Sporządzanie kosztorysów

REFORMA 2012 Sporządzanie kosztorysów Kwalifikacja B.30.1 Podręcznik do nauki zawodów

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia w zawodach na podstawie opinii rzeczoznawców: dr. Grzegorza Ptaszka, dr. inż. Piotra Kordzikowskiego, mgr inż. Beaty Figarskiej-Wysockiej. Typ szkoły: technikum (technik budownictwa, technik dróg i mostów kolejowych), technikum, szkoła policealna (technik drogownictwa). Zawód: technik budownictwa, technik drogownictwa, technik dróg i mostów kolejowych. Kwalifikacja: B.30. Sporządzanie kosztorysów oraz przygotowywanie dokumentacji przetargowej. Część kwalifikacji: 1. Sporządzanie kosztorysów. Rok dopuszczenia: 2014. Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2014 Wydanie I (rzut I) ISBN 978-83-02-14646-6 Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Małgorzata Skura (redaktor koordynator), Katarzyna Rogowska (redaktor merytoryczny) Konsultacje: Maria Bisaga Redakcja językowa: Grażyna Maluchnik Redakcja techniczna: Elżbieta Walczak Projekt okładki: Dominik Krajewski Skład i łamanie: LEDOR Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: 22 576 25 00 Infolinia: 801 220 555 www.wsip.pl Druk i oprawa: DROGOWIEC-PL Sp. z o.o., Kielce Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki

SPIS TREŚCI 3 1. Kosztorysy budowlane 1.1. Rodzaje kosztorysów... 6 1.2. Metody sporządzania kosztorysów... 11 1.3. Podstawy sporządzania kosztorysów... 17 Zapamiętaj..................................................................... 18 Sprawdź swoją wiedzę... 19 Literatura...................................................................... 19 2. Normy w budownictwie 2.1. Rodzaje norm... 22 2.2. Normy nakładów pracy... 24 2.3. Normy zużycia materiałów... 34 2.4. Normy pracy sprzętu... 37 2.5. Katalogi norm... 41 Zapamiętaj..................................................................... 45 Sprawdź swoją wiedzę... 45 Literatura... 47 3. Przedmiary robót budowlanych 3.1. Podstawy sporządzania przedmiarów i obmiarów... 50 3.2. Przedmiarowanie robót ziemnych.... 53 3.3. Przedmiarowanie konstrukcji murowych.... 67 3.4. Przedmiarowanie konstrukcji betonowych, żelbetowych i metalowych.... 72 3.5. Przedmiarowanie pozostałych robót stanu surowego... 75 3.6. Przedmiarowanie rusztowań i deskowań... 80 3.7. Przedmiarowanie robót wykończeniowych.... 84 3.8. Przedmiarowanie robót instalacyjnych... 88 3.9. Przedmiarowanie robót drogowych.... 91 3.10. Sporządzanie przedmiarów robót... 94 Zapamiętaj..................................................................... 97 Sprawdź swoją wiedzę.... 98 Literatura... 99 4. Obmiary robót budowlanych 4.1. Sporządzanie obmiaru wykonanych robót... 102 4.2. Typowanie robót remontowych... 104 4.3. Obmiar robót remontowych.... 109 Zapamiętaj..................................................................... 115 Sprawdź swoją wiedzę.... 116 Literatura... 116 5. Sporządzanie kosztorysów 5.1. Dane wyjściowe do kosztorysowania.... 118 5.2. Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych... 120 5.3. Kalkulacja indywidualna norm nakładów rzeczowych.... 122 5.4. Publikacje cenowe do sporządzania kosztorysów robót budowlanych... 129

4 SPIS TREŚCI 5.5. Sporządzanie kosztorysów inwestorskich.... 132 5.6. Sporządzanie kosztorysów ofertowych... 140 5.7. Sporządzanie kosztorysów zamiennych i powykonawczych... 143 5.8. Kosztorysy robót remontowo-budowlanych... 145 Zapamiętaj..................................................................... 150 Sprawdź swoją wiedzę.... 150 Literatura... 151 6. Sporządzanie kosztorysów budowlanych z wykorzystaniem programów komputerowych 6.1. Ogólne informacje o programach komputerowych do kosztorysowania... 154 6.2. Sporządzanie kosztorysów przy użyciu programu Norma Pro... 156 Zapamiętaj..................................................................... 166 Sprawdź swoją wiedzę... 166 Literatura... 167 Załączniki Załącznik 1. Wykaz katalogów nakładów rzeczowych do kosztorysowania robót budowlanych... 168 Załącznik 2. Przykład założeń wyjściowych do kosztorysowania... 181 Załącznik 3. Przykładowy kosztorys robót remontowych (ofertowy) wykonany w programie Norma Pro... 184 Załącznik 4. Przykładowy kosztorys inwestorski sporządzony przy użyciu programu Norma Pro... 199 Załącznik 5. Przykład kosztorysu robót drogowych (ofertowy) wraz z założeniami wyjściowymi do kosztorysowania... 242 Wykaz podstawowych pojęć w językach polskim, angielskim i niemieckim... 254 Źródła ilustracji i fotografii... 256

5 Sporządzanie kosztorysów Dane wyjściowe do kosztorysowania Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych Kalkulacja indywidualna norm nakładów rzeczowych Publikacje cenowe do sporządzania kosztorysów robót budowlanych Sporządzanie kosztorysów inwestorskich Sporządzanie kosztorysów ofertowych Sporządzanie kosztorysów zamiennych i powykonawczych Kosztorysy robót remontowo-budowlanych

118 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW 5.1 Dane wyjściowe do kosztorysowania W TYM ROZDZIALE DOWIESZ SIĘ: co zawierają założenia wyjściowe do kosztorysowania w jakim celu sporządza się dane wyjściowe kiedy przygotowuje się protokół danych wyjściowych jak wygląda wzór protokołu danych wyjściowych do kosztorysowania Co już zostało powiedziane w rozdziale pierwszym, podczas sporządzenia kosztorysu korzystamy z różnych, ogólnodostępnych materiałów (katalogów, cenników itp.) oraz dokumentów dotyczących wyłącznie określonej inwestycji. Chodzi tu przede wszystkim o dokumentację projektową, ale również o założenia wyjściowe i dane wyjściowe do kosztorysowania. Założenia wyjściowe do kosztorysowania to ustalone przez zamawiającego dane techniczne, technologiczne i organizacyjne, które nie zostały określone w dokumentacji projektowej oraz specyfikacjach technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, a mające wpływ na wysokość ceny kosztorysowej. Na koszt robót budowlanych wpływa wiele czynników związanych z lokalizacją obiektu. Ważne są takie czynniki, jak kształt i wielkość placu budowy, warunki naturalne (np. liczba i gęstość drzew oraz krzewów, poziom wody gruntowej czy kategoria gruntu), a także ewentualne wyburzenia lub rozbiórki. Istotna jest też odległość do miejsca wywozu gruzu i ziemi z wykopów, odległość transportu materiałów, sposoby zaopatrzenia budowy w energię elektryczną i wodę. W założeniach znajdziemy również wymagania inwestora dotyczące metod kalkulacji kosztorysowej, formuły kosztorysowej oraz sposobu ustalania jednostkowych nakładów rzeczowych i cen jednostkowych. W założeniach do kosztorysowania inwestor wskazuje zwykle również wytyczne odnoszące się do struktury opracowywanych przedmiarów i kosztorysów inwestorskich, dotyczących podziału na poszczególne obiekty wchodzące w skład inwestycji wyodrębnienia działów, rozdziałów i elementów robót. Podział ten utworzy strukturę kosztorysu, która pozwoli inwestorowi uzyskać informacje o kosztach poszczególnych elementów inwestycji. Zapewni to przejrzystość wykorzystywania środków przeznaczonych na inwestycję na każdym jej etapie oraz po zakończeniu robót. Założenia wyjściowe do kosztorysowania są potrzebne do sporządzenia kosztorysu inwestorskiego, a ich przygotowanie jest obowiązkowe w przypadku zamówień publicznych 1. Dokument ten służy ujednoliceniu warunków sporządzania oferty dla przystępujących do przetargu wykonawców. 1 Wynika to z przepisów Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 18 maja 2004 roku w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowania kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym (DzU nr 130, poz. 1389).

5.1. DANE WYJŚCIOWE DO KOSZTORYSOWANIA 119 W przypadku gdy inwestycja (lub roboty) nie stanowi zamówienia publicznego, zamiast założeń wyjściowych przygotowuje się protokół danych wyjściowych do kosztorysowania. W zasadzie zawiera on takie same informacje jak założenia wyjściowe, ale powstaje w inny sposób. Założenia wyjściowe zawierają co prawda informacje niezbędne do sporządzenia kosztorysu inwestorskiego, ale też jednostronnie narzucone przez inwestora wymagania. Natomiast dane wyjściowe powstają w wyniku uzgodnienia stron, tzn. inwestora i wykonawcy. Wzór struktury protokołu danych wyjściowych do kosztorysowania znajduje się w załączniku nr 2. PYTANIA I POLECENIA 1. Omów, co znajduje się w założeniach wyjściowych do kosztorysowania. 2. Wyjaśnij, jaka jest różnica między założeniami wyjściowymi a protokołem danych wyjściowych do kosztorysowania.

120 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW 5.2 Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych W TYM ROZDZIALE DOWIESZ SIĘ: kiedy należy obowiązkowo przygotować specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych co powinny zawierać specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych czym się różni ogólna specyfikacja techniczna od szczegółowej Opracowanie specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych jest obowiązkowym i niezbędnym dokumentem w zamówieniach publicznych. W inwestycjach niepublicznych nie jest obowiązkowy, ale jednak coraz częściej stosowany. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 roku 1 specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych stanowią opracowania zawierające w szczególności zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót. W zależności od stopnia skomplikowania robót budowlanych opracowania te składają się ze specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót podstawowych, rodzajów robót lub grup robót. Specyfikacje te opracowuje się z uwzględnieniem podziału szczegółowego według Wspólnego Słownika Zamówień (CPV) 2, określając w nich co najmniej: 1. Przygotowanie terenu pod budowę (kod CPV 451000000-8). 2. Roboty budowlane w zakresie wznoszenia kompletnych obiektów budowlanych lub ich części oraz w zakresie inżynierii lądowej i wodnej (kod 452000000-9). 3. Roboty w zakresie instalacji budowlanych (kod 453000000-0). 4. Wykończeniowe roboty budowlane (kod 454000000-1). Specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych powinny zawierać co najmniej: część ogólną, w tym: nazwę zamówienia, przedmiot i zakres robót budowlanych, wyszczególnienie i opis robót tymczasowych i towarzyszących, informacje o terenie budowy (zawierające wszystkie niezbędne dane istotne dla organizacji robót, ochrony środowiska, warunków bezpiecznej pracy, zaplecza na potrzeby wykonawcy, ogrodzenia i zabezpieczenia chodników i jezdni), nazwy i kody grup, klas i kategorii robót oraz określenia podstawowe, zawierające definicje pojęć i określeń wcześniej niezdefiniowanych: 1 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (DzU z 2004 r. nr 202, poz. 2072). 2 Wspólny Słownik Zamówień (z ang. CPV) został wprowadzony przez Komisję Europejską w celu ułatwienia oferentom wyszukiwanie i jednoznaczne odczytywanie ogłoszeń o zamówieniach, w tym o robotach budowlanych w krajach Unii Europejskiej.

5.2. SPECYFIKACJE TECHNICZNE WYKONANIA I ODBIORU... 121 wymagania dotyczące wyrobów budowlanych oraz wymagania związane z przechowywaniem, transportem, warunkami dostawy, składowaniem i kontrolą jakości; wymagania dotyczące sprzętu i maszyn niezbędnych lub zalecanych do wykonania robót; wymagania dotyczące środków transportu; wymagania dotyczące sposobu wykonania robót i wykończenia poszczególnych elementów i dokładności ich wykonania oraz wymagania specjalne (jeżeli są konieczne); opis działań związanych z kontrolą, badaniami oraz odbiorem wyrobów i robót budowlanych; wymagania dotyczące przedmiaru i obmiaru robót; opis sposobu odbioru robót budowlanych; opis sposobu rozliczenia robót tymczasowych i towarzyszących (np. prace geodezyjne, inwentaryzacja powykonawcza itp.); dokumenty odniesienia czyli dokumenty będące podstawą do wykonania robót, w tym wszystkie elementy dokumentacji projektowej, normy, aprobaty techniczne oraz inne dokumenty i ustalenia techniczne. Chociaż w cytowanym rozporządzeniu ministra infrastruktury z 2004 roku nie ma o tym mowy, w praktyce rozróżnia się dwa rodzaje specyfikacji technicznych: ogólne i szczegółowe. Ogólna specyfikacja techniczna stanowi wzorcowy zbiór przepisów i wymagań mających zastosowanie przy realizacji robót budowlanych. Jest również podstawą do przygotowania szczegółowych specyfikacji technicznych określonej inwestycji. Szczegółowa specyfikacja techniczna to zbiór wymagań dotyczących konkretnego rodzaju robót w określonym zadaniu inwestycyjnym i wchodzi w skład dokumentów przygotowywanych przez realizującego zamówienie publiczne. Jest również jednym z dokumentów stanowiących podstawę do sporządzenia kosztorysu ofertowego. Przykład specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych znajduje się w podręczniku Przygotowywanie dokumentacji przetargowej [6]. PYTANIA I POLECENIA 1. Kiedy należy obowiązkowo sporządzać specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych jest obowiązkowe? 2. Czy uważasz, że część ogólna specyfikacji technicznych zawiera informacje, które są przydatne przy sporządzaniu kosztorysu? Odpowiedź uzasadnij.

122 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW 5.3 Kalkulacja indywidualna norm nakładów rzeczowych W TYM ROZDZIALE DOWIESZ SIĘ: kiedy stosujemy indywidualną kalkulację norm nakładów rzeczowych na czym polega kalkulacja indywidualna z zastosowaniem analogii i kiedy może być zastosowana kiedy możemy zastosować metodę interpolacji i ekstrapolacji w indywidualnej kalkulacji nakładów rzeczowych na czym polega metoda interpolacji na czym polega metoda ekstrapolacji jak stosować metodę interpolacji i ekstrapolacji jakie są inne metody indywidualnej kalkulacji nakładów rzeczowych Podstawą do sporządzania kosztorysów są jednostkowe normy nakładów rzeczowych, znajdujące się w katalogach nakładów rzeczowych. Różnorodność robót budowlanych i remontowo-budowlanych oraz wprowadzanie nowych technologii powoduje jednak, że mimo ich częstego uzupełniania i tworzenia nowych nie zawsze znajdziemy tam potrzebne normy. Dlatego w takich przypadkach konieczne jest ustalenie normy za pomocą metod kalkulacji indywidualnej. Metody te są stosowane w przypadkach, gdy: przedmiot kosztorysowania obiekt lub jego element konstrukcji, roboty albo maszyna i urządzenie nie występuje w dostępnych katalogach nakładów rzeczowych; przedmiot kosztorysowania różni się całkowicie lub częściowo od ujętych w katalogach; parametry techniczne przedmiotu kosztorysowania nie mieszczą się w granicach podanych w katalogach; z dokumentacji projektowej lub z warunków lokalnych budowy wynika, że konieczne będzie zastosowanie odmiennej organizacji lub innego sprzętu niż przewidywane są w normie katalogowej. Indywidualną kalkulację jednostkowych nakładów rzeczowych możemy przeprowadzić, stosując jedną z metod: analogii; ekstrapolacji lub interpolacji; szczegółowej analizy niezbędnych nakładów przy wykorzystaniu Katalogów Norm Pracy (KNP), Katalogów Jednostkowych Norm Zużycia Materiałów Budowlanych (KJNZMB) oraz Katalogów Pracy Sprzętu (KPS); opracowania norm zakładowych przy wykorzystaniu zasad normowania pracy, zużycia materiałów i pracy sprzętu. Zastosowanie trzeciej metody jest pracochłonne, czwartej zaś pracochłonne i kosztowne, gdyż wymaga wielokrotnych obserwacji i badań. Dlatego we wszystkich przypadkach, gdy jest to możliwe, stosuje jedną z dwu pierwszych metod. Metoda ustalania jednostkowych nakładów rzeczowych przez analogię polega na doborze nakładów dla podobnych robót z wybranej tablicy odpowiedniego katalogu nakładów

5.3. KALKULACJA INDYWIDUALNA NORM NAKŁADÓW RZECZOWYCH 123 rzeczowych. Zastosowanie tej metody jest możliwe tylko wtedy, gdy robota, którą mamy skosztorysować, jest zbliżona do roboty opisanej w katalogu pod względem: rodzaju i charakteru (czynności podobne do wyszczególnionych w opisie nad wybraną tablicą), zastosowanych materiałów i sprzętu do jej wykonania, jednostki przedmiaru (obmiaru) tych robót, organizacji stanowiska roboczego. Jeżeli powyższe warunki są spełnione i stwierdzimy podobieństwo robót, możemy przyjmować jednostkowe nakłady rzeczowe z tablicy katalogu bez żadnych zmian. Konieczne jest jedynie wpisanie w kolumnie kosztorysu Podstawy nakładów rzeczowych oprócz numerów katalogów i tablicy, słowa analogia. Metodę analogii stosujemy często wtedy, gdy na rynku budowlanym pojawiają się nowe materiały, przy zachowaniu dotychczasowych technologii wykonania robót. Przykładem może być wprowadzenie do malowania farb akrylowych, które nie były przewidziane w KNR nr 2-02. W takich przypadkach jednostkowe nakłady robocizny i pracy sprzętu pozostawiamy takie, jak przy malowaniu farbami emulsyjnymi, zaś normę zużycia farby określamy na podstawie danych uzyskanych od producenta lub opracowujemy normę zakładową. PRZYKŁAD W projekcie przewidziane jest wykonanie działowych ścian szkieletowych KNAUFA na ruszcie metalowym. W katalogach KNR i KNNR nie określono nakładów dla tego rodzaju robót. Należy ustalić jednostkowe nakłady rzeczowe na wykonanie takiej ściany. Zastosujemy metodę analogii, wykorzystując jednostkowe nakłady robocizny i pracy sprzętu znajdujące się w tablicy 1702 KNNR nr 2 Konstrukcje budowlane budownictwa ogólnego ścianki działowe z płyt gipsowo-kartonowych na ruszcie metalowym. Natomiast jednostkowe nakłady zużycia materiałów (płyta gipsowo-kartonowa, metalowe profile ścienne typu U-50 i C-50, wkręty, kołki rozporowe, taśma akustyczna, masa szpachlowa i wełna mineralna) ustalamy na podstawie norm zakładowych firmy KNAUF określonych w zależności od rodzaju płyty i ilości warstw. W katalogach, które stosujemy w kosztorysowaniu metodą szczegółową, jednostkowe nakłady rzeczowe podane są w tablicach w odniesieniu do robót o określonej wielkości parametru wiodącego, którym może być masa elementu, grubość, pojemność, moc, średnica itp. Jeżeli poszukujemy nakładów dla roboty, której parametr wiodący nie różni się więcej niż o 10%, to możemy stosować nakłady znajdujące się w tablicy. Natomiast gdy ta różnica jest większa, powinniśmy zastosować metodę interpolacji lub ekstrapolacji. Metodę interpolacji stosujemy wówczas, gdy dla poszukiwanej roboty wielkość parametru wiodącego mieści się między dwiema wielkościami znajdującymi się w dwóch sąsiednich kolumnach tablicy. Wykorzystujemy wtedy ogólne założenie, że nakłady zmieniają się w tablicy w sposób liniowy. Metodę ekstrapolacji możemy zastosować wtedy, gdy parametr wiodący roboty wykracza poza obszar objęty parametrem minimalnym podanym w tablicy w kolumnie 01 i parametrem maksymalnym charakteryzującym robotę, dla której nakłady podane są w ostatniej kolumnie tej tablicy. Ekstrapolacja polega więc na określeniu wartości nakładów na zewnątrz przedziału parametru wiodącego. Metodę ekstrapolacji możemy stosować z pewnym ograniczeniem, gdyż obszar ekstrapolacji nie może przekraczać 25% wielkości parametru minimalnego oraz 50% wielkości parametru maksymalnego charakteryzującego robotę w danej tablicy katalogu.

124 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW Zastosowanie metody interpolacji i ekstrapolacji przedstawiono w postaci graficznej na rysunku 5.1. Rys. 5.1. Graficzne przedstawienie zasady interpolacji i ekstrapolacji Obliczenie jednostkowych nakładów rzeczowych przy zastosowaniu metody interpolacji przebiega dwuetapowo. Najpierw ustalamy procentową zmianę parametru wiodącego (np. masy lub pojemności) w stosunku do różnicy parametrów z kolumny poprzedzającej i kolumny następującej według wzoru: W px Ppx P1 = 100%, P P 2 1 gdzie: W px zmiana parametru wiodącego w %, P px parametr wiodący roboty, dla której poszukujemy nakładów jednostkowych, P 1 parametr wiodący z kolumny poprzedzającej w tablicy katalogu, P 2 parametr wiodący z kolumny następującej w tablicy katalogu. W drugim etapie obliczamy poszukiwane nakłady jednostkowe dla poszukiwanej roboty o parametrze wiodącym P px. W celu obliczenia nakładów robocizny n x korzystamy ze wzoru: Wp nx = nr1+ ( n r2 n r1), 100 gdzie: n x poszukiwane jednostkowe nakłady robocizny, W p obliczona w pierwszym etapie zmiana parametru wiodącego w procentach, n r1 jednostkowe nakłady robocizny dla wiodącego parametru z kolumny poprzedzającej w odpowiedniej tablicy katalogu, n r2 jednostkowe nakłady robocizny dla wiodącego parametru z kolumny następującej w odpowiedniej tablicy katalogu.

5.3. KALKULACJA INDYWIDUALNA NORM NAKŁADÓW RZECZOWYCH 125 Ustaleń jednostkowych nakładów rzeczowych zużycia materiałów (każdego oddzielnie) oraz pracy sprzętu dokonuje się w taki sam sposób. Sposób stosowania metody interpolacji wyjaśnimy na przykładzie: PRZYKŁAD Przedmiotem kalkulacji kosztorysowej jest montaż zbiornika cylindrycznego na płyny o pojemności 1400 m 3. W KNR nr 2-05 Konstrukcje metalowe, w tablicy 0301 podano nakłady rzeczowe na montaż takich zbiorników, ale o pojemności 1000 lub 2000 m 3. W celu ustalenia jednostkowych nakładów rzeczowych na montaż zbiornika o pojemności 1400 m 3 zastosujemy metodę interpolacji. Postępujemy według podanej kolejności. Obliczamy najpierw procentową zmianę parametru wiodącego, którym jest pojemność zbiornika: W p Pp P1 = 100 = = P P % 1400 1000 100 40 2000 1000 % %. 2 1 Ustalamy teraz jednostkowe nakłady robocizny. W kolumnie poprzedzającej znajdujemy tę wielkość dla zbiornika o pojemności 1000 m 3, wynoszącą n r1 = 52,33 r-g/1t, zaś w kolumnie następującej dla zbiornika o pojemności 2000 m 3 odpowiednio n r2 = 49,95 r-g/1t. Obliczamy ze wzoru: n r Wp = nr + n r n 100 ( ) = 52 33 + 1 2 r1 40, ( 49, 95 52, 33)= 52, 33 0, 95 = 51, 38 r-g/1t. 100 Ustalenie jednostkowych norm zużycia materiałów jest w tym przypadku łatwiejsze, ponieważ niektóre z nich nie są zależne od pojemności zbiornika. I tak: deski iglaste przyjmujemy bez zmian, czyli 0,005 m 3 /1t, krawędziaki iglaste, bez zmian 0,003 m 3 /1t, dwuteowniki stosujemy metodę interpolacji według wzoru dla robocizny: n m = 5,2 kg + 0,40 (3,4 kg 5,2 kg) = 5,2 kg 0,7 kg = 4,5 kg/1t. Podobnie obliczamy jednostkowe nakłady rzeczowe pozostałych materiałów: farb, elektrod itd. Również jednostkowe nakłady pracy sprzętu przyjmujemy bez zmian, jeżeli nie są zależne od pojemności zbiornika (np. żurawia samochodowego czy ciągników) lub obliczamy w analogiczny sposób jak nakłady robocizny. Na przykład pracy przyczepy samochodowej, spawarki czy rusztowania. Na przykład poszukiwane jednostkowe nakłady pracy rusztowania przyściennego rurowego ustalamy następująco: n s = 4,6 m-g + 0,40 (4,9 4,6) m-g = 4,7 m-g/1t. Uwaga: Niezależnie od tego, czy nakłady w kolumnie poprzedzającej są większe, czy mniejsze od nakładów w kolumnie następującej, kolejność ich zapisywania we wzorze jest zawsze taka sama. Obliczanie jednostkowych nakładów rzeczowych metodą ekstrapolacji wykonujemy również dwuetapowo. W pierwszym etapie sprawdzamy, czy parametr wiodący poszukiwanej roboty nie przekracza dopuszczalnych dla tej metody: 25% poniżej minimalnego parametru z odpowiedniej tablicy w katalogu i 50% powyżej maksymalnego parametru.

126 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW Jeżeli mieści się w tych granicach, to obliczamy procentową zmianę parametru wiodącego w stosunku do różnicy parametrów z dwóch ostatnich (lub dwóch pierwszych) kolumn w tablicy katalogu, przyjętej jako podstawy ekstrapolacji, według wzoru: W p Ppx P2 = 100%, P P 2 1 gdzie: W p wskaźnik zmiany parametru wiodącego roboty w procentach, P px wartość parametru wiodącego charakteryzującego daną robotę, P 1 wartość parametru wiodącego z przedostatniej (lub drugiej) wybranej kolumny tablicy, P 2 wartość parametru wiodącego z ostatniej (lub pierwszej) kolumny tablicy. W drugim etapie obliczamy poszukiwane jednostkowe nakłady rzeczowe dla roboty określonej parametrem wiodącym P px : Wp np = n2 + ( n 2 n 1), 100 gdzie: n p poszukiwane jednostkowe nakłady robocizny, materiału lub pracy sprzętu, n 1 jednostkowe nakłady robocizny, materiału lub pracy sprzętu z przedostatniej (lub drugiej) wybranej kolumny tablicy katalogu, n 2 jednostkowe nakłady robocizny, materiału lub pracy sprzętu dla ostatniej (lub pierwszej) z tej samej kolumny katalogu. PRZYKŁAD Należy ustalić jednostkowe nakłady rzeczowe dla koparki przedsiębiernej o nietypowej pojemności łyżki 0,5 m 3, wykonującej wykopy na odkład w gruncie kategorii III. W tablicy 0215 KNR 2-01 Roboty ziemne określono nakłady dla koparek o pojemności łyżki 0,25 i 0,40 m 3. Sprawdzamy, czy parametr wiodący koparki, którym jest pojemność łyżki 0,50 m 3, mieści się w granicach przewidzianych do zastosowania metody ekstrapolacji: 050, 040, 100% = 20% < 50%, 050, co oznacza, że możemy zastosować metodę ekstrapolacji. W pierwszym etapie ustalamy wielkość zmiany parametru wiodącego w stosunku do różnicy parametrów z dwóch ostatnich kolumn tablicy 0215: W p = Ppx P2 100 = = = P P % 050, 040, 040 025 100 010 %,,, 015, 100 % 67%. 2 1 Ustalamy jednostkowe nakłady robocizny dla koparki o pojemności 0,50 m 3 : n r Wp = nr + n r n 100 ( ) = 10 75 + 2 2 r1, 67 ( 10 75 12 84)= 9 35 100,,, r-g/100 m3 gruntu

5.3. KALKULACJA INDYWIDUALNA NORM NAKŁADÓW RZECZOWYCH 127 Ponieważ w tych robotach nie są używane materiały budowlane, obliczamy tylko jednostkowe nakłady pracy sprzętu. Ustalamy, że jest to koparka gąsienicowa o pojemności łyżki 0,50 m 3 : n s Wp 67 = ns2 + ( n s2 n s1)= 352+ ( )= 100, 3 52 4 95 2 56 100,,, m-g/100 m 3 gruntu. W niektórych przypadkach przy stosowaniu metody ekstrapolacji musimy posłużyć się nie tylko normami pracy znajdującymi się w KNR, ale również skorzystać z norm robocizny podanych w Katalogu Norm Pracy. Dotyczy to sytuacji, gdy część czynności przewidzianych w tablicy KNR jest niezależna od parametru wiodącego, a część od niego zależy. Wyjaśni to przykład. PRZYKŁAD Należy ustalić jednostkową normę czasu potrzebną do wykonania posadzki lastrykowej dwuwarstwowej jednobarwnej o grubości 42 mm. Nietypowa grubość posadzki wynika z konieczności jej wyrównania z poziomem sąsiednich pomieszczeń. Roboty będą wykonywane w ramach remontu budynku. Wyszukujemy w KNR nr 2-02 tablicę 1107, w której zostały podane nakłady na wykonanie posadzki grubości 20 mm i grubości 35 mm. Parametrem wiodącym jest grubość posadzki. Sprawdzamy, czy możemy zastosować metodę ekstrapolacji: 42 35 100% = 20% < dopuszczalnych 50%. 35 Przyjmujemy za podstawę do ustalenia nakładów tablicę 1107 z KNR 2-02 i jej kolumnę 05, dotyczącą wykonania posadzek lastrykowych jednobarwnych o grubości 35 mm. Jednostkowe nakłady robocizny na wykonanie 1 m 2 wynoszą 3,0343 r-g. Z podanych nakładów wyodrębniamy te czynności, których wykonanie nie zależy od grubości posadzki. Są to: dwukrotne szlifowanie posadzki, zapuszczanie olejem, zapastowanie i wyfroterowanie posadzki. W Katalogu Norm Pracy w tablicy 1110 w kolumnie 2 (poz. 6) znajdujemy normę czasu na dwukrotne szlifowanie posadzki lastryko: 0,798 1,05 = 0,838 r-g/m 2 (uwaga: normę zwiększamy o 5% współczynnik 1,05 na czynności pomocnicze). W tej samej tablicy i kolumnie, ale pozycja 07, znajdujemy normę na zapuszczenie olejem, zapastowanie i wyfroterowanie posadzki: 0,069 1,05 = 0,072 r-g/m 2. Z jednostkowej normy robocizny, znajdującej się w KNR nr 2-02 (tablica 1107, kolumny 03 i 05), odejmujemy normy czynności, które nie zależą od grubości posadzki, czyli obliczone wyżej: dla posadzki o grubości 20 mm: 2,8884 (0,838 + 0,072) = 1,9784 r-g/m 2 dla posadzki o grubości 35 mm: 3,0343 (0,838 + 0,072) = 2,1243 r-g/m 2.

128 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW Metodą ekstrapolacji obliczamy jednostkowe normy robocizny na czynności, które są zależne od grubości posadzki. Ustalamy wielkość zmiany parametru wiodącego (w procentach): Ppx P2 Wp = 100 = = P2 P % 42 35 100 46 7 1 35 20 %, %. Obliczamy jednostkową normę robocizny: n rx Wp = nr + n r n 100 ( ) = + 2 2 r1 2, 1243 0, 467( 2, 1243 1, 9784)= 2, 1924 r-g/m 2. Opracowywanie zakładowych norm pracy, zużycia materiałów i pracy sprzętu wymaga stosowania metod omówionych w rozdziale drugim. Są to prace czasochłonne, wymagają bowiem wielokrotnych obserwacji i analiz. Dlatego metody te stosuje się rzadko, zwykle wtedy gdy wprowadzana jest zupełnie nowa technologia robót. Łatwiejsze i szybsze jest opracowywanie norm zakładowych z wykorzystaniem publikowanych katalogów norm pracy, norm zużycia materiałów i pracy sprzętu. Wymaga to sporządzenia indywidualnej kalkulacji z wykorzystaniem szczegółowej analizy czynności, które wchodzą w zakres kalkulowanych robót, oraz zastosowanych materiałów i sprzętu. PYTANIA I POLECENIA 1. Wymień metody indywidualnej kalkulacji nakładów rzeczowych. 2. Wyjaśnij, na czym polega metoda analogii w ustalaniu nakładów rzeczowych i kiedy możemy ją zastosować. 3. Wyjaśnij, co to jest parametr wiodący w jednostkowych nakładach rzeczowych. Podaj przykłady. 4. Przy indywidualnej kalkulacji nakładów rzeczowych wybór metody interpolacji lub ekstrapolacji zależy od parametru wiodącego. Wyjaśnij tę zależność. 5. Omów ograniczenia w stosowaniu metody interpolacji i ekstrapolacji.

5.4. PUBLIKACJE CENOWE DO SPORZĄDZANIA KOSZTORYSÓW... 129 5.4 Publikacje cenowe do sporządzania kosztorysów robót budowlanych W TYM ROZDZIALE DOWIESZ SIĘ: gdzie można uzyskać jednostkowe stawki robocizny do celów kosztorysowych gdzie są publikowane ceny materiałów i wynajmu sprzętu czym się różnią jednostkowe ceny pracy sprzętu od cen jego wynajmu jaki rodzaj cen służy ustalaniu kosztów inwestycji w kosztorysie inwestorskim Po sporządzeniu przedmiaru bądź obmiaru i ustaleniu nakładów rzeczowych robocizny (R), materiałów (M) i pracy sprzętu (S) dla określonych robót konieczne jest ustalenie ich wartości (ceny). W zależności od rodzaju kosztorysu ceny składników poszczególnych pozycji ustalane są na podstawie ogólnie dostępnych publikacji cenowych, cenników materiałów, cenników wypożyczalni sprzętu, również kalkulacji własnych (wykonawcy). Kosztorysy inwestorskie wyceniamy, korzystając z publikacji cenowych wyspecjalizowanych ośrodków, np.: informator SEKOCENBUD wydawany przez Ośrodek Wdrożeń Ekonomiczno-Organizacyjnych Budownictwa Promocja, informator INTERCENBUD wydawany przez firmę Athenasoft, informatory Orgbud-Serwis, wydawnictwa Bistyp-Consulting. Ośrodki te publikują informacje o cenach regularnie co miesiąc lub co kwartał, w postaci papierowej, jak również elektronicznej, do wykorzystania z komputerowymi programami do kosztorysowania (będzie o nich mowa w następnym rozdziale). Publikacje te zawierają ceny zarówno do sporządzania kosztorysów metodą uproszczoną, jak i szczegółową. Znajdują się tam zamieszczone między innymi: maksymalne, minimalne i średnie stawki robocizny (R) oraz ceny materiałów (M) i pracy sprzętu (S) do kosztorysów inwestorskich, ceny materiałów dostawców i producentów, ceny materiałów wraz z kosztami zakupu, stawki narzutów kosztorysowych (kosztów pośrednich i zysku), regionalne stawki robocizny, obserwowane trendy w zmianach średnich cen robocizny, materiałów i pracy sprzętu. Publikacje cenowe robocizny mogą zawierać stawki maksymalne, minimalne i średnie lub tylko stawki uśrednione (częściej) z podziałem na województwa. Taki podział jest dość ważny, ponieważ stawki robocizny różnią się czasem między województwami nawet o ponad 40%. Znajdziemy tam także wyszczególnione rodzaje robót, np. ogólnobudowlane inwestycyjne, ogólnobudowlane remontowe, instalacyjne sanitarne, instalacyjne elektryczne itd.

130 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW Przykładowa tabela stawek robocizny pokazana jest na rys. 5.2. Lp. Region Rodzaj stawki 1 dolnośląski netto brutto 2 kujawsko-pomorski netto brutto 3 lubelski netto brutto 4 lubuski netto brutto 5 łódzki netto brutto 6 małopolski netto brutto 7 mazowiecki netto brutto 8 opolski netto brutto 9 podkarpacki netto brutto 10 podlaski netto brutto 11 pomorski netto brutto 12 świętokrzyski netto brutto 13 śląski netto brutto 14 warmińsko-mazurski netto brutto 15 wielkopolski netto brutto 16 zachodniopomorski netto brutto 17 Warszawa netto brutto Stawka w zł za roboczogodzinę min. max. średnia 8.20 16.00 7.60 14.70 5.80 11.90 6.80 13.80 7.80 15.50 7.10 15.00 6.70 13.30 7.30 15.60 5.80 11.60 6.00 12.80 8.00 16.10 6.00 12.20 7.80 13.90 6.00 12.30 7.50 17.00 7.50 14.50 8,50 15.80 9.20 18.10 8.70 17.20 9.60 19.90 9.00 17.80 9.70 18.60 10.30 17.90 8.60 17.80 9.90 19.00 7.20 14.10 7.50 14.40 10.00 19.20 8.80 17.30 10.30 19.20 8.80 18.10 11.50 21.00 9.40 18.50 13.00 24.00 8.80 17.45 8.15 16.00 7.37 15.09 8.11 15.97 8.70 16.98 8.43 16.41 8.10 15.99 8.60 17.08 6.43 12.70 6.75 13.30 8.98 17.70 7.28 14.83 9.27 17.50 7.40 15.48 8.65 18.38 8.41 16.56 11.25 21.40 Rys. 5.2. Przykładowa tabela stawek robocizny z podziałem na województwa W informatorach cenowych publikowane są również wskaźniki narzutów kosztów pośrednich i zysku z podziałem na rodzaje robót. Ceny pracy oraz najmu sprzętu i maszyn budowlanych pogrupowane są według ich rodzaju oraz tego, czy wymagają obsługi i czy są wynajmowane wraz z nią lub bez niej. Na przykład koparki wymagają wynajęcia ich

5.4. PUBLIKACJE CENOWE DO SPORZĄDZANIA KOSZTORYSÓW... 131 wraz z operatorem, czyli obsługą, natomiast rusztowania warszawskie są montowane i demontowane przez pracowników budowy. W pierwszym przypadku ceny pracy są wyższe niż ceny najmu, ponieważ zawierają koszty obsługi i paliwa, zaś w drugim jest tylko cena najmu, natomiast ewentualne koszty zużytego paliwa lub energii (np. betoniarki) wchodzą w koszty pośrednie budowy. Najbardziej rozbudowane są katalogi cenowe materiałów budowlanych i instalacyjnych ze względu na ich wielość i różnorodność, np. w katalogu materiałów do robót ogólnobudowlanych znajduje się kilka tysięcy pozycji. Ponieważ ceny materiałów w poszczególnych województwach nie różnią się w znaczący sposób, w katalogach podaje się je zwykle jako uśrednione. Oprócz katalogów cen poszczególnych składników cen kosztorysowych robocizny, materiałów i pracy sprzętu publikuje się ceny zagregowane (czyli połączone) bez tego podziału. Służą one do sporządzania kosztorysów inwestorskich metodą uproszczoną i odnoszą się bezpośrednio do jednostek przedmiarowych. Na potrzeby inwestora taki sposób ustalenia przyszłego kosztu inwestycji jest na ogół wystarczający. PYTANIA I POLECENIA 1. Podaj przykłady publikacji cenowych do celów kosztorysowych. 2. W publikacjach cenowych stawki robocizny są podzielone na województwa. Wyjaśnij dlaczego. 3. Wyjaśnij, czym się różnią ceny wynajmu sprzętu od ceny pracy sprzętu.

132 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW 5.5 Sporządzanie kosztorysów inwestorskich W TYM ROZDZIALE DOWIESZ SIĘ: co powinien zawierać każdy kosztorys co zawiera strona tytułowa kosztorysu według jakiego wzoru sporządza się ogólną charakterystykę obiektu i robót budowlanych jaką metodą powinien być sporządzony kosztorys inwestorski w zamówieniach publicznych, a jaką w inwestycjach niepublicznych jakie załączniki powinien zawierać kosztorys Każdy kosztorys nie tylko inwestorski powinien zawierać następujące części: 1. Stronę tytułową. 2. Ogólną charakterystykę obiektu lub robót przewidzianych do wykonania (lub już wykonanych). 3. Tabelę elementów scalonych. 4. Kalkulację wartości kosztorysowej robót sporządzonej metodą uproszczoną lub szczegółową. 5. Przedmiar robót. 6. Załączniki: protokół typowania robót, założenia wyjściowe do kosztorysowania, indywidualne kalkulacje nakładów rzeczowych i cen jeżeli były wprowadzone do kosztorysu. Ze względów formalnych strona tytułowa jest jedną z ważniejszych części kosztorysu. Powinny się na niej znaleźć: określenie rodzaju kosztorysu, nazwa obiektu i rodzaj robót ujętych w kosztorysie; w przypadku kosztorysu inwestorskiego w zamówieniach publicznych nazwy (z kodami) według Wspólnego Słownika Zamówień, adres kosztorysowanego obiektu, firma i adres inwestora, wartość kosztorysowa robót, w przypadku kosztorysu inwestorskiego z podatkiem VAT (w ofertowym, zamiennym i powykonawczym bez podatku, podatek naliczany jest dopiero na fakturze), nazwa i adres firmy sporządzającej kosztorys oraz nazwisko autora, jego podpis i data sporządzenia. Ponadto w kosztorysie ofertowym i powykonawczym umieszczamy nazwę firmy i adres wykonawcy robót. W kosztorysie ofertowym na stronie tytułowej dodajemy nazwiska pełnomocników oferenta i ich podpisy. Wzór strony tytułowej kosztorysu inwestorskiego znajduje się na rysunku 5.3.

5.5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW INWESTORSKICH 133 STRONA TYTUŁOWA KOSZTORYSU Zamawiający (inwestor)... (nazwa)... Adres... (kod miejscowość, ulica, nr) KOSZTORYS INWESTORSKI Nr (rodzaj kosztorysu)... Na wykonanie... (obiekt, element, rodzaj robót) Lokalizacja obiektu... (kod miejscowość) Kwota zł... słownie zł... Poziom cen... Kosztorys został opracowany przez:... (nazwa firmy) Adres... (kod miejscowość) Sporządził (imię, nazwisko) (data i podpis) Sprawdził (imię, nazwisko) (data i podpis) Rys. 5.3. Wzór strony tytułowej kosztorysu inwestorskiego Ogólna charakterystyka obiektu i robót budowlanych powinna zawierać podstawowe parametry określające wielkość obiektu, takie jak: powierzchnia całkowita, powierzchnia użytkowa, kubatura, liczba kondygnacji lub długość obiektu liniowego i inne, a także krótki opis techniczny obiektu i charakterystykę jego elementów. Podaje się tu również informacje mające istotny wpływ na kalkulację ceny, np. warunki gruntowe, rodzaj ogrzewania budynku, rodzaj osprzętu elektrycznego i inne. Aby taka charakterystyka była przejrzysta, warto wszystkie te informacje przedstawić w punktach według wzoru na rysunku 5.4 (patrz s. 134).

134 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU I ROBÓT BUDOWLANYCH 1. Ogólna charakterystyka obiektu Technologia budowy:... Dane techniczno-użytkowe:... powierzchnia zabudowy... powierzchnia użytkowa netto... kubatura brutto... liczba kondygnacji i podpiwniczenie... ogrzewanie... 2. Charakterystyka robót 2.1. Konstrukcja i wykończenie budynku Fundamenty:...... Ściany:...... Strop:...... Schody:...... Dach i pokrycie:...... Ścianki działowe:...... Tynki i oblicowanie wewnętrzne:...... Posadzki:...... Elewacja:...... Roboty różne:...... 2.2. Instalacje Elektryczna:...... Alarmowa i sygnalizacyjna:...... Instalacja RTV:...... Rys. 5.4. Wzór ogólnej charakterystyki obiektu i robót budowlanych kosztorysu

5.5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW INWESTORSKICH 135 Instalacja odgromowa:...... Wodociągowa zimnej i ciepłej wody:...... Kanalizacyjna:...... Centralnego ogrzewania:...... Wentylacja mechaniczna:... 3. Program użytkowy: Piwnice:...... Parter:...... Piętra:...... Poddasze użytkowe:... Data:. Sporządził. Rys. 5.4. Cd. Kolejnym elementem kosztorysu jest tabela elementów scalonych, czyli zestawienie wartości poszczególnych elementów robót. Zaleca się, aby była sporządzana z uwzględnieniem podziału na roboty, zgodnie z aktualną klasyfikacją robót budowlanych. Klasyfikacja ta jest przydatna do celów statystycznych, porównawczych i analitycznych. Czwartą część opracowania stanowi kosztorys właściwy, czyli kalkulacja wartości (ceny) kosztorysowej. Formularz do sporządzania kalkulacji kosztorysowej będzie inny, gdy zastosujemy metodę szczegółową, a inny w przypadku uproszczonej. W metodzie szczegółowej podstawą kalkulacji są: ilość robót (z przedmiaru lub obmiaru), jednostkowe nakłady rzeczowe, stawki robocizny, materiałów i pracy sprzętu oraz narzuty kosztów pośrednich i zysku. Narzuty kosztów pośrednich są najczęściej podawane jako wskaźnik procentowy od sumy robocizny i pracy sprzętu (niekiedy kwotowo), natomiast zysk jako procent od wartości robocizny, pracy sprzętu i kosztów pośrednich (czasami od całej wartości kosztorysowej). Z kolei w metodzie uproszczonej podstawę kalkulacji stanowi tylko ilość robót i cena jednostkowa, w której uwzględnia się wszystkie składniki z metody szczegółowej. Na rysunkach przedstawiony jest przykładowy fragment kosztorysu wykonanego metodą szczegółową (rys. 5.5 patrz s. 136 i 137) i metodą uproszczoną (rys. 5.6 patrz s. 138).

136 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW Lp. Podstawa kalkulacji Opis robót Jedn. koszt bezp. Rj, Mj, Sj Wartość w złotych R M S 01 02 03 04 05 06 07 Asortyment Ściany betonowe 8 KNR 2-02 0206-01 Ściany betonowe proste o grubości 20 cm, wysokości do 3 m z betonu zwykłego B-15 145,66 m 2 999 Rob. Robotnicy: r-g 3,66 * 8,53 = 31,22 Rj = 31,22 4547,51 1112603 133049 2370604 2600619 2600622 Mat. Drut stal. okrągły miękki ø 1,0-1,8 mm Gwoździe budowlane okrągłe gołe Beton zwykły B-15 Deski iglaste obrzynane gr. 19-25mm, kl. III Mat. pomocnicze kg kg m 3 m 3 m 3 %1,5 Razem 0,23 * 3,22 = 0,74 0,60 * 4,04 = 2,42 0,203 * 196,57 = 39,90 0,008 * 557,70 = 4,46 0,004 * 648,86 = 2,60 0,75 50,87 Mj = 50,87 7409,72 39811 34312 Sp. Samochód samowyładowczy do 5t (1) Wyciąg jednomaszt. elektr. 0,51 m-g m-g Razem 0,03 * 52,26 1,57 0,53 * 6,54 = 3,47 5,04 Sj = 5,04 734,13

5.5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW INWESTORSKICH 137 Lp. Podstawa kalkulacji Opis robót Jedn. koszt bezp. Rj, Mj, Sj Wartość w złotych R M S 8a KNR 2-02 0206-05 Ściany betonowe o grubości 25 cm z betonu zwykłego B-15, dodatek za każdy 1 cm różnicy grubości ściany 728,30 m 2 999 Rob. Robotnicy: r-g 0,06 * 8,53 = 0,51 2370604 Mat. Beton zwykły B-15 Mat. pomocnicze m 3 %1,5 Razem Rj = 0,01 * 196,57 = 1,97 0,03 2,00 0,51 371,43 34312 Sp. Wyciąg jednomaszt. elektr. 0,51 m-g Mj = 0,02 * 6,54 = 0,13 2,00 1456,60 Sj = 0,13 94,68 Razem koszt bezpośredni Koszty pośrednie 69,80% Zysk 16,10% 4918,94 3433,42 1344,73 8866,32 828,81 578,51 226,58 Razem 9697,09 8866,32 1633,90 Razem asortyment robót 20197,31 Rys. 5.5. Fragment kosztorysu sporządzonego metodą szczegółową Uwaga: wartości w kolumnach 05, 06 i 07 powstają po pomnożeniu wielkości przedmiarowych (podkreślone w kolumnie 03) przez ceny z kolumny 04.

138 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW Podstawa ustalenia ceny jednostkowej Opis robót Jednostka miary Ilość jednostek Cena jednostkowa [zł] Wartość (05 06) [złotych] 02 03 04 05 06 07 zał. nr 2 KNNR-2 1201-0351 zał. nr 2 KNNR-2 1201-6152 zał. nr 2 KNNR-2 0102-0213 zał. nr 2 KNNR-2 0104-0200 zał. nr 2 KNNR-2 0108-0351 Podkłady na podłożu gruntowym z ubitego piasku Podkłady betonowe na podłożu gruntowym z betonu zwykłego B-10 z kruszywa naturalnego Deskowanie systemowe ACROW-U- -FORM konstrukcji monolitycznych stóp fundamentowych pow. kompletu 50 m 2, transport żurawiem samochodowym 5 6 t Zbrojenie konstrukcji monolitycznych prętami stalowymi okrągłymi, gładkimi o średnicy powyżej 14 do 20 mm Betonowanie betonem B-30 konstrukcji zbrojonych stóp fundamentowych w deskowaniu systemowym drobnowymiarowym, z transportem betonu w pojemniku żurawiem samochodowym 5 6 t m 3 4,32 137,26 592,96 m 3 3,63 279,39 1014,19 m 2 48,00 23,76 1140,48 t 0,36 1933,85 696,19 m 3 12,00 323,92 3887,04 Razem 7330,86 Rys. 5.6. Fragment kosztorysu sporządzonego metodą uproszczoną Ostatnią częścią kosztorysu jest przedmiar (w przypadku kosztorysów inwestorskich i ofertowych) lub obmiar robót (w przypadku powykonawczych i remontowych), który stanowi podstawę do sporządzenia kosztorysu, musi być zatem przygotowany wcześniej niż sam kosztorys. O sposobach ich wykonywania była mowa w rozdziale trzecim. Do kosztorysu mogą być dołączone załączniki, np. założenia wyjściowe do kosztorysowania, analizy i kalkulacje indywidualne nakładów rzeczowych i cen jednostkowych itp., a w przypadku kosztorysu robót remontowych protokół typowania robót. Sposób sporządzania kosztorysu inwestorskiego zależy od inwestora. Przepisy dotyczące zamówień publicznych przewidują, że kosztorys inwestorski powinien być sporządzany metodą uproszczoną. Oprócz tego sporządzany jest przedmiar robót jako podstawa do przygotowania ofert przez wykonawców. Szczegóły dotyczące kosztorysów inwestorskich w zamówieniach publicznych omówione zostały w podręczniku Przygotowywanie dokumentacji przetargowej [6]. W przypadku inwestycji niepublicznych o sposobie sporządzenia kosztorysu decyduje inwestor. Na wstępnym etapie wyboru wariantu inwestycji i jej lokalizacji ustalanie przewidywanych kosztów odbywa się za pomocą bardzo uproszczonych kosztorysów. Są to zwykle kosztorysy o dużej agregacji (czyli grupowania danych w tym przypadku łączenia szczegółowych pozycji w jedną), w których każda pozycja dotyczy całego rodzaju (segmentu) robót albo elementów lub nawet całych obiektów.

5.5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW INWESTORSKICH 139 Kosztorys wybranego już wariantu inwestycji niepublicznych sporządzany jest zgodnie z wymaganiami inwestora. W gospodarce rynkowej nie ma potrzeby tworzenia przepisów regulujących te zagadnienia. Jednak kosztorys jest niezbędny w przypadku gdy inwestor ubiega się o kredyt bankowy, wskazany przy rozliczeniach z urzędem skarbowym, przydatny do ustalenia ceny inwestycji w umowie z wykonawcą. PYTANIA I POLECENIA 1. Omów podstawowe części kosztorysu. 2. Zakładamy, że w budynku szkoły, w której się uczysz, będzie przeprowadzany remont. Zanim zostanie sporządzony właściwy kosztorys, twoim zadaniem jest przygotowanie jego strony tytułowej. Skorzystaj ze wzoru znajdującego się na rysunku 5.3. 3. Omów różnice w sposobie sporządzania kosztorysu metodą szczegółową i uproszczoną na przykładzie fragmentów kosztorysów znajdujących się na rysunkach 5.5 i 5.6.

140 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW 5.6 Sporządzanie kosztorysów ofertowych W TYM ROZDZIALE DOWIESZ SIĘ: w jakim celu sporządzany jest kosztorys ofertowy co jest podstawą do sporządzenia kosztorysu ofertowego (przypomnienie) w jaki sposób ustala się kalkulacyjną stawkę robocizny do kosztorysu ofertowego Kosztorys ofertowy jest sporządzany przez przyszłego wykonawcę robót w celu ustalenia ceny, za jaką te roboty jest skłonny wykonać. W przypadku zamówień niepublicznych i mniejszych robót, kosztorys ofertowy może być zastąpiony kwotą ryczałtową uzgodnioną między zleceniodawcą a wykonawcą. Nie sporządza się na przykład kosztorysu ofertowego na malowanie mieszkania, ustala się jedynie cenę ryczałtową za całość robót. W przypadku zamówień publicznych, gdy wyłonienie wykonawcy ma się odbywać w trybie przetargowym, podstawowym dokumentem sporządzanym przez przystępującego do przetargu jest właśnie kosztorys ofertowy, zawierający cenę, za jaką wykonawca chce się podjąć wykonania robót. Natomiast gdy roboty są zlecane w trybie negocjacji, wtedy kosztorys ofertowy przygotowuje się po ich zakończeniu na podstawie protokołu danych wyjściowych do kosztorysowania. Rys. 5.7. Budynek publiczny siedziba Sądu Najwyższego

5.6. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW OFERTOWYCH 141 Kosztorys ofertowy jest więc dokumentem, który uściśla zakres robót i stanowi podstawę do ustalenia ceny, za jaką wykonawca jest skłonny roboty wykonać. O tym, co jest podstawą do sporządzenia kosztorysu ofertowego, była już mowa w rozdziale pierwszym. Warto jednak przypomnieć, że najważniejsze są: dokumentacja projektowa, przedmiar robót i założenia wyjściowe do kosztorysowania. W przypadku robót remontowych niewymagających projektu budowlanego protokół typowania robót. Szczegóły sporządzania kosztorysu ofertowego znajduje się w podręczniku Przygotowywanie dokumentacji przetargowej [6]. W zależności od wymagań inwestora kosztorys ofertowy sporządzamy metodą uproszczoną lub szczegółową według ogólnych zasad koszt orysowania, o których była mowa w poprzednim rozdziale. Istotny element w kosztorysie ofertowym stanowi przyjęta przez wykonawcę stawka robocizny. To jej wysokość w największym stopniu (oprócz narzutów) wpływa na cenę kosztorysową, która z kolei decyduje o możliwości wygrania przetargu, szczególnie w odniesieniu do zamówień publicznych. Ale stawka robocizny nie może też być zbyt niska, poniżej kosztów ponoszonych z tego tytułu przez wykonawcę. W kosztorysie ofertowym można co prawda posłużyć się stawkami publikowanymi w wydawnictwach cenowych, ale nie wiadomo, czy te stawki pokryją koszty robocizny w danym przedsiębiorstwie. Dlatego wykonawca, przed złożeniem oferty, powinien przeprowadzić własną kalkulację kosztorysowej stawki robocizny. W jaki sposób można to zrobić, pokazano na prostym przykładzie. PRZYKŁAD Przedsiębiorca budowlany zamierza przystąpić do przetargu na wykonanie wewnętrznych robót tynkarskich. Do sporządzenia kosztorysu ofertowego konieczne jest ustalenie kalkulacyjnej stawki robocizny. Z przewidywanej organizacji robót i planowanego czasu wynika, że do wykonania tych robót potrzebne będzie zatrudnienie trzech tynkarzy, dwóch pomocników i jednego operatora mieszarki zapraw. Robotnicy ci mają następujące stawki wynagrodzenia za godzinę pracy (z podatkiem dochodowym): tynkarze 19 zł, pomocnicy 15 zł, operator mieszarki 18 zł. Przewidywane płace uzupełniające (urlopy, zwolnienia płatne) stanowią w przedsiębiorstwie 16% płacy brutto robotników. Natomiast koszty ubezpieczenia społecznego, zdrowotnego i inne ponoszone przez przedsiębiorcę stanowią dodatkowe 38% płacy podstawowej brutto i płacy uzupełniającej. Obliczenia: Najpierw ustalamy średnią ważoną płacy robotników: S w = (3 19,00 + 2 15,00 + 1 18,00) : (3 + 2 + 1) = 17,50 zł/r-g Następnie doliczamy płace uzupełniające: P u = 17,50 1,16 = 20,30 zł/r-g Doliczamy koszty ubezpieczeń: R = 20,30 1,38 = 28,01 zł/r-g Ustalono kalkulacyjną stawkę robocizny w wysokości 28,00 złotych za roboczogodzinę.

142 5. SPORZĄDZANIE KOSZTORYSÓW W przypadku gdy przedsiębiorstwo przystępuje do przetargu na znacznie większe roboty niż w powyższym przykładzie i wymagającego zatrudnienia znacznie większej i zróżnicowanej grupy robotników, można się posłużyć dokumentami płacowymi znajdującymi się w księgowości. Wtedy kalkulacyjną stawką robocizny może być średnia płaca z ostatniego okresu (np. półrocza lub roku) powiększona o dodatki uwzględnione w przykładzie. PYTANIA I POLECENIA 1. Kto i w jakim celu sporządza kosztorys ofertowy? 2. Wyjaśnij, co jest powodem przeprowadzania kalkulacji kosztorysowej stawki robocizny przez przedsiębiorcę budowlanego. 3. Przedsiębiorca budowlany zamierza przystąpić do przetargu na wykonanie robót murarskich. Po analizie zakresu i terminu robót ustalił, że potrzebne będzie zatrudnienie trzech murarzy, którym płaci za godzinę pracy 20 zł (brutto z podatkiem), dwóch pomocników, którzy otrzymują 15 zł/r-g, jednego operatora mieszarki zaprawy za 16 zł/r-g i jednego cieślę, który otrzymuje 21 zł za roboczogodzinę. Płace uzupełniające w tym przedsiębiorstwie stanowią 15% płacy brutto robotników, zaś koszty ubezpieczenia ponoszone przez nie to 49% płacy podstawowej i uzupełniającej. Do sporządzenia kosztorysu ofertowego konieczne jest ustalenie kalkulacyjnej stawki robocizny. Ustal ją, wzorując się na przykładzie z tego rozdziału.