OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI W GOSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH UCZESTNICZĄCYCH W POLSKIM FADN

Fragm. Agron. 33(3) 2016, 46 56 OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI W GOSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH UCZESTNICZĄCYCH W POLSKIM FADN Mateusz Krupa 1, Robert Witkowicz, Grzegorz Jacyk Instytut Produkcji Roślinnej, Uniwersytet Rolniczy w im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Al. Mickiewicza 21, 31-120 Kraków Synopsis. Celem opracowania była ocena opłacalności produkcji w gospodarstwach ekologicznych na tle gospodarstw konwencjonalnych. Oceny dokonano z wykorzystaniem wskaźników opłacalności. Dane do analizy pozyskano z sprawozdawczości FADN (Farm Accountancy Data Network) za lata 2010 2012. Stwierdzono, że opłacalność produkcji w badanych gospodarstwach ekologicznych uwarunkowana była głównie wysokością subwencji. Opłacalność produkcji od 2010 do 2012 roku w całej populacji gospodarstw FADN była większa od opłacalności gospodarstw ekologicznych. Największy wskaźnik opłacalności odnotowano w 2011 roku (151,5%) w gospodarstwach ekologicznych FADN, specjalizujących się w uprawach trwałych. Najmniejszy wskaźnik opłacalności stwierdzono w 2011 roku (82,8%) w gospodarstw ekologicznych FADN z chowem zwierząt trawożernych. Wartość wskaźnika rentowności w latach 2010 2012 w gospodarstwach ekologicznych (E-FADN) była większa w porównaniu do tegoż wskaźnika wyznaczonego dla całej populacji gospodarstw FADN we wszystkich typach gospodarstw rolniczych. Największą wartość wskaźnika rentowności odnotowano w 2011 (115,8%) w gospodarstwach ekologicznych z dominacją upraw trwałych. Najmniejszą wartość wskaźnika rentowności (-38,9%) stwierdzono w całej populacji gospodarstw FADN specjalizujących się w chowie zwierząt trawożernych. Słowa kluczowe: opłacalność, gospodarstwo ekologiczne, produkcja, FADN WSTĘP W myśl rozporządzenia Rady Europy [WE nr 834/2007] produkcja ekologiczna jest ogólnym system zarządzania gospodarstwem i produkcji żywności, łączącym najkorzystniejsze dla środowiska praktyki, wysoki stopień bioróżnorodności, ochronę zasobów naturalnych, stosowanie wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt i technologii produkcji płodów rolnych zgodnych z wymaganiami niektórych konsumentów, preferujących wyroby wytwarzane przy wykorzystaniu naturalnych procesów. Rolnictwo ekologiczne u podstawy swojego funkcjonowania jest nastawione na wytwarzanie produktów rolnych o wysokich walorach jakościowych. W obecnych czasach rozwój rolnictwa w Europie Zachodniej dąży do poprawy jakości i wartości odżywczej płodów rolnych, uwzględniając przy tym odpowiednią technologię uprawy roślin i chowu zwierząt, co ogranicza odpływ szkodliwych substancji do środowiska i pozytywnie oddziałuje na zdrowie człowieka [Bloksma i in 2008, Grandstedt i Tyburski 2006, Meier i in 2015, Willer i Kilcher 2009]. Rozwój produkcji w systemie ekologicznym jest bezpośrednio związany z jej opłacalnością, jak również z konkurencyjnością wobec innych systemów produkcji rolniczej. Opłacalność to zestawienie wartości produkcji ogółem z kosztami produkcji. Zmniejszona skala sprzedaży i wartość pieniężna produkcji towarowej w ekologicznej produkcji rolniczej jest wynikiem 1 Adres do korespondencji Corresponding address: mateuszklon7@gmail.com

Opłacalność produkcji w gospodarstwach ekologicznych uczestniczących w Polskim FADN 47 niskiej wydajności, przez co generuje wyższe koszty jednostkowe. Koszty w produkcji rolniczej w systemie ekologicznym, podobnie jak i konwencjonalnym należy redukować, a zwiększać przychody i dochody. Zasadniczym czynnikiem determinującym opłacalność jest przede wszystkim cena za surowce i produkty ekologiczne [Borecka i Szumiec 2013, Runowski 2009a, Walczak i Szewczyk 2013, Ziętara 2012, Ziętara i in. 2013]. Analiza kosztów i opłacalności produkcji wynika bezpośrednio z potrzeby racjonalnego wykorzystania wszystkich czynników produkcji. Analiza opłacalności dostarcza informacji finansowych, które kształtują strukturę produkcji w gospodarstwie. W praktyce jednak nie zawsze jest to łatwe, bowiem na strukturę produkcji wpływają zarówno czynniki ekonomiczne, jak i przyrodnicze [Skarżyńska 2011]. Analiza opłacalności stanowi kluczowy element sprawnego i racjonalnego zarządzania przedsiębiorstwem rolnym. Dokonywanie zmian w bieżących planach i realizowanie celów krótkoterminowych jest wynikiem analizy opłacalności. Zmiany zachodzące na rynku rolnym pozwalają w miarę szybko modyfikować strategię. Zarządzanie przedsiębiorstwem rolnym wymaga podejmowania decyzji, których rezultaty oddziałują na rentowność firmy [Kagan 2009]. Przyjęto więc hipotezę o wpływie struktury i sposobu produkcji na jej opłacalność w obrębie gospodarstw objętych sprawozdawczością FADN. Celem opracowania była analiza opłacalności produkcji w gospodarstwach ekologicznych na tle gospodarstw konwencjonalnych przy uwzględnieniu ich specjalizacji w latach 2010 2012. MATERIAŁ I METODY W badaniach ocenie poddano wielkość produkcji i dochodów gospodarstw ekologicznych, oraz obliczono wskaźniki charakteryzujące opłacalność produkcji. Wyniki uzyskane dla gospodarstw ekologicznych zestawiono z wynikami uzyskanymi dla całej puli gospodarstw uczestniczących w Polskim FADN (www.fadn.pl). Dobór gospodarstw do badań odbywał się zgodnie z wytycznymi planu wyboru. Zapewnia to reprezentatywność uzyskanych wyników. Plan wyboru sporządzany jest obecnie z zastosowaniem parametru Standardowej Produkcji. W latach 2010 2012 liczba gospodarstw podanych analizie opłacalności wynosiła 12 100. Do scharakteryzowania obiektów wykorzystano metodę opisową, a także metodę porównawczą natomiast do opracowania wyników i wyciągnięcia wniosków wykorzystano metodą indukcyjną. Dane zbiorcze zostały pozyskane przy użyciu metody wglądu w sprawozdawczość FADN. Postać wskaźników przyjęto za Gębska i Filipiak [2006]. W tej grupie wskaźników wyróżniamy wskaźniki opłacalności, rentowności oraz względnej wysokości kosztów. Wskaźnik opłacalności informuje nas, w jakim stopniu przychody z produkcji pokrywają koszty. Wskaźnik ten obliczono na podstawie wzoru: wskaźnik opłacalności = produkcja/koszty x 100. Wskaźnik względnej wysokości kosztów przestawia informacje, jaki procent kosztów bezpośrednich zawiera się w produkcji ogółem. Wskaźnik ten obliczono na podstawie wzoru: wskaźnik względnej wysokości kosztów = koszty/produkcja x 100. Wskaźnik rentowności informuje, jaki procent zysku uzyskany poprzez poniesione koszty produkcji w gospodarstwie się zwraca. Wskaźnik ten obliczono na podstawie wzoru: wskaźnik rentowności = dochód z gospodarstwa umowna opłata pracy własnej/koszty produkcji x 100 %. W celu określenia różnic pomiędzy typem rolniczym krów mlecznych i zwierząt trawożernych podano ich definicję. a zwierząt trawożernych obejmuje

48 w swoim zakresie gospodarstwa specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych w systemie wypasowym [Wrzaszcz 2013]. krów mlecznych to gospodarstwa specjalizujące się wyłącznie chowie bydła mlecznego [Gołasa 2014]. Przy kalkulacjach związanych z szacowaniem wartości wskaźnika rentowności zastosowano do obliczeń umowną opłatę za prace własną FADN określoną na podstawie średniej płacy netto w gospodarce narodowej. Wartość ta na przestrzeni lat 2010 2012 była różna. W 2010 roku jej wartość wyniosła 25864 zł, natomiast w 2011 roku 27227 zł. W 2012 umowna opłata za pracę własną wyniosła 28854 zł [Goraj i in. 2011a, 2011b, 2012a, 2012b, 2013a, 2013b]. WYNIKI I DYSKUSJA Jednym z wyznaczników wielkości i wartości produkcji rolniczej jest powierzchnia użytków rolnych [Poczta i Średzińska 2007]. Przedstawione wartości produkcji ogółem w latach 2010 2012 wskazują, że w większości typów gospodarstw rolniczych w całej populacji gospodarstw FADN, była ona większa od wielkości produkcji uzyskiwanej w gospodarstwach ekologicznych. Największa dysproporcja wartości produkcji wystąpiła w 2010 roku, kiedy to produkcja w całej populacji gospodarstw FADN przewyższała wartość produkcji w gospodarstwach ekologicznych (E-FADN). Najmniejszą wartość produkcji ogółem odnotowano w gospodarstwach ekologicznych w 2012, w porównaniu do całej populacji gospodarstw uczestniczących w Polskim FADN. Największą wartość produkcji ogółem obserwowano w gospodarstwach z dominacją upraw polowych, zarówno w gospodarstwach ekologicznych jak i w całej populacji gospodarstw FADN. Przyczyną takiego zjawiska był wysoki udział roślin towarowych w strukturze zasiewów. Najmniejszą wartość produkcji ogółem w latach 2010 2012 obserwowano w gospodarstwach z chowem zwierząt trawożernych zarówno w gospodarstwach ekologicznych oraz w całej populacji gospodarstw FADN (tab. 1). Według opinii Nachtman [2013] w gospodarstwach ekologicznych o różnej powierzchni użytków rolnych od 2008 do 2010 roku wraz ze wzrostem powierzchni następował spadek efektywności produkcji, zaś dochody rosły w wyniku pobierania wysokich dotacji. Szerląg-Sikora i Kowalski [2012] stwierdzili, że dochód w gospodarstwach ekologicznych jest wyższy dzięki subwencjom do produkcji rolniczej. Tabela 1. Produkcja ogółem (zł) w latach 2010 2012 Table 1. Total production (PLN) in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crop 87172 196175 113186 219839 178875 261535 Uprawy trwałe Pernament crop 59248 104768 85649 120948 97111 127943 Krowy mleczne Dairy cows 75224 116187 87690 135466 88457 129997 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 46813 48877 52401 66424 56081 57613 Mieszane Mixed 56596 72757 71787 84091 85449 94435 Średnia Mean 65011 107753 82143 125354 101195 102497 Źródło Source: Opracowanie własne na podstawie danych FADN Own study based on FADN *E-FADN gospodarstwa ekologiczne FADN organic farms of FADN **FADN cała populacja gospodarstw FADN all population farms of FADN

Opłacalność produkcji w gospodarstwach ekologicznych uczestniczących w Polskim FADN 49 Poziom dochodu rolniczego w latach 2010 2012 w gospodarstwach ekologicznych był zróżnicowany, ale na ogół większy w porównaniu do dochodu określonego dla całej populacji gospodarstw FADN. Jedynie w 2010 roku dochód z gospodarstw ekologicznych prowadzących uprawy polowe był niższy niż w gospodarstwach konwencjonalnych. Największy dochód rolniczy w latach 2010 2012 w gospodarstwach ekologicznych i w całej populacji cechowały się gospodarstwa uczestniczące w FADN z dominacją upraw polowych. Największa różnica w dochodach wystąpiła w 2011 roku, a łączny dochód z rodzinnego gospodarstwa ekologicznego był o 34% większy od dochodu wyznaczonego w oparciu o całą populację gospodarstw FADN (tab. 2). Znacznie większy dochód gospodarstw ekologicznych wynikał z wysokiego poziomu subwencji ukierunkowanych na rolnictwo ekologiczne, co potwierdzają Runowski [2009b] i Kociszewski [2014]. Piekut i Machnacki [2011] stwierdzili, że wyższy dochód uzyskiwały gospodarstwa ekologiczne specjalizujące się w chowie zwierząt ziarnożernych i zwierząt żywionych w systemie wypasowym w porównaniu z gospodarstwami specjalizującymi się w uprawach polowych. Tabela 2. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego (zł) w latach 2010 2012 Table 2. Farm net income (PLN) in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crop 91272 92600 111584 87052 146189 113721 Uprawy trwałe Pernament crop 56813 40032 93233 50544 84842 48245 Krowy mleczne Dairy cows 53125 45573 65694 58923 51389 50629 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 57140 21 82 63829 26476 57558 22267 Mieszane Mixed 44360 27911 50315 31387 56410 31284 Średnia Mean 60542 51529 76931 50876 79278 53229 W latach 2010 2012 we wszystkich gospodarstwach objętych rachunkowością FADN obserwowano większą wartość wskaźnika produktywności ziemi w odniesieniu do gospodarstw ekologicznych. Największą wartość wskaźnika produktywności ziemi w gospodarstwach ekologicznych oraz w całej populacji gospodarstw FADN odnotowano w gospodarstwach z dominacją upraw trwałych w 2012 roku. W 2010 roku najmniejszą wartością wskaźnika produktywności ziemi charakteryzowały się gospodarstwa ekologiczne specjalizujące się w uprawach polowych. Najniższą wartość wskaźnika produktywności ziemi w 2010 roku wyznaczono w oparciu o całą populację gospodarstw FADN z chowem zwierząt trawożernych (tab. 3). W badaniach Komorowskiej [2012] przeprowadzonych w latach 2007 2009 potwierdzono, że gospodarstwa FADN utrzymujące zwierzęta trawożerne mają najniższą wartość wskaźnika produktywności ziemi niż ekologiczne. Największy poziom wskaźnika produktywności pracy w latach 2010 2012 odnotowano w gospodarstwach z dominacją upraw polowych zarówno w gospodarstwach ekologicznych, jak i w całej populacji gospodarstw FADN. W gospodarstwach ekologicznych, jak i w całej puli gospodarstw FADN specjalizujących się w chowie zwierząt trawożernych w latach 2010 2012

50 Tabela 3. Wskaźnik produktywności ziemi (zł ha -1 ) w latach 2010 2012 Table 3. Land productivity index (PLN ha -1 ) in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crop 1080 3931 1442 4353 2276 5158 Uprawy trwałe Pernament crop 2261 11388 3454 13291 3900 13327 Krowy mleczne Dairy cows 3070 5533 3508 6482 3596 6372 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 1139 2825 1251 3690 1499 3556 Mieszane Mixed 2561 4519 3700 5223 3404 5621 Średnia Mean 2022 5639 2671 6608 2935 6807 Tabela 4. Wskaźnik produktywności pracy [zł (Jednostka Przeliczeniowa Pracy) -1 ] w latach 2010 2012 Table 4. Work productivity index [PLN (AWU-Annual Work Unit) -1 ] in years 2010 2012 E-FADN** FADN* E-FADN FADN E-FADN FADN Uprawy polowe Field crop 60494 103304 56508 112277 87256 134951 Uprawy trwałe Pernament crop 37979 51610 52481 56386 56526 55531 Krowy mleczne Dairy cows 38537 63874 43867 73067 45247 72341 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 26997 32520 30662 43585 33342 37122 Mieszane Mixed 29128 44527 37683 50445 43596 56278 Średnia Mean 38627 59167 44240 67152 53193 71245 zaobserwowano najniższą wartość wskaźnika produktywności pracy (tab. 4). Z badań przeprowadzanych w latach 2007 2009 przez Komorowską [2012] wynika, że wyższą wydajnością pracy charakteryzowały się gospodarstwa nastawione na produkcję zwierzęcą. Największą wartość wskaźnika produktywności kapitału w latach 2010 2012 zaobserwowano w całej populacji gospodarstw FADN nastawionych na uprawy polowe. W gospodarstwach ekologicznych i w całej populacji gospodarstw FADN w latach 2010 2012 specjalizujących się w chowie zwierząt trawożernych odnotowano najmniejsze wartości wskaźnika produktywności kapitału (tab. 5). Z badań przeprowadzonych w latach 2007 2009 przez Komorowską [2012] wynika, że produktywność kapitału była największa w gospodarstwach nastawionych na uprawy polowe. W latach 2010 2012 poziom dochodu z rodzinnego gospodarstwa, rolniczego w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych, wyznaczony w oparciu o całą populację gospodarstw FADN był większy w porównaniu do dochodu wyznaczonego dla gospodarstw ekologicznych. Naj-

Opłacalność produkcji w gospodarstwach ekologicznych uczestniczących w Polskim FADN 51 Tabela 5. Wskaźnik produktywności kapitału (%) w latach 2010 2012 Table 5. Capital productivity index (%) in years 2010 2012 Type of farmnig E-FADN** FADN* E-FADN FADN E-FADN FADN Uprawy polowe Field crop 9,1 20,9 11,3 22,2 13,5 24,2 Uprawy trwałe Pernament crop 7,7 17,4 10,8 19,1 11,4 18,5 Krowy mleczne Dairy cows 10,5 18,4 11,4 19,9 11,0 18,4 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 6,1 10,2 7,1 13,0 7,1 10,9 Mieszane Mixed 12,1 15,8 13,1 16,9 12,1 17,8 Średnia Mean 9,1 16,5 10,7 18,2 11 18 większą wartość dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolniczego wyznaczoną w oparciu o całą populację gospodarstw FADN zanotowano w 2011 roku dla gospodarstw nastawionych na uprawy trwałe. Najmniejszą wartością dochodu rolniczego charakteryzowały się gospodarstwa ekologiczne w 2010 roku z dominacją upraw polowych. Najlepszym rokiem pod względem osiągniętych dochodów na 1 ha użytków rolnych był rok 2011, a najgorszym 2010 zwłaszcza w gospodarstwach ekologicznych (tab. 6). Z przeprowadzonych przez Nachtman [2013] badań w latach 2008 2010 wynika, że wielkość dochodu z gospodarstw ekologicznych była wysoka, ze względu na wielkość subwencji kierowanych do rolnictwa ekologicznego. Tabela 6. Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolniczego (zł ha -1 ) w latach 2010 2012 na 1 ha użytków rolnych Table 6. Farm net income (PLN ha -1 ) on a agricultural area in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crop 1131 1856 1 421 1724 1860 2243 Uprawy trwałe Pernament crop 2168 4351 3759 5554 3407 5026 Krowy mleczne Dairy cows 2168 2170 2628 2819 2089 2482 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 1390 1271 1523 1471 1539 1375 Mieszane Mixed 2007 1734 2594 1950 2247 1862 Średnia Mean 1773 2276 2385 2704 2228 2598 Opłacalność produkcji w latach od 2010 do 2012 roku wyznaczona w oparciu o całą populację gospodarstw FADN była większa od opłacalności zanotowanej w gospodarstwach ekologicznych. Największą wartość wskaźnika odnotowano w 2011 roku w gospodarstwach ekologicznych FADN nastawionych na uprawy trwałe. Wartość wskaźnika opłacalności w 2011 roku

52 w gospodarstwach ekologicznych specjalizujących się w chowie zwierząt trawożernych była najmniejsza (tab. 7). Brzozowski i Zamarlicki [2011] potwierdzają, że w latach 2008 2010 gospodarstwa konwencjonalne specjalizujące się w uprawach trwałych uzyskały największą wartość wskaźnika opłacalności. Tabela 7. Wskaźnik opłacalności (%) w latach 2010 2012 według typów rolniczych Table 7. Cost effective index (%) by farming types in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crops 87,7 123,0 90,2 114,8 120,3 127,7 Uprawy trwałe Pernament crops 93,4 141,7 151,5 148,8 148,5 140,4 Krowy mleczne Dairy cows 115,5 121,9 120,7 131,1 118,4 125,0 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 83,9 99,9 82,8 105,3 94,6 104,0 Mieszane Mixed 114,0 113,6 118,7 115,3 127,0 113,9 Średnia Mean 98,9 120 112,8 123,1 121,8 122,2 W latach 2010 2012 w gospodarstwach ekologicznych w porównaniu do całej populacji gospodarstw FADN wartość wskaźnika względnej wysokości kosztów była większa. Najmniejszą wartość analizowanego wskaźnika wyznaczono w oparciu o całą populacje gospodarstw uczestniczących w FADN z dominacją upraw trwałych. We wszystkich analizowanych typach gospodarstw rolniczych wartości wskaźnika względnej wysokości kosztów od 2010 do 2012 były zróżnicowane. Największy wskaźnik kosztów w analizowanych latach wystąpił w gospodarstwach z zwierzętami trawożernymi (tab. 8). Wrzaszcz [2011] twierdzi, że niska wartość Tabela 8. Wskaźnik względnej wysokości kosztów (%) w latach 2010 2012 według typów rolniczych Table 8. Relative high cost index (%) by farming types in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crops 114,0 81,3 110,8 87,1 83,1 78,3 Uprawy trwałe Pernament crops 107,0 70,6 66,0 67,2 67,3 71,2 Krowy mleczne Dairy cows 86,6 82,0 82,9 76,3 84,4 80,0 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 119,2 100,1 120,7 95,0 105,8 96,2 Mieszane Mixed 87,7 88,0 84,3 86,7 78,7 87,8 Średnia Mean 102,9 84,4 92,9 82,5 83,9 82,7

Opłacalność produkcji w gospodarstwach ekologicznych uczestniczących w Polskim FADN 53 wskaźnika względnej wysokości kosztów wskazuje na lepszą organizację i lepszą efektywność produkcji rolnej. Wartość wskaźnika rentowności w latach 2010 2012 w gospodarstwach ekologicznych była większa w porównaniu do tegoż wskaźnika wyznaczonego dla całej populacji gospodarstw FADN we wszystkich typach gospodarstw rolniczych. Największą wartość wskaźnika odnotowano w 2011 roku w gospodarstwach ekologicznych specjalizujących się w uprawach trwałych. Najmniejsza wartość wskaźnika rentowności odnotowano w 2012 dla całej puli gospodarstw FADN nastawionych na chów zwierząt trawożernych (tab. 9). Według Felczaka [2011] w latach 2004 2007 wskaźnik rentowności uzyskiwał największe wartości w gospodarstwach specjalizujących się w uprawach polowych. Tabela 9. Wskaźnik rentowności (%) w latach 2010 2012 według typów rolniczych Table 9. Profitability index (%) by farming types in years 2010 2012 Uprawy polowe Field crops 59,0 35,8 58,2 25,5 71,3 35,6 Uprawy trwałe Pernament crops 51,7 4,9 115,8 14,4 91,0 7,9 Krowy mleczne Dairy cows 11,9 2,7 25,7 11,4 0,2 1,3 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 28,5-31,0 32,0-20,1 19,2-38,9 Mieszane Mixed 3,8-17,7 11,0-14,8 16,1-16,3 Średnia Mean 31-1,1 48,5 3,3 39,6-2,1 Tabela 10. Dopłaty do działalności operacyjnej (zł) w latach 2010 2012 Table 10. Subsidies excluding on investment (PLN) in years 2010 2012 a Uprawy polowe Field crops 111042 58361 126772 61844 118055 60917 Uprawy trwałe Pernament crops 60602 9258 61320 10041 52560 11491 Krowy mleczne Dairy cows 44215 24964 51119 27268 39036 25237 Zwierzęta trawożerne Grazing livestock 68391 23204 76280 24864 62212 21678 Mieszane Mixed 38829 20517 39693 21630 40711 21488 Średnia Mean 64616 27261 71037 29129 62515 28162

54 W gospodarstwach ekologicznych wielkość subwencji między 2010, a 2012 była większa o około 40% w porównaniu do subwencji przetransferowanych do całej puli gospodarstw FADN. W gospodarstwach ekologicznych specjalizujących się w uprawach polowych w 2011 roku odnotowano największą wartość dopłat do działalności operacyjnej. W całej puli gospodarstw z dominacją upraw trwałych odnotowano najmniejszą wartość dopłat (tab. 10). Piekut i Machnacki [2011] stwierdzili w jednorocznych analizach najmniejszą wartość dopłat do działalności operacyjnej w gospodarstwach z dominacją upraw trwałych. WNIOSKI 1. W gospodarstwach ekologicznych o opłacalności produkcji oraz wysokości uzyskiwanych dochodów decydują głównie subwencje. 2. W systemach rolnictwa ekologicznego i konwencjonalnego najbardziej opłacalnymi typami gospodarstw były gospodarstwa specjalizujące się w uprawach trwałych. 3. Wartość wskaźnika względnej wysokości kosztów wyznaczona w oparciu o całą pulę gospodarstw FADN była mniejsza średnio o 10% od wyznaczonej dla gospodarstwach ekologicznych. 4. Wskaźnik rentowności gospodarstw ekologicznych we wszystkich typach rolniczych gospodarstw był wyższy niż wyznaczony w oparciu o całą populację gospodarstw FADN. PIŚMIENNICTWO Bloksma J., Adriaansen-Tennekes R., Huber M., van de Vijver L.P.L., Baars T., de Wit J. 2008. Comparison of organic and conventional raw milk quality in the Netherlands. Biol. Agric. Horticulture 26: 69 83. Borecka A, Szumiec A. 2013. Ekonomiczna efektywność ekologicznego chowu bydła mlecznego. Wiad. Zootechniczne, R. 52(3): 93 101. Brzozowski P., Zamarlicki K. 2011. Nakłady pracy własnej i najemnej w gospodarstwach z uprawą jabłoni i wiśni a wielkość i opłacalność produkcji. Zesz. Nauk. ISiK, Skierniewice 19: 33 41. Felczak T. Kosztochłonność i rentowność gospodarstw inwidualnych w zależności od typu rolniczego. Zesz. Nauk. SGGW Warszawa, Ekon. Org. Gosp. Żywn. 89: 97 107. Franc-Dąbrowska J. 2006. Bezpieczeństwo finansowe a efektywność zaangażowania kapitałów własnych. Rocz. Nauk Rol., Ser. G 93(1): 121 128. Gębska M., Filipak T. 2006. Podstawy ekonomiki i organizacji gospodarstw rolniczych. Wyd. SGGW, Warszawa: ss. 169. Gołasa P. 2014. Efektywność energetyczna w gospodarstwach rolnych w Polsce w zależności od typu rolniczego. Logistyka Nauka 4: 3517 3523. Goraj L., Mańko S. 2009. Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Wyd. Difin, Warszawa, ss. 267. Goraj L., Mańko S., Osuch D., Płonka R. 2011a.Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa ekologiczne uczestniczące w Polskim FADN w 2010. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa, ss. 69. Goraj L., Mańko S., Osuch D., Płonka R. 2011b.Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w 2010. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa, ss. 63. Goraj L., Mańko S., Osuch D., Płonka R. 2012a. Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa ekologiczne uczestniczące w Polskim FADN w 2011. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa, ss. 67. Goraj L., Mańko S., Osuch D., Płonka R. 2012b. Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w 2011. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa, ss. 61. Goraj L., Mańko S., Osuch D., Płonka R. 2013a. Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa ekologiczne uczestniczące w Polskim FADN w 2012. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa, ss. 69.

Opłacalność produkcji w gospodarstwach ekologicznych uczestniczących w Polskim FADN 55 Goraj L., Mańko S., Osuch D., Płonka R. 2013b. Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w 2012. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa, ss. 61. Grandstedt A., Tyburski J. 2006. Współczesne europejskie systemy rolnicze. Fragm. Agron. 23(2): 72 95. Kagan A. 2009. Efektywność funkcjonowania wielkoobszarowych gospodarstw rolnych po integracji z Unią Europejską. Wyd. IERGiŻ, Warszawa, ss. 157. Kociszewski K. 2014. Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w świetle wyników badań gospodarstw konwencjonalnych. J. Agrib. Rural Develop. 1(31): 59 68. Komorowska D. 2012. Typ rolniczy a efektywność gospodarstw ekologicznych. Rocz. Ekon. Rol. Rozwoju Obszarów Wiejskich 99(4): 105 119. Meier S.M., Stoessel F., Jungbluth N., Juraske R., Schader Ch., Stolze M. 2015. Environmental impacts of organic and conventional agricultural products Are the differences captured by life cycle assessment? J. Environ. Manage. 149: 193 208. Nachtman G. 2013. Dochodowość gospodarstw ekologicznych a wielkość użytków rolnych. Rocz. Ekon. Rol. Rozwoju Obszarów Wiejskich 100(1): 182 195. Piekut K., Machnacki K. 2011. Ocena ekologiczno-ekonomiczna gospodarstw rolnych na podstawie danych FADN. Woda Środ. Obszary Wiejskie/Water Environ. Rural Areas 11(1): 203 219. Poczta W., Średzińska J. 2007. Wyniki produkcyjno-ekonomiczne i finansowe indywidualnych gospodarstw rolnych według ich wielkości ekonomicznej (na przykładzie regionu FADN Wielkopolska i Śląsk). Zesz. Nauk. SGGW, Probl. Rol. Światowego 2(17), 2: 433 443. Polski FADN (www. fadn.pl). Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 189/1. Runowski H. 2009a. Ekonomiczne aspekty produkcji mleka. Rocz. Nauk Rol., Seria G 96(1): 36 51. Runowski H. 2009b. Rolnictwo ekologiczne rozwój czy regres?. Rocz. Nauk Rol., Seria G 96(4): 182 192. Skarżyńska A. 2011. Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność. Rocz. Nauk Rol., Seria G 98(1): 7 20. Szerląg-Sikora A., Kowalski J. 2012. Efektywność rolniczej produkcji ekologicznej w zależności od kierunku produkcji gospodarstwa rolnego. Inż. Rol. 4(139), 1: 421 429. Walczak J., Szewczyk A. 2013. Środowiskowe uwarunkowania ekologicznego chowu bydła mlecznego. Wiad. Zootechniczne 3: 81 92. Willer H., Kilcher L. 2009. The World of organic agriculture. Statistic and emerging trends 2009. IFOAM, ss. 24. Wrzaszcz W. 2011. Zrównoważenie środowiskowe versus zrównoważenie ekonomiczne inwidualnych gospodarstw rolnych. Zesz. Nauk. SGGW, Probl. Rol. Światowego 11(26), 2: 156 167. Wrzaszcz W. 2013. Zrównoważenie inwidualnych gospodarstw rolnych w Polsce objętych FADN. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa: 73 90. Ziętara W. 2012. Organizacja i ekonomika produkcji mleka w Polsce, dotychczasowe tendencje i kierunki zmian. Rocz. Nauk Rol., Seria G 99(1): 43 57. Ziętara W., Adamski M., Grodzki H. 2013. Polskie gospodarstwa z chowem bydła na tle wybranych krajów. Wyd. IERiGŻ-PIB, Warszawa: ss. 202.

56 COST EFFECTIVE OF PRODUCTION IN ORGANIC FARMS PARTICIPATES IN THE POLISH FADN Summary The aim of the study was to analyze the cost effective of production in organic farms in the background of conventional farms. Productivity was assessed by profitability indices. Data for the analysis were obtained from reporting FADN from 2010 to 2012. The analysis found that the profitability of production was mainly determined by the amount of the subsidies. In the population of the FADN farms cost effective of production was higher than profitability in organic farms in period 2010 2012. The highest cost effective index was 2011 (151,5%) in FADN organic farms specializing in permanent crops. The lowest cost effective index was 2011 (82,8%) in organic farms specializing in grazing livestock. The value of profitability index in organic farms (E-FADN) was higher than the value of profitability index in all the types of farms in all population FADN farms in period 2010 2012. The highest value of profitability index was (115,8%) in organic farms specializing in permanent crops in 2011. The lowest value of profitability index ( 38,9%) was found in all population FADN farms in 2012. Key words: cost effective, organic farms, production, FADN Zaakceptowano do druku Accepted for print: 21.06.2016 Do cytowania For citation Krupa M., Witkowicz R., Jacyk G. 2016. Opłacalność produkcji w gospodarstwach ekologicznych uczestniczących w Polskim FADN. Fragm. Agron. 33(3): 46 56.