HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH

HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949 opracował hm.zbigniew Winiarek na podstawie Dzieje harcerstwa na ziemi garwolińskiej w latach 1913-1988 - Zbigniew Gnat-Wieteska materiały przekazane przez d. harcerki i harcerzy bądź ich rodziny archiwum własne autora opracowania

OTWARTE OKNA Z fabryk na pola, ze wsi do miast, wszędzie, gdzie troski i smutki, rwie się do słońca, rwie się do gwiazd sygnał harcerskiej pobudki. Otwarte okna w szeroki świat otwarte oczy młode, otwarte serca, każdy nam brat, radość niesiemy, swobodę. Idziemy z szarych lechickich pól przez wielkie świata równiny. Pieśnią koimy najcięższy ból, pieśnią radości i siły. hm.zbigniew Winiarek strona 2 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Pierwsze lata po zakończeniu II wojny światowej to okres bardzo dynamicznego rozwoju harcerstwa na ziemi garwolińskiej. Powstałe wtedy dwa Hufce ZHP męski i żeński skupiające liczne grupy światłej i patriotycznej młodzieży licealnej i gimnazjalnej, mającej niedobre doświadczenia wojenne, ale wiele optymizmu. Jeszcze formalnie nie zakończyła się wojna, a już coraz częściej widoczne były znamiona nowych czasów, które także dla harcerstwa okazały się tragiczne, wymazując tradycyjny ruch i organizację z życia społecznego na kilka lat. Jakby przeczuwając rozwój wypadków, końcowy dla dotychczasowego modelu harcerstwa rok 1949 był dla harcerek i harcerzy efektem ich zapału i wiary w drugiego człowieka. Część harcerzy należących do Armii Krajowej po Burzy ujawniło się. Inni poszli do lasu, jak choćby phm.wacław Czajka, były z-ca hufcowego Roju Orłów Szarych Szeregów i żołnierz Armii Krajowej po kilku latach walki w ramach ROAK i WiN spędzić kolejne lata w więzieniach, które jak Druh Czajka opuścili w 1956 roku, a rehabilitacji doczekali się dopiero w latach 90. Los wielu harcerzy, którzy zmuszeni byli wyjechać z Garwolina w obawie przed niemieckimi represjami jak Zygmunt Różdżka, który zginął w Powstaniu Warszawskim nigdy już nie powróciło do domu. Antoni Mikulski zginął na nierozbrojonych minach w sierpniu 1944 roku. Warto podkreślić, że młodzież harcerska po latach braku możliwości uczenia się zapełniła szkoły w całym powiecie, wielu z nich podjęło studia dzięki udziałowi w tajnym nauczaniu. Stosunkowo liczna grupa harcerek i harcerek brała udział w szkoleniach chorągwianych czy centralnych, zdobywając kwalifikacje do pogłębionej pracy instruktorskiej w ZHP. Nowe twarze pojawiły się zwłaszcza wśród harcerek, które w niewielkim stopniu uczestniczyły w podziemnym harcerstwie. Z wielką energią uczestniczyły w szkoleniach, organizowały więcej obozów niż harcerze. Wśród harcerzy wiodącą rolę pełnili niedawni członkowie Orłowa : Janusz Staniszewski, Stanisław Żukowski, Jerzy Rękawek, Ryszard Frelek i wielu innych, których wspomagał hufcowy Marek Szamryk. Dawni przesiedleńcy z braćmi Chytrowskimi na czele powrócili do swych domów, skąd ich przegnano na początku wojny. Zmiany ideowe zapoczątkował program Harcerskiej Służby Polsce, ukazujący rolę ZHP w zmienionych warunkach ustrojowych z kierunkami: Odbudowa kraju, Las i rola, Kultura i oświata, Dziecko. Zanim harcerki i harcerze wybrali się na obozy do Jarnołtówka czy Pokrzywnej biwakowali i obozowali w okolicach Wilgi. To tam po latach swoją stanicę zbudowali harcerki i harcerze oraz ich przyjaciele, materializując moje plany. Obozy hufcowe latem 1949 roku były naprawdę dobrze zorganizowane, po latach ciągle fascynuje nas pogoda bijąca z harcerskich twarzy. Okazało się i to stosunkowo szybko że Otwarte okna zostały tylko tytułem popularnej wtedy harcerskiej piosenki Mam nadzieję, że moje opracowanie, wzbogacone licznymi fotografiami, pomoże Państwu wczuć się w atmosferę lat 1945-1949. hm.zbigniew Winiarek strona 3 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

hm.zbigniew Winiarek strona 4 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

HUFIEC HARCERZY hm.zbigniew Winiarek strona 5 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

15 kwietnia 1946 roku Marek Szamryk został mianowany p.o. hufcowego. Funkcję sekretarza i przybocznego hufcowego objął Stanisław Żukowski. W skład Komendy Hufca do 1949 r. wchodzili m.in. Jan Mazurek, phm.janusz Staniszewski, Ryszard Frelek, Michał Skalenajdo i H.O. Jan Żukowski. W wyniku zmian politycznych, którego dotknęły także ZHP (postępująca formalna likwidacja organizacji) - phm. Marek Szamryk 9.10.1949r. opuszcza funkcję hufcowego. Hufcowy phm.marek Szamryk hm.zbigniew Winiarek strona 6 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Jerzy Rękawek phm.janusz Staniszewski Jan Mazurek hm.zbigniew Winiarek strona 7 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

9 Maja 1946 roku w Garwolinie na pierwszym planie phm.janusz Staniszewski hm.zbigniew Winiarek strona 8 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

3 lutego 1948 r. powstała druga drużyna zuchów w Garwolinie. Wśród 30 członków było 10 chłopców ze Szkoły Nr 1 oraz 20 ze Szkoły Podstawowej Nr 2 im. Marii Konopnickiej. Zbiórka drużyny im.jana Henryka Dąbrowskiego W Garwolinie w październiku 1945 roku rozpoczęły działalność 3 drużyny harcerskie w Gimnazjum i Liceum. 1 kwietnia 1946 roku rozwiązano jedną drużynę z braku sił kierowniczych, a jej członków przeniesiono do pozostałych, drużynowymi których byli: Jerzy Brzostek, od 8.XII.1945 Jan Mazurek; Jerzy Rękawek, od 15.V.1946 Stanisław Szałajko. W okresie od jesieni 1945 do maj/czerwiec 1946 r. drużyny gimnazjalne wchodziły w skład Szczepu Harcerskiego kierowanego przez Radę Szczepu w składzie: szczepowy Stanisław Żukowski, sekretarz Janusz Staniszewski, skarbnik Jerzy Rękawek. W 1947 roku liczba drużyn harcerskich w Gimnazjum i Liceum powiększyła się znów do 3. Obok działających dotychczas drużyn im. Sikorskiego i 92 im. Traugutta powstała 5 marca 1947 roku - Wodna Drużyna Harcerzy im. Zawiszy Czarnego. Na jesieni 1948 r. działały w Gimnazjum 2 drużyny. Przy Szkole Podstawowej Nr 1 im.ks. Stanisława Konarskiego w Garwolinie działała drużyna harcerzy im. Jana Henryka Dąbrowskiego. Opiekunem był pracujący tam phm Marek Szamryk. Duży wkład w pracę drużyny włożyli także starsi harcerze z miejscowego Gimnazjum. Drużyny harcerzy w Garwolinie hm.zbigniew Winiarek strona 9 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Rok 1946 przemarsz harcerzy ulicami Garwolina w ramach przygotowań przed wakacyjnym obozem Drużyny harcerzy w Garwolinie hm.zbigniew Winiarek strona 10 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Żelechów, gdzie jawną pracę harcerską wznowiono 15 listopada 1945 roku, działały: a) od 15 listopada 1945 roku 174 MDH im. T. Kościuszki przy Państwowym Gimnazjum Mechanicznym i Miejskim Koedukacyjnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym. Drużynowymi byli: Zbigniew Kopczyk 1945-1946 (syn zamordowanego przez Niemców w 1944 r. nauczyciela z Woli Zadybskiej), Jan Kment 1946-1947 uczeń LO, Jan Żukowski 1947-1948 i Ryszard Abramek 1948-1949. b) od 1946 r. - MDH im. A Małkowskiego, skupiająca uczniów z dwóch Szkół Podstawowych. Drużynowymi byli: Jerzy Chruścik (1946-1946) i Marian Dobrowolski (1947-1949), uczniowie Gimnazjum Mechanicznego. DH przy Szkole Podstawowej w Woli Zadybskiej. Drużynowymi byli: Eugeniusz Majek 1948-1949 i Tadeusz Grądziel od 1949 r. 206 Drużyna Harcerzy im. ks.j.poniatowskiego w Trąbkach drużynowy Zdzisław Szewczyk. DH w Łaskarzewie, Parysowie, Michałówce, Pilawie, Hucie Garwolińskiej, Borowiu, Miastkowie, Górznie, Samorządkach, Wildze, Sobienich Jeziorach, Trojanowie i Łąkach oraz w Samorządowym Gimnazjum Ogólnokształcącym w Sobolewie. 21 marca 1948 r. rozpoczęła pracę drużyna zuchów przy Szkole Podstawowej Nr 2 w Żelechowie. Prowadzili ją Tadeusz Żubr-Michałowski do 09.1948 i Eugeniusz Majek od 09.1948. Phm.Stanisław Żukowski jeden z liderów harcerskich w Żelechowie okresie okupacji i po wojnie w Hufcu. Drużyny harcerzy w innych miejscowościach hm.zbigniew Winiarek strona 11 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

1945/1946 Zimowisko harcerskie w Kudowie Zdroju komendant Stanisław Żukowski opiekun Marian Jaworski 1946 Stanisław Szałajko i Stanisław Żukowski kończą kurs podharcmistrzowski podczas II Centralnej Akcji Szkoleniowej na j.turawa k/opola Jan Żukowski kończy kurs drużynowych w Mikołajkach 100-osobowa grupa harcerzy bierze udział w zlocie Chorągwi Mazowieckiej pod hasłem Mazowsze odbudowuje Warszawę Obóz w Wildze szczepu w gimnazjum w Garwolinie komendant Stanisław Żukowski 1947 Podobóz Garwolin w ramach obozu Chorągwi Mazowieckiej na Mazurach Obóz w Wildze z udziałem 160 harcerzy komendant Jan Mazurek 1948 Hufcowy obóz w Wildze z udziałem 180 harcerzy komendant Ryszard Frelek 1949 Obóz w Wildze szczepu w Żelechowie komendant Jan Gruza Obóz Hufca Harcerzy z programem Harcerskiej Służby Polsce na Kopie Biskupiej w Pokrzywnej k/głuchołaz komendant phm.janusz Staniszewski oboźny Jerzy Rękawek Obozy i kursy harcerzy hm.zbigniew Winiarek strona 12 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Obozy i biwaki w Wildze i in. miejscowościach hm.zbigniew Winiarek strona 13 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Na biwaku w Wildze w 1949 roku hm.zbigniew Winiarek strona 16 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Program ZHP w latach 1948-49, którego celem była realizacja ważnych zadań społecznych tego okresu (m.in. powojennej odbudowy kraju) oraz ukazanie roli ZHP w zmienionych warunkach ustrojowych. Podstawowymi kierunkami działalności w ramach HSP były: Odbudowa kraju, Las i rola, Kultura i oświata, Dziecko. Latem 1948 w obozach HSP wzięło udział około 80 000 harcerzy i harcerek z całej Polski (czyli ponad 20% członków ówczesnego ZHP). Podejmowane aktywności polegały m.in. na odgruzowywaniu i oczyszczaniu ruin, prowadzeniu przedszkoli dla dzieci wiejskich, organizowaniu ambulatoriów dla miejscowej ludności, oczyszczaniu lasów, pielęgnowaniu szkółek leśnych, przecieraniu pasów przeciwpożarowych, niszczeniu stonki ziemniaczanej oraz pomocy w żniwach i sianokosach. Wraz z programem HSP wprowadzono specjalny zestaw sprawności harcerskich. Harcerska Służba Polsce hm.zbigniew Winiarek strona 17 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

W lipcu 1949 r. Komenda Hufca zorganizowała obóz na Kopie Biskupiej w Pokrzywnej k/prudnika i Głuchołaz, w którym wzięło udział 180-200 harcerzy, prawie 1/3 stanu Hufca. Był to już ostatni wyjazd zorganizowany według tradycyjnych zasad i jednocześnie realizacja programu HSP. Harcerze pomagali w pracach polowych okolicznej ludności, organizowali wycieczki w góry, uroczyste ogniska oraz poznawali historię Ziem Zachodnich. Komendantem obozu był phm.janusz Staniszewski, oboźnym Jerzy Rękawek. Hufcowy obóz w Pokrzywnej 1949 hm.zbigniew Winiarek strona 18 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Notatki komendanta obozu phm.janusza Staniszewskiego, w tym szkic obozowej bramy hm.zbigniew Winiarek strona 19 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Ostatni obóz w Pokrzywnej hm.zbigniew Winiarek strona 24 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

ŻEŃSKI HUFIEC HARCEREK hm.zbigniew Winiarek strona 25 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Hufcowe Żeńskiego Hufca Harcerek Pracą drużyn harcerskich po wojnie kierowała Komenda Hufca Harcerek w Garwolinie. Funkcje hufcowych pełniły: Irena Mester 1945-1946 Janina Cabaj 1946-1947 pwd Irena Lupińska 1947-1949 W okresie od października 1948 do lipca 1949 r. tj. podczas pobytu I.Lupińskiej na studiach w Lublinie, w obowiązkach hufcowej zastępowała ją Zofia Tymoszyk. W skład Komendy Hufca wchodziły wówczas: hufcowa - pwd. Irena Lupińska 1. z prawej; zastępczyni hufcowej - Zofia Tymoszyk siedzi 1. z lewej; skarbnik - Jadwiga Kondej 3. z lewej; sekretarz - Zofia Zając 2. z lewej; członek d/s zuchów - Wiesława Furmanik 1. z lewej. Jednocześnie trzeba podkreślić, że druhna Lupińska współpracowała z Komendą podczas okresowych raz na miesiąc, ferie pobytów w domu. Przejęła Hufiec ponownie w okresie letnim i akcji obozowej, kierując nim do października 1949r. Natomiast Zofia Tymoszyk, wyznaczona rozkazem Naczelnictwa ZHP z dnia 15 maja 1949 hufcową hufców połączonych harcerzy i harcerek, nie objęła funkcji. Dopiero w październiku tegoż roku obowiązki te przejął nauczyciel Eugeniusz Florczak. hm.zbigniew Winiarek strona 26 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Drużyny i gromady w Hufcu Garwolin październik 1945 drużyna im.zofii Chrzanowskiej drużynowa Janina Cabaj koniec 1945 4 drużyny w gimnazjum 1- drużynowa Janina Cabajd 2 Zofia Wojciechowska 3 Zofia Mikulska 4 Teresa Michalik 1946/1947 gromada zuchowa Niezapominajki przy szkole nr 1 drużynowa Wiesława Furmanik drużyna Gór drużyna Wisła drużyna Słońce im.królowej Jadwigi przy szkole nr 1 drużyna Roślina drużynowa Zofia Tymoszyk Żelechów drużyna im.emilii Plater drużynowa Wiesława Wolak, następnie Teresa Szprychówna drużyna w liceum drużynowa Teresa Prokopówna Sobolew 2 drużyny w gimnazjum Pilawa 1 drużyna Trąbki wznawia działalność drużyna im.t.kościuszki opiekun Maria Medyńska hm.zbigniew Winiarek strona 27 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

hm.zbigniew Winiarek Z kroniki garwolińskich harcerek hm.zbigniew Winiarek strona 28 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Obozy i kursy harcerek 1945/1946 Zofia Wojciechowska na obozie dla drużynowych w Kościelisku 1946 Irena Lupińska i Zofia Zając reprezentują Hufiec na Ogólnopolskim Zlocie w Mirachowie k/kartuz Irena Lupińska i Zofia Zając na zimowisku chorągwianym w Olczy 1947 Zofia Tymoszyk uczestniczy w obozie drużynowych koło Lądka Zdroju Obóz Hufca Harcerek w Siedzowie k/sobienich Jezior komendantka Janina Cabaj 1948 Hufcowy obóz z programem HSP w Brzozowej k/sobieszyna komendantka Irena Lupińska 1949 Obóz Hufca Harcerek w Jarnołtówku k/głuchołaz komendantka Irena Lupińska hm.zbigniew Winiarek strona 30 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Obóz Hufca Harcerek w Jarnołtówku latem 1949 roku hm.zbigniew Winiarek strona 33 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

hm.zbigniew Winiarek Hufce ZHP w Garwolinie kończą swą działalność w dotychczasowym kształcie hm.zbigniew Winiarek strona 35 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

Jesienią 1948 r. rozpoczęła się stopniowa likwidacja ZHP. Z władz sukcesywnie byli odwołani niegodzący się na zmiany instruktorzy (już w 1947 r. z władz ustąpił Aleksander Kamiński). Zlikwidowano podział na organizację męską i żeńską, tworząc wspólne Naczelnictwo i łącząc komendy chorągwi i hufców (była to okazja do zmian personalnych). Zlikwidowano również autonomiczny Ruch Przyjaciół Harcerstwa. W grudniu 1948 r. narada nowych komendantów chorągwi zdecydowała o zerwaniu z tradycją skautową i odejściu od metody harcerskiej. Z organizacji zaczęto masowo usuwać dotychczasowych instruktorów, równocześnie nadawano stopień harcmistrza działaczom komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Na początku 1950 r. władze ZMP podjęły uchwałę o przejęciu kierownictwa nad ZHP. Związek Harcerstwa Polskiego zaprzestał działania 1 czerwca 1950 r. (z formalnego punktu widzenia cały czas istniał). Część instruktorów i harcerzy zeszła do podziemia, tworząc tzw. drugą konspirację harcerską. Prowadzili oni działalność o charakterze patriotycznym i niepodległościowym zwykle bez broni. W ramach ZMP działała Organizacja Harcerska (OH), która miała być kopią radzieckiego Pioniera. Zakazano noszenia krzyży harcerskich i lilijek w to miejsce wprowadzając nowy znaczek tzw. czuwajkę i odrzucono mundury harcerskie. OH ZMP była organizacją dziecięcą (należeli uczniowie do 7 klasy szkoły podstawowej), która miała niewiele wspólnego z harcerstwem. Była masowa, często należały do OH całe klasy, prowadzili je nauczyciele, którzy nie tylko bawili się z harcerzami i podejmowali służbę na rzecz ludzi lub przyrody, ale także musieli przeprowadzać dla dzieci zebrania czy odczyty to w wielu szkołach doprowadziło do wychowawczej klęski. W połowie lat 50. na fali odwilży zaczęto zmiany w OH, zmierzające do powrotu do niektórych metod harcerskich, co doprowadziło do wyodrębnienia się autonomicznej Organizacji Harcerskiej Polski Ludowej (OHPL) działającej od sierpnia do listopada 1956 r. hm.zbigniew Winiarek strona 36 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949

1 Maja 1950 roku Jan Gruza prowadzi kolumnę harcerską na 1-majowym pochodzie w Żelechowie hm.zbigniew Winiarek strona 37 HUFCE ZHP W GARWOLINIE W LATACH 1945-1949