Ekspertyza dotycząca występowania ptaków i nietoperzy w budynku Zespołu Szkół Elektrycznych nr 1 w Krakowie, ul. Kamieńskiego 49, Kraków Ekspertyzę wykonał: mgr inż. Zbigniew Bęben Kraków, marzec 2016 r.
1. Cel wykonania ekspertyzy. Ekspertyzę dotyczącą występowania gatunków ptaków i nietoperzy w budynku Zespołu Szkół Elektrycznych nr 1 w Krakowie, ul. Kamieńskiego 49, przeprowadzono w związku z planowaną przez Zespół Ekonomiki Oświaty termomodernizacją w/w budynku w okresie od 1 lipca 2016 r. do 30 listopada 2016 r. lub w okresie 1 marzec 30 listopad 2017 roku (w przypadku braku realizacji termomodernizacji w roku 2016). 2. Metodyka obserwacji. Kontrolę budynku Zespołu Szkół Elektrycznych nr 1 w Krakowie, ul. Kamieńskiego 49 (ZSE nr 1) przeprowadzono w pierwszej połowie marca 2016 r. W celu oceny zasiedlenia budynku ZSE nr 1 przez ptaki i nietoperze dokładnie zlustrowano budynki szkolne z zewnątrz, zwracając uwagę na wszelkie nisze, dziury i szczeliny w ścianach, wokół rynien, okien oraz na łączeniu dachów ze ścianami zewnętrznymi budynków. 3. Opis budynku ZSE nr 1. Zespół Szkół Elektrycznych nr 1 w Krakowie zajmuje rozległy kompleks, złożony z 4 połączonych ze sobą budynków dwa budynki złączone są ze sobą, a dwa pozostałe połączone są łącznikami z budynkiem głównym. Budynek główny szkoły, złożony z dwóch scalonych segmentów, jest czteropiętrowy (wysokości ok. 13 m). Budynek ten posiada niski, wentylowany otworami stropodach otwory te zabezpieczone są stalowymi kratkami. Budynek hali sportowej (wys. ok. 7 m) połączony jest z budynkiem głównym szkoły wiszącym, przeszklonym łącznikiem. Budynek ten posiada niski, wentylowany otworami stropodach otwory te zabezpieczone są stalowymi kratkami. Osobny budynek szkolny (wys. ok. 9 m) połączony jest z budynkiem głównym otwartym, zadaszonym przejściem. Budynek ten posiada niski, wentylowany otworami stropodach otwory te zabezpieczone są stalowymi kratkami. Budynki szkolne mają ściany murowane, tynkowane. Na dachu budynków szkolnych znajdują się kominy wentylacyjne, z niezabezpieczonymi siatką otworami wentylacyjnymi. 2
Fot. 1. Północna elewacja budynku głównego szkoły ZSE nr 1. Fot. 2. Północna elewacja budynku głównego szkoły ZSE nr 1. 3
N E N Fot. 3. Widok od północnego-wschodu na budynek hali sportowej, łącznik i budynek główny szkoły. Fot. 4. Przeszklony, wiszący łącznik budynku głównego szkoły z budynkiem hali sportowej. 4
N W Fot. 5. Północna i zachodnia elewacja budynku głównego szkoły. W S Fot. 6. Południowa i zachodnia elewacja budynku hali sportowej. 5
N W Fot. 7. Północna i zachodnia elewacja budynku hali sportowej. E N Fot. 8. Północna i wschodnia elewacja budynku hali sportowej. 6
S E Fot. 9. Wschodnia i południowa elewacja budynku hali sportowej, z łącznikiem. W S W S Fot. 10. Zachodnia i południowa elewacja budynku głównego szkoły. 7
W S Fot. 11. Południowa i zachodnia elewacja budynku głównego szkoły. S E Fot. 12. Wschodnia i południowa elewacja budynku głównego szkoły. 8
Fot. 13. Widok od południa na budynki ZSE nr 1. W S Fot. 14. Elewacja południowa i zachodnia budynku szkolnego. 9
S E Fot. 15. Elewacja południowa i wschodnia budynku szkolnego. N E Fot. 16. Elewacja wschodnia i północna budynku szkolnego. 10
Fot. 17. Elewacja północna budynku szkolnego. N W Fot. 18. Elewacja północna i zachodnia budynku szkolnego. 11
4. Wyniki. Zespół Szkół Elektrycznych nr 1 zajmuje kompleks 4 budynków. Budynek główny szkoły obejmuje dwa scalone budynki. Jeden z budynków (zachodni) posiada niską, zamkniętą (niewentylowaną) przestrzeń poddachową, natomiast drugi budynek (wschodni, wyższy o 1 m) posiada niską, wentylowaną otworami wentylacyjnymi przestrzeń poddachową (stropodach): dwa otwory wentylacyjne zabezpieczone kratkami w elewacji zachodniej i 5 otworów zabezpieczonych kratkami w elewacji wschodniej. W obrębie budynku głównego szkoły stwierdzono miejsca zasiedlane przez jerzyki (Apus apus) ubytki szczelinowe pod obróbką blacharską dachu i obróbką blacharską gzymsów. Budynek z halą sportową połączony jest z budynkiem głównym przeszklonym, wiszącym łącznikiem. Według informacji pracowników ZSE o przeszkloną konstrukcję łącznika rozbijają się ptaki wróblowe (głównie zięby Fringilla coelebs i kosy Turdus merula). Budynek hali sportowej posiada niską przestrzeń poddachową, wentylowaną otworami wentylacyjnymi, które są zabezpieczone kratkami: 4 otwory na elewacji wschodniej; 1 otwór na elewacji zachodniej. Hala sportowa wentylowana jest z zewnątrz 24 otwory, zgrupowane po 4 w 6 grupach. Dwa otwory wentylacyjne znajdują się w elewacji południowej, przy łączniku jeden otwór jest bez kratki. W obrębie budynku hali sportowej stwierdzono miejsca zasiedlane przez jerzyki (Apus apus) ubytki szczelinowe pod obróbką blacharską dachu (w miejscach tych stwierdzono liczne odchody jerzyków), a także ubytki i szczeliny przy rynnach. Ostatni z budynków szkolnych posiada niską przestrzeń poddachową, wentylowaną otworami, które zabezpieczone są kratkami 4 otwory znajdują się na północnej elewacji tego budynku. W obrębie budynku szkolnego stwierdzono miejsca zasiedlane przez jerzyki (Apus apus) ubytki szczelinowe pod obróbką blacharską dachu i obróbką blacharską gzymsów, a także przy rynnach. Stwierdzono, że szczelina pod obróbką blacharska na elewacji wschodniej budynku, zachodzącą na ścianę, może być zasiedlana przez nietoperze (Chiroptera). W nisko położonych na elewacji wschodniej (1 m nad ziemią) otworach wentylacyjnych, których zabezpieczenie uległo zniszczeniu, stwierdzono zeszłoroczne gniazdo kosa (Turdus merula) oraz pozostałości gniazda kopciuszka (Phoenicurus ochruros). Na dachu budynków szkolnych znajdują się liczne kominy wentylacyjne. Na kominach brak jest zabezpieczeń z siatki miejsca te mogą być wykorzystywane do lęgów 12
przez kawki (Corvus monedula), pomimo, że nie zaobserwowano przebywania tego gatunku w obrębie budynku w trakcie kontroli. Fot. 19. Szczeliny pod obróbką blacharską dachu (budynek główny szkoły). Fot. 20. Szczeliny przy rynnie (budynek hali sportowej). 13
Fot. 21. Odsłonięty otwór wentylacyjny (południowa elewacja budynku hali sportowej). Fot. 22. Zabezpieczone kratkami otwory wentylacyjne. 14
Fot. 23. Szczeliny pod obróbką blacharską gzymsu. Pod szczeliną odchody jerzyków. Budynek hali sportowej. Fot. 24. Szczeliny pod obróbką blacharską gzymsu. Pod szczeliną odchody jerzyków. Budynek hali sportowej. 15
Fot. 25. Odpadający tynk ze ścian stanowi zagrożenie dla uczniów i personelu szkoły. Fot. 26. Kominy wentylacyjne z niezabezpieczonymi siatką otworami stanowią potencjalne siedlisko dla kawek. 16
Fot. 27. Pod tego typu obróbką blacharską dachu, zachodzącą na ścianę, mogą występować nietoperze. Fot. 28. Pod tego typu obróbką blacharską dachu, zachodzącą na ścianę, mogą występować nietoperze. 17
Fot. 29. Nisko położone otwory wentylacyjne na elewacji wschodniej budynku szkolnego. Dwa otwory z uszkodzoną siatką zostały zasiedlone przez kosa i kopciuszka. Fot. 30. Gniazdo kosa w otworze wentylacyjnym. 18
Fot. 31. Zniszczone gniazdo kopciuszka w otworze wentylacyjnym. 5. Wnioski. Budynek Zespołu Szkół Elektrycznych Nr 1 w Krakowie: stanowi siedlisko dla jerzyka (Apus apus) w szczelinach pod obróbką blacharską dachu gniazdują jerzyki - w trakcie kontroli wykryto ślady obecności tego gatunku (odchody pod szczeliną); stanowi miejsce lęgowe dla kopciuszka (Phoenicurus ochruros) w nisko położonym otworze wentylacyjnym stwierdzono pozostałości gniazda tego gatunku, wskazujące na wyprowadzanie lęgów w obrębie budynków; stanowi potencjalne siedlisko dla kawki (Corvus monedula) gatunek ten może wyprowadzać lęgi w niezabezpieczonych siatką kominach wentylacyjnych. Wszystkie ww. gatunki objęte są ochroną gatunkową. Fakt dawnego gniazdowania kosa (Turdus merula) w nisko położonym otworze wentylacyjnym należy uznać za ciekawostkę gatunek ten zakłada gniazda głównie w obrębie drzew lub krzewów, a nie na budynkach, stąd nie można uznać, że budynki ZSE stanowią siedlisko tego gatunku. 19
W związku z powyższym: prace termomodernizacyjne budynku ZSE nr 1 w roku 2016, w miesiącach lipiec listopad, należy prowadzić pod nadzorem ornitologa; w przypadku prowadzenia termomodernizacji budynku ZSE nr 1 w roku 2017, w miesiącach marzec listopad, prace należy prowadzić pod nadzorem specjalisty ornitologa; pod nadzorem ornitologa należy zabezpieczyć siatką i pianką montażową wszystkie szczeliny i otwory, w celu uniemożliwienia ich zasiedlenia przez ptaki przed rozpoczęciem prac termomodernizacyjnych; w przypadku stwierdzenia zasiedlenia kominów wentylacyjnych przez kawki, kominy te należy zabezpieczyć dopiero po wyprowadzeniu lęgu przez kawki; pod nadzorem ornitologa należy wywiesić budki i skrzynki lęgowe dla: kopciuszka, jerzyków i kawki; należy wywiesić schrony (skrzynki) dla nietoperzy. Z uwagi, że w wyniku termomodernizacji budynku zostaną zniszczone siedliska gatunków podlegających ochronie gatunkowej przed wykonaniem prac termomodernizacyjnych należy uzyskać zgodę Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Krakowie na zniszczenie siedliska gatunków chronionych kopciuszka (Phoenicurus ochruros), jerzyka (Apus apus) oraz kawki (Corvus monedula), a także nietoperzy (Chiroptera). 6. Zalecenia (kompensacja). W ramach kompensacji przyrodniczej za zniszczenie siedlisk gatunków chronionych należy: 1) dla kopciuszka (Phoenicurus ochruros) wywiesić 2 szt. skrzynek lęgowych półotwartych, umożliwiając dalsze gniazdowanie tego gatunku w obrębie budynków ZSE nr 1; 2) dla kawek (Corvus monedula) należy zamontować 4 szt. budek lęgowych. Budki dla kawek należy zamontować na północnej ścianie budynków szkolnych. Z uwagi na trwałość materiału (kilkadziesiąt lat) zaleca się zastosowanie budek z trocinobetonu, montowanych bezpośrednio do ściany przed położeniem warstwy styropianu. Zaleca się zastosowanie pomiędzy budką, a ścianą cienkiej warstwy styropianu ( dwójki ), jako warstwy izolacyjnej pomiędzy budką, a ścianą, przy zastosowaniu odpowiednio długich i 20
mocnych wkrętów mocujących budkę do ściany. Budki nie można wieszać na zewnętrznej warstwie ocieplenia budynku, z uwagi na ciężar budki (14,5 kg). 3) dla jerzyków (Apus apus) - należy zamontować łącznie 30 szt. pojedynczych skrzynek z trocinobetonu na elewacji północnej i wschodniej budynków szkolnych. Należy zastosować pojedyncze skrzynki z trocinobetonu wraz z wkładką na gniazdo (miseczka lęgowa). Budki z trocinobetonu są bardzo trwałe (kilkadziesiąt lat); w przeciwieństwie do budek drewnianych nie ulegają niszczeniu pod wpływem warunków atmosferycznych oraz nie powodują zacieków na elewacji i pod elewację (warstwę ocieplenia). Budki należy przymocować bezpośrednio do ściany, przed położeniem warstwy ocieplenia. Budek z trocinobetonu nie można wieszać na zewnętrznej warstwie ocieplenia budynku, z uwagi na ciężar budki (8,5 kg). Zaleca się zastosowanie pomiędzy budką, a ścianą cienkiej warstwy styropianu ( dwójki ), jako warstwy izolacyjnej pomiędzy budką, a ścianą, przy zastosowaniu odpowiednio długich i mocnych wkrętów, mocujących budkę do ściany; 4) dla nietoperzy (Chiroptera) należy zamontować łącznie 6 skrzynek (schronów) podtynkowych na elewacji zachodniej budynku szkoły. Skrzynki powinny być wykonane z trocinobetonu. Skrzynki należy przytwierdzić do ściany, przed położeniem warstwy ocieplenia; skrzynki z zewnątrz należy osłonić warstwą styropianu, pozostawiając jedynie wąską szczelinę dla nietoperzy. Uwaga! Z uwagi na rozbijanie się ptaków o przeszklone ściany łącznika budynku szkoły z budynkiem hali sportowej, należy nakleić pionowe pasy na szybach łącznika, po obu jego stronach. Pionowe pasy powinny być koloru czarnego lub białego, naklejane na zewnętrznej stronie szyb; szerokość pasów powinna wynosić min. 5 mm (1-2 cm); pasy powinny być naklejane w odstępach 5-10 cm. Pasy powinny obejmować całą powierzchnię przezroczystą. 21
Fot. 32. Przeszklony łącznik szyby są niewidoczne dla ptaków, które rozbijają się z dwóch stron łącznika. Fot. 33. Ten sam przeszklony łącznik dorysowano pionowe, czarne pasy, które należy nakleić z zewnątrz na szyby po obu stronach łącznika w ten sposób ryzyko rozbijania się ptaków o szyby łącznika zostanie zminimalizowane. 22
Ryc. 1. Budka lęgowa dla kopciuszka. Drewniana, lekka konstrukcja do zawieszenia na warstwie ocieplenia, pod okapem dachu. Ryc. 2. Pojedyncza skrzynka z trocinobetonu dla jerzyka (APK-1). Wymiary: wys. 16cm, szer. 36cm, gł. 22cm, waga 8,5 kg. Obok miseczka gniazdowa z trocinobetonu. Ryc. 3. Budka z trocinobetonu dla kawki. Wymiary budki: wys. 42cm szer. 23,5cm gł. 23cm. Ryc. 4. Schron podtynkowy (skrzynka) z trocinobetonu dla nietoperzy (ANS-3). Wymiary: wys. wys. 29cm szer. 38cm, gr. 13cm, waga 9 kg. 23
Ryc. 5. Lokalizacja 4 skrzynek lęgowych dla kawek, na północnej ścianie budynku szkolnego. Ryc. 6. Lokalizacja pojedynczych skrzynek dla jerzyków na północnej i wschodniej ścianie budynku szkoły łącznie 25 szt. 24
Ryc. 7. Lokalizacja pojedynczych skrzynek dla jerzyków na północnej i wschodniej ścianie budynku szkoły łącznie 25 szt. Ryc. 8. Lokalizacja pojedynczych skrzynek dla jerzyków na północnej i wschodniej ścianie budynku hali sportowej łącznie 5 szt. oraz 1 budki dla kopciuszka (nad daszkiem wejścia do budynku). 25
Ryc. 9. Lokalizacja 1 budki dla kopciuszka (pod daszkiem, elewacja wschodnia budynku szkoły). Ryc. 10. Lokalizacja 3 schronów dla nietoperzy na zachodniej elewacji budynku szkoły. 26
Ryc. 11. Lokalizacja 3 schronów dla nietoperzy na zachodniej elewacji budynku szkoły. 27