ZLECENIE WYCENY PRZEDSIĘBIORSTWA REGULACJE PRZYJĘTE W WYBRANYCH STANDARDACH 1

ZLECENIE WYCENY PRZEDSIĘBIORSTWA REGULACJE PRZYJĘTE W WYBRANYCH STANDARDACH 1 Michał Grudziński 2 Streszczenie W artykule przedstawiono wnioski z analizy przepisów regulujących kwestię zawartości zlecenia wyceny przedsiębiorstwa. Badaniem objęto regulacje zawarte w ośmiu standardach wyceny przedsiębiorstw stosowanych w Australii, Nowej Zelandii, Hongkongu, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Pod uwagę wzięto również dwa standardy o zasięgu międzynarodowym. W pierwszej części artykułu dokonano przeglądu standardów wyceny przedsiębiorstw obowiązujących w wybranych krajach świata. W drugiej części artykułu przedstawiono zawarte w analizowanych standardach przepisy określające zasady obowiązujące przy zawieraniu umowy wyceny przedsiębiorstwa. W części trzeciej porównano zidentyfikowane wcześniej przepisy pod kątem rodzajów informacji, jakie zgodnie z ich zapisami powinny się znaleźć w zleceniu wyceny przedsiębiorstwa. Klasyfikacja JEL: G18, G28, G38 Słowa kluczowe: standardy, wycena przedsiębiorstw, zlecenie Nadesłany: 1.07.2011 Zaakceptowany: 14.11.2011 Wprowadzenie Wycena przedsiębiorstw jest jednym z kluczowych wyzwań współczesnej ekonomii. Jej znaczenie wynika z rosnącego zapotrzebowania na wiarygodne szacunki wartości. Jednym z warunków ich uzyskania jest zastosowanie odpowiednich procedur i metod wyceny. Wybór właściwego sposobu postępowania zależy m.in. od tego, czy zleceniodawca precyzyjnie zdefiniuje zadanie stawiane wykonawcy. W uniknięciu ewentualnych nieporozumień między umawiającymi się stronami pomaga sporządzenie pisemnej umowy (Mellen i Sullivan, 2007; Reilly, 2007; York, 2003). Pojawia się tu jednak pytanie, jaka powinna być zawartość tego rodzaju dokumentu? Odpowiedź można znaleźć w przepisach standardów wyceny przedsiębiorstw. Ponieważ na świecie funkcjonuje wiele tego rodzaju regulacji warto zastanowić się, na czym polegają występujące między nimi różnice. Celem niniejszego artykuły jest przedstawienie wniosków z analizy przepisów odnoszących się do problemu zlecenia 3 wyceny przedsiębiorstwa zawartych w dziesięciu wybranych standardach stosowanych w wycenie przedsiębiorstw. 1 Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2010-2013 jako projekt badawczy. 2 Mgr Michał Grudziński, Katedra Inwestycji i Wyceny Przedsiębiorstw, Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Szczeciński, michal.grudziński@poczta.pl, www.standardywyceny.pl. 3 Na potrzeby niniejszego artykułu przez zlecenie rozumie się umowę, w której osoba lub instytucja zobowiązuje się do przeprowadzenia wyceny przedsiębiorstwa, zorganizowanej części przedsiębiorstwa lub udziałów w jego kapitale własnym. 14

Wybrane standardy stosowane w wycenie przedsiębiorstw Standardy wyceny przedsiębiorstw określają podstawowe wymagania stawiane osobom zajmującym się szacowaniem wartości przedsiębiorstwa. Zawarte w nich normy regulują zarówno kwestie etyczne, jak i metodyczne (Szymański, 2008; Zarzecki, 2009; Borowiecki, Jaki, Czaja, Kulczycki, 2002, s. 71-82; Jaki, 2006, s. 59-73). Pierwsze tego typu regulacje pojawiły się w Stanach Zjednoczonych na początku II poł. ubiegłego wieku. Inicjatorami ich powstania były organizacje skupiające rzeczoznawców majątkowych (Leet, 2001). Wraz z rozwojem rynku wyceny przedsiębiorstw konieczność stworzenia podobnych przepisów została dostrzeżona również w innych krajach świata. Obecnie standardy wyceny przedsiębiorstw opracowują i stosują organizacje działające m.in. w Australii, Hongkongu (Chiny), Kanadzie oraz Nowej Zelandii (por. tabela 1). 4 Tabela 1: Badane standardy wyceny przedsiębiorstw Lp. Skrót Nazwa standardu Organizacja Kraj 1. AES 2 2. AICPA SVSS 3. APES 225 Advisory Engagement Standard 2. Independent Business Valuation Engagements Statements on Standards for Valuation Services. Valuation of a Business, Business Ownership Interest, Security, or Intangible Asset Accounting Professional and Ethical Standards 225 Valuation Services 4. ASA BVS ASA Business Valuation Standards 5. ESW 6. CICBVS Europejskie standardy wyceny 2009 Standard No.110. Valuation Reports. Report Disclosure Standards and Recommendations Standard No.120. Valuation Reports. Scope of Work Standards and Recommendations. Standard No.130. Valuation Institute of Chartered Accountants of New Zealand (ICANZ) American Institute of Certified Public Accountants (AICPA) Accounting Professional and Ethical Standards Board (APESB) American Society of Appraisers (ASA) The European Group of Valuers Associations (TEGoVA)* The Canadian Institute of Chartered Business Valuators (CICBV) Nowa Zelandia USA Australia USA - Kanada 4 Bogate doświadczenia związane z tworzeniem regulacji dotyczących wyceny przedsiębiorstw mają również kraje niemieckojęzyczne (Austria, Niemcy, Szwajcaria), z uwagi na ograniczone ramy artykułu rozwiązania stosowane w tych krajach zostały jednak pominięte w dalszych rozważaniach (Borowiecki, Jaki, Czaja, Kulczycki, 2002). 15

Lp. Skrót Nazwa standardu Organizacja Kraj 7. HKBVF BVS Report. File Documentation Standards and Recommendations The Hong Kong Business Valuation Forum Business Valuation Standards 8. IBA BVS Business Appraisal Standards 9. MSW 10. NACVA PS Międzynarodowe wyceny 2007 standardy National Association of Certified Valuation Analysts Professional Standards The Hong Kong Business Valuation Forum (HKBVF) The Institute of Business Appraisers (IBA) Międzynarodowy Komitet Standardów Wyceny (IVSC)* National Association of Certified Valuation Analysts (NACVA) * Polskie wydanie opracowała Polska Federacja Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych. Źródło: Opracowanie własne Hongkong (Chiny) USA - USA W epoce globalizacji przejawiającej się m.in. dążeniem do ujednolicania stosowanych na świecie regulacji podejmuje się również próby stworzenia standardów wyceny o zasięgu międzynarodowym. Ich egzemplifikacją są m.in. Europejskie Standardy Wyceny (ESW) oraz Międzynarodowe Standardy Wyceny (MSW). Pierwsze z wymienionych zostały opracowane przez The European Group of Valuers Associations (Europejska Grupa Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych, TEGoVA). Zawarte w nich przepisy odnoszą się przede wszystkim do wyceny nieruchomości (Europejskie standardy wyceny 2009, wydanie szóste, 2009). Drugie z wymienionych zostały opublikowane przez International Valuation Standards Council (Międzynarodowy Komitet Standardów Wyceny, IVSC) i w odróżnieniu od ESW oprócz wyceny nieruchomości poruszają również inne problemy (np. wycena maszyn i urządzeń, wartości niematerialnych i prawnych, dóbr ruchomych i zabytków). Osobne przepisy poświęcono w nich także wycenie przedsiębiorstw (Międzynarodowe standardy wyceny 2007, edycja ósma, 2009). Próby opracowania standardów wyceny przedsiębiorstw są podejmowane także w Polsce (Patena i Maślankowski, 2010; Szymański, 2009, 2010). Jedną z pierwszych z nich podjęło powołane w 2004 r. Polskie Stowarzyszenie Biegłych w Dziedzinie Wyceny, organizacja stworzona przez grupę praktyków pracujących w firmach konsultingowych nie zdołała jednak na tyle zintegrować środowiska, by wypracować powszechnie obowiązujące standardy. Kolejna inicjatywa wprowadzania tego rodzaju regulacji została podjęta zimą 2008 r. przez Polska Federację Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych (PFVA). Powołany przez tę organizację zespół ekspertów otrzymał zadanie opracowania minimalnych wymagań. jakie należy spełnić. aby można było mówić o rzetelnie przeprowadzonej wycenie. Efektem prac zespołu jest Nota Interpretacyjna nr 5 PKZW pt. Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw, która została przyjęta przez Radę Krajową Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców 16

Majątkowych na posiedzeniu w 11 kwietnia 2011 r. (Powszechne Krajowe Zasady Wyceny, Nota Interpretacyjna nr 5, Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw, 2011). Okres obowiązywania Noty jest jeszcze zbyt krótki, by ocenić jej wpływ na polski rynek wyceny przedsiębiorstw. Przepisy określające procedury obowiązujące przy przyjmowaniu zlecenia wyceny przedsiębiorstwa Próbę odpowiedzi na pytanie, jaka wg badanych standardów powinna być zawartość zlecenia wyceny przedsiębiorstwa, rozpoczęto od identyfikacji regulujących tę kwestię przepisów. W standardach opracowanych przez Institute of Chartered Accountants of New Zealand (ICANZ) przepisy poruszające problem zlecenia wyceny zawarto w rozdziale zatytułowany Terms of Engagement (Warunki umowy). Regulacje dotyczące tej kwestii ujęto w czterech paragrafach. W pierwszym znajdują się zapisy nakazujące udokumentowanie warunków umowy. W drugim uzasadniono potrzebę sporządzenia pisemnego zlecenia. W trzecim przedstawiono podstawowe informacje, jakie powinny znaleźć się w zleceniu wyceny. W ostatnim określono sposoby dokumentowania warunków umowy w przypadku wyceny sporządzanej na potrzeby procesu sądowego (AES-2 Independent Business Valuation Engagements, 2003). Szczersze spojrzenie na problem zlecenia wyceny przedsiębiorstwa można odnaleźć w standardach stosowanych przez American Institute of Certified Public Accountants (AICPA). W rozdziale zatytułowanym Overall Engagement Considerations (Ogólne rozważania na temat umowy) przepisy odnoszące się do tego zagadnienia przedstawiono w ośmiu blokach tematycznych. W pierwszym z nich wskazano listę czynników, które osoba dokonująca wyceny powinna przeanalizować w celu upewnienia się, że posiada wystarczające kompetencje do wypełnienia warunków umowy. W drugim przedstawiono listę informacji pomagających w zrozumieniu charakteru i ryzyka związanego z daną wyceną oraz oczekiwań klienta. W kolejnych dwóch zawarto zapisy dotyczące obiektywności i niezależności osoby dokonującej wyceny. W następnym skupiono się na przedstawieniu procedur zapobiegających powstaniu nieporozumień w kontaktach z klientem. Dwa kolejne zawierają przepisy normujące sposób przedstawienia w umowie założeń i warunków ograniczających. W ostatnim wskazano, w jaki sposób uwzględnić w zapisach umowy konieczność wykorzystania w wycenie pracy innych specjalistów (Statement on Standards for Valuation Services, Valuation of a Business, Business Ownership Interest, Security, or Intangible Asset, 2007). W standardach opracowanych przez Accounting Professional and Ethical Standards Board (APESB) problem zlecenia wyceny uregulowano w paragrafie czwartym zatytułowanym Professional Engagement and other matters (Umowa i inne sprawy). W jego pierwszym punkcie poruszono kwestię sposobu dokumentowania i prezentacji warunków umowy. Odwołano się przy tym do przepisów zawartych w APES 305 Terms of Engagement (Warunki umowy). W punkcie drugim zawarto regulacje dotyczące kontaktów osoby zajmującej się wyceną z potencjalnym klientem. Szczegółowe przepisy regulujące ten problem przedstawiono w sekcji 210 Professional Appointment (Spotkanie zawodowe) Kodeksu etycznego (APES 305 Terms of Engagement, 2007; APES 225 Valuation Services, 2008; Compiled APES 110 Code of Ethics for Professional Accountants, 2008). W standardach stosowanych przez American Society of Appraisers (ASA) regulacje określające zawartość zlecenia wyceny zawarto w standardzie BVS-I General Requirements for Developing a Business Valuation (Ogólne zasady prowadzenia wyceny przedsiębiorstwa). 17

Zawarte w nim przepisy nakazują określenie charakteru i rodzaju zawieranej umowy oraz zawierają listę informacji, jakie muszą zostać zidentyfikowane i wyjaśnione przy przeprowadzaniu wyceny (ASA Business Valuation Standards, 2008). Dość dokładne regulacje dotyczące zlecenia wyceny zawarto w standardach opracowanych i stosowanych przez The Canadian Institute of Chartered Business Valuators (CICBV). Przepisy odnoszące się do tego problemu znajdują się w standardach nr 120 i 130 (Standard No. 120. Valuation Reports Scope of Work Standards and Recommendations, 2004; Standard No. 130. Valuation Reports File Doceumentation Standards and Recommendations, 2004). W standardzie nr 120 zawarto zapisy wskazujące na potrzebę dokumentowania instrukcji otrzymywanych od zleceniodawcy wyceny. W standardzie nr 130 opisano, jaka powinna być zawartość tego rodzaju dokumentacji. W ESW przepisy regulujące kwestię zlecenia wyceny zapisano w punkcie 3 Warunki zamówienia standardu ESW 4. Proces wyceny. Przedstawiono w nim m.in. ogólne wytyczne dotyczące formy i zawartości zamówienia oraz sposobu dokumentacji istotnych problemów pojawiających się w trakcie jego realizacji (Europejskie standardy wyceny 2009, wydanie szóste, 2009, s. 45). Stosunkowo precyzyjne instrukcje dotyczące zawartości zlecenia wyceny przedsiębiorstwa można odnaleźć w HKBVF BVS. Przepisy regulujące tę kwestię zawarto w rozdziale siódmym zatytułowanym Guidance Notes (Wytyczne). Wskazano w nich na konieczność posiadania przez wykonawcę wyceny pisemnego zlecenia potwierdzającego instrukcje przekazane przez klienta. Następnie szczegółowo opisano sugerowaną zawartość zlecenia (The Hong Kong Business Valuation Forum. Business Valuation Standards, 2005). Precyzyjne regulacje odnoszące się bezpośrednio do zawartości umowy wyceny zamieszczono w standardach stosowanych przez The Institute of Business Appraisers (IBA). Przepisy normujące tę kwestie znajdują się w standardzie siódmym Conducting a Business Appraisal Assignment (Prowadzenie zadania wyceny przedsiębiorstwa). Przedstawiono tam listę kilkunastu kategorii informacji wymagających zidentyfikowania, udokumentowania i przedstawienia w opisie umowy wyceny (Business Appraisal Standards, 2001). W standardach stosowanych przez National Association of Certified Valuation Analysts (NACVA) przepisy dotyczące umowy wyceny znajdują się w rozdziale zatytułowany General and Ethical Standards (Ogólne i Etyczne Standardy). Uregulowano w nich m.in. kwestie formy umowy oraz sposobu wprowadzenia do niej korekt. Szczegółowa listę informacji, jakie powinny zostać zidentyfikowane i zdefiniowane w celu określenia zakresu wyceny, przedstawiono w rozdziale zatytułowanym Development Standards (Standardy wykonawcze), (National Association of Certified Valuation Analysts Professional Standards, 2008). Konkretne wymogi dotyczące zawartości zlecenia wyceny określono w MSW. Lista informacji, jakie powinno zawierać zlecenie, znajduje się w punkcie 5.1 wskazówki interpretacyjnej WI 6. Wycena przedsiębiorstw (Międzynarodowe standardy wyceny 2007, edycja ósma, 2009). Zawartość zlecenia wyceny przedsiębiorstwa wg wybranych standardów wyceny W kolejnym etapie prowadzonych badań analizowane przepisy porównano pod kątem rodzajów informacji, jakie powinny się znaleźć w zleceniu wyceny przedsiębiorstwa. Wskazane w standardach informacje pogrupowano w dziesięć kategorii. Kryterium wyodrębnienia danego rodzaju informacji jako osobnej kategorii było jego wymienienie w przepisach przynajmniej trzech badanych standardów (por. tabela 2). 18

Lp. Tabela 2: Zawartość opisu zlecenia wyceny przedsiębiorstwa według przepisów wybranych standardów stosowanych w wycenie przedsiębiorstw Zawartość opisu AES-2 AICPA SSVS Standard APES ASA BVS CICBV PS ESW 2009 HKBVF BVS IBA BAS MSW 2007 NACVA PS 1. Cel i zamierzony sposób wykorzystania wyceny s. 4; p. 15 s. 11; p. 17. APES 305; s. 4, p. 4.2, 4.5 p. II B. 2. S. No. 130, p. 5. B. p. 7.1 (c) s. 213; p. 5.9.5. p. 3.3 d. 2. Dane identyfikacyjne przedmiotu wyceny p. II B. 4-8. p. 7.1 (a)-(b), (g) s. 213; p. 5.9.1, 5.9.4. p. 3.3 a-b. 3. Dane o odbiorcach wyceny p. II B. 1. s. 6; p. 3.3 g. 4. Data wyceny p. II B. 12. p. 7.1 (f) s. 213; p. 5.9.2. p. 3.3 c. 5. Podstawowe założenie wyceny p. II B. 10. p. 7.1 (d) s. 6; p. 3.3 f. 6. Rodzaj raportu z wyceny s. 11; p. 17. p. II B. 3. S. No. 130, p. 5. B. p. 7.1 (i) 7. Sposób ustalenia wynagrodzenia wykonawcy wyceny s. 4; p. 16 APES 305; s. 5, p. 4.8 s. 45, p. 3. 8. Standard (podstawa) wartości s. 11; p. 17. p. II B. 9. p. 7.1 (d) s. 213; p. 5.9.3. p. 3.3 e. 9. Przyjęte założenia i ograniczenia s. 4; p. 16 s. 11; p. 17. APES 305; s. 4, p. 4.3-4.4 p. II B. 13-14. s. 45, p. 3. p.7.1 (h), (l) s. 6; p. 3.3 i-j. 10. Inne informacje s. 11; p. 17. APES 305; s. 5,p. 4. p. II B. 11. s. 45, p. 3. p. 7.1 (e), (j)-(k) s. 6; p. 3.3 h, k-l. Źródło: Opracowanie własne 19

Cel i zamierzony sposób wykorzystania wyceny Podstawowymi informacjami, jakie powinny się znaleźć w zleceniu, są cel oraz zmierzony sposób wykorzystania wyceny. Wskazują na to przepisy dziewięciu z dziesięciu badanych standardów. Według przepisów trzech z nich (ASA BVS, HKBVF BVS, NACVA PS) w zleceniu należy dodatkowo przedstawić dane o odbiorcach wyceny, ponieważ wartość każdego przedsiębiorstwa może znacząco różnić się w zależność od okoliczności z powodu, których przeprowadza się jego wycenę (Matschke i Brösel, 2011). Dlatego w umowie wyceny należy wyraźnie zaznaczyć, że wydana opinia na temat wartości ma zastosowanie jedynie na określony dzień i dla określonych celów. Precyzyjne wskazanie celu wyceny ma kluczowe znaczenie dla przebiegu procesu szacowania wartości. Cel wyceny wpływa m.in. na wybór stosowanych metod wyceny oraz na przyjmowane założenia (Zarzecki, 1999, s. 59; Pratt, 2006, s. 176-178). W niektórych przypadkach cel i zamierzony sposób wykorzystania wyceny determinują również rodzaj regulacji określających procedury, wedle których powinno nastąpić oszacowanie wartości przedsiębiorstwa. Przykładowo w Polsce przy wycenach sporządzanych na potrzeby procesu prywatyzacji wymaga się stosowania procedur określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie analizy spółki przeprowadzanej przed zaoferowaniem do zbycia akcji należących do Skarbu Państw (2011; Borowiecki, Jaki, Czaja, Kulczycki, 2002). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku wycen sporządzanych na potrzeby rachunkowości. Przygotowując tego rodzaju wyceny, należy przestrzegać przepisów ustawy o rachunkowości (1994), Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (MSR) lub Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Poprawnie sformułowany cel wyceny powinien wskazywać przedmiot wyceny, poszukiwany rodzaj wartości oraz datę, na którą zostanie ona oszacowana. Przykładowo, zamiast stwierdzenia: celem wyceny jest oszacowanie wartości przedsiębiorstwa (spółki) ABC należy użyć sformułowania celem wyceny jest oszacowanie godziwej wartości rynkowej 1% udziałów w spółce ABC na dzień 31 grudnia 2011 r. (York, 2003). Przedmiot wyceny Istotną informacją, jaka powinna pojawić się w zleceniu wyceny, jest opis przedmiotu wyceny. W większości standardów, w których postawiono taki wymóg, nie wskazano dokładnego zakresu informacji, jakie miałyby ten opis zawierać. W sposób najbardziej szczegółowy wspomnianą kwestię normują przepisy standardów ASA (ASA Business Valuation Standards, 2008). Zgodnie z ich zapisami przed przystąpieniem do wyceny powinno się zidentyfikować: 1) formę organizacyjną wycenianego przedsiębiorstwa, 2) miejsce rejestracji działalności gospodarczej (wycenianego przedsiębiorstwa), 3) adres siedziby wycenianego przedsiębiorstwa. W umowie należy również zaznaczyć, czy przedmiotem wyceny jest określona liczba udziałów w przedsiębiorstwie, czy przedsiębiorstwo jako całość. W przypadku wyceny udziałów w przedsiębiorstwie powinno się dodatkowo wskazać tzw. poziom wartości (ang. level of value). Najogólniej ujmując, przez wskazanie poziomu wartości stwierdza się czy wyceniane akcje (udziały) pozwalają na sprawowanie kontroli nad spółką oraz jaki jest poziom ich płynności (np. kontrola strategiczna, kontrola finansowa, płynne udziały mniejszościowe, niepłynne udziały mniejszościowe), (ASA Business Valuation Standards, 2008; Byrka-Kita, 2010). Warto przy tym pamiętać o tym, że nie zawsze warunkiem 20

sprawowania kontroli nad spółką jest posiadanie 51% udziałów. W przypadku rozdrobnionego akcjonariatu do sprawowania kontroli nad spółką mogą wystarczyć mniejszy pakiet akcji (np. 30%). Według przepisów MSW w zleceniu należy przestawić nie tylko informacje dotyczące przedmiotu wyceny, ale również dane o jego właścicielu. Podobne zapisy można odnaleźć w standardach opracowanych przez IBA. Wymaga się w nich określenia tego, kto jest właścicielem wycenianego przedsiębiorstwa oraz kto sprawuje nad nim kontrolę. Data wyceny Zgodnie z przepisami pięciu badanych standardów istotną informacją, która powinna znaleźć się w zleceniu wyceny, jest data wyceny (ang. valuation date, appraisal date, effective date). Według definicji zawartej w International Glossary of Business Valuation Terms (Międzynarodowy słownik terminów wyceny przedsiębiorstw) termin data wyceny oznacza określony punkt w czasie, na który ma zastosowanie wydana przez wykonawcę opinia na temat wartości (International Glossary of Business Valuation Terms 2001, 2001). Standard wartości Do podstawowych informacji, jakie powinny się znaleźć w opisie zlecenia wyceny, należy definicja rodzaju poszukiwanej wartości. Określenie poszukiwanej kategorii wartości jest jednym z pierwszych i kluczowych etapów procesu wyceny przedsiębiorstwa (Zarzecki, 1999, s. 51-54). W badanych standardach definicja rodzaju poszukiwanej wartości jest określana mianem standardu wartości (ang. standard of value) lub podstawy wartości (ang. basis of value). Termin standard wartości został zdefiniowany w IGBVT i jest stosowany przez organizacje działające m.in. w Australii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Z kolei pojęcie podstawa wartości zostało wprowadzone w MSW. Przyjęta tam definicja jest również wykorzystywana w ESW. Oddzielną interpretację tego terminu można odnaleźć w standardach opracowanych w ramach HKBVF. W standardach stosujące definicje pochodzące z IGBVT jako przykłady standardów wartości wyróżnia się: godziwą wartość rynkową, wartość sprawiedliwą, wartość inwestycyjną oraz wartość wewnętrzną. Dopuszczalne definicje tych kategorii wartości mogą różnić się w zależności od okoliczności wyceny (Fishman, Pratt, Morrison, 2007; Pratt, Defining Standards of Value). W przepisach MSW oraz HKBVF BVS jako podstawę wartości wskazuje się wartość rynkową. W uzasadnionych przypadkach przepisy tych standardów dopuszczają zastosowanie innej kategorii wartości. Wymaga się wówczas przedstawienia jej interpretacji oraz wskazania czym różni się od wartości rynkowej. Podstawowe założenie wyceny W standardach stosowanych przez organizacje działające w Stanach Zjednoczonych wśród najistotniejszych informacji, jakie powinny się znaleźć w opisie zlecenia wyceny przedsiębiorstwa, wyróżniono podstawowe założenie wyceny (ang. premise of value), (Zarzecki, 1999, s. 51-54). Według definicji przyjętej w IGBVT termin ten oznacza założenie dotyczące najbardziej prawdopodobnego zestawu okoliczności transakcji, które mogą mięć zastosowanie do przedmiotu wyceny. Przykładem może być założenie o kontynuacji działalności lub likwidacji przedsiębiorstwa (International Glossary of Business Valuation Terms, 2001). 21

Rodzaj raportu z wyceny Zgodnie z przepisami niektórych standardów ważnym elementem zlecenia wyceny jest informacja o rodzaju raportu, który ma zostać przekazany zleceniodawcy. W standardach stosowanych przez AIPCA rodzaje raportów z wyceny wymieniono w paragrafie 48. Zgodnie z jego zapisami forma raportu jest uzależniona m.in. od rodzaju zawartej umowy. W przypadku umowy wyceny (ang. Valuation Engagement) uzyskane wyniki mogą zostać przedstawione albo w formie raportu szczegółowego (ang. Detailed Report), albo raportu podsumowującego (ang. Summary Report). W przypadku umowy kalkulacji wartości (ang. Calculation Engagement) uzyskane wyniki mogą być przedstawione jedynie w formie raportu z kalkulacji (ang. Calculation Report). W podobny sposób uregulowano ten problem w standardach ASA. Nie ma w nich co prawda zapisu wskazującego na konieczność określenia w zleceniu formy raportu, jest natomiast wymóg zdefiniowania rodzaju zawieranej umowy. Oprócz umowy wyceny i umowy kalkulacji wartości w standardach ASA wyróżniono jeszcze umowę uproszczonej wyceny (por. tabela 3). 5 Tabela 3: Charakterystyka umów stosowanych w wycenie przedsiębiorstw wg przepisów ASA Business Valuation Standards Sposób prezentacji wyniku Zakres analizowanych informacji Umowa wyceny jedna wartość lub przedział wartości wszystkie istotne Umowa ograniczonej wyceny jedna wartość lub przedział wartości ograniczony Umowa kalkulacji wartości jedna wartość lub przedział wartości może być ograniczony Stosowane procedury wszystkie właściwe ograniczone ograniczone Stosowane podejścia do wyceny wszystkie uznane za właściwe uznane za najbardziej właściwe mogą być uzgodnione z zamawiającym Źródło: Opracowanie własne na podstawie: ASA Business Valuation Standards, American Society of Appraisers, Business Valuation Committee, Herndon 2008, s. 6 Zapisy nakazujące wskazanie przez zleceniodawcę oczekiwanego rodzaju raportu z wyceny zawarto również w standardach stosowanych przez CICBV. Zgodnie z zapisami standardu nr 110 w praktyce występują trzy rodzaje raportów: Comprehensive Valuation Report (szczegółowy raport z wyceny), Estimate Valuation Report (szacunkowy raport z wyceny), Calculation Valuation Report (raport z kalkulacji wartości). Występujące między nimi różnice są zbliżone do tych, jakie charakteryzują poszczególne rodzaje umów wyceny w standardach ASA. 5 Podobne rozwiązanie przyjęto w Nocie Interpretacyjnej nr 5. Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw (2011). 22

Sposób ustalenia wygrodzenia wykonawcy wyceny Według standardów przyjętych przez ICANZ, APESB, TEGoVA w opisie zlecenie wyceny przedsiębiorstwa powinna znaleźć się informacja o sposobie ustalenia wysokości wynagrodzenia osoby dokonującej wyceny. Konieczność przedstawienia tego rodzaju informacji ma przede wszystkim na celu zabezpieczenie obu stron umowy przed sporami, które mogłyby wystąpić na tym tle w przyszłości. Dodatkowo, informacja taka ogranicza możliwość wystąpienia zachowań nieetycznych, warto bowiem pamiętać o tym, że osoba dokonująca wyceny nie powinna ubiegać się ani akceptować tzw. wynagrodzenia warunkowego (ang. contingent fee). Innymi słowy, jej wynagrodzenie nie powinno być uzależnione od uzyskanego szacunku wartości. Zasada ta została przedstawiona m.in. w paragrafie 12 standardu AES-2. Jej przestrzeganie ma szczególne znaczenie w przypadku wyceny, których odbiorcami miałyby być sądy czy organy podatkowe. Inne informacje W części badanych standardów wskazywano również inne informacje, które powinny się znaleźć w zleceniu wyceny przedsiębiorstw. Zaliczyć do nich można m.in. zakres obowiązków umawiających się stron (np. konieczność dostarczenia przez zleceniodawcę aktualnych planów finansowych wycenianego przedsiębiorstwa), kluczowe źródła informacji, informacje na temat własności dokumentów (np. raportu z wyceny), a także podwykonawców oraz innych specjalistów, z których pracy będzie korzystał wykonawca. Konkluzje Złożoność czynników kształtujących wartość każdego przedsiębiorstwa powoduje, że wycena przedsiębiorstw jest procesem trudnym i czasochłonnym. Doświadczeni specjaliści z tego zakresu wiedzą, że sama znajomość metod, procedur, a nawet standardów wyceny to nie wszystko. Każda sytuacja jest wyjątkowa. Niejednokrotnie istnieje kilka możliwych sposobów rozwiązania konkretnego problemu, dlatego przed przyjęciem zlecenia wyceny przedsiębiorstwa potencjalny wykonawca powinien zebrać jak najwięcej informacji na temat towarzyszących temu zleceniu okoliczności. Dzięki temu będzie on w stanie ocenić, czy posiadane przez niego kwalifikacje wystarczą dla właściwej realizacji powierzonego mu zadania. Pozwoli to również na uniknięcie możliwego konfliktu interesów, zwłaszcza w sytuacji, w której zleceniodawca nie jest jedynym odbiorcą wyceny. Zebrane informacje powinny ułatwić zaplanowanie prac nad realizacją zlecenia. Znając przybliżony czas potrzebny na jego wykonanie, łatwiej będzie oszacować wartość oczekiwanego wynagrodzenia. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia ewentualnych błędów i nieporozumień wszystkie zebrane informacje powinny zostać zawarte w pisemnej umowie. Zgodnie z przepisami badanych standardów tego typu umowa powinna zawierać dane na temat celu i zamierzonego sposobu wykorzystania wyceny, przyjętego standardu wartości, przedmiotu wyceny, daty wyceny, podstawowego założenia wyceny, rodzaju oczekiwanego raportu oraz sposobu ustalenia wynagrodzenia wykonawcy wyceny. Należy pamiętać o tym, że przepisy standardów wskazują jedynie minimalny zakres informacji, jakie powinny się znaleźć w zleceniu wyceny przedsiębiorstwa. Im precyzyjniejsze będą zapisy umowy, tym sprawniej przebiegnie proces jej realizacji. 23

Literatura AES-2 Independent Business Valuation Engagements. (2003, June). APES 225 Valuation Services. (2008, July). Accounting Professional and Ethical Standards Board. APES 305 Terms of Engagement. (2007, December). Accounting Professional and Ethical Standards Board. ASA Business Valuation Standards. (2008). Herndon: ASA Business Valuation Standards. Borowiecki, R., Jaki, A., Czaja, J., Kulczycki, M. (2002). Metody i systemy wyceny przedsiębiorstw. Warszawa: TWIGGER. Business Appraisal Standards. (2001, October 24). The Institute of Business Appraisers. Byrka-Kita, K. (2010). Premia z tytułu kontroli finansowej a premia z tytułu kontroli strategicznej w wycenie przedsiębiorstw. W: D. Zarzecki (red.), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 586, Finanse, Rynki finansowe, Ubezpieczenia nr 25 (ss. 241-253). Szczecin: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca. Compiled APES 110 Code of Ethics for Professional Accountants. (2008, February). Accounting Professional and Ethical Standards Board. Europejskie standardy wyceny 2009. Wydanie szóste. (2009). Warszawa: Polska Federacja Stowrzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych. Fishman, J. E., Pratt, S. P., Morrison, W. J. (2007). Standards of Value, Theory and Applications. New Jersey: John Wiley&Sons. International Glossary of Business Valuation Terms 2001. (2001, June). Business Valuation Resources. Jaki, A. (2006). Wycena przedsiębiorstw. Przesłanki, procedury, metody. Kraków: Oficyna Ekonomiczna. Leet, E. (2001). The History of the American Society of Appraisers, American Society of Appraisers. Washington. Matschke, M. J., Brösel, G. (2011). Wycena przedsiębiorstw. Funkcje, metody, zasady. Warszawa: Oficyna Wolters Kluwer. Mellen, C. M., Sullivan, D. M. (2007, November). Preparing for and Conducting a Business Valuation. Financial Executive, Vol. 23 Issue 9, s. 20. Międzynarodowe standardy wyceny 2007. Edycja ósma. (2009). Warszawa: Polska Federacja Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych. National Association of Certified Valuation Analysts Professional Standards. (2008, January 1). National Association of Certified Valuation Analysts. Patena, W., Maślankowski, K. (2010). Standardy wyceny przedsiębiorstw nowa propozycja. Finansowy Kwartalnik Internetowy e-finanse, 6 (2), 26-39. Powszechne Krajowe Zasady Wyceny. Nota Interpretacyjna nr 5. Ogólne zasady wyceny przedsiębiorstw. (2011, kwiecień). Pozyskano z http://www.pfva.com.pl/upload/ni5.pdf. Pratt, S. P. (brak daty). Defining Standards of Value. Pozyskano z http://www.appraisers.org/forappraisers/appraiserlibrary.aspx. Pratt, S. P. (2006). The Legal Context Often Determines Meaning of Value. W The Best of Shannon Pratt. BVR. Reilly, R. F. (2007). Ten Elements of the Family Law Business Valuation Assignment. American Journal of Family Law, (21) 2, 31-36. 24

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 2011 r. w sprawie analiz spółki przeprowadzanych przed zaoferowaniem do zbycia akcji należących do Skarbu Państwa. (2011, maj 30). (Dz.U. 2011 nr 114 poz. 663, ze zmianami). Standard No. 120. Valuation Reports - Scope of Work Standards and Recommendations. (2004, June 17). The Canadian Institute of Chartered Business Valuator. Standard No. 130. Valuation Reports - File Doceumentation Standards and Recommendations. (2004, June 17). The Canadian Institute of Chartered Business Valuator. Statement on Standards for Valuation Services. Valuation of a Business, Business Ownership Interest, Security, or Intangible Asset. (2007, June). New York: American Institute of Certified Public Accountants. Szymański, P. (2010, styczeń 16). Propozycja konstrukcji przyszłego polskiego standardu wyceny biznesowej. Pozyskano z http://ssrn.com/abstract=1537689. Szymański, P. (2009). Standardy wyceny biznesowej w wybranych krajach implikacje dla Polski. W: B. Bernaś (red.), Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 48. Zarządzanie finansami firm teoria i praktyka (ss. 804-813). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicnzego we Wrocławiu. Szymański, P. (2008). Standardy wyceny przedsiębiorstw. W: D. Zarzecki (red.), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 520, Finanse, Rynki finansowe, Ubezpieczenia nr 14 (ss. 567-570). Szczecin: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca SA. The Hong Kong Business Valuation Forum. Business Valuation Standards. (2005, November). The Hong Kong Business Valuation Forum. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. (1994, wrzesień 29). (Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591, ze zmianami). York, T. W. (2003, August). Start a BV Engagement the Right Way. Jurnal of Accountancy, 35-40. Zarzecki, D. (1999). Metody wyceny przedsiębiorstw. Warszawa: FRR. Zarzecki, D. (2009). Wartość godziwa a godziwa wartość rynkowa jako standard wartości w wycenie małych firm. W: E. Urbańczyk (red.), Zarządzanie wartością przedsiębiorstw. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 577, Finanse, Rynki finansowe, Ubezpieczenia nr 23 (ss. 135-157). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Summary Business Valuation Engagement Letter Regulations Adopted in Selected Standards The article presents conclusions drawn from the analysis of regulations concerning the issue of the content of business valuation engagement letter. The analysis covered regulations appearing in eight business valuation standards used in Australia, New Zealand, Hong Kong, Canada and the USA. Author also took into consideration two international standards. The first part of the article reviews business valuation standards valid in selected countries. The second part presents regulations valid while signing a contract for business valuation, included in analyzed standards. The final part of the article compares identified regulations, focusing on information that should be included in business valuation engagement letter. JEL classification: G18, G28, G38 Keywords: standards, business valuation, engagement letter 25