboczami. Zbiornik podzielony jest na dwie odrębne czasze oddzielone od siebie zaporą i budowlą piętrząco-upustową - pozwala to na jego elastyczną eksploatację i na ograniczenie wahań wody w jego obrębie. Tabela 22. Podstawowe dane techniczne zbiornika Lp. Wyszczególnienie Jednostka Ilość jednostek 1 Powierzchnia zlewni rzeki Samy: w przekroju wod. Szamotuły, w przekroju zapory czołowej nr 1 zbiornika, km 20+760 km² km² 397,239 239,90 2 Poziom piętrzenia wody w zbiorniku (NPP): Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 72,00 72,50 3 Poziomy minimalne: Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 4 Wysokość piętrzenia i klasa ważności: Zbiornik nr 1 h max 6,8m Zbiornik nr 2 5 Średnie głębokości zalewu: Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 6 Powierzchnia zbiornika przy poz. min: Zbiornik nr 1 (69,00) Zbiornik nr 2 (71,00) m npm m npm klasa klasa m m m ha ha ha 69,00 71,00 III IV 2,60 3,10 1,40 62,72 50,00 12,72 47

Objętość zbiorników 7 Powierzchnia zalewu (łączna) przy NPP: Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 ha ha ha 109,44 80,31 29,13 8 Powierzchnia terenu do przyjęcia pod budowę zbiornika: ha ~130,00 9 Objętość całkowita (w tym): Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 Objętość użytkowa: Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 mln m³ mln m³ mln m³ mln m³ mln m³ mln m³ 2,88 2,48 0,40 2,30 1,98 0,32 Objętość minimalna: Zbiornik nr 1 Zbiornik nr 2 mln m³ mln m³ min m³ 0,58 0,50 0,08 10 Powierzchnia nawodnień użytków rolnych wodą zmagazynowaną w zbiorniku ha 760,00 11 Pokrycie potrzeb innych użytkowników ha 486,72 12 Zapory ziemne w zbiornikach (długość): Zbiornik nr 1, max wys. 6,9m Zbiornik nr 1, max wys. 6,9m m m 385 239 Źródło: Zbiornik Retencyjny RADZYNY na rzece Samie - gmina Kaźmierz, Szamotuły; Poznań 2001 Jezioro Jeziorko (Szamotulskie) Przepływowe Jezioro Jeziorko (Szamotulskie) jest akwenem wodnym o powierzchni około 4,0 ha. Woda piętrzona w korycie rzeki Samy przez jaz o świetle 6x1,20 m do rzędnej 63,70 m n.p.m. Rzeka Sama Rzeka Sama jest dominującym ciekiem na terenie Gminy Szamotuły. Rzeka przepływa przez Gminy Kaźmierz, Szamotuły i Obrzycko. Swoją zlewnią obejmuje także częściowo obszar gmin Pniewy i Ostroróg. Rzeka Sama na rozpatrywanym odcinku, od km 0+000 (ujście do rzeki Warty) do km 22+ 876 (budowa upustowa zbiornika wodnego Radzyny ), przepływa w obrębie gmin Szamotuły i Obrzycko na terenie powiatu szamotulskiego w województwie wielkopolskim. Koryto cieku Rzeka Sama na rozpatrywanym odcinku, od km 0+000 (ujście do rzeki Warty) do km 22+ 876 (budowa upustowa zbiornika wodnego Radzyny ), przepływa głównie przez tereny rolnicze, tereny leśne oraz na krótkich odcinkach przez tereny miejskie (Miasta; Szamotuły i Obrzycko). Można tu wyodrębnić kilka charakterystycznych odcinków: - km 0+000 1+565 - rzeka przepływa przez tereny Miasta Obrzycko. Charakter rzeki na tym odcinku jest naturalny z licznymi zakolami z dużą zmiennością szerokości koryta od 5,0 10,00 (bezpośrednio poniżej mostów). Skarpy rzeki mają nachylenia od 1,1 do 1:1,5 licznymi śladami erozji i lokalnych osuwisk. Średni spadek dna 0,0017; - 1+565 do km 4+241 - rzeka przepływa przez tereny rolnicze (użytki zielone) i leśne. Użytki zielone przylegają do koryta rzeki wąskim pasem. Wpływ rzeki na odwodnienie i nawodnienie przyległych gruntów zależny jest od bieżących stanów w korycie rzeki Samy. Szerokość dna rzeki ~ 4,0 5,0 M, średni spadek dna 0,0015; - 4+241 do km 8+453 - rzeka przepływa przez tereny użytkowane głównie jako użytki zielone. Użytki zielone przylegają do koryta rzeki wąskim pasem. Wpływ rzeki na odwodnienie i nawodnienie przyległych gruntów zależny jest od regulacji poziomu lustra wody w korycie przez trzy jazy. Stan techniczny tych jazów, a szczególnie ich zamknięć, jest bardzo zły. Stan rowów, stanowiących istotny element tego systemu melioracyjnego, jest także w bardzo złym stanie 48

technicznym. Szerokość dna rzeki ~ 4,0 5,0 m, średni spadek dna 0,0011; - km 8+453 do 15+300 rzeka przepływa przez tereny użytkowane jako użytki zielone. Użytki zielone przylegają do koryta rzeki wąskim pasem. Wpływ rzeki na odwodnienie i nawodnienie przyległych gruntów jest zależny wyłącznie od bieżących stanów w korycie rzeki Samy. Szerokość dna rzeki ~ 4,0 5,0 m, średni spadek dna 0,0013; - km 15+300 19+199 rzeka przepływa przez tereny Miasta Szamotuły. Koryto rzeki uregulowane, wymaga jednak remontu i lokalnie odtworzenia umocnień. Od km 17+199 do km 17+608 rzeka przepływa przez zbiornik Jeziorko (jez Szamotulskie) utworzone przez piętrzenie na jazie zasuwowym zlokalizowanym w km 17+199. Stan techniczny jazu zły. Szerokość dna rzeki ` 6,0 4,0 m, średni spadek dna 0,0010; - km 17+608 do km 22+876 od zbiornika Jeziorko km 17+199 do km 20+020, koryto rzeki znajduje się pod wpływem cofki jez. Jeziorko podtapiającej dolinę (przy obecnym piętrzeniu brak odwodnienia tej części doliny). - bezpośrednio poniżej zbiornika retencyjnego Radzyny odcinek uregulowany w ramach realizacji w/w zbiornika na długości około 100 m. Szerokość dna 5,00m, nachylenie skarp 1:1,5, umocnienia stóp skarp płotkiem faszynowym. Średni spadek dna 0,0005. Główne dopływy: - Kanał Gałowski lewostronny dopływ, jest obiegowym kanałem rzeki Samy w rejonie Miasta Szamotuły z ujściem w km 16+430 - Rów A prawostronny dopływ ujście w km 18+444, - Kanał Przybrodzki prawostronny dopływ ujście w km 16+177. Jeziora i zbiorniki wodne w dolinie rzeki Samy: - jezioro Jeziorko (Szamotulskie). - zbiornik retencyjny Radzyny W najbliższym latach zaplanowana jest odbudowa rzeki Samy od km 0+000 (ujście do rzeki Warty) do km 22+4876 (budowla upustowa zbiornika wodnego Radzyny ) na terenach gmin: Szamotuły i Obrzycko, powiat szamotulski. Poprzez remont koryta rzeki Samy nastąpi udrożnienie systemu odwadniająco nawadniającego, co umożliwi odprowadzenie wód stagnujących na powierzchni terenu oraz szybkie odprowadzenie wód po roztopach wiosennych i po okresach nawalnych deszczy. Natomiast planowana modernizacja budowli hydrotechnicznych (jazów) pozwoli na sterowanie stanami wody w korycie i opóźnieniu odpływu wody w okresach niedoboru opadów. Szczególną uwagę zwrócono także na następujące zagadnienia: - odbudowę koryta rzeki oraz budowli hydrotechnicznych dla zapewnienia przeprowadzenia wód wielkich i ochrony Szamocina i Obrzycka przed wylewami wód powodziowych, - ubezpieczenie dna i skarp rzeki dla ochrony przed erozja przy przeprowadzaniu wód miarodajnych i powodziowych, - zapewnienia dotychczasowych warunków korzystania z wód, - zapewnienie odpowiedniego napełnienia koryta przy przepływie NTQ, - umożliwienie odprowadzenia wód z istniejących i w przyszłości projektowanych, w ramach odrębnych opracowań, urządzeń melioracji szczegółowych. Istniejący system melioracyjny w rozpatrywanej partii doliny oparty jest o odwadniająconawadniająca funkcje rzeki Samy wspomaganego siecią rowów. W pierwszej kolejności proponowane rozwiązania techniczne mają na celu udrożnienie systemu odwadniającego poprzez remont koryta rzek Samy. Umożliwi to odprowadzenie wód obecnie stagnujących na powierzchni terenu a także obniżenie lustra wody gruntowej na terenach zabagnionych oraz szybkie odprowadzenie wód po roztopach wiosennych i okresach nawalnych deszczy. Z kolei odbudowa systemu budowli piętrzących pozwoli na sterowanie stanami lustra wody gruntowej oraz wstrzymywanie odpływu wód z doliny w czasie jej niedoboru. Dla zrealizowania wyżej opisanego celu dokonano analizy możliwości technicznych modernizacji systemu melioracji odwadniająco-nawadniających w oparciu o analizę obecnego stanu warunków glebowo-wodnych, topograficznych, zagospodarowania i potrzeb gospodarczych. Wszystkie dopływy rzeki Samy przewiduje się odbudować na ujściowych odcinkach (co najmniej 20 m) wraz z wykonaniem 49

przepustów z piętrzeniem umożliwiającym regulacje odpływu i dopływu na przylegle użytki zielone. Proponowany system odwadniająco-nawadniający pozwoli na nawodnienie przy pomocy podsiąku około 385 ha użytków zielonych. Przewiduje się, że nawodnienia podsiąkowe prowadzone będą głównie przez wstrzymanie odpływu w kanałach przy pomocy odbudowywanych i budowanych jazów. Sterowanie poziomami lustra wody gruntowej na obszarach przyległych do jazów odbywać się będzie przez regulacje dwudzielnymi zasuwami. Proces nawodnień wspomagany będzie przez sieć istniejących rowów odwadniająconawadniających. Nie przewiduje się zmian trasy rzeki. Ewentualne jej niewielkie korekty mogą wynikać z dostosowania parametrów koryta do wymogów technicznych związanych z dostosowaniem do istniejącej lub projektowanej infrastruktury (drogi, urządzenia nadziemne i doziemne, itp.), zachowaniem cennych drzewostanów itp. Wody podziemne Na obszarze gminy eksploatowane są wody występujące w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. W utworach czwartorzędowych występuje poziom wód gruntowych oraz poziomy wgłębne. Poziom wód gruntowych występuje w utworach piaszczystych i żwirowych dolin rzecznych oraz sporadycznych partiach glin morenowych. Ze względu na małą miąższość warstwy wodonośnej (3 5 m), nie jest on ujmowany studniami wierconymi. Studnie kopane ujmujące wodę tego poziomu są często zanieczyszczone. Poziom wód wgłębnych występuje głównie w osadach kopalnej doliny rzeki Samy. Tworzą go osady piaszczysto żwirowe, o zmiennej miąższości, dochodzącej lokalnie w przegłębieniach doliny kopalnej do 65 m p.p.t. Wody tego poziomu znajdują się pod ciśnieniem artezyjskim. Z uwagi na dobre parametry filtracyjne oraz jakość wód, jest on powszechnie wykorzystywany w obszarze swego występowanie do zaopatrzenia w wodę wsi i miast. Bazuje na nim istniejące i przewidywane ujęcie komunalne miasta Szamotuły. W piętrze trzeciorzędowym występują dwa poziomy wodonośne: mioceński i oligoceński, z których znaczenie praktyczne ma pierwszy wymieniony. W warstwach iłów poznańskich występują zawodnione soczewy piaszczyste. Wody te nie tworzą większych warstw użytkowych. W poziomie mioceńskim można wyróżnić trzy warstwy wodonośne: dolną, środkową i górną. Warstwę dolną stanowią piaski drobne i średnie, lokalnie zmułkowate o miąższości dochodzącej do 50 m. Warstwę środkową - piaski drobne i grube, lokalnie ze żwirem o miąższości do 50 m. Warstwę górną stanowią piaski drobne i zmułkowate występujące w formie nieciągłej, w postaci soczew o różnym rozprzestrzenieniu. Poziom mioceński jest ujmowany poza obrębem występowania wód w utworach czwartorzędu i ujmuje się prawie wyłącznie warstwę środkową i dolną. W obrębie wyżej opisanych warstw wodonośnych występuje na obszarze gminy jeden główny zbiornik wód podziemnych (GZWP) oznaczony numerem 145. Tabela 23. Charakterystyka głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) w gminie Szamotuły Numer GZWP 145 Nawa zbiornika Dolina Kopalna Samy Szamotuły - Duszniki Obszar [km 2 ] Wiek utworów Źródło: Program Ochrony Środowiska Powiatu Szamotulskiego, 2004 Typ zbiornika Średnia głębokość [m] Szacunkowe zasoby dyspozycyjne tys. [m 3 /d] 200 czwartorzęd porowy 40 36,0 Najważniejsze problemy: 1. Nadmierna eksploatacja zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, 2. Opóźnienia w modernizacji oczyszczalni ścieków w Szamotułach, 3. Niska jakość wód powierzchniowych, 4. Maksymalne ograniczenie zrzutów zanieczyszczeń (szczególnie substancji biogennych, organicznych i toksycznych) do gruntu i do wód powierzchniowych. 50

4.4. Ochrona powierzchni ziemi Na terenie miasta Szamotuły występują gleby, które uległy różnorakim przekształceniom w wyniku działalności człowieka. Zmiany te mogą zachodzić pod wpływem czynników geochemicznych, hydrologicznych, chemicznych i mechanicznych. Postępująca urbanizacja miasta powoduje izolację warstwy glebowej od atmosfery poprzez przykrycie jej warstwą nieprzepuszczalną taką jak: masy bitumiczne, zabudowania, beton itp. Tego typu izolacje uniemożliwiają wymianę gazową pomiędzy glebą a atmosferą oraz przyjmowanie wody opadowej. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do zmiany struktury, składu chemicznego, mechanicznego, właściwości fizycznych, zawartości próchnicy, odczynu, zasobności w składniki mineralne i stopień nawilgotnienia gleby. Szkodliwy wpływ na gleby mają też sole używane do odśnieżania, oleje i smary oraz kwaśne deszcze". Biorąc pod uwagę cechy morfologiczne, stopień i rodzaje przekształceń antropogenicznych, na terenach miast wyróżnia się: 1) Gleby naturalne, które zachowały cechy morfologiczne: gleby brunatne właściwe, gleby brunatne wyługowane i gleby płowe z klasy gleb brunatnoziemnych, gleby bielicowe z klasy gleb bielicoziemnych, gleby opadowo-glejowe i gleby gruntowe glejowe z klasy gleb zabagnionych, gleby organiczne mineralno-murszowe, torfowo-murszowe, czarne ziemie właściwe i czarne ziemie zdegradowane z klasy gleb pobagiennych, mady właściwe, mady brunatnoziemne i mady próchniczne z klasy gleb napływowych. 2) Gleby antropogeniczne - urbanoziemy, które różnicują się w zależności od charakteru i stopnia przekształceń na: gleby przekształcone mechanicznie, gleby nasypowe, gleby przekształcone chemicznie. Gleby antropogeniczne Gleby przekształcone mechanicznie formowały się w wyniku prac ziemnych związanych z budownictwem, infrastrukturą (drogową, kanalizacyjno-wodociągową, gazowniczą oraz do innych potrzeb). Gleby te powstają na skutek różnych przemieszczeń mas ziemi. Zmieszaniu temu ulegają zarówno górne warstwy jak i warstwy głębsze. Źródłami przekształceń chemicznych gleb, oprócz domieszki odpadów antropogenicznych są substancje chemiczne emitowane przez zakłady przemysłowe oraz środki transportu, a także chemiczna technologia odśnieżania dróg. Oddziaływania zabudowy przemysłowej i komunalnej powodują zasadnicze zmiany naturalnych właściwości morfologicznych, fizycznych i chemicznych gleb (zasolenie, zakwaszenie, alkalizacja, nagromadzenie metali ciężkich), prowadzące do zaburzenia w nich układów biologicznych, a w konsekwencji do ich zniekształceń i dewastacji. Gleby użytkowane rolniczo Użytki rolne w gminie zajmują powierzchnię 13 161 ha. W skład użytków rolnych wchodzą: grunty orne o powierzchni 11 662 ha, sady o powierzchni 275 ha, łąki o powierzchni 964 ha, pastwiska - o powierzchni 260 ha. W strukturze gruntów ornych dominują gleby stosunkowo dobrej jakości, zaliczane do klas bonitacyjnych IIIb - 20% i IVa - 23% (Wykres 4). Gleby najlepsze klas II i IIIa stanowią łącznie 18%, gleby słabe zaś 39%. Warunki do rozwoju rolnictwa, ze względu na gleby dobrej jakości, są zadowalające. Wśród kompleksów przydatności rolniczej gruntów dominują kompleksy żytnie (55%), kompleksy najlepsze pszenne stanowią łącznie 16%, co warunkuje rodzaj prowadzonej produkcji rolniczej w gminie. Ma to swoje odzwierciedlenie w strukturze zasiewów, których powierzchnia wynosi 10 405 ha, przy czym uprawia się głównie zboża. 51

Wykres 4. Udział gruntów ornych w poszczególnych klasach bonitacyjnych gleb gminy Szamotuły Gmina Szamotuły charakteryzuje się glebami dobrej jakości. W związku z tym duży udział upraw obejmuje rośliny o stosunkowo dużych wymaganiach glebowych, takie jak na przykład pszenica. Jakość gleb na terenie gminy Szamotuły wykonała Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza z siedzibą w Poznaniu w 2012 roku na zlecenie Urzędu Miasta i Gminy. Zakres badań obejmował glebę rolniczą w zakresie ph w KCl, P 2 O 5, K 2 O, Mg. Wyniki Badań przedstawiono poniżej. Jeśli chodzi o zawartość stężeń metali ciężkich wszystkie wyniki mieszczą się granicach stężeń metali ciężkich w glebie. Wyniki badań odczynu wykazują że 7% gleb ma odczyn bardzo kwaśny, 19% kwaśny, a 28% to odczyn gleb lekko kwaśny. Natomiast 46% gleb stanowią gleby o odczynie obojętnym i zasadowym. Zabiegiem niezbędnym do zrównoważenia zakwaszenia gleb wywołanego stosowaniem nawozów jest wapnowanie. Na terenie gminy Szamotuły 57% gleb nie wymaga zabiegów wapnowania. Jednakże wapnowanie jest konieczne na 8% gleb w gminie. Fosfor jest niezbędnym pierwiastkiem dla rozwoju roślin. Jego optymalna zawartość w glebie wpływa na pobieranie przez rośliny innych składników pokarmowych, głownie azotu. Zawartość fosforu jest bardzo wysoka dla 43% gleb, a tylko 2% gleb wykazuje bardzo niską jego zawartość. Potas występuje w roztworze glebowym, w substancji organicznej i wymiennej w koloidach glebowych. Przyswajalne formy potasu mogą ulegać startom. Zapobieganie stratom tego pierwiastka polega na systematycznym nawożeniu. Na terenie gminy Szamotuły 30% gleb zawiera średnią zawartość potasu. Magnez jest ważnym pierwiastkiem dla procesów życiowych rośliny. Jego funkcja wynika głównie z tego, że jest składnikiem chlorofilu. Magnez jest pierwiastkiem bardzo ruchliwym, dlatego wyższe, jego zawartości występują w głębszych warstwach gleby. Na terenie gminy średnią zawartość magnezu przedstawia 36% gleb, w wysoką i bardzo wysoką prezentuje 31%. Badania zawartości azotu mineralnego w glebie prowadzone są dla potrzeb ich w doradztwie azotowym i w aspekcie ochrony środowiska dla oceny skutków nawożenia azotem. Na terenie gminy Szamotuły w 2007 roku przebadano użytki rolne w 19 gospodarstwach rolnych na zawartość azotu mineralnego. W 10 gospodarstwach stwierdzono występowanie tego składnika powyżej 100 kg/ha, a 5 z nich mieściło się w granicach 81-100 kg/ha. Pozostała część zawierała się w granicach do 80 kg/ha. Wysoka zawartość azotu mineralnego może spowodować niebezpieczeństwo wymycia azotanów do wód gruntowych. Wielkości te wskazują na dość wysokie nawożenie azotowe (w tym ograniczenie) i nie do końca optymalne wykorzystanie tego wskaźnika przez rośliny. Natomiast w 2012 Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu wykonała badania na zawartość azotu mineralnego. Wyniki na zawartość azotu w glebie wahały się między 96,75 kg/ha a 315 kg/ha. Są to wartości bardzo wysokie. 52

Tabela 24. Struktura upraw na terenie gminy Szamotuły Struktura upraw (ha) 2011 Odłogi i ugory 34 Pszenica ozima 1500 Pszenica jara 550 Żyto 1100 Jęczmień ozimy 360 Jęczmień jary 1460 Owies 230 Pszenżyto ozime 1720 Pszenżyto jare 60 Mieszanki zbożowe 1150 Kukurydza na zielonkę 93 Ziemniaki 190 Okopowe pastewne 28 Strączkowe pastewne 14 Pastewne 22 Warzywa gruntowe 75 Truskawki 18 Pozostałe 1801 Suma 10405 Najważniejsze problemy: 1. Zbyt wysokie nawożenie azotowe i możliwość zanieczyszczenia wód gruntowych, 2. Zakwaszenie gleb obniżające ich przydatność rolniczą. 53

4.5. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Gmina nie jest zasobna w surowce mineralne, na podstawie dotychczasowych badań geologicznych na terenie gminy nie ma udokumentowanych złóż kopalin podstawowych. Na terenie gminy występuje duże pokłady torfu, które głównie występują w obniżeniach dolinnych. Są to torfowiska niskie, utworzone głównie z roślin bagiennych (turzyce, trzcina, sitowie i mech). Złoża te nie są obecnie eksploatowane. Obszary torfowisk wykorzystywane są przede wszystkim jako łąki i pastwiska. W Brodziszowie zgodnie z danymi z Państwowego Instytutu Geologicznego wyznaczony został obszar perspektywiczny występowania piasków. Na terenie gminy występują wyrobiska po eksploatacji surowców budowlanych: Szamotuły (rejon ul. Bocznej); Pamiątkowo; Lipnica, Na północny wschód od Mrowina. Eksploatacja wyrobisk jest stosunkowo mała i stanowi źródło surowca dla potrzeb miejscowej ludności (budownictwo). Na terenie gminy Szamotuły nie występują obszary i tereny górnicze utworzone w związku z wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego oraz urządzeń technicznych. Teren gminy Szamotuły objęty jest następującymi koncesjami na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego: Koncesja Szamotuły nr 19/99/p z dnia 07.07.1997 r. ważna do dnia 07.07.2012 r., Koncesja Pniewy-Stęszew nr 14/2001/p z dnia 19.07.2001 r.-ważna do dnia 19.07.2015 r., Koncesja Wronki nr 10/99/p z dnia 22.06.1999 r. ważna do dnia 22.06.2013 r. 5. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA 5.1. Ochrona i jakość powietrza Zanieczyszczenia powietrza to wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami. Do zanieczyszczeń powietrza zalicza się również substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale występujące w znacznie zwiększonych ilościach. Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić ze względu na pochodzenie na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w gminie Szamotuły jest emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Oprócz działalności człowieka, czynnikiem mogącym mieć negatywny wpływ na jakość powietrza są uwarunkowania klimatyczne i meteorologiczne. Układ wysokiego ciśnienia, małe zachmurzenie, niska temperatura, brak opadów a także mała prędkość wiatru może sprzyjać tworzeniu się zastoisk wysokich stężeń zanieczyszczeń. Jakość powietrza atmosferycznego na terenie gminy Szamotuły nie jest zła. Składają się na to dwie podstawowe przyczyny: 1. oddziaływanie źródeł lokalnych, 2. oddziaływanie zanieczyszczeń z sąsiednich gmin Wśród lokalnych źródeł zanieczyszczenia, największy wpływ na pogorszenie jakości powietrza mają: emisja punktowa z podmiotów gospodarczych; niska emisja z: pieców węglowych w indywidualnych budynkach jednorodzinnych, zakładów przemysłowych, itp. transport samochodowy; nielegalne spalanie odpadów (np. w piecach domowych). Emisja punktowa, pochodząca z działalności przemysłowej. Jej źródła energetyczne to kotłownie oraz źródła technologiczne (zakłady przemysłowe). Z procesów energetycznego spalania paliw do atmosfery emitowane są przede wszystkim: dwutlenek siarki, tlenki azotu, pyły, tlenek węgla oraz dwutlenek węgla. Źródła przemysłowe wprowadzają do powietrza substancje gazowe i pyłowe oraz związki organiczne, nieorganiczne, metale ciężkie i substancje specyficzne. 54

Emisja powierzchniowa jest to emisja pochodząca z sektora bytowego. Jej źródłami mogą być m.in. lokalne kotłownie i paleniska domowe. Do powietrza emitowane są duże ilości dwutlenku siarki, tlenku azotu, sadzy, tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Jednak największy problem stanowi emisja pyłu z sektora bytowego. W gminie Szamotuły realizowane są przedsięwzięcia zmierzające do ograniczania emisji powierzchniowej, polegające na: likwidacji istniejących na terenie gminy kotłów lub pieców węglowych i zastąpienie ich ekologicznymi urządzeniami grzewczymi, które przyczynią się do zmniejszenia udziału stężenia: pyłu zawieszonego PM10 w powietrzu oraz benzo(a)pirenu powstającego m.in. podczas spalania paliw stałych (w tym odpadów) w paleniskach domowych o niskiej sprawności, termomodernizacji budynków. W dużej mierze emisję zanieczyszczeń powietrza generuje emisja niska z gospodarstw domowych. Mieszkania ogrzewane są indywidualnymi kotłowniami z wykorzystaniem jako paliwa gazu ziemnego, oleju opałowego i paliwa stałego. Ważnym źródłem zanieczyszczeń powietrza jest niska emisja, czyli efekt spalania w piecach domowych różnego rodzaju paliw. Substancje przedostające się do atmosfery z małych rozproszonych stacjonarnych źródeł punktowych, np. palenisk domowych, uwalniają głównie produkty spalania paliw kopalnych i, niestety, wszelkiego rodzaju śmieci. Rosnące zapotrzebowanie na energię uczyniło ze spalania główne źródło zanieczyszczeń atmosferycznych pochodzenia antropogenicznego. Najważniejsze z nich to: polichlorowane dibenzo-p-dioksyny i polichlorowane dibenzofurany potocznie zwane dioksynami i furanami (PCDD/PCDF) pył pochodzący z niepalnej części odpadów zawierający metale ciężkie, tj. chrom. nikiel, ołów, kadm, rtęć i wiele innych, dwutlenek siarki emitowany z odpadów zawierających substancje bogate w siarkę. tlenki azotu (tlenek, dwutlenek i podtlenek azotu) wydobywające się podczas spalania odpadów zawierających azot, chlorowodór i fluorowodór jako konsekwencja obecności w odpadach substancji zawierających chlor i fluor, dwutlenek i tlenek węgla będące naturalnymi produktami procesu spalania węglowodorów tworzących materię organiczną ulegającą spalaniu, mikrozanieczyszczenia organiczne (w skład których wchodzi ponad 300 związków chemicznych w tym proste węglowodory alifatyczne i aromatyczne) wytwarzane na skutek niepełnego rozkładu termicznego materii organicznej, alkohole, aldehydy, ketony, proste kwasy karboksylowe, proste węglowodory chlorowane (alifatyczne i aromatyczne) itp. Natomiast ze spalania węgla najwięcej zanieczyszczeń emitowanych jest w postaci dwutlenku węgla, tlenku węgla, tlenków siarki, NOx, pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu. Emisja liniowa jest to emisja, którą generuje transport prywatny i publiczny. Ze środków komunikacji do powietrza emitowane są głównie: tlenki azotu, pyły, węglowodory aromatyczne i tlenek węgla. Emisja liniowa powstaje z procesów spalania paliw w pojazdach, w wyniku ścierania nawierzchni dróg, opon, okładzin, a także w związku z unoszeniem się pyłu z dróg. Najbardziej zagrożone na emisję liniową są tereny, na których odnotowuje się bardzo duże natężenie ruchu. Poza tym stan techniczny pojazdów oraz brak płynności ruchu, szczególnie w szczytach komunikacyjnych, przy istniejącej przepustowości dróg w mieście powoduje, że zwiększają się emisje zanieczyszczeń komunikacyjnych. Innymi źródłami emisji benzo(a)pirenu do powietrza są: pożary lasów, wypalanie łąk i ściernisk, spalanie śmieci i opon na otwartym powietrzu, pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, budowlane, przemysłowe, samoloty. Emisje zanieczyszczeń wyszczególnia się na emisję ze źródeł punktowych (sektor energetyczno przemysłowy), powierzchniowych (sektor komunalno bytowy) i liniowych (transport drogowy). Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Poznaniu zbiera dane o wielkości emisji zanieczyszczeń oraz parametrach źródeł. Badania stężeń zanieczyszczeń w powietrzu prowadzi się dla następujących substancji: dwutlenku siarki, tlenków azotu (NO 2, NO, NOx), ozonu, pyłu PM10, pyłu PM2.5, tlenku węgla, benzenu oraz w pyle PM10 oznaczane są stężenia metali 55

(arsenu, kadmu, niklu, ołowiu) i benzo(a)pirenu. Wyniki pomiarów gromadzone są w bazie systemu monitoringu jakości powietrza oraz w wojewódzkiej bazie danych w Poznaniu, a następnie przekazywane są na poziom krajowy do bazy krajowej JPOAT-K oraz do Komisji Europejskiej i Europejskiej Agencji Środowiska (baza AIRBASE). Na podstawie zgromadzonych i zweryfikowanych danych pomiarowych wykonywane są roczne oceny jakości powietrza, klasyfikowane strefy oraz wyznaczane są obszary, dla których należy wykonać programy ochrony powietrza, aby w poszczególnych strefach województwa wielkopolskiego dotrzymane były standardy imisyjne dla monitorowanych zanieczyszczeń. Poza tym na podstawie danych pomiarowych sporządzane są raporty o aktualnym stanie jakości powietrza. Emisja zanieczyszczeń na terenie powiatu szamotulskiego, a tym samym na terenie gminy Szamotuły, pochodzi głównie ze źródeł powierzchniowych (sektor komunalno bytowy). Roczna ocena jakości powietrza Zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w poszczególnych strefach. W rozumieniu założeń do ustawy Prawo ochrony środowiska, przygotowywanych w związku z transpozycją do prawa polskiego Dyrektywy w sprawie jakości i czystszego powietrza dla Europy przyjmuje się, że od stycznia 2010 r. dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy, miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy, pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Substancje podlegające ocenie to: dwutlenek siarki SO2, dwutlenek azotu NO2, tlenek węgla CO, benzen C 6 H 6, pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM2.5, ołów w pyle Pb(PM10), arsen w pyle As(PM10), kadm w pyle Cd(PM10), nikiel w pyle Ni(PM10), benzo(a)piren w pyle B(a)P(PM10), ozon O 3. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekroczony, docelowego - oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam gdzie to możliwe w określonym czasie, poziomu celu długoterminowego - oznacza poziom substancji w powietrzu, który należy osiągnąć w dłuższej perspektywie z wyjątkiem przypadków, gdy nie jest to możliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska. Oprócz w/w poziomów określony jest również poziom krytyczny, po przekroczeniu którego mogą wystąpić bezpośrednie niepożądane skutki w odniesieniu do komponentów przyrody, ale nie w odniesieniu do człowieka oraz margines tolerancji, który określa procentową część poziomu dopuszczalnego, o którą poziom ten może zostać przekroczony. W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie, można wydzielić następujące klasy stref: klasa C stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe, klasa B stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, klasa A stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnychi poziomów docelowych. 56

Dla ozonu: klasa D1 stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego, oraz dla PM2.5: klasa A stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomu docelowego, klasa C2 stężenia PM2.5 przekraczają poziom docelowy. Klasy stref dla zanieczyszczeń oraz wymagane działania w zależności od ich poziomu stężeń przedstawia tabela poniżej. Tabela 25. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomu stężeń zanieczyszczenia Poziom stężeń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania <poziom dopuszczalny i poziom krytyczny >poziom dopuszczalny i poziom krytyczny Poziom dopuszczalny i poziom krytyczny dwutlenek siarki dwutlenek azotu tlenki azotu tlenek węgla benzen pył PM10 ołów (PM10) Poziom dopuszczalny i margines tolerancji <poziom dopuszczalny >poziom dopuszczalny <poziom dopuszczalny z marginesem tolerancji >poziom dopuszczalny z marginesem tolerancji pył zawieszony PM2.5 dodatkowo dwutlenek azotu, benzen i pył zawieszony PM10 dla stref, które uzyskały derogacje A C A B C - utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem - określenie obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych, - opracowanie Programu Ochrony Powietrza POP w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu (jeśli POP nie był uprzednio opracowany), - kontrolowanie stężeń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych - utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem - określenie obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego, - określenie przyczyn przekroczenia poziomu dopuszczalnego substancji w powietrzu, podjęcie działań w celu zmniejszenia emisji substancji - określenie obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego oraz poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, - opracowanie Programu Ochrony Powietrza POP w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego w wyznaczonym terminie 57

Poziom stężeń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania Poziom docelowy działania niewymagane <poziom docelowy A >poziom docelowy Ozon AOT40 arsen (PM10) nikiel (PM10) kadm (PM10) benzo/a/piren (PM10) C - dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych, - opracowanie Programu Ochrony Powietrza, w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, jeśli POP nie był opracowany pod kątem określonej substancji PM2.5 C2 -dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego do 2015 r. Poziom celu długoterminowego <poziom celu długoterminowego >poziom celu długoterminowego Ozon AOT40 D1 D2 działania niewymagane - dążenie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do 2020 r. Na terenie gminy Szamotuły nie przeprowadzano badań jakości powietrza w 2011 roku. Gmina Szamotuły zaliczona jest do strefy wielkopolskiej. Poniżej w tabeli przedstawiono klasyfikację strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia. Tabela 26. Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia w roku 2011 Nazwa strefy Strefa wielkopolska Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji NO 2 SO2 CO C 6 H 6 Pył PM 2,5 Pył PM10 BaP As Cd Ni Pb O 3 A A A A B C C A A A A C Źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2011 W przypadku poziomu docelowego dla ozonu strefę wielkopolską zaliczono do klasy C. Po odniesieniu do otrzymanych wyników do celu długoterminowego dla ozonu strefę zaliczono do klasy D2. Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym powstającym w większych stężeniach przy sprzyjających warunkach meteorologicznych, w atmosferze zawierającej tzw. prekursory ozonu (np.: tlenki azotu, węglowodory). Ze względu na przekraczanie poziomów dopuszczalnych stężenia pyłu PM10 strefę zaliczono do klasy C. W okresie, do którego odnosi się przeprowadzana ocena, na stanowiskach pomiarowych pyłu PM10 w sezonie letnim nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnego poziomu substancji. Z przeprowadzonej rocznej serii pomiarów odczytać można wyraźną sezonową zmienność stężeń pyłu (wyższe w okresie zimowym, niższe w sezonie letnim). Można więc przypuszczać, że powodem przekroczeń w sezonie grzewczym jest niska emisja z sektora komunalno-bytowego wpływająca wyraźnie na pogorszenie warunków areosanitarnych. W przypadku pyłu PM2,5 strefę wielkopolską zaliczono do klasy B. W 2011 roku stwierdzono również przekroczenia docelowego poziomu dla benzo(a)pirenu; ocenianą strefę zaliczono do klasy C, dla której przygotowuje się program naprawczy mający na celu osiągnięcie poziomu docelowego substancji w powietrzu tam gdzie jest to możliwe technicznie i uzasadnione ekonomicznie. Jeśli chodzi o jakość powietrza pod kątem ochrony roślin, strefę wielkopolską ze względu na przekroczenia dopuszczalnego poziomu ozonu zaliczono do klasy C, a dla dwutlenku siarki i 58

tlenków azotu zaliczono do klasy A. Tabela 27. Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin w roku 2011 Nazwa strefy Strefa wielkopolska Źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2011 Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji NO 2 SO 2 O 3 A A C Biorąc pod uwagę wszystkie przedstawione informacje z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin obszar gminy Szamotuły charakteryzuje się dobrą jakością powietrza atmosferycznego. Natomiast zostały przekroczone wartości dla pyłu PM 2,5 i PM 10 oraz benzo(a)pirenu biorąc pod uwagę kryterium ochrony zdrowia. Lokalnie uciążliwa może być emisja zanieczyszczeń z procesu spalania paliw w celach grzewczych, emisja liniowa wynikająca z emisji zanieczyszczeń powstających w procesie spalania paliw w środkach transportu drogowego. Na terenie gminy Szamotuły prowadzone są działania ukierunkowane na zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powstających w procesie spalania paliw w celach grzewczych: modernizacja sieci ciepłowniczej oraz termomodernizacja budynków mieszkalnych. Natomiast 2012 roku nastąpiła poprawa jakości powietrza w strefie wielkopolskiej, a zatem i na terenie Miasta i Gminy Szamotuły. W związku z tak istotna zmianą poniżej przedstawiono podsumowanie wyników badań, które są dostępne na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu. Na podstawi eoceny poziomu poszczególnych substancji dokonano klasyfikacji stref. Dla poziomu dopuszczalnego dwutlenku siarki, dwutlenki azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla oraz poziomu docelowego kadmu, arsenu, niklu strefę wielkopolską zaliczono do klasy A. W przypadku poziomu docelowego dla ozonu strefę wielkopolską zaklasyfikowano dla klasy C. Odnosząc otrzymane wyniki do celu długoterminowego dla ozonu strefę zaliczono do klasy D2. Natomiast ze względu na przekraczanie dopuszczalnych stężeń dla pyłu PM10 strefa zaliczona została do klasy C. z przebiegu rocznej serii pomiarów wynika odczytuje się wyraźną sezonową zmienność stężeń pyłu (wyższe w okresie zimy). Można założyć, że powodem przekroczeń w sezonie grzewczym jest niska emisja z sektora komunalno-bytowego. W przypadku pyłu PM2,5 strefa wielkopolska zaliczona jest do klasy A. W 2012 roku stwierdzono również przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu zaliczono strefę do klasy C. Tabela 28.Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia w roku 2012 Nazwa strefy Strefa wielkopolska Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji NO 2 SO2 CO C 6 H 6 Pył PM 2,5 Pył PM10 BaP As Cd Ni Pb O 3 A A A A A C C A A A A C Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2012 Natomiast wyniki oceny jakości powietrza w strefie wielkopolskiej pod kątem ochrony roślin są tożsame z wynikami z 2011 roku. Dla dwutlenku siarki i dwutlenku azotu zaliczono do klasy A i dla ozonu zaliczono do klasy C. 5.1.1. Odnawialne źródła energii Malejące w skali globalnej zasoby surowców mineralnych głównie paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego), szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi i na środowisko spalania paliw konwencjonalnych oraz dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł energii, spowodowało zwiększone zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii. Udział energii ze źródeł odnawialnych w energii pierwotnej z roku na rok wzrasta. W krajach Unii Europejskiej udział ten w 2009 roku wynosił: Austria 73,7% 59

Szwecja 52,8% Finlandia 47,6% Niemcy 21,7% W Polsce udział produkcji energii odnawialnej w produkcji energii ogółem w 2010 roku wynosił 10,22% i był wyższy o 1,7% niż rok wcześniej. Według danych GUS w 2010 roku w Polsce wyprodukowano 6 870 tys toe 2 energii odnawialnej, z czego najwięcej pochodziło z biomasy (85,3%) i energii wodnej (3,6%). Najważniejszym i najbardziej aktualnym dokumentem dla energetyki w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, która nakłada na Polskę obowiązek uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zużycia energii finalnej w 2020 r. Potencjał zasobów energii wiatrowej Lokalizacja elektrowni wiatrowych głównie zależy od dwóch czynników tj. od zasobu energii wiatru oraz od uwarunkowań przyrodniczo-przestrzennych. Województwo wielkopolskie posiada bardzo dobre zasoby energii wiatru i znajduje się w znacznej części w I i II strefie, tzn. o warunkach wybitnych i bardzo korzystnych, charakteryzujących się średnioroczną prędkością wiatru 4-6 m/s. Ogólnie przyjmuje się, że strefy I-III charakteryzują się korzystnymi warunkami dla rozwoju energetyki wiatrowej. Rysunek 2 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc (Źródło: Ośrodek Meteorologii IMiGW) Do uzyskania realnych wielkości energii użytecznej dla pojedynczych elektrowni wymagane jest występowanie wiatrów o stałym natężeniu i prędkościach powyżej 4 m/s. Ponadto przyjmuje się, że wielkość progowa opłacalności wykorzystania energii wiatru na wysokości 30 m nad powierzchnią gruntu powinna wynosić 1000 kwh/m2/rok (średnia suma energii wiatru na powierzchnię 1 m2 w Polsce wynosi 1000-1500 kwh/rok). W chwili obecnej na terenie gminy Szamotuły planowane są następujące przedsięwzięcia: 1. Budowa 3 turbin wiatrowych o łącznej mocy do 6,0 MW w rejonie miejscowości Mutowo i Gąsawy wraz z trasą przyłączenia linii energetycznej kablowej SN. 2. Budowa 6 turbin wiatrowych o łącznej mocy 12 MW wraz z infrastrukturą techniczną w miejscowości Szczuczyn. 3. Budowa 12 turbin wiatrowych o łącznej mocy 24 MW z niezbędna infrastrukturą w miejscowości Myszkowo i Kąsinowo. 2 toe tona oleju ekwiwalentnego (umownego) stosowana w bilansach międzynarodowych jednostka miary energii. Oznacza ilość energii, jaka może zostać wyprodukowana ze spalenia jednej metrycznej tony ropy naftowej. Jedna tona oleju umownego równa jest 41,868 GJ lub 11,63 MWh. 60