Wymagania edukacyjne klasa 1 Materiał nauczania L.g. Wymagania podstawowe

Dział programu Wymagania edukacyjne klasa 1 Materiał nauczania L.g. Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Kat. Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: Kat. I. Podstawy geografii Podział nauk geograficznych Źródła informacji geograficznej Kształt i wymiary Ziemi Współrzędne geograficzne Elementy mapy Generalizacja treści mapy Rodzaje map Plan Metody przedstawiania zjawisk na mapach Praca z mapą samochodową i mapą turystyczną 8 terminu geografia przedstawia podział nauk geograficznych wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna i społeczno-ekonomiczna wymienia źródła informacji geograficznej podaje wymiary Ziemi oraz główne cechy jej kształtu wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą świata i na globusie: równik, południk 0, zwrotniki, koła podbiegunowe oraz półkule: południową, północną, wschodnią i zachodnią wymienia cechy południków i równoleżników terminów: długość geograficzna, szerokość geograficzna określa położenie matematyczno- -geograficzne punktów i obszarów na mapie odczytuje współrzędne geograficzne na globusie odszukuje obiekty na mapie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych terminów: skala, siatka kartograficzna podaje różnice między siatką kartograficzną a geograficzną wymienia rodzaje skal oraz podaje ich przykłady zna imiona lub nazwiska uczonych i ich dokonania w poznaniu kształtu Ziemi omawia historię poznania kształtu i rozmiarów Ziemi stosuje ze zrozumieniem pojęcia: długość geograficzna, szerokość geograficzna podaje zasady działania oraz możliwości wykorzystania odbiornika GPS oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą pomiędzy obiektami przedstawionymi na mapie posługuje się ze zrozumieniem terminem skala wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy oraz uzasadnia jej przydatność charakteryzuje wybrane metody przedstawiania zjawisk na mapach stosuje ze zrozumieniem terminy: wysokość względna, wysokość bezwzględna charakteryzuje sposoby przedstawiania rzeźby terenu na mapach projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych D D D 1

posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie przekształca skale dokonuje podziału map ze względu na ich skalę oraz treść podaje różnice między planem a mapą wymienia metody przedstawiania zjawisk na mapach odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych terminów: wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica odczytuje z mapy wysokość bezwzględną i oblicza wysokość względną wybranych punktów analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.) D D identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych 2

II. Ruchy Ziemi Układ Słoneczny Ruch obiegowy Ziemi stronomiczne pory roku Oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku Zaćmienie Słońca i Księżyca Strefy oświetlenia Ziemi Ruch obrotowy Ziemi zas Międzynarodowa linia zmiany daty 3 podaje różnicę między teorią geocentryczną a heliocentryczną planet Układu Słonecznego rozpoznaje i nazywa ciała niebieskie przedstawione na ilustracji porównuje planety Układu Słonecznego, korzystając z danych liczbowych terminów: ruch obiegowy Ziemi, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi podaje najważniejsze następstwa ruchu obiegowego Ziemi wymienia daty występowania równonocy oraz przesileń podaje daty przesileń i równonocy na podstawie ilustracji przedstawiających oświetlenie Ziemi w ciągu roku terminów: ruch obrotowy Ziemi, doba, górowanie Słońca, południk miejscowy, gnomon podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi oblicza kąt, o jaki obraca się Ziemia w określonym czasie podaje najważniejsze następstwa ruchu obrotowego Ziemi terminów: czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy wyjaśnia przyczynę wprowadzenia stref czasowych i międzynarodowej linii zmiany daty posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i charakteryzuje poszczególne planety Układu Słonecznego posługując się rysunkiem, wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi występowania dnia polarnego i nocy polarnej przedstawia (korzystając również z własnych obserwacji) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku omawia zastosowanie gnomonu demonstruje ruch obrotowy Ziemi, posługując się tellurium lub globusem oblicza czas słoneczny i strefowy danego miejsca na podstawie jego położenia matematyczno-geograficznego charakteryzuje czas słoneczny, strefowy, uniwersalny, urzędowy posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy, czas słoneczny, czas strefowy, czas uniwersalny i czas urzędowy ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty D 3

słonecznego na Ziemi III. tmosfera i hydrosfera Skład i budowa atmosfery Temperatura powietrza Zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych iśnienie atmosferyczne Wiatr Wilgotność powietrza Osady atmosferyczne Opady atmosferyczne Rodzaje chmur Pogoda i klimat zynniki klimatotwórcze Strefy klimatyczne na kuli ziemskiej Klimat górski Zasoby wodne Ziemi Typy mórz Zasolenie wody morskiej Ruchy wody morskiej Wody podziemne 5 terminów: atmosfera, troposfera podaje skład chemiczny powietrza atmosferycznego wymienia w kolejności nazwy warstw atmosfery, zaczynając od tej warstwy, która znajduje się najbliżej powierzchni Ziemi omawia na podstawie schematu zmiany temperatury powietrza w poszczególnych warstwach atmosfery terminu izoterma podaje czynniki wpływające na temperaturę powietrza na Ziemi omawia zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych oblicza średnią roczną temperaturę powietrza, średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz roczną sumę opadów atmosferycznych sporządza wykres przedstawiający przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych terminów: ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara sporządza schemat wyżu i niżu barycznego wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru wymienia przykłady wiatrów stałych i wyjaśnia wpływ wybranych czynników na zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem wysokości charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji stosuje ze zrozumieniem pojęcia: niż baryczny, wyż baryczny rozpoznaje na podstawie fotografii rodzaje chmur charakteryzuje rodzaje chmur, a także opadów i osadów atmosferycznych charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi stosuje ze zrozumieniem terminy: pogoda, klimat charakteryzuje klimat górski charakteryzuje strefy klimatyczne pod względem warunków sprzyjających działalności człowieka charakteryzuje typy mórz, podaje ich przykłady i wskazuje je na mapie świata D D D 4

okresowo zmiennych występujących na kuli ziemskiej świata obszary występowania różnych rodzajów wiatrów terminów: wilgotność powietrza, wilgotność względna, kondensacja, resublimacja analizuje rozkład opadów atmosferycznych na kuli ziemskiej na podstawie map klimatycznych omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi podaje przykłady obszarów charakteryzujących się nadmiarem lub niedoborem opadów atmosferycznych wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych rozpoznaje przedstawione na fotografiach osady atmosferyczne terminów: pogoda, klimat wymienia czynniki klimatotwórcze wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie omawia zasoby wodne Ziemi na podstawie schematu oceanów i wskazuje te oceany na mapie świata świata wybrane prądy morskie oraz wymienia ich nazwy podaje przykłady ruchów wody morskiej dostrzega i wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi a zasoleniem wody charakteryzuje przyczyny i skutki ruchów wody morskiej omawia mechanizm funkcjonowania gejzeru 5

morskiej wymienia rodzaje wód podziemnych terminu gejzer IV. Wnętrze Ziemi udowa wnętrza Ziemi Metody badania wnętrza Ziemi Warstwy Ziemi Skały i minerały Podział skał Ruch płyt litosfery Trzęsienia ziemi Wulkanizm Powstawanie gór Orogenezy w dziejach Ziemi Rodzaje gór Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi 4 wymienia metody badania wnętrza Ziemi wymienia w kolejności warstwy wnętrza Ziemi, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej omawia na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską podaje główne cechy płytowej budowy litosfery terminów: prądy konwekcyjne, skała, minerał wybranych skał i minerałów podaje przykłady minerałów skałotwórczych wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi świata obszary aktywne sejsmicznie omawia skutki trzęsień ziemi terminów: wulkan, lawa, magma, erupcja, Ognisty Pierścień Pacyfiku wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie świata wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu wymienia produkty erupcji wulkanicznej omawia skutki erupcji wulkanicznych terminów: ruchy charakteryzuje warstwy wnętrza Ziemi podaje zależność pomiędzy głębokością a temperaturą we wnętrzu Ziemi rozpoznaje skały i określa ich rodzaj charakteryzuje skały i warunki ich powstawania podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi stosuje ze zrozumieniem terminy: hipocentrum, epicentrum charakteryzuje na podstawie schematów powstawanie gór fałdowych i zrębowych charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi określa na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów D D 6

górotwórcze, góry fałdowe, góry zrębowe, subdukcja er i okresów geologicznych orogenez w dziejach Ziemi świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych omawia różnice między górami fałdowymi a zrębowymi wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi Wietrzenie Ruchy masowe w górach Procesy krasowe Formy krasu powierzchniowego i podziemnego Rzeźbotwórcza działalność rzeki iegi rzeki Typy ujść rzecznych Lodowce górskie i lądolody Powstawanie i ruch lodowca Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich i lądolodów Formy polodowcowe Niszcząca działalność morza Powstawanie klifu udująca działalność morza Powstawanie mierzei Typy wybrzeży 6 wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi terminów: erozja, wietrzenie, zwietrzelina, ruchy masowe, krasowienie wymienia rodzaje wietrzenia wymienia rodzaje skał, które ulegają krasowieniu podaje przykłady form krasu powierzchniowego i podziemnego regiony, w których występują zjawiska krasowe analizuje schemat jaskini i występujących w niej form krasowych wyjaśnia terminy: erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, akumulacja podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej wymienia rodzaje ujść rzecznych omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych świata przykłady rzek posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe na skutek wietrzenia charakteryzuje rodzaje wietrzenia i formy terenu powstałe w jego wyniku charakteryzuje ruchy masowe posługuje się ze zrozumieniem terminem krasowienie omawia procesy krasowe i wyjaśnia, w jaki sposób powstają formy krasowe przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących charakteryzuje działalność rzeki w górnym, środkowym i dolnym biegu przedstawia rzeźbotwórczą rolę lodowców górskich i lądolodów stosuje ze zrozumieniem termin granica wiecznego śniegu wyjaśnia genezę wybrzeży morskich przedstawia rzeźbotwórczą rolę fal morskich przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru D 7

Rzeźbotwórcza działalność wiatru Typy pustyń posiadających ujście deltowe i lejkowate wyjaśnia proces powstawania delty wyjaśnia proces powstawania meandrów terminu granica wiecznego śniegu świata obszary występowania lądolodów podaje różnice między lodowcem górskim a lądolodem dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na kuli ziemskiej wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe terminu abrazja podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych omawia na podstawie ilustracji proces powstawania klifu i mierzei wymienia najważniejsze typy wybrzeży morskich i wskazuje je na mapie świata terminów: korazja, niecka deflacyjna, wydma, barchan wybrane pustynie wymienia rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru wskazuje różnice między barchanem a wydmą 8

paraboliczną VI. Pedosfera i biosfera zynniki glebotwórcze Poziomy glebowe Gleby strefowe i astrefowe na Ziemi iosfera Strefy roślinne na Ziemi 1 terminów: gleba, żyzność gleby wymienia czynniki glebotwórcze wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na Ziemi wskazuje i nazywa na podstawie schematu profilu glebowego poziomy glebowe nazywa główne strefy roślinne na kuli ziemskiej i wskazuje je na mapie świata charakteryzuje poziomy glebowe wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi D 9

Rozdział Lp. Temat klasa 2 Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający fryka 1. Warunki naturalne Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: wskazuje frykę na mapie świata terminów: obszar bezodpływowy, rzeka okresowa, rzeka epizodyczna stref klimatyczno-roślinno- -glebowych fryki ogólnogeograficznej wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora fryki oraz podaje ich nazwy określa położenie geograficzne fryki na kuli ziemskiej wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat fryki przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie formacje roślinne i typy gleb porównuje linię brzegową fryki z linią brzegową innych kontynentów określa położenie matematyczno- -geograficzne fryki omawia wpływ wybranych czynników geograficznych na klimat fryki określa cechy ukształtowania powierzchni fryki wyjaśnia występowanie stref klimatyczno- -roślinno-glebowych charakteryzuje klimat oraz formacje roślinne fryki na podstawie mapy klimatycznej, klimatogramów oraz ilustracji oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową fryki wykazuje symetryczność stref klimatyczno- -roślinno-glebowych fryki wyjaśnia zależności między rozmieszczeniem stref klimatycznych, roślinnych i glebowych wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym fryki wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w fryce dowodzi związku między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej charakteryzuje wody powierzchniowe fryki 10

2. Ludność i urbanizacja terminu gęstość zaludnienia podaje liczbę ludności fryki odmian ludzkich zamieszkujących frykę obszarów najgęściej i najsłabiej zaludnionych w fryce wymienia problemy mieszkańców fryki terminów: eksplozja demograficzna, przyrost naturalny, urbanizacja omawia zróżnicowanie ludności fryki omawia przyczyny eksplozji demograficznej w fryce niskiego poziomu urbanizacji w fryce oraz wymienia nazwy największych miast fryki opisuje problemy mieszkańców fryki terminu produkt krajowy brutto ocenia wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności omawia wskaźnik HDI w wybranych krajach na podstawie mapy tematycznej omawia problemy związane z epidemią IDS na kontynencie afrykańskim wymienia przyczyny i skutki głodu oraz konfliktów zbrojnych toczących się na terenie fryki oblicza współczynnik przyrostu naturalnego i skutki wysokiego przyrostu naturalnego analizuje przyczyny i skutki głodu w fryce ocenia skutki wybranych konfliktów zbrojnych określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach fryki położonych na południe od Sahary uzasadnia twierdzenie, że fryka jest kontynentem ludzi młodych proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców fryki 3. Gospodarka, Egipt, Republika Południowej fryki opisuje poziom rozwoju gospodarczego fryki wymienia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w fryce wyjaśnia, dlaczego fryka nazywana jest kontynentem rolniczym niskiego poziomu rozwoju przemysłu w omawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego fryki analizuje gospodarowanie w strefie Sahelu ocenia warunki środowiska przyrodniczego fryki pod kątem rozwoju rolnictwa analizuje mapy określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach fryki 11

najważniejszych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w fryce wymienia główne cechy środowiska Egiptu i Republiki Południowej fryki fryce opisuje pasterstwo koczownicze opisuje poziom rozwoju usług w fryce opisuje potencjał gospodarczy Egiptu i RP i skutki pustynnienia analizuje przyczyny i skutki nadmiernej działalności rolniczej uzasadnia konieczność sztucznego nawadniania pól uprawnych w Egipcie gospodarcze fryki i formułuje wnioski porównuje cechy społeczno-gospodarcze na przykładzie Egiptu i RP położonych na południe od Sahary dowodzi wpływu kolonializmu na aktualne problemy gospodarcze fryki wykazuje zróżnicowanie poziomu rozwoju społecznogospodarczego państw afrykańskich meryka Północna i Południowa 4. Warunki naturalne wskazuje merykę na mapie świata terminów: meryka Łacińska, meryka Środkowa wskazuje elementy linii brzegowej meryki na mapie oraz wymienia ich nazwy wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat meryki i wymienia nazwy najważniejszych krain określa położenie geograficzne meryki na kuli ziemskiej i wymienia nazwy obszarów aktywnych sejsmicznie i wulkanicznie opisuje linię brzegową meryki przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie zbiorowiska roślinne określa położenie matematyczno- -geograficzne meryki opisuje cechy klimatu meryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej wulkanizmu i trzęsień ziemi w meryce wykazuje wpływ wybranych czynników przyrodniczych na klimat meryki oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową meryki porównuje rozwinięcie linii brzegowej i ukształtowanie powierzchni meryki z innymi kontynentami omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w meryce Północnej i Południowej wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym meryki wykazuje związki między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej omawia aktywność sejsmiczną uskoku San ndreas 12

geograficznych, rzek i jezior w meryce Północnej i Południowej wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych w meryce 5. Ludność i urbanizacja przedstawicieli odmian ludzkich oraz odmian mieszanych zróżnicowania ludności meryki obszary gęsto i słabo zaludnione w meryce oraz nazywa je i wskazuje na mapie największe miasta meryki opisuje wielkie migracje w dziejach meryki wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności meryki opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności meryki Północnej i Południowej porównuje liczbę ludności w wybranych krajach meryki na podstawie dostępnych źródeł wymienia przyczyny migracji do wielkich miast wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie etniczne ludności meryki wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w meryce wysokiego poziomu urbanizacji w meryce Północnej i Południowej wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego ludności meryki analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności meryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach meryki analizuje zmiany wskaźnika urbanizacji w meryce opisuje warunki życia i pracy ludzi zamieszkujących wielkie miasta meryki analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach meryki 6. Gospodarka wymienia cechy państw wysoko rozwiniętych gospodarczo obszary o największej koncentracji przemysłu opisuje cechy gospodarki bogatej północy i biednego analizuje przyczyny zróżnicowania gospodarczego bogatej północy i biednego ocenia warunki środowiska przyrodniczego meryki pod kątem 13

i wymienia nazwy krajów meryki najlepiej i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo w meryce i nazywa je południa meryki wyjaśnia różnice między gospodarką krajów wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo południa meryki opisuje związki między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem przemysłu w meryce rozwoju rolnictwa 7. Stany Zjednoczone świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę stolicy tego kraju i nazwy państw z nim sąsiadujących i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior US wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego US terminów: megalopolis, technopolia wymienia najważniejsze cechy gospodarki US określa położenie geograficzne US omawia cechy ukształtowania powierzchni US opisuje zróżnicowanie ludności US wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w US wyjaśnia uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego US i wymienia nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu uzasadnia, że merykanie są narodem imigrantów udowadnia, że Stany Zjednoczone krajem wysoko rozwiniętym gospodarczo opisuje znaczenie Doliny Krzemowej w rozwoju gospodarczym US charakteryzuje regiony rolnicze w US analizuje strukturę użytkowania ziemi określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu terminu produkt światowy brutto udowadnia, ze Stany Zjednoczone są potęgą gospodarczą świata 14

głównych roślin uprawianych na terenie US 8. razylia świata razylię i podaje nazwę stolicy tego kraju i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych oraz najważniejszych rzek razylii i wymienia nazwy największych miast razylii wymienia najważniejsze cechy gospodarki razylii określa położenie geograficzne razylii opisuje klimat razylii charakteryzuje rozmieszczenie ludności w razylii opisuje poziom urbanizacji razylii terminu fawele omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu i rolnictwa razylii wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat razylii opisuje warunki życia w wielkich miastach określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla amazońskiej selwy analizuje udział i miejsce razylii w światowych zbiorach wybranych roślin uprawnych korzystając z dostępnych źródeł porównuje poziom rozwoju gospodarczego razylii z poziomem rozwoju innych państw meryki głównych roślin żywieniowych uprawianych w razylii obszary silnie uprzemysłowione oraz obszary rolnicze opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania mazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem 15

Obszary około- biegunowe 9. rktyka i ntarktyka świata rktykę i ntarktykę wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych terminów: góra lodowa, pak lodowy, nunatak, lodowiec szelfowy wymienia cechy klimatu rktyki i ntarktyki przedstawia cechy położenia rktyki i ntarktyki na podstawie mapy opisuje cechy środowiska obszarów okołobiegunowych charakteryzuje klimat ntarktydy na podstawie klimatogramów zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych charakteryzuje klimat obszarów okołobiegunowych analizuje uwarunkowania powstania pokrywy lodowej w ntarktyce omawia status prawny ntarktydy ocenia celowość badań prowadzonych przez naukowców na obszarach okołobiegunowych analizuje przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej nad ntarktydą ustralia 10. harakterystyka ustralii i Oceanii świata ustralię i Oceanię osobliwości przyrodniczych ustralii terminu endemity i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, rzek i jezior ustralii obszary o największej określa położenie geograficzne ustralii i Oceanii na kuli ziemskiej opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe ustralii wymienia regiony geograficzne Oceanii charakteryzuje cechy środowiska przyrodniczego ustralii i Oceanii ze szczególnym uwzględnieniem cech ocenia znaczenie wód artezyjskich dla gospodarki ustralii analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności ustralii i Oceanii opisuje przyczyny małej gęstości zaludnienia oraz niskiego poziomu urbanizacji Oceanii wykazuje wpływ migracji na zróżnicowanie australijskiego społeczeństwa omawia wybrane oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową ustralii analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych ocenia warunki środowiska przyrodniczego ustralii i Oceanii pod kątem warunków życia ludzi i rozwoju gospodarki porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze ustralii oraz Oceanii ze środowiskiem innych kontynentów opisuje budowę niecki artezyjskiej i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich wykazuje zależność miedzy symetrycznym położeniem ustralii 16

gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane w ustralii charakteryzuje zróżnicowanie ludności ustralii wymienia główne cechy gospodarki ustralii klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt analizuje strukturę użytkowania gruntów w ustralii zagadnienia gospodarcze ustralii ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa, rolnictwa i turystyki przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki ustralii na tle warunków naturalnych wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania w rolnictwie ustralii wskazuje regiony geograficzne Oceanii na mapie ogólnogeograficznej oraz opisuje rolę turystyki w tych regionach po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi zja 11. Warunki naturalne terminu Eurazja świata zję elementy linii brzegowej zji wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat zji i wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki oraz jeziora zji określa położenie geograficzne zji na kuli ziemskiej charakteryzuje wybrane strefy roślinne zji opisuje cechy klimatu zji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej wymienia cechy ukształtowania powierzchni zji opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych na podstawie mapy mapy granicę między Europą a zją charakteryzuje ukształtowanie powierzchni zji opisuje cyrkulację monsunową wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna zji opisuje czynniki oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową zji porównuje rozwinięcie linii brzegowej i ukształtowanie powierzchni zji na tle innych kontynentów wykazuje na podstawie map tematycznych, że kontynent zji jest obszarem wielkich geograficznych kontrastów wykazuje zależność między budową geologiczną a ukształtowaniem powierzchni zji analizuje genezę powstania Himalajów 17

warunkujące układ promienisty wielkich systemów rzecznych w zji 12. Ludność i urbanizacja podaje liczbę ludności zamieszkującej zję i wymienia nazwy azjatyckich miast- -gigantów państw o wysokim i niskim wskaźniku urbanizacji i wymienia nazwy obszarów o dużej i małej gęstości zaludnienia opisuje zróżnicowanie ludności zji omawia czynniki warunkujące rozmieszczenie ludności w zji omawia uwarunkowania eksplozji demograficznej analizuje zmiany liczby ludności zji wyjaśnia uwarunkowania powstania miast- -gigantów przedstawia na podstawie map tematycznych warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze cywilizacje analizuje przyrost naturalny w wybranych państwach zji charakteryzuje przyczyny i skutki wybranych problemów demograficznych zji opisuje dziedzictwo kulturowe najstarszych cywilizacji zji 13. Gospodarka terminu azjatyckie tygrysy i podaje przykłady wymienia cechy gospodarki azjatyckich tygrysów głównych roślin żywieniowych uprawianych w zji główne rejony rolnicze w zji i nazywa je główne regiony przemysłowe zji omawia przyczyny zróżnicowania uprzemysłowienia państw w zji charakteryzuje azjatyckie tygrysy ocenia warunki rozwoju rolnictwa w zji omawia przyczyny zróżnicowania poziomu rozwoju rolnictwa w zji wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i kulturą ryżu a cechami klimatu monsunowego w zji Południowo-Wschodniej analizuje strukturę i wartość PK na jednego mieszkańca w wybranych państwach nierównomiernego rozwoju gospodarczego wybranych państw zji analizuje poziom rozwoju gospodarczego państw eksportujących ropę wykazuje kontrasty w rozwoju gospodarczym zji uzasadnia (na wybranych przykładach) wpływ warunków przyrodniczych na działalność gospodarczą człowieka 18

surowców mineralnych wydobywanych w zji opisuje znaczenie OPE dla gospodarki światowej naftową państw wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo 14. hiny wskazuje hiny na mapie, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz nazwy państw z nim sąsiadujących i wymienia nazwy krain geograficznych oraz najważniejszych rzek w hinach wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego hin podaje liczbę ludności hin analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludności hin głównych roślin uprawnych wymienia najważniejsze określa położenie geograficzne hin omawia cechy ukształtowania powierzchni hin charakteryzuje klimat hin opisuje przyczyny katastrofalnych powodzi w hinach oraz sposoby zapobiegania im wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności hin obszary o dużej koncentracji przemysłu i nazywa je opisuje poziom analizuje dane liczbowe dotyczące urbanizacji w hinach wyjaśnia na podstawie map tematycznych rozmieszczenie ludności wyjaśnia, na czym polega chiński program kontroli urodzeń opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa na Nizinie hińskiej wymienia kierunki rozwoju gospodarczego hin wykazuje zmiany znaczenia hin w gospodarce światowej wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarczym hin analizuje przyczyny szybkiego rozwoju gospodarczego hin w ostatnich latach omawia kontrasty przyrodnicze hin wykazuje wpływ hin na światową gospodarkę 19

cechy gospodarki hin urbanizacji w hinach 15. Indie wskazuje Indie na mapie, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz nazwy państw sąsiadujących wybrane krainy geograficzne oraz rzek Indii i nazywa je wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Indii podaje liczbę ludności Indii określa położenie geograficzne Indii omawia cechy ukształtowania powierzchni Indii charakteryzuje klimat Indii opisuje kontrasty społeczne w Indiach obszary uprzemysłowione i rolnicze Indii oraz nazywa je opisuje system kastowy społeczeństwa analizuje przyrost naturalny charakteryzuje indyjskie rolnictwo gwałtownego rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii analizuje poziom rozwoju gospodarczego Indii dynamicznego rozwoju nowoczesnych usług przewiduje skutki społeczno-gospodarcze wynikające z eksplozji demograficznej głównych indyjskich roślin uprawnych wyjaśnia, dlaczego w Indiach występuje duże pogłowie bydła wymienia najważniejsze cechy gospodarki Indii 16. Japonia świata Japonię i podaje nazwę stolicy tego kraju wymienia najważniejsze cechy środowiska określa położenie geograficzne Japonii omawia cechy ukształtowania powierzchni Japonii charakteryzuje warunki naturalne Japonii omawia rozmieszczenie ludności Japonii wykazuje wpływ opisuje skutki położenia Japonii w strefie aktywności wulkanicznej i sejsmicznej opisuje uwarunkowania analizuje geograficzne czynniki klimatotwórcze ocenia warunki naturalne Japonii 20

przyrodniczego Japonii podaje liczbę ludności Japonii i wymienia nazwy wielkich miast Japonii głównych roślin uprawnych charakteryzuje klimat Japonii opisuje poziom urbanizacji Japonii wyjaśnia uwarunkowania rozwoju przemysłu przetwórczego opisuje cechy rolnictwa Japonii czynników społeczno- -kulturowych na tworzenie nowoczesnej gospodarki Japonii (na tle niekorzystnych warunków środowiska) wykazuje znaczenie transportu w gospodarce Japonii rozwoju gospodarczego Japonii udowadnia, że Japonia jest potęgą gospodarczą analizuje wysokość plonów podstawowych zbóż w Japonii na tle innych krajów zji wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki 17. liski Wschód terminu liski Wschód wskazuje liski Wschód na mapie ogólnogeograficznej wymienia cechy środowiska i gospodarki liskiego Wschodu opisuje cechy kultury islamskiej państw o największych zasobach ropy naftowej opisuje położenie geograficzne liskiego Wschodu ocenia poziom urbanizacji w państwach liskiego Wschodu omawia zasoby ropy naftowej na liskim Wschodzie i na świecie opisuje rozmieszczenie zasobów ropy naftowej na liskim Wschodzie i wymienia nazwy obszarów objętych opisuje warunki naturalne liskiego Wschodu analizuje zasoby ropy naftowej na świecie i formułuje wnioski charakteryzuje liski Wschód pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego opisuje wpływ religii na życie muzułmanów porównuje poziom życia mieszkańców liskiego Wschodu porównuje wielkość wydobycia ropy naftowej w poszczególnych krajach liskiego Wschodu uzasadnia tezę, że konflikty na liskim Wschodzie mają wpływ na globalną gospodarkę 21

konfliktami zbrojnymi Europa 18. Warunki naturalne świata Europę element linii brzegowej Europy i wymienia ich nazwy wybrane niziny, wyżyny oraz góry Europy i nazywa je wymienia cechy ukształtowania powierzchni Europy na podstawie mapy wybrane europejskie rzeki oraz jeziora i nazywa je określa położenie geograficzne Europy na kuli ziemskiej charakteryzuje linię brzegową Europy na podstawie mapy wykazuje, na podstawie mapy, że Europa jest kontynentem nizinnym opisuje cechy klimatu Europy na podstawie mapy i klimatogramów charakteryzuje wybrane strefy roślinne Europy mapy rozmieszczenie wód powierzchniowych Europy określa cechy środowiska przyrodniczego Europy na podstawie mapy ogólnogeograficznej oraz map tematycznych wyjaśnia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Europy wyjaśnia zależności między typem klimatu a występowaniem formacji roślinnych wyjaśnia genezę wybranych europejskich jezior oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Europy opisuje czynniki geograficzne warunkujące klimat Europy analizuje czynniki warunkujące rozmieszczenie wielkich systemów rzecznych i zbiorników wodnych w Europie wykazuje związek między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Europy 19. Ludność i urbanizacja podaje liczbę ludności Europy obszary o największej oraz najmniejszej gęstości zaludnienia i nazywa je podaje przykłady krajów opisuje rozmieszczenie ludności w Europie na podstawie mapy map tematycznych zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe oraz etniczne współczesnej oraz skutki ujemnego przyrostu naturalnego w Europie warunkujące rozmieszczenie ludności w Europie przewiduje zmiany demograficzne w Europie uzasadnia twierdzenie, że Europa się starzeje oblicza średnią gęstość zaludnienia Europy analizuje problemy demograficzne Europy i formułuje wnioski 22

o dodatnim i ujemnym przyroście naturalnym Europy omawia przyczyny wysokiego wskaźnika urbanizacji w Europie wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy opisuje przyczyny i konsekwencje zróżnicowania ludności Europy analizuje zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w krajach Europy 20. Gospodarka państw wysoko rozwiniętych gospodarczo oraz krajów o średnim poziomie rozwoju gospodarczego w Europie głównych roślin uprawnych i podaje nazwy głównych obszarów wydobycia surowców energetycznych w Europie i wymienia nazwy najważniejszych europejskich okręgów przemysłowych oraz opisuje potencjał ekonomiczny Europy zróżnicowania gospodarczego krajów Europy opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa europejskiego opisuje strukturę produkcji energii elektrycznej w wybranych krajach Europy opisuje poziom rozwoju usług w Europie analizuje strukturę PK w wybranych krajach Europy porównuje strukturę użytkowania ziemi w wybranych państwach Europy, korzystając z diagramów opisuje czynniki rozwoju przemysłu ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu high-tech wyjaśnia proces restrukturyzacji przemysłu w Europie Zachodniej porównuje poziom rozwoju rolnictwa w Europie Zachodniej i Środkowo-Wschodniej omawia na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu high-tech uzasadnia tezę, że Europa jest najlepiej rozwinięta pod względem gospodarczym 23

ośrodków high-tech 21. Kraje Europy Północnej terminu kraje skandynawskie opisuje położenie geograficzne państw Europy Północnej charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów Europy Północnej wykazuje cechy społeczeństwa Europy Północnej przewiduje skutki wyludniania północnej Skandynawii kraje Europy Północnej i wymienia ich nazwy mapy rozmieszczenie głównych ośrodków miejskich w Europie Północnej wymienia cechy społeczeństwa Europy Północnej wyjaśnia rozmieszczenie ośrodków miejskich charakteryzuje strukturę produkcji energii elektrycznej w krajach Europy Północnej charakteryzuje gospodarkę krajów skandynawskich wykazuje na podstawie map tematycznych związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego analizuje wartość PK na jednego mieszkańca i formułuje wnioski głównych bogactw naturalnych krajów skandynawskich 22. Kraje alpejskie terminu kraje alpejskie państw alpejskich, wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej i podaje nazwy ich stolic wymienia cechy środowiska opisuje położenie krajów alpejskich opisuje rzeźbę lp opisuje rozmieszczenie miast i gęstość zaludnienia w krajach alpejskich charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów alpejskich wykazuje wpływ gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich wykazuje, że kraje alpejskie należą do wykazuje piętrowość klimatyczno-roślinną w lpach porównuje wskaźnik urbanizacji w krajach alpejskich i formułuje wnioski charakteryzuje genezę rzeźby alpejskiej analizuje czynniki rozwoju sektora bankowo- -ubezpieczeniowego w Szwajcarii 24

przyrodniczego lp największych miast i wskazuje je na mapie nowoczesnego sektora usług państw wysoko rozwiniętych gospodarczo opisuje specyfikę rozmieszczenia ludności w lpach 23. Kraje Europy Południowej kraje Europy Południowej, podaje nazwy ich stolic wymienia cechy środowiska przyrodniczego krajów Europy Południowej największych miast Europy Południowej i wskazuje je na mapie wymienia przykłady atrakcji turystycznych terminu akwakultura określa położenie geograficzne krajów Europy Południowej opisuje cechy środowiska przyrodniczego tych krajów mapy tematycznej rozmieszczenie najważniejszych ośrodków turystycznych opisuje cechy gospodarki krajów Europy Południowej terminu infrastruktura turystyczna charakteryzuje walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze krajów Europy Południowej opisuje wybrane atrakcje turystyczne wykazuje zależność pomiędzy przyjazdami turystów a wpływami z turystyki na podstawie wykresów wykazuje niekorzystny wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze rozpoznaje typy wybrzeży południowej Europy i wyjaśnia ich genezę wykazuje związki między rozwojem turystyki a warunkami przyrodniczymi i dziedzictwem kulturowym ocenia rolę turystyki w rozwoju gospodarczym tych krajów wykazuje zależności miedzy wielkością ruchu turystycznego a poziomem rozwoju infrastruktury turystycznej prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników oraz 25

internetu trasę wycieczki po Europie lub jej części 24. Francja ogólnogeograficznej Francję i podaje nazwę stolicy tego kraju wymienia cechy środowiska przyrodniczego Francji wskazuje najważniejsze miasta Francji na mapie i podaje ich nazwy wymienia cechy gospodarki Francji regiony rolnicze Francji i wymienia ich nazwy opisuje położenie geograficzne Francji charakteryzuje środowisko przyrodnicze Francji opisuje czynniki wpływające na wzrost liczby mieszkańców Francji opisuje poziom urbanizacji Francji opisuje poziom rozwoju gospodarczego Francji analizuje strukturę użytkowania ziemi wskazuje miejsce Francji w światowej produkcji rolnej analizuje współczynnik przyrostu naturalnego i współczynnik salda migracji wykazuje znaczenie turystyki w tworzeniu dochodu narodowego analizuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa wykazuje na przykładzie rolnictwa Francji związek między warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej opisuje sytuację społeczną imigrantów charakteryzuje sieć transportową Francji wykazuje aktywną politykę rolną Francji w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej wykazuje znaczenie Eurotunelu identyfikuje cechy rolnictwa wysokotowarowego 25. Wielka rytania ogólnogeograficznej określa położenie geograficzne Wielkiej analizuje strukturę narodowościową wykazuje zalety wyspiarskiego położenia wykazuje znaczenie zamorskich terytoriów 26

Wielką rytanię i podaje nazwę stolicy tego kraju wybrane krainy geograficzne i nazywa je wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego i gospodarki Wielkiej rytanii rytanii charakteryzuje środowisko przyrodnicze Wielkiej rytanii opisuje podział Wielkiej rytanii na krainy historyczne opisuje strukturę narodowościową Wielkiej rytanii wyjaśnia uwarunkowania dodatniego salda migracji terminu monarchia konstytucyjna Wielkiej rytanii opisuje poziom urbanizacji oraz rozmieszczenie ludności w Wielkiej rytanii opisuje układ przestrzenny oraz znaczenie Londynu jako światowej metropolii analizuje strukturę użytkowania ziemi w Wielkiej rytanii wyjaśnia uwarunkowania wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego Wielkiej rytanii wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a poziomem rozwoju gospodarczego Wielkiej rytanii (dawniej i obecnie) analizuje na przykładzie Wielkiej rytanii uwarunkowania lokalizacji i rozwoju przemysłu wysokiej technologii przedstawia wielkość i główne cechy położenia Londynu i podaje nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu Sąsiedzi Polski 26. Niemcy ogólnogeograficznej Niemcy, podaje nazwę stolicy tego kraju oraz określa położenie geograficzne Niemiec omawia cechy wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu przetwórczego analizuje przyczyny migracji do Niemiec wykazuje gospodarcze 27

nazwy krajów z nim sąsiadujących wybrane krainy geograficzne oraz najważniejsze rzeki w Niemczech i nazywa je wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarki Niemiec opisuje strukturę narodowościową Niemiec środowiska przyrodniczego i skutki dodatniego salda migracji charakteryzuje strukturę zatrudnienia w niemieckiej gospodarce przedstawia na podstawie wskazanych źródeł główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu Zagłębia Ruhry Niemiec opisuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego udowadnia, że Niemcy są potęgą gospodarczą opisuje zróżnicowanie rozwoju społeczno- -gospodarczego wschodniej i zachodniej części Niemiec analizuje wskaźnik bezrobocia i formułuje wnioski wykazuje na przykładzie Niemiec zależność między poziomem rozwoju transportu a funkcjonowaniem pozostałych działów gospodarki znaczenie sieci rzecznej Niemiec i podaje nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu w Niemczech 27. zechy i Słowacja ogólnogeograficznej zechy i Słowację, podaje nazwy stolic tych krajów oraz nazwy państw sąsiadujących z nimi wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego i społeczno- określa położenie geograficzne zech, Słowacji omawia cechy środowiska przyrodniczego zech i Słowacji analizuje strukturę zatrudnienia w zechach analizuje strukturę narodowościową opisuje czynniki warunkujące rozwój gospodarczy zech i Słowacji porównuje potencjał gospodarczy omawianych państw ocenia zasoby bogactw mineralnych zech i Słowacji omawia efekty przemian gospodarczych, które nastąpiły w omawianych krajach porównuje środowisko społeczno-gospodarcze południowych sąsiadów Polski oraz formułuje wnioski 28

-gospodarczego omawianych państw Słowacji 28. Litwa, iałoruś i Ukraina ogólnogeograficznej Litwę, iałoruś i Ukrainę, podaje nazwy stolic tych krajów oraz nazwy państw sąsiadujących z nimi wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego i społeczno- -gospodarczego omawianych państw określa położenie geograficzne Litwy, iałorusi i Ukrainy omawia cechy środowiska przyrodniczego Litwy, iałorusi i Ukrainy kryzysów gospodarczych na Litwie, iałorusi i Ukrainie po rozpadzie ZSRR opisuje czynniki warunkujące rozwój gospodarczy Litwy, iałorusi i Ukrainy opisuje przyczyny i skutki ujemnego przyrostu naturalnego i salda migracji Litwy, iałorusi i Ukrainy porównuje potencjał gospodarczy omawianych państw ocenia zasoby bogactw mineralnych Litwy, iałorusi i Ukrainy omawia efekty przemian gospodarczych, które nastąpiły w omawianych krajach porównuje środowisko społeczno-gospodarcze południowych i wschodnich sąsiadów Polski oraz formułuje wnioski omawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy 29. Rosja wskazuje Rosję na mapie ogólnogeograficznej i podaje nazwę jej stolicy i wymienia nazwy głównych krain geograficznych, rzek oraz jezior wymienia najważniejsze cechy środowiska określa położenie geograficzne Rosji omawia cechy środowiska przyrodniczego Rosji opisuje zróżnicowanie narodowościowe i kulturowe ludności i wymienia nazwy wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze Rosji wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat Rosji wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem analizuje zmiany przyrostu naturalnego w Rosji i formułuje wnioski wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a poziomem rozwoju gospodarczego Rosji uzasadnia tezę, że Rosja jest krajem o olbrzymich możliwościach gospodarczych 29

przyrodniczego Rosji wymienia główne cechy rosyjskiej gospodarki wymienia przyczyny ujemnego przyrostu naturalnego ludności Rosji obszarów o dużej koncentracji przemysłu ludności w Rosji wykazuje zróżnicowanie językowe i religijne mieszkańców Rosji omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu wydobywczego omawia najważniejsze problemy rosyjskiego rolnictwa 30

Środowisko przyrodnicze Rozdział Lp. Temat klasa 3 Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający 1. Położenie, granice i obszar Polski. Podział administracyjny 2. Dzieje geologiczne obszaru Polski Uczeń: wymienia cechy położenia Polski wymienia zalety położenia Polski państw sąsiadujących z Polską i wskazuje te państwa na mapie ogólnogeograficznej opisuje podział administracyjny Polski województw oraz ich stolic i wskazuje je na mapie administracyjnej Polski głównych jednostek tektonicznych Europy i Polski oraz wskazuje je na mapie er, w których wystąpiły ruchy górotwórcze Uczeń: charakteryzuje na podstawie mapy położenie Polski na świecie i w Europie skrajnych punktów Polski i wskazuje je na mapie opisuje przebieg granicy lądowej Polski na mapie ogólnogeograficznej opisuje granicę morską na mapie ogólnogeograficznej terminów: powiat grodzki, powiat ziemski, wojewoda, prezydent miasta, burmistrz, starosta, wójt tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne, które miały miejsce na terenie Polski opisuje proces Uczeń: opisuje położenie fizycznogeograficzne, polityczne i matematyczne Polski, korzystając z mapy Polski oraz Europy określa współrzędne geograficzne skrajnych punktów Polski opisuje zasięg wód terytorialnych na mapie Polski charakteryzuje główne jednostki tektoniczne Polski rozpoznaje rodzaje węgla i charakteryzuje warunki, w których one Uczeń: oblicza rozciągłość równoleżnikową i południkową Polski oblicza różnice czasu słonecznego między skrajnymi punktami Polski wykazuje korzyści i zagrożenia wynikające z położenia Polski w środkowej Europie wykazuje związki między budową geologiczną a wydarzeniami z przeszłości geologicznej Uczeń: analizuje znaczenie podziału administracyjnego opisuje wpływ zmieniającego się w przeszłości geologicznej klimatu oraz poziomu mórz na współczesną budowę 31

3. Zlodowacenia na obszarze Polski 4. Skały i surowce mineralne 5. Ukształtowanie powierzchni górotworów kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje te górotwory na mapie Polski zlodowaceń i wskazuje ich zasięg na mapie Polski form polodowcowych skał występujących w Polsce klasyfikuje surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie skał i surowców mineralnych występujących w regionie swojego zamieszkania wymienia czynniki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające powstawania węgla kamiennego rozróżnia cechy krajobrazu młodoglacjalnego i staroglacjalnego rozpoznaje formy polodowcowe na schematach i wskazuje na mapie Polski obszary ich występowania rozpoznaje górskie formy polodowcowe na schematach rozpoznaje na podstawie zdjęć i okazów główne rodzaje skał występujących w jego regionie i w Polsce Polski obszary występowania surowców mineralnych wykazuje znaczenie gospodarcze surowców mineralnych krzywej hipsograficznej udział terenów powstawały opisuje warunki powstania form polodowcowych wyjaśnia genezę form polodowcowych klasyfikuje skały występujące w Polsce ze względu na ich pochodzenie opisuje rozmieszczenie skał powierzchniowych na podstawie mapy mapy występowanie surowców mineralnych w Polsce analizuje krzywą hipsograficzną analizuje i porównuje cechy krajobrazu staroglacjalnego i młodoglacjalnego danych statystycznych zasoby surowców mineralnych w Polsce analizuje wpływ wydobycia surowców mineralnych na środowisko przyrodnicze wyjaśnia wpływ przeszłości geologicznej na geologiczną Polski wykazuje wpływ zlodowaceń na krajobraz górski wykazuje związek między budową geologiczną a występowaniem surowców mineralnych wyjaśnia wpływ współczesnych procesów 32