Grzesik Filus K.: Organizacja recyklingu akumulatorów w nowych warunkach prawnych. Przegląd komunalny. Recykling. ISSN 1731-9927. 2002 nr 4 s. 12 13 Katarzyna Grzesik Filus Organizacja recyklingu akumulatorów w nowych warunkach prawnych Z dniem 1 stycznia 2002 roku weszła w życie ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej [1]. Nakłada ona na producentów i importerów akumulatorów ołowiowych wymóg zapewnienia recyklingu odpadów poużytkowych tych produktów. Ustawa wprowadza mechanizm opłaty depozytowej, której działanie ma sprawić, że wszystkie zużyte akumulatory będą zawracane do producenta lub importera. Sprzedawca detaliczny, przy sprzedaży klientowi nowego akumulatora, jest zobowiązany do przyjęcia zużytego akumulatora albo pobrania opłaty depozytowej w kwocie 30 zł, jeśli kupujący nie przekazuje zużytego akumulatora. Kwota opłaty depozytowej musi być zwrócona kupującemu, pod warunkiem, że w ciągu 30 dni od daty zakupu, dostarczy sprzedawcy zużyty akumulator. Ustawa zakłada, że akumulatory zebrane w punktach sprzedaży detalicznej będą przekazywane do producentów lub importerów akumulatorów, którzy powinni zapewnić recykling tych odpadów. Zilustrowano to na rysunku. 1 Dr inż. Katarzyna Grzesik Filus Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska, Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska, Akademia Górniczo Hutnicza
Kupujący akumulator 30 zł Kupujący nie oddaje zużytego akumulatora Zwraca 30 zł do 30 dni (jeżeli kupujący oddaje zużyty akumulator) Sprzedawca akumulatora Producent / Importer Recykling Zużyty akumulator Pieniądze 30zł Rys. System przekazywania akumulatorów do recyklingu, opłata depozytowa 2
Zebrane przez sprzedawcę akumulatory muszą być magazynowane, przy czym w ustawie [1] sformułowano wymóg, że sposób magazynowania zużytych akumulatorów nie może naruszać przepisów szczególnych o zasadach odzysku, unieszkodliwiania, zbierania i transportu odpadów niebezpiecznych. Jednak ustawa nie wskazuje takich przepisów. Przed wejściem w życie nowej ustawy o odpadach [2] tj. do 1 października 2001 roku obowiązywało Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. w sprawie niebezpiecznych [3]. Rozporządzenie to stanowi, że stałe odpady niebezpieczne powinny być magazynowane w zadaszonych wiatach, w pojemnikach wykonanych z materiału odpornego na korozyjne działanie składników odpadów. W przypadku akumulatorów będą to pojemniki odporne na działanie kwasu siarkowego. A teren magazynowania akumulatorów powinien być ogrodzony w sposób uniemożliwiający przedostanie się osób postronnych i zwierząt. Kwestie obowiązywania ustawy o odpadach oraz przepisów wykonawczych reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw [4]. Ustawa ta wprowadziła w życie przepisy ustawy o odpadach [2] z dniem 1 października 2001 roku, jednakże w tym czasie brak było jakichkolwiek przepisów wykonawczych do ustawy o odpadach. Według art. 30 ustawy wprowadzającej [4] niektóre przepisy wykonawcze starej ustawy o odpadach zachowują swoją moc, nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2002 lub 2003 roku. Dotyczy to rozporządzenia w sprawie oznaczania opakowań a także rozporządzeń w sprawie listy odpadów, których przywóz z zagranicy nie wymaga zezwolenia Głównego Inspektora Ochrony Środowiska oraz w sprawie dokumentów stosowanych w międzynarodowym obrocie odpadami. Ustawa wprowadzająca [4] nie przedłuża czasu obowiązywania Rozporządzenia w sprawie niebezpiecznych [3]. Pismo Departamentu Ochrony Środowiska DOŚ 405/963/5644/2001/ID z dnia 27 grudnia 2001 roku [5] jednoznacznie wyjaśnia, że Rozporządzenie [3] utraciło moc z chwilą wejścia w życie ustawy o odpadach [2]. W obowiązującej obecnie ustawie o odpadach [2] nie ma delegacji do szczególnych przepisów o zasadach odzysku, unieszkodliwiania i zbierania odpadów niebezpiecznych, czyli ustawa o odpadach nie przewiduje takiego rozporządzenia. W ustawie o odpadach [2] znajduje się jedynie rozdział poświęcony szczególnym zasadom gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów. Art. 41 dotyczący baterii i akumulatorów nakazuje selektywną zbiórkę oraz oddzielnie unieszkodliwianie tych odpadów. Natomiast brak jest zapisów określających warunki magazynowania baterii i akumulatorów. Wobec czego, nie wiadomo jakich przepisów nie może naruszać sposób magazynowania akumulatorów. Nasuwa się także pytanie czy sprzedawcy detaliczni mogą magazynować zużyte akumulatory w istniejących punktach zbiórki np. w ramach sieci recyklingu pojazdów. Obiekty takie posiadają odpowiednią infrastrukturę i warunki techniczne dostosowane do magazynowania odpadów niebezpiecznych takich jak oleje czy akumulatory. Jednakże ustawa o obowiązkach przedsiębiorców [1] nie ustosunkowuje się do takiej możliwości. Z zapisów ustawy o obowiązkach przedsiębiorców [1] wynika, że kupujący powinien zwrócić zużyty akumulator sprzedawcy detalicznemu. Natomiast niejednoznacznie określono możliwość zwrotu akumulatora do punktów zbiórki. Bowiem w art. 2 ustawy [1], w tzw. słowniczku opłatę depozytową zdefiniowano jako opłatę pobieraną przy sprzedaży akumulatorów, której zwrot następuje po przekazaniu zużytego akumulatora sprzedawcy detalicznemu lub do punktu systemu zbiórki zorganizowanego przez producenta lub importera akumulatorów. Jednakże w rozdziale 4 ustawy [1] zatytułowanym Opłata depozytowa brak jakiejkolwiek wzmianki o możliwości przekazywania zużytych 3
akumulatorów do punktów systemu zbiórki. Wobec powyższych niejasności oraz faktu, że ustawa nie przewiduje żadnych przepisów wykonawczych dotyczących zasad pobierania i zwracania opłaty depozytowej, niewyjaśniona pozostaje kwestia zwrotu opłaty depozytowej po oddaniu akumulatora do punktu zbiórki. Na jakiej podstawie sprzedawcy detaliczni mogliby zwracać kwotę 30 zł? Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców [1] nie określa jakiegokolwiek zaświadczenia o przyjęciu akumulatora do punktu zbiórki, ani też nie deleguje do żadnych rozporządzeń w tej kwestii. W ustawie o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej [1] zupełnie pominięto możliwość nie przekazania zużytego akumulatora sprzedawcy w trakcie zakupu nowego. W takim przypadku sprzedawca pobiera opłatę depozytową i jej nie zwraca kupującemu, skoro ten nie dostarczył starego akumulatora w ciągu 30 dni. Co wtedy dzieje się z pobraną kwotą 30 zł opłaty depozytowej? Ustawa [1] nie podaje żadnych zapisów na temat tego szczególnego przypadku. Czy kwoty pochodzące z pobranych i nie zwróconych opłat depozytowych powinny być przekazywane na rachunek urzędu marszałkowskiego? Nie wiadomo. W ustawie o obowiązkach przedsiębiorców [1] nie przewiduje się żadnych przepisów wykonawczych dotyczących opłaty depozytowej. Sprzedawca detaliczny akumulatorów obok pobierania opłaty depozytowej i przyjmowania zużytych akumulatorów ma obowiązek umieszczenia w sposób widoczny informacji o warunkach przyjmowania akumulatorów i pobierania opłaty depozytowej oraz o punktach zbiórki w ramach systemu stworzonego przez producentów. Jeżeli sprzedawca nie wypełnia obowiązków narzuconych w ustawie, tj. jeśli nie przyjmuje akumulatorów lub nie zwraca opłaty depozytowej lub nie umieszcza odpowiedniej informacji podlega karze grzywny. Nasuwa się wątpliwość czy zasadne jest karanie grzywną sprzedawców detalicznych, zwłaszcza w początkowym okresie obowiązywania ustawy, za nie zamieszczanie odpowiednich informacji, skoro nawet organy ochrony środowiska mają trudności z interpretacją obowiązujących przepisów i nie rzadko nie potrafią udzielić potrzebnych informacji sprzedawcom. Producenci i importerzy akumulatorów są ustawowo zobowiązani do odebrania na własny koszt zużytych akumulatorów od sprzedawców detalicznych i do przekazania ich do recyklingu. Biorąc pod uwagę, że w Polsce znajdują się dwa zakłady przetwarzające akumulatory Orzeł Biały w Bytomiu i Baterpol w Świętochłowicach, obydwa zlokalizowane na Śląsku, wydaje się mało realne aby producenci lub importerzy przemierzali dystans od okolic np. Gdańska lub Olsztyna odbierając akumulatory z punktów sprzedaży detalicznej i przewozili je do Bytomia. Kolejnym obowiązkiem nałożonym na producentów akumulatorów wynikającym z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców [1] jest odbiór zużytych akumulatorów z innych miejsc niż punkty sprzedaży detalicznej. Przy czym inne miejsca nie są zdefiniowane. Czy ustawodawca myślał o zorganizowanych punktach zbiórki czy o porzuconych akumulatorach na dzikich wysypiskach? Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców [1] i opłata depozytowa są niewątpliwie potrzebne. Po raz pierwszy w Polsce podjęto próbę uporządkowania tych zagadnień pod względem prawnym. Jednakże nie wyjaśnione do końca zasady funkcjonowania opłaty depozytowej, mogą budzić nieporozumienia i niepewność sprzedawców oraz osób zajmujących się zbiórką akumulatorów, pozostawiając interpretacji urzędników wykonywanie przepisów ustawy. Sprzedawcy i przedsiębiorcy przyjmujący akumulatory oczekują przystępnych i zrozumiałych informacji. Poruszanie się w przepisach prawnych związanych 4
z gospodarką odpadami jest wysoce uciążliwe, biorąc pod uwagę ustawę Prawo ochrony środowiska, ustawę o odpadach, ustawę o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej oraz kilkadziesiąt przepisów wykonawczych do wymienionych ustaw. Dla przedsiębiorców cenne byłyby praktyczne informacje, co wynika z wejścia w życie nowych przepisów i takich informacji oczekują, ponieważ nie mogą sobie pozwolić na zatrudnianie profesjonalnych prawników lub specjalistów z zakresu prawa ochrony środowiska. Literatura: 1. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. Dz. U. nr 63, poz. 639. 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dz. U. nr 62 poz. 628. 3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. w sprawie niebezpiecznych. Dz. U. nr 145.poz. 942 4. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr 100, poz. 1085. 5. Pismo Departamentu Ochrony Środowiska DOŚ 405/963/5644/2001/ID Ministerstwo Ochrony Środowiska. Warszawa, dn. 27 grudnia 2001 r. 5