THH, czyli prawdziwa tajemnica Westerplatte Stawianie pytań wynika z ciekawości. A nic tak nie ciekawi, jak tajemnica. Nasza historia jest jeszcze pełna tajemnic. Na nasze nieszczęście. A może i szczęście. Bo można je odkrywać. Tylko trzeba się trochę śpieszyć, bo ostatni świadkowie odchodzą. A Internet bez ludzi Zapraszamy na wystawę, której celem jest pokazanie, że wystarczy postawić sobie jedno małe pytanie, żeby odkryć wielką tajemnicę. W przypadku Westerplatte pytanie brzmi: co się stało z pancernikiem Schleswig Holstein? Co się stało z tym symbolem rozpoczęcia II wojny światowej, symbolem pokonania bohaterów Westerplatte? Czy spotkała go jakaś kara za to, co zrobił? A jeżeli tak, to kto ją wykonał? Nalot aliancki? Wrak pancernika Schleswig-Holstein po alianckim bombardowaniu 18 grudnia 1944 r. Baza Kriegsmarine w Gdyni. Za udostępnienie materiałów dziękujemy Panu Marianowi Szaremu ps. Silny Dąb, rodzinie Zygmunta Tanasia ps. Przebiegły Ryś oraz następującym instytucjom: Opracowanie:
1 września 1939 roku Westerplatte zaatakowane przez pancernik Schleswig-Holstein Źródło: Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte (westerplatte.org) Źródło: Materiały Andrzeja Rzepniewskiego, III-358, PAN Archiwum w Warszawie Źródło: Materiały Andrzeja Rzepniewskiego, III-358, PAN Archiwum w Warszawie Od 2 września 1939 roku: pancernik Schleswig-Holstein ostrzeliwuje również Gdynię, Oksywie, Hel. 2
25 i 27 września 1939 roku: bateria Laskowskiego trafia pancernik 25 września 1939 r. Źródło: Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej WST na Westerplatte (westerplatte.org) Źródło: battlecruisers.org 27 września 1939 r. Źródło: Materiały Andrzeja Rzepniewskiego, III-358, PAN Archiwum w Warszawie Źródło: Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej WST na Westerplatte (westerplatte.org) Na Helu bateria Laskowskiego* toczyła przez wiele dni pojedynki artyleryjskie z niemieckimi pancernikami Schleswig-Holstein i Schlessien. 25 września - prawie trafiła w ten pierwszy. 27 września Schleswig-Holstein zostaje ranny, stawia zasłonę dymną, a bateria przenosi ogień na Schlessiena. O godzinie 11.18 oba niemieckie okręty przerywają pojedynek i wycofują się poza zasięg polskiej baterii. Pancerniki łącznie wystrzeliły w stronę baterii Laskowskiego 159 pociski kalibru 280mm i 209 pociski kalibru 150mm. * Bateria nr 31 im. komandora H. Laskowskiego (od imienia jej twórcy) składała się z 4 armat Boforsa o kalibrze 152,4 mm - zlokalizowanych na potężnych żelbetowych stanowiskach na samym skraju cypla półwyspu helskiego. 3
18 grudnia 1944 roku: pancernik Schleswig-Holstein zatopiony - akcja B-1 Źródło: Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, tom I, ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2004, str. 413. Źródło: L. Lubecki, Z. Tanaś, Tajny Hufiec Harcerzy, w: Szare Szeregi, Harcerze 1939-1945, T. II,, Warszawa 1988 Źródło: Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte (westerplatte.org) Źródło: Rocznik Gdyński nr 10: A. Kaźmierczak, Samoloty nad Gotenhafen, Towarzystwo Miłośników Gdyni Nalot 18.12.1944 to był nalot przeprowadzony przez ponad 200 bombowców Avro Lancaster 5 Grupy Dowództwa Bombowego RAF. Poprzedni wielki nalot, 09.10.1943, ponad 100-tu latających fortec (B-17F) 8 Armii Powietrznej USA, nie do końca był celny, bo baza i port wojenny zostały zasłonięte sztuczną mgłą rozpylaną przez tzw. mgielne oddziały włoskie stacjonujące w Gdyni. Źródło: Rocznik Gdyński nr 21, A. Gąsiorowski, Gdynia w okresie II wś, Towarzystwo Miłośników Gdyni Źródło: artykuł pt. Warships reported at Gdynia, w: The Sydney Morning Herald, 11.10.1943, str. 5 4
Źródło: Archiwum Zygmunta Tanasia ps. Przebiegł Ryś Tajny Hufiec Harcerzy w Gdyni Źródło: D. Małszycki, Harcerstwo w Gdyni, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 1997 Przykładowy komunikat THH z 1942 roku. Członkowie THH mieli nadawane im przez swoich zastępowych pseudonimy jakby indiańskie. Źródło: Archiwum Pomorskie AK Źródło: Archiwum rodziny Tanaś Członkowie THH przysięgali na odebraną Niemcom banderę żaglowca Zawisza Czarny. Opaska na rękę. 5
Dziewczyny i chłopaki z THH o indiańskich pseudonimach Hubert Regliński ps. Złoty Jeleń Gwidon Hartel ps. Krwawy Byk, Leokadia Górecka, Edmund Śmierzchalski ps. Czarny Kruk Irena Maśkiewicz ps. Wrzos Marianna Adamczak ps. Płowa Sarenka Jerzy Nowak ps. Drapieżny Ryś, Michał Pachota ps. Lwia Szczęka Stefan Nicki ps. Wielka Ręka Marian Adamczak ps. Bawoli Róg Od lewej: Bolesław Szymański ps. Cicha Woda, Henryk Pranajtis ps. Biały Wilk, Henryk Szymański ps. Samotny Jastrząb, Władysław Berent ps. Mruczący Niedźwiedź, Marian Reisch ps. Biała Fala, Henryk Król ps. Słona Woda, W. Nicki ps. Morski Orzeł Helena Banachówna ps. Złota Wiewiórka Zygmunt Tanaś ps. Przebiegły Ryś. Ciekawostka: członkowie THH na białych ramach malowali czerwone paski, żeby uzyskać flagę białoczerwoną. Prawdopodobnie ostatni żyjący członek THH, Marian Szary, lat 88, ps. Silny Dąb, w swojej domowej stoczni, sierpień 2015. Silny Dąb w czasie okupacji Fotografie z archiwów Mariana Szarego i Zygmunta Tanasia 6
THH uratowało Gdynię na dwa sposoby: B-1 i B-2 Akcja B-1 pomogła Aliantom zlikwidować niemiecką bazę morską bez niszczenia miasta. Akcja B-2 (od listopada 1944 r. do marca 1945 r.) polegała na przygotowaniu i dostarczeniu przez linię frontu Armii Radzieckiej szczegółowych planów twierdzy Gdynia (festung Gotenfahen), w którą Niemcy zamienili Gdynię. THH sporządził trzy egzemplarze mapy. Każda została dostarczona przez osobny zespół THH. Dzięki temu walka o Gdynię nie skończyła się zniszczeniem miasta. Źródło: Archiwum rodziny Tanaś Źródło: Muzeum Miasta Gdyni Robocza wersja mapy z naniesionymi przez THH niemieckimi obiektami wojskowymi. Mieczysława Pabłocka ps. Przelotny Ptak, kurierka THH, która przeniosła pierwszy egzemplarz planów twierdzy Gotenhafen przez linię bojową. Plany były schowane w poniższym plecaku, w podwójnym dnie. Źródło: Muzeum Miasta Gdyni Źródło: A. Preyss, Akcja B-2, Rocznik Gdyński nr 6 (1985), Towarzystwo Miłośników Gdyni 7
THH a Powstanie Warszawskie Joachim Joachimczyk, Joachim, Prasowy Sprawozdawca Wojenny (PSW) działu informacyjno- -filmowego Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Inicjator i dowódca akcji B-2 przeprowadzonej przez THH w Gdyni. Po kapitulacji Powstania został wywieziony do Stalagu X B w Sandbostel. Zbiegł podczas transportu. W listopadzie 1944 roku powrócił do Gdyni, gdzie przystąpił do Tajnego Hufca Harcerzy (THH). Po wojnie Joachim Joachimczyk ukończył studia ekonomiczne. Przez wiele lat pracował jako nauczyciel i dyrektor Zespołu Szkół Chemicznych w Gdyni-Cisowej. Źródło: www.1944.pl Źródło: zbiory Muzeum Powstania Warszawskiego Źródło: archiwum rodziny Tanaś. Joachim Joachimczyk Joachim, pierwszy z lewej, rozmawia z oficerami batalionu Sokół, 27 sierpnia 1944 r. Źródło: D. Małszycki, Harcerstwo w Gdyni, Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia 1997 Źródło: archiwum rodziny Tanaś. Por. Joachim Joachimczyk Joachim, pierwszy z prawej, z Zygmuntem Tanasiem Przebiegły Ryś, lata 50-te, Gdynia. Andrzej Kosianowski ps. Gwiżdżący Kos (1926-1944) Członek oddziału Osłony Kwatery Głównej AK w czasie Powstania. 8
Pomnik Harcerzy na skwerze im. Tajnego Hufca Harcerzy w Gdyni Źródło: archiwum rodziny Tanaś * Po wojnie ci, którzy przeżyli byli niejednokrotnie aresztowani i więzieni przez Informację Wojskową i UB pod fałszywymi zarzutami (m.in. współpracy z Niemcami), niektórzy byli torturowani, dostali wyroki śmierci, na szczęście ich nie wykonano. Później wypuszczeni. Wrócili do przerwanej przed wojną nauki. Walczyli od lat 40-tych o upamiętnienie tego, co harcerze-żołnierze robili w czasie okupacji. Opowieść o nich jest prawdziwa i prosta: akcjami B-1 i B-2 uratowali Gdynię, a przy okazji - przyczynili się Na zdjęciu w dniu odsłonięcia Pomnika Gdyńskich Harcerzy, 25 września 1966, od lewej: Zofia Nowak, Alfons Śmierzchalski, Henryk Szymański, Tadeusz Hartel (z tyłu), Jan Górecki, Zdzisław Nowak, Anna Zimna, Zygmunt Tanaś, Joachim Joachimczyk, Edmund Śmierzchalski (ostatni Komendant THH), Franciszek Bendig, Józef Wawrzyńczyk, Henryk Król, Roman Budyń. O postawienie pomnika gdyńscy harcerze walczyli i zabiegali wiele lat. A tablicę z nazwiskami ich poległych kolegów umieszczono na tym pomniku dopiero w III RP. Też w wyniku walki o pamięć, którą musieli stoczyć ostatni żyjący harcerzeżołnierze. do zatopienia pancernika Schleswig- -Holstein. Prawdopodobnie ostatni westerplattczyk, umierając, nie wiedział, że harcerki i harcerze z Gdyni zrobili to, o czym każdy obrońca Westerplatte marzył od poranka 1 września 1939 roku. 9
Wkład polskiego wywiadu w zwycięstwo nad Niemcami w II wojnie światowej V-1, V-2 Most III akcje B-1, B-2 i wiele innych, jeszcze, niestety, nieznanych. Ale wystarczy tylko wpisać powyższe hasła do... wyszukiwarki. Źródło: Wkład polskiego wywiadu w zwycięstwo nad Niemcami w II wojnie światowej, dr Jan S. Ciechanowski, Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe Rakieta V1. Cel: Londyn. Źródło: Archiwum rodziny Dzików Oni ocalili Londyn - Dowódca akcji V1, V2 III Most, 25/26 lipca 1944 Źródło: Polsko-brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej, tom I, ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 2004, str. 413. 10