Załącznik nr 1 PROGRAM ZDROWOTNY MASZ OKO NA ZDROWIE BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKRYWANIA WAD WZROKU U DZIECI Wydział Zarządzania Kryzysowego, Spraw Obronnych i Zdrowia Starostwo Powiatowe w Bieruniu Bieruń, luty 2017 r.
Podstawa prawna art. 48 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1793 z późn. zm.); art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 814 z późn. zm.); art. 3 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1638 z późn. zm.); rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2009 r. w sprawie priorytetów zdrowotnych (Dz.U. nr 137, poz. 1126 z późn. zm.). Problem zdrowotny Narząd wzroku jest podstawowym narządem zmysłu, za pomocą którego dzieci poznają świat zewnętrzny. Zaburzenia wzroku negatywnie wpływają na rozwój dzieci oraz są powodem ich trudności w nauce. Głównymi przyczynami niedowidzenia są zez i wady refrakcji. Zez jest schorzeniem wynikającym z nieprawidłowego ustawienia gałek ocznych w pozycji spoczynkowej. Obraz z oka zezującego ulega tłumieniu (w celu uniknięcia dwojenia), co prowadzi do powstania niedowidzenia w tym oku. Stopień niedowidzenia zależy od wieku, w którym wystąpił zez - im wcześniej powstaje, tym niedowidzenie jest większe. Do wad refrakcji zalicza się krótkowzroczność, nadwzroczność oraz niezborność (astygmatyzm). Nadwzroczność jest najczęstszą wadą refrakcji wśród dzieci. Przedział czasowy, w którym w prosty sposób można dokonywać korekcji wad refrakcji i niektórych postaci zeza jest u dzieci bardzo ograniczony. Trwa on zasadniczo do 7-9 roku życia, tj. w okresie rozwoju wzrokowego. Bardzo ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia, gdyż wraz ze zbliżaniem się dziecka do osiągnięcia dojrzałości wzrokowej, szanse na korzystny efekt leczenia znacznie maleją. Nadwzroczność jest najczęstszą wadą refrakcji wśród dzieci. Powoduje ona pogorszenie ostrości widzenia do bliży. U 75% niemowląt stwierdza się tzw. nadwzroczność fizjologiczną wynikającą z małej długości gałki ocznej. Wada ta postępuje do 6 roku życia, w wieku 6 8 lat jest stabilna, po 8 roku życia maleje. W nadwzroczności u dzieci często dochodzi do powstania zeza, czyli zbieżnego ustawienia gałek ocznych, co jest spowodowane nieustannymi próbami pokonywania nieskorygowanej wady wzroku. Krótkowzroczność tzw. szkolna zazwyczaj rozwija się pomiędzy 11 a 16 rokiem życia. Osoba z krótkowzrocznością widzi gorzej z daleka. W większości przypadków krótkowzroczność jest wolno postępującą wadą (krótkowzroczność mała nieprzekraczająca -4 dioptrii). W rzadkich przypadkach dochodzi do powstania krótkowzroczności wysokiej (powyżej -8 dioptrii), postępującej bardzo szybko na skutek wydłużania się gałki ocznej. Mogą jej towarzyszyć procesy zanikowe w siatkówce i naczyniówce, prowadzące do powstawania zmian degeneracyjnych. Niezborność jest wadą spowodowaną nieregularną krzywizną rogówki. Może to powodować obniżenie ostrości widzenia z bliska i daleka. Niezborność często towarzyszy krótkowzroczności lub nadwzroczności. Objawy wskazujące na zaburzenia wzroku u dzieci: Mrużenie lub tarcie oczu, narzekania na ból oczu, zezowanie, łzawienie, przybliżanie lub oddalanie przedmiotów podczas ich oglądania, zła ocena odległości, trudności z utrzymaniem równowagi. [1,2] Epidemiologia Z danych szacunkowych wynika, że 2,3 mld ludzi na świecie ma wady wzroku. Większość z tych osób mogłaby mieć lepszą bądź pełną ostrość wzroku po zastosowaniu odpowiedniej korekcji. Około 500 mln osób, głównie z krajów rozwijających się, ma niską ostrość wzroku prowadzącą do niedowidzenia. Jedno z przeprowadzonych badań dotyczące ostrości wzroku (tablice Snellena) oraz refrakcji autorefraktometrem wykazało, że najczęstszymi wadami wzroku były: krótkowzroczność (4,9%), nadwzroczność (20,5%), astygmatyzm (17,9%), normowzroczność (56,8%). Prawidłową ostrość wzroku stwierdzono u ponad 90% badanych. Wśród dzieci nadwzrocznych 95% miało dobre widzenie, wśród dzieci z astygmatyzmem około 85%, natomiast wśród dzieci krótkowzrocznych około 40% miało dobre widzenie. [3] Dane dotyczące powiatu bieruńsko-lędzińskiego w porównaniu z województwem śląskim: 2
Zaburzenia refrakcji i akomodacji oka u dzieci i młodzieży w wieku 0-18 lat (wskaźnik na 100 tys. osób). Osoby, u których stwierdzono schorzenia po raz pierwszy w roku sprawozdawczym. [4] 40 35 30 25 20 15 10 5 0 36,2 37,9 33,5 25,5 2010 2011 Powiat Bieruńsko-Lędziński Województwo Śląskie Populacja powiatu bieruńsko-lędzińskiego oraz populacja kwalifikująca się do włączenia do programu. Pod koniec 2015 r. powiat bieruńsko-lędziński zamieszkiwało 57 410 osób, w tym dzieci w wieku 6 lat 586, 7 lat 576, w wieku 16-17 1449. [5] źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2016. GUS w Katowicach 3
Mieszkańcy powiatu kwalifikujący się do programu (30.06.2015 r.) Miasto 6-latki 7-latki 16-latki 17-latki SUMA BIERUŃ 187 168 233 216 804 LĘDZINY 150 170 197 205 722 IMIELIN 90 88 135 110 423 CHEŁM ŚLĄSKI 65 61 74 76 276 BOJSZOWY 94 89 109 94 386 SUMA 586 576 748 701 2611 Adresaci programu Grupą przesiewową są dzieci z terenu powiatu bieruńsko-lędzińskiego w wieku 6-7 lat oraz 16-17 lat (biorąc pod uwagę rok urodzenia), które nie są objęte stałą opieką okulistyczną. Szacunkowa populacja kwalifikująca się do włączenia do programu to 2 611 osób. Ze względu jednak na ograniczone możliwości finansowe w 2017 roku w programie uczestniczyć będą dzieci w wieku 6-7 lat. W miarę możliwości finansowych w latach kolejnych (w przypadku kontynuowania programu) grupa wiekowa będzie poszerzona o dzieci w wieku 16-17 lat. Ilość osób przewidziana do uczestnictwa w programie w 2017 r. wyniesie około 500 osób (przy założeniu kosztu jednostkowego 40,00 zł). Badania wzroku jako gwarantowane świadczenia opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. zakres profilaktycznych świadczeń opieki zdrowotnej u dzieci do 6 lat finansowane z budżetu państwa związane z badaniami wzroku: 2 6 m.ż., 9 m.ż., 12 m.ż. orientacyjne badanie wzroku; 12 m.ż. badanie okulistyczne niemowląt urodzonych przed 36 tyg. ciąży; 2 r.ż. test Hirschberga w kierunku wykrywania zeza; 4, 5 i 6 r.ż. orientacyjne wykrywanie zaburzeń ostrości wzroku. [6] Dzieci i młodzież w wieku szkolnym testy przesiewowe wykrywanie nieprawidłowej ostrości wzroku badanie ostrości wzroku za pomocą tablic z optotypami (tablice Snellena lub Landolta), wiek badanych lub klasa: 6 lat oddział przedszkolny w szkole lub oddział dla dzieci 6 letnich w przedszkolu, 7 lat I klasa szkoły podstawowej, 10 lat III klasa szkoły podstawowej, 12 lat V klasa szkoły podstawowej, 13 lat I klasa gimnazjum, 15 lat III klasa gimnazjum, 16 lat I klasa szkoły ponadgimnazjalnej, 18/19 lat ostatnia klasa szkoły ponadgimnazjalnej. wykrywanie zeza, w tym badanie asymetrii odbicia światła na rogówkach test Hirschberga, wiek badanych: 6 lat oddział przedszkolny w szkole lub oddział dla 6 letnich dzieci w przedszkolu, jeżeli test nie został wykonany w wieku 6 lat, to powinno się go wykonać w wieku 7 lat w I klasie szkoły podstawowej. wykrywanie zaburzeń widzenia barw badanie widzenia barw za pomocą tablic pseudoizochromatycznych Ishihary, wiek badanych: 10 lat III klasa szkoły podstawowej. [7] 4
Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu Programy z zakresu profilaktyki i korekcji wad wzroku oraz chorób oczu powinny być prowadzone, ponieważ zapobieganie tym wadom i chorobom oczu u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym jest jednym z priorytetów zdrowotnych. Zaburzenia widzenia u dziecka mogą wpływać na jego postępy w nauce, sprawiać trudności w czytaniu i pisaniu oraz być jednym z czynników pogarszających wyniki nauczania w szkole, które mają wpływ na rozwój psychoruchowy, a nawet mogą utrudniać integrację w społeczeństwie. Wczesne wykrycie zaburzeń widzenia i odpowiednia ich korekcja w większości przypadków może zapobiec rozwojowi trwałych ubytków widzenia. Nadwzroczność oraz zaburzenia widzenia obuocznego mogą być przyczyną mniejszej aktywności oraz mniejszej efektywności czytania. Astygmatyzm powoduje problemy z utrzymaniem równowagi oraz z oceną odległości, co wpływa na obniżenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, a w konsekwencji prowadzi do problemów z czytaniem i pisaniem. Dziecko z chorobą zezową z powodu braku widzenia obuocznego (przestrzennego) może mieć problemy z samoobsługą, prawidłową oceną odległości. Dzieci z nierozpoznanymi wadami wzroku często zostają błędnie zdiagnozowane jako dyslektyczne. Problemy z niewyrównaniem wady refrakcji i zeza są u dzieci częstym zjawiskiem. Cel programu Cel główny Celem głównym Programu jest zapobieganie rozwojowi wad wzroku i poprawa funkcji narządu wzroku u dzieci w powiecie bieruńsko-lędzińskim przez wczesne wykrywanie wad wzroku. Cele szczegółowe Zwiększenie w powiecie liczby dzieci z wcześnie zdiagnozowanymi wadami refrakcji i zeza, wdrożenie u nich leczenia w okresie, w którym efekty kliniczne są najlepsze; Obniżenie częstości występowania nieskorygowanych wad wzroku u dzieci i młodzieży w powicie; Zwiększenie świadomości społecznej (szczególnie wśród rodziców) na temat występowania wad refrakcji i zeza u dzieci, ich konsekwencji oraz potrzeby wczesnego diagnozowania i leczenia; Tryb zapraszania do programu Informacje o programie zostaną skierowane do wszystkich gmin powiatu bieruńsko-lędzińskiego w postaci: plakatów, broszurek oraz informacji do umieszczenia na stronach internetowych. Ponadto informacje ukażą się na stronie internetowej starostwa powiatowego. Na wskazanych powyżej ogłoszeniach o realizowanym programie znajdą się następujące informacje: tytuł programu, podmiot realizujący program, adresaci programu, czas trwania programu oraz działania jakich może się spodziewać mieszkaniec zgłaszając udział dzieci do programu. Akcja będzie prowadzona równolegle przez Starostwo Powiatowe oraz podmiot wykonujący programu. Organizacja programu Nagłośnienie prowadzonych badań zgodnie z Trybem zapraszania do programu. Wizyta okulistyczna - czynności: - przeprowadzenie ankiety z rodzicem/opiekunem dziecka (ankieta zawiera zgodę na przeprowadzenie badania), zgodnie ze wzorem określonym w Załączniku nr 1, - wykonanie następujących badań: ostrości wzroku, komputerowych po porażeniu akomodacji, ustawienia gałek ocznych - test Hirschberga, cover test jednostronny i naprzemienny, 5
dna oka, ocena widzenia stereoskopowego test Muchy, przekazanie informacji na temat rozpoznania oraz zaleceń odnośnie dalszego postępowania: w przypadku prawidłowych wyników badań - zalecenie kontroli wzroku w okulistycznej poradni dziecięcej po 6 miesiącach, w przypadku nieprawidłowych wyników badań: - zalecenie dalszej diagnostyki lub leczenia, - wydanie rodzicowi/opiekunowi dziecka karty badania profilaktycznego zgodnie z Załącznikiem nr 2. Koszty Program będzie finansowany z budżetu powiatu bieruńsko-lędzińskiego. Planowany koszt programu 20 000,00 zł. Koszty jednostkowe 30,00 50,00 zł (w cenę wliczane są następujące składowe: przeprowadzenie badań wraz z konsultacją lekarską, promocja programu) Realizator Podmiot wyłoniony w drodze otwartego konkursu ofert. Do konkursu ofert mogą przystąpić podmioty wymienione w art. 4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej dysponujące kadrą i sprzętem umożliwiającym realizację programu. Monitorowanie i ewaluacja W oparciu o bazę danych powstałą w trakcie realizacji programu dokonana zostanie ocena jego wyników z uwzględnieniem następujących elementów: liczba dzieci zgłoszonych do udziału w programie, liczba dzieci z wykrytymi wadami wzroku, liczba dzieci, u których zalecono kontynuacje badań. Okres realizacji programu Program będzie realizowany w 2017 r. od chwili podpisania umowy z wybranym w drodze konkursu ofert realizatorem do 15 grudnia 2017 r. bądź do wyczerpania środków przeznczonych na ten cel. Pod uwagę barana jest kontynuacja programu w latach następnych. Jego realizacja uzależniona będzie od możliwości finansowych powiatu. Piśmiennictwo 1. Program profilaktyczny Zapobieganie rozwojowi niedowidzenia wczesne wykrywanie wad wzroku i zeza u dzieci Łódź, kwiecień 2008 2. Program profilaktyczny wczesnego wykrywania wad wzroku i zeza dla uczniów klas II szkół podstawowych na terenie m.st. Warszawy na lata 2011 2013 3. Dalz M, Krzyżaniak A. Wady refrakcji w aspekcie badań przesiewowych w szkole. Nowiny Lekarskie 2004, 73, 5, 366 369. 4. Ochrona zdrowia w województwie śląskim 2011 - powiaty. Powiat Bieruńsko-Lędziński. Wydział Nadzoru nad systemem opieki zdrowotnej Śląski urząd wojewódzki 5. [http://www.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_slaskie/portrety_powiatow/powiat_bierunskoledzinski.pdf]; dane otrzymane z gmin powiatu pismo ZK.8010.2.2015 z 14.07.2015 r. 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2004 roku w sprawie zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, w tym badań przesiewowych, oraz okresów, w których te badania są przeprowadzane (Dz. U. z 2004 r. Nr 276 poz. 2740) 7. Programy z zakresu profilaktyki i korekcji wad wzroku oraz chorób oczu u dzieci wspólne podstawy oceny (ocena projektów programów zdrowotnych). Aneks do raportów nr AOTM OT 441 90/2011. Agencja Oceny Technologii Medycznych, Warszawa styczeń 2012. 6
Załącznik 1 KWESTIONARIUSZ Wyrażam zgodę na udział mojego syna/mojej córki.. na udział w badaniu okulistycznym realizowanych w ramach Programu zdrowotnego Masz oko na zdrowie. Badania profilaktyczne wykrywania wad wzroku u dzieci w wieku 6-7 lat finansowanego z budżetu Powiatu Bieruńsko- Lędzińskiego........ (czytelny podpis rodzica/opiekuna) I. DANE DZIECKA uczestnika programu. Imię i nazwisko. PESEL Adres zamieszka nia II. DANE RODZICA/OPIEKUNA Imię i nazwisko Telefon kontakto wy III. WYWIAD MEDYCZNY (proszę zakreślić właściwą odpowiedź) 1. Czy dziecko było kiedykolwiek wcześniej badane przez okulistę? TAK NIE NIE WIEM 2. Czy dziecko miało kiedyś uraz głowy lub uraz narządu wzroku? TAK NIE NIE WIEM 3. Czy dziecko urodziło się jako wcześniak? TAK NIE NIE WIEM 4. Czy rozpoznano kiedyś u niego dysleksję? TAK NIE NIE WIEM 5. Czy choruje (chorowało) na jakieś poważne choroby lub jest pod opieką lekarzy specjalistów (np. neurologa, psychiatry, alergologa, itp.)... 7
6. Czy zauważyli Państwo u swojego dziecka, któryś z poniższych objawów, jeśli tak, proszę podkreślić: ma trudności z utrzymaniem równowagi, przysuwa blisko do oczu oglądane przedmioty/ przechyla głowę gdy na coś patrzy, mruży lub trze oczy przyglądając się czemuś z bliska, skarży się na bóle oczu, zezuje, ma łzawienie oczu, źle ocenia odległość inne objawy. 8
Załącznik 2.. pieczęć świadczeniodawcy WYKRYWANIE WAD WZROKU U DZIECI W WIEKU 6-7 LAT KARTA BADANIA PROFILAKTYCZNEGO Imię i nazwisko dziecka PESEL I. Wyniki badań 1. Badanie ostrości wzroku 2. Badanie refrakcji autorefraktometrem 3. Badanie ustawienia gałek ocznych (cover test, test Hirschberga) 9
4. Ocena widzenia stereoskopowego test Muchy 5. Badanie dna oka II. Rozpoznanie/uwagi. (miejscowość, data) (podpis i pieczęć lekarza) 10