Ks. Wincenty Senkus: lata trudu i nadziei w zakonie marianów

ISSN 1392-7450 SOTER 2011.40(68) Kęstutis ŹEMAITIS Vytauto Didziojo universitetas Ks. Wincenty Senkus: lata trudu i nadziei w zakonie marianów Straipsnyje nagrinejama senosios regulos marijoną vienuolijos (pagal aprangą vadintos baltaisiais") paskutinio generolo Vincento Senkaus asmenybe. Sio vienuolio vienas is svarbiausią bruoźą - viltis. Nors buvo vienintelis vienuolis formaliai uźdarytame vienuolyne, jis nuolat dirbo ir tikejosi, kad net sunkiausiomis okupacijos sąlygomis vienuolija nebus sunaikinta. Taip jvyko, kai pogrindźio sąlygomis ją slapta, tik su Apastalą Sosto leidimu atnaujino kunigas Jurgis Matulaitis ir keli jo draugai. Vienuolijos veikla oficialiai civilines valdźios atkurta tik 1917 metais. tte article describes the personality of the last Superior General of the White Marians Fr. Vincentas Senkus, called this way because of their white habits. His main feature was hope. Being the only monk in the officially closed Order, he kept living on a hope that even under the suppressing condition of occupation, somebody or something may preserve the Order from decimation. And it happened that the Order was secretly renewed by Fr. Jurgis Matulaitis together with some of his friends with the approval of the Holy See. tte Order was officially restored by civil authority in 1917. Wstęp Życie zakonne tak na Litwie, jak i w Polsce, czy w innych krajach miało duży wpływ na świadomość religijną wierzących. Kościół zwłaszcza w czasach prześladowań pozostawał najbardziej zaufanym stróżem tożsamości i kultury narodowej. Zatem i klasztory bywały najbardziej prześladowane. Celem tej pracy jest ukazanie osoby księdza Wincentego Senkusa i jego znaczenia dla prześladowanego Kościoła, a zwłaszcza dla gasnącego zakonu marianów. Ksiądz Senkus pochodzi z tych samych okolic co bł. Jerzy Matulewicz, z sąsiednich parafii. Senkus był człowiekiem Kościoła, pobożny, wytrwały, dobry zakonnik, żyjący nadzieją, nawet w sytuacjach po ludzku beznadziejnych. W pracy ukaże jak ks. Senkus zachował ideę zakonu Marianów, przestrzegał jej nawet wtedy, gdy władze carskie formalnie zamknęły klasztor, a nawet doświadczył radości, gdy w tajemnicy do zgromadzenia Marianów napłynęli nowi kandydaci i rozpoczęło ono swój nowy etap życia. Droga powołania Ostatni biały zakonnik, marianin i generał Zakonu Wincenty Senkus urodził się 6 października 1840 w powiecie mariampolskim, gminie Szunskai, we wsi Aszmona. Wieś nazwę swą wzięła od mieszkających tu gospodarzy Aszmonów. Wioska od zachodu, jakby odgrodzona od wiatrów i burz osłonięta jest lasem szunskim, a od wschodu i południa

56 Kęstutis ZEMAITIS opasana zakolami Szeszupy. Podróżny, chcący dostać się do najbliższego miasta Mariampola musi iść przez wioskę Szunskai, albo pieszo wybrać się przez las brzegiem Szeszupy. Być może nie raz tą drogą z klasztoru mariampolskiego przechodził ks. Senkus odwiedzając dom rodzinny, i zapewne idąc przez Lugine, gdzie Szeszupa nagle zakręca czcigodny zakonnik widział biegającego za zwierzętami domowymi najmłodszego syna Matulewiczów Jerzego. I dopiero po wielu latach, ci dwaj prawie sąsiedzi z rodzimej Suduwii spotkają się w zupełnie innych okolicznościach odradzając Zakon. Wracając do Senkusa. Narodzone dziecko było ochrzczone w kościele rodzimej parafii Szunskai. Świadczą o tym dokumenty zachowane w Lietuvos valstybinis centrinis archyvas 1. Pewną trudność w biografii ks. Senkusa stanowi jego nazwisko. W różnych źródłach historiograficznych jest podawane trojako: Senkus, Senkauskas, Senkowski. Doktor Kazys Grinius, prezydent Republiki Litewskiej w 1926 r. Mieszkający w czasach zaboru rosyjskiego w Mariampolu, w sąsiedztwie klasztoru mariańskiego ks. Senkusa przedstawia za pomocą dwóch nazwisk - Senkovskis (Senkus). Historyk Algimantas Katilius w artykule Wincenty Senkus - ostatni generał starych marianów" problem rozwiązuje następująco: Ostatni ze starych marianów to Senkus, a nie Senkauskas. To twierdzenie uzasadnia fakt - wpis w księdze chrztów kościoła w Szunsku. We wpisie tym ojciec Wincentego jest zapisany wyraźnie jako - Mateusz Senkus (Mateus Senkus)" 2. Wspomniany Kazys Grinius w swojej książce starego zakonnika nazywa ciągle Senkusem. Zatem problem nazwiska można wyjaśnić tylko tym, że na początku XX w. wiele osób studiujących zwłaszcza w polskich seminariach, a także zajmujących różne funkcje w strukturach kościelnych, często swoje nazwiska z różnych powodów zmieniało polonizując. Nie znamy głębszych korzeni rodu ks. Senkusa. Archiwum jego rodzinnej parafii, podobnie jak archiwa czy biblioteki tych okolic zostało całkowicie zniszczone w czasi wojny i po niej. W 1858 r. mając zaledwie 15 lat Wincenty ukończył czteroklasową szkołę w Mariampolu i wstąpił do Marianów, gdzie został przygotowany do kapłaństwa. Egzaminy zdawał w Sejnach, a święcenia subdiakonatu 3 otrzymał od biskupa żmudzkiego Macieja Wołączewskiego 4. Zdając sobie sprawę z tego, że miejscowe studium u marianów może być niewystarczające, za zgodą przełożonych wyjechał na studia do Akademii Duchownej w Warszawie (1862-1866), którą ukończył zdobywając dyplom 5. Tamże doczekał odpowiedniego do święceń wieku i w 1864 r. przyjął święcenia kapłańskie. Kapłan, kandydat teologii, po powrocie na Litwę jakiś czas pracował w Mariampolu, a następnie powierzono mu sąsiednią parafię w Sosnowie. Tu W. Senkus pracował 6 lat. Gdy władze carskie po powstaniu 1863 r. nie pozwoliły w dni powszednie księdzu mieszkać w Sosnowie, W. Senkus dojeżdża tam, posługuje 1 foto. Ks. Wincenty Senkus parafianom

KS. WINCENTY SENKUS: LATA TRUDU I NADZIEI W ZAKONIE MARIANÓW 57 i nawet wśród takich trudnych warunków udaje mu się zorganizować przebudowę kaplicy w kościół 6. G. Ilgunas uważał iż: Uzgodnił projekt nowego kościoła w Sosnowie z powiatem mariampolskim i wysłał go do gubernatora suwalskiego. Od gubernatora otrzymał odpowiedź, że projekt będzie uzgadniany negocjowany jeśli na początek robót będzie zagwarantowanych 10 tysięcy rubli. Taką gwarancję dał pochodzący ze wsi Dzięciołówka sufragan warszawski bp Ruszkiewicz i proboszcz mariampolski, generał Marianów W. Senkus... Tenże sześć lat, do 1871 r. posługiwał w filii w Sosnowie..." 7 W całej tej wypowiedzi jest mała nieścisłość. W. Senkus generałem został wybrany p osmierci ks. Czesnasa. W Mariampolu z powodu zakazu przyjmowania nowych członków do Zakonu zostali już tylko trzej ostatni: W. Senkus, J. Czesnas i Juraitis 8. Senkus zostawił wtedy Sosnowoi wszystkie swoje siły oddał parafii i klasztorowi w Mariampolu. Sosnowo, gdzie W. Senkus pracował kilka lat, choć nie był proboszczem (parafia została tam utworzona dopiero na początku XX w.) było dobrym doświadczeniem pracy pośród trudności. Samotny generał Ks. Wincenty Senkus w 1892 r. został ostatnim generałem białych Marianów. Po śmierci ks. Czesnasa nie pozostaje już nikt kto mógłby rządzić klasztorem, a od 1908 roku pozostał już jedynym, ostatnim marianinem w formalnie zamkniętym przez administrację carską klasztorze. Taką politykę władz carskich Polska i Litwa odczuła od samego początku zaborów. Zapał w niszczeniu klasztorów jeszcze bardziej wzmógł się po powstaniu 1863 r. 27 października 1864 r. ukazem carskim, dotąd prowadzona jedynie w guberniach zachodnich polityka została przeniesiona także na teren Królestwa Polskiego (w jego skład wchodziła i litewska część diecezji sejneńskiej, w której były trzy klasztory mariańskie)" 9 - Regina Laukaityte podaje: a ta polityka - to zamykanie klasztorów albo wszechstronne utrudnianie im życia; R. Laukaityte trafnie zauważa, że nawet pozostawione klasztory były izolowane od społeczeństwa, ograniczana ich autonomia, niszczona prawna struktura zakonów, zakaz przyjmowania nowych członków itp. 10 Taką sytuację w klasztorze pamiętał były wikay ks. Senkusa, ksiądz diecezji sejneńskiej, od 1926 r., przy tworzeniu Litewskiej Prowincji Kościelnej, nominowany na biskupa ordynariusza diecezji telszańskiej ks. Justinas Staugaitis 11 : Parafią mariampolską jeszcze rządzili starzy marianie (ludzie nazywali ich baltukais", bo nosili białe habity [baltas-lit.: biały przyp tłum]). Zostało ich trzech: Senkauskas, Gylys ir Jurevićius 12, wszyscy staruszkowie. Najmłodszy był Senkauskas (Senkus). On był przełożonym klasztoru (miał tytuł generała) i sprawował obowiązki proboszcza. Parafia mariampolska liczył wtedy około 12 tysięcy wiernych, dlatego trzech staruszków nie dawało rady tu pracować. Stąd już kilkanaście lat kuria sejeńska przysyłała tu kapłanów diecezjalnych jako wikarych. Takim wikarym i ja byłem." 13 Ten przysłany przez diecezję wikary po wielu latach przypomina jeszcze proboszcza Ojca Wincentego Senkusa: Ojciec Generał (Senkus) był jednym ze znaczniejszych Marianów. Ukończył Akademię Duchowną w Warszawie i był nieźle oczytany. Był bardzo porządnym i pokornym kapłanem. Nawet będąc staruszkiem codziennie po kilka godzin spędzał w konfesjonale. Na ambonie również ks. Senkus był zawsze pierwszy.

58 Kęstutis ZEMAITIS Sam przygotowywał wszystkie dzieci z wielkiej parafii do pierwszej spowiedzi I Komunii Świętej. W różnych sprawach zwracali się do starego i dobrego ojczulka ludzie. Przyjmował i cierpliwie wysłuchiwał każdego, starał się też każdemu coś doradzić. Oprócz tych zajęć, bardzo wiele czasu o. Senkus przeznaczał na modlitwę. Krótko mówiąc był kapłanem przyjaznym, pracowitym i pobożnym. Miał wpływ nie tylko na mieszkańców okolicznych wiosek, ale także na mieszczan mariampolskich, których zawsze było nie mało. Spotkałem go gdy był już 70 letnim staruszkiem. Gdy rozpoczął się ruch patriotyczny Litwinów, nie mógł już go zrozumieć. Ks. Senkus stanął po stronie starego. W kościele mariampolskim ile tylko mógł zachowywał język polski." 14 4 A 2 foto. Klasztor marianów Ale nawet były prezydent K. Grinius 15, choć sam był człowiekiem poglądów lewicowych opisując echa ruchów rewolucyjnych w Rosji, przyznaje jednak, że choć uważał V. Senkusa za starego" to tenże jednak ugiął się litewskiej części wiernych i nabożeństwa majowe śpiewał po litewsku, posługując czy Polakom czy Litwinom tak samo w ich ojczystym języku 16. Wskazuje to, iż Senkus nie był uparty w swych poglądach i umiał rozeznać sytuację, oraz czynił właściwe wnioski. Drugi zarzut Grinusa wobec Senkusa jest następujący: czytał w kościele w czasie nabożeństw list okólny administratora diecezji sejneńskiej prałata Antanavicziusa, skierowany przeciwko ruchowi rewolucyjnemu, nakazujący rewolucjonistów wyłapywać i przekazywać w ręce policji" 17. Ale czy nie była to raczej chęć nie denerwowania władzy, co do której miał jeszcze nadzieję na otrzymanie oficjalnego pozwolenia na przyjęcie kandydatów i odnowienie klasztoru? 18 Miłując swoje strony, Litwę, ks. Senkus być może częściej używał języka polskiego, pragnąc Litwę łączyć z katolicką Polską, obawiając się rusyfikacji Litwy i jej sprawosławnienia.

KS. WINCENTY SENKUS: LATA TRUDU I NADZIEI W ZAKONIE MARIANÓW 59 Nie można zatem uznawać ks. Senkusa za człowieka starych" poglądów, tym bardziej, że wraz z innymi księżmi rozdawał parafianom duże ilości książek w ten sposób zachęcając parafian do czytania, nauki i miłości do swojego języka, a także do swojej ojczyzny 19, wpierał w ten sposób zaczątki akcji katolickich na Litwie. Jeden ze znaczniejszych historyków litewskich, ks. Jan Totoraitis 20, przyjaciel bł. Jerzego Matulewicza i współpracownik w dziele odnawiana kongregacji, w monografii Suduvos Suvalkijos istorija", napisanej przed II wojną światową, ks. Senkusa wspominał: Od 1871 r. pełnił funkcje prokuratora klasztoru mariampolskiego... w 1893 r. już tylko przez garstkę nielicznych pozostałych przy życiu został wybrany generałem i te obowiązki pełnił do śmierci. Będąc wodzem niknącego Zakonu, jak odważny żołnierz Chrystusa wypróbował wszystkie możliwe sposoby by uchronić kongregację od śmierci. Ani prośby, ani protekcja osób wysoko postawionych nic nie pomogły: władze rosyjskie nie pozwalały przyjmować kandydatów do klasztoru. Pośród tych trosk wymarli wszyscy marianie i od 1898 r. został sam. Nie mając nadziei na ziemni złożył swą nadzieję tylko w Bogu, modląc się do niego dniem i noca by nie pozwolił umrzeć jego ukochanemu zakonowi." 21 Jak twierdzi historyk R. Laukaityte takich legalnych prób odnowienia było wiele 22 : Bóg wysłuchał jego modlitw i jeszcze przed swoją śmiercią widział odradzającą się i w tajemnicy odnawiającą się kongregację. Był dl wszystkich zwykły, miły, przez ludzi kochany. W obowiązkach kapłańskich był bardzo gorliwy, był także bardzo elokwentny. Płonąc ogniem Bożej miłości głosił prawdy wiary, i tym zasłużył n dobrą pamięć u wszystkich. Swoją wielką troską powiększył kościół w Mariampolu, dobudował dwie wieże i po kaplicy po bokach kościoła, ozdobił go także w środku, całą swą duszę oddając Bogu." 23 3 foto. W. Senkus został proboszczem parafii mariampolskiej Tląca się nadzieja Gdy wszelka nadzieja na otrzymanie od władz pozwolenia na przyjęcie nowych kandydatów zgasła, niespodziewanie do ks. Senkusa przybył młody profesor petersburskiej Akademii Duchownej i zaproponował, że wstąpi do wymierającego zakonu i odnowi

60 Kęstutis ZEMAITIS go w tajemnicy, bez żadnych pozwoleń władz rosyjskich. Tym profesorem był ks. Jerzy Matulewicz, późniejszy biskup wileński i arcybiskup. On znalazł nowych kandydatów, napisał nowe konstytucje..." 24 Jednakże tak naprawdę dopiero po otrzymaniu uwierzytelnień od generała Senkusa i rekomendacji od pochodzącego z Sosnowa sufragana warszawskiego bpa Ruszkiewicza w lipcu 1909 r. Matulewicz udał się do Rzymu. Tam oddał także swoje pisma dotyczące odnowienia marianów. Bez wątpienia wiele pomogła rekomendacja bpa Ruszkiewicza, który w tamtych czasach był opiekunem wielu tajnych zgromadzeń zakonnych. Tak droga była powzięta ponieważ okupacyjna władza carskiej Rosji za jeden ze swoich celów obrała walkę z Kościołem katolickim. W tym celu dokonano niekanonicznych zmian w granicach diecezji, inicjowanych i przeprowadzonych przez władze świeckie, zawłaszczano majątek kościelny, ograniczano działania biskupów i księży, prześladowano seminaria, propagowano pijaństw, narzucano prawosławie. Władza carska skierowała się również przeciwko zakonom, które uważała, nie tylko za ogniska oporu przeciw reżimowi, ale i za centra propagandy ideologii łacińskiej" i zachodniej. Od powstania w 1831 do 1893 r. Na całej Litwie zamknięto 352 męskie i żeńskie klasztory. Do wielu klasztorów wprost zakazano przyjmowania nowych członków, czekając wprost aż wymrą. Nawet po zniesieniu zakazu używania druku łacińskiego na Litwie w 1904 r. I po wydarzeniach rewolucyjnych z 1905 r., gdy władze pozwoliły trochę swobodniej działać klasztorom, takiego pozwolenia nie otrzymali marianie, których klasztor ostatecznie zamknięto w 1904 r. a ks. Senkus został oficjalnie tylko proboszczem parafii mariampolskiej. Jak świadczą historyczne fakty: Klasztor mariampolski został odnowiony dopiero w 1917 r., gdy wszyscy staruszkowie już wymarli i na Litwie mało kto wiedział, iż z nimi nie wymarł sam zakon marianów." 25 Ksiądz Jerzy Matulewicz aż do roku 1908 miał nadzieję na oficjalne odnowienie marianów. Jednakże wg decyzji Dumy Państwowej Rosji, na mocy której pozwolono odnowić życie zakonne i tworzyć nowe klasztory, za wiedzą ministerstwa i z własnymi finansami, pozwolenie to nie obejmowało jednak klasztoru marianów w Mariampolu. Gdy upadł projekt oficjalnego odnowienia marianów, księża J. Matulewicz, F. Buczys i W. Senkus zaczęli dzieło tajnej odnowy marianów 26. Taki plan nie był czymś nowym na okupowanych ziemiach Polski czy Litwy. Jedynie na terenie diecezji litewskich (żmudzkiej, wileńskiej i sejneńskiej) jeszcze w 1897 r. działało 21 ukrytych klasztorów 27. W takich warunkach, bez nowicjatu, Jerzy Matulewicz złożył pierwsze śluby zakonne. Miało to miejsce w 1909 r. w Warszawie. W prywatnej kaplicy bpa Ruszkiewicza, w obecności Senkusa, Matulewicz złożył śluby zakonne. Buczys w tym czasie został przyjęty do nowicjatu" 28, - napisał biograf bł. abpa Jerzego Matulewicza ks. Stasys Yla. Tak w warunkach konspiracji rozpaliła się gasnąca nadzieja, której Wincenty Senkus nie stracił do końca. Widział na swe oczy, jak jeszcze w warunkach okupacji reżimu władzy carskiej, do zgromadzenia napływają nowi kandydaci. Senkus nie był ostatnim generałem wygasłego zakonu. Stał się ogniem odradzającego się zakonu, jakby od niewielkiego płomyka rozpalił się nowy wielki ogień.

KS. WINCENTY SENKUS: LATA TRUDU I NADZIEI W ZAKONIE MARIANÓW 61 Wnioski W XIX w. Tak Litwa jak i Polska, jako była Rzeczpospolita Obojga Narodów doświadczyła prześladowań narodowych i religijnych. Obydwa narody musiały stoczyć walkę o śmierć i życie aby zachować swoją narodową i katolicką tożsamość. W czasie okupacji carskiej prześladowano katolików, zwłaszcza po powstaniach 1831 i 1863 r. władze cywilne skierowały swą agresywną politykę przeciw klasztorom. W diecezji sejneńskiej pozostał tylko klasztor marianów, ale i tam wkrótce zmalała liczba członków, gdyż nie można było przyjmować kandydatów. Ostatecznie pozostał tylko ksiądz staruszek Wincenty Senkus pełniący obowiązki proboszcza parafii w formalnie zamkniętym klasztorze. Nie tracąc nadziei staruszek czekał na cud, który dokonał się, gdy w tajemnicy za zgodą Stolicy Świętej młody profesor Jerzy Matulewicz złożył pierwsze śluby nie odbywając nowicjatu. To wydarzyło się w 1909 r. w prywatnej kaplicy bpa Ruszkiewicza. Ks. Jerzy Matulewicz w obecności Senkusa złożył pierwsze śluby, a profesor Franciszek Buczys został w tym czasie przyjęty do nowicjatu. Zakon odżył nowymi siłami, spełniła się nadzieja ks. Wincentego Senkusa. PRZYPISY 2 4 6 7 10 12 13 14 15 16 17 18 LVCA. F. 1674. Ap. 9. B. 96. P. 2. Pradeta 1858. Baigta 1910. Vincas Senkus - paskutinis senąją marijoną generolas II Tevynes sargas. Vilnius. 1997. Nr. 1 (95). P. 70. Zemaicią vyskupo Motiejaus Valanciaus liudijimas del V. Senkaus źemesniąją sventimą ir subdiakonato II LVCA. F. 1674. Ap. 9. B. 96. P. 4. Motiejus Valancius (1801 02 16 Nasrenuose, Salantą parapijoje - 1875 05 17/29 Kaune) - Zemaicią vyskupas (nuo 1850 02 24), rasytojas, kovotojas uź blaivybę ir Kataliką Baźnycios teises carines okupacijos metais (Lietuvią enciklopedija. T. XXXII. P. 523-531). LVCA. F. 1674. Ap. 9. B. 96. P. 4. Ilgunas G. Sasnava: krastas ir źmones. Marijampole: Piko valanda. 2005. P. 247. Ten pat. P. 262. Ten pat. Laukaityte R. Lietuvos vienuolijos: XX a. istorijos bruoźai. Vilnius: Lietuvos istorijos institutas. 1997. P. 19. Ten pat. Staugaitis Justinas (1866-1943). Gime Sakią apskrityje, Naumiescio parapijoje (nuo 1917 m. Zvirgźdaicią parapija). Baigęs Seiną kunigą seminariją, 1890 m. birźelio 24 d. jsventinamas kunigu. Vyskupu konsekruotas 1926 m. balandźio 25 d. Telsią vyskupas (Musą svyturiai / red. L. Rimkeviciute. Vilnius. 1992. P. 276). J. Staugaitis kun. Juraitj pristato sulenkinta pavarde Jurevicius (aut. pastaba). Staugaitis J. Mano prisiminimai. Vilnius: Kataliką akademija. 1999. P. 177. Ten pat. P. 177-178. Kazys Grinius (1866-1950) - Lietuvos Respublikos prezidentas nuo 1926 m. balandźio 7 d. iki 1926 m. gruodźio 17 d. (aut. pastaba). Grinius K. Atsiminimai ir mintys. Marijampole: Piko valanda. 2006. P. 120-121. Ten pat. P. 121. Katilius A. Vincas Senkus - paskutinysis senąją marijoną generolas II Tevynes sargas. Vilnius. 1997. Nr. 1 (95). P. 34-35.

62 Kęstutis ZEMAITIS 9 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Totoraitis J. Suduvos Suvalkijos istorija. Marijampole: Piko valanda. P. 472. Jonas Totoraitis MIC (1872-1941) - gime Sakią apskrityje, GriskabUdźio parapijoje. 1895 m. gruodźio 25 d. vyskupas Kazimieras Ruskys jj jsventino kunigu. Dirbo pastoracinj darbą. Studijavo Friburo universitete istoriją. Vel dirbo parapijose, taip pat uźsieme moksliniu darbu. Kartu su kun. P. BUciu ir kun. J. Matulaiciu jstojo j atnaujintą marijoną vienuolyną. Universitete dirbo profesoriumi. Paskelbe daugelj mokslo darbą. Profesionalus istorikas. Mire 1941 m. birźelio 21 d. Palaidotas Marijampoleje (MUsą svyturiai. Ten pat. P. 297). Totoraitis. Ten pat. P. 473-474. Laukaityte. Ten pat. P. 32-37. Totoraitis. Ten pat. P. 474. Ten pat. P. 474. Laukaityte. Ten pat. P. 35. Ten pat. P. 14. Ten pat. P. 46. Yla S. Jurgis Matulaitis. Kaunas: Svc. Mergeles Marijos Nekaltojo Prasidejimo vargdienią seserą vienuolija. 2007. P. 47. BIBLIOGRAFIA 1. Grinius K. Atsiminimai ir mintys. Marijampole: Piko valanda. 2006. 2. Ilgunas G. Sasnava: krastas ir źmones. Marijampole: Piko valanda. 2005. 3. Yla S. Jurgis Matulaitis. Kaunas: Svc. Mergeles Marijos Nekaltojo Prasidejimo vargdienią seserą vienuolija. 2007. 4. Katilius A. Vincas Senkus - paskutinis senąją marijoną generolas II Tevynes sargas. Vilnius. 1997. Nr. 1 (95). 5. Laukaityte R. Lietuvos vienuolijos: XX a. istorijos bruoźai. Vilnius: Lietuvos istorijos institutas. 1997. 6. LVCA. F. 1674. Ap. 9. B. 96. Kun. V. Senkaus była. Pradeta 1858. Baigta 1910. 7. Musą svyturiai / red. L. Rimkeviciute. Marijampole. 1992. 8. Staugaitis J. Mano prisiminimai. Vilnius: Kataliką akademija. 1999. 9. Totoraitis J. SUduvos Suvalkijos istorija. Marijampole: Piko valanda. 2003. Gauta: 2011 08 16 Parengta spaudai: 2011 11 11 Kęstutis ZEMAITIS REV. VINCENTAS SENKUS IN MARIAN MONASTERY: YEARS OF WORK AND HOPE S u m m a r y Religious orders of Catholic Church always had and still have great influence on the religious life oflay people, and especially in the times of persecution they survived as the sources of national identity and cultural life. ^erefore, they often underwent different repressions of anti-democratic regimes. Nowadays it is difficult to find family roots of Fr. Senkus. ^e archives of his native Sunskai parish as well as the most archives and libraries of the region had been decimated during the war and post-war period. It is known that the last Superior General of the White Marians was born on the 6 th of October, 1840 in Marijampole county, Sunskai eldership. At the age of 15 he finished primary school in Marijampole, and in 1858 he joined the Marian Order in the same town and started his studies of the priesthood. He passed his

KS. WINCENTY SENKUS: LATA TRUDU I NADZIEI W ZAKONIE MARIANÓW 63 exams in Seinai and was ordained as a subdeacon by the famous Samogitian bishop Motiejus Valancius. Later he studied at the Christian ^eological Academy in Warsaw (1862-1866) and got a diploma. ^ere he had to wait for the appropriate age to be ordained as a priest and in 1864 he became one. As a priest with a degree in theology, he got back to Lithuania and worked in Marijampole for some time. Later he was sent to the neighbouring parish of Sasnava, where he built a church. During the years of tsarist occupation, when the Catholic Church was persecuted, Fr. Senkus became the Superior General of the White Marians in 1892. Fr. Vincent Senkus remained in a formally closed monastery as a parish priest. Living on the hope of God, the old Superior General believed in a miracle which happened, when in underground conditions, a young priest, professor of St. Petersburg Spiritual academy Jurgis Matulaitis with the permission of the Holy See made his first monastic vows. It happened in 1909 in Warsaw, in a private chapel of Lithuanian bishop Ruskys. Fr. Jurgis Matulaitis, under the assistance of Fr. Senkus, made his perpetual vows, and prof. Fr. Petras Bucys started his novitiate. In such way the Order was restored. ^e secret restoration of the Order was chosen because the tsarist Russian authority made fighting with Catholic Church one of its most important goals. As the consequence of this fight, dioceses were reorganised in a non-canonical way under the assistance of civil authorities, there was expropriation of Church's property, restrictions of bishops' and priests' powers, persecution of seminarians, promotion of alcoholism, propagation of Orthodoxy, suppression of Lithuanian press, closing of monasteries. Nevertheless the Order revived with new power, and the hope of Fr. Senkus was fulfilled, and at the end of his life he saw the new beginning of Marian Order. However, Fr. Senkus, though he loved Lithuania, used Polish language in liturgy, having the intention to join Lithuania with Catholic Poland in order to avoid russification of Lithuania and the influence of Orthodoxy. So we cannot blame Fr. Senkus for his old viewpoint, but together with other priests he delivered Lithuanian books for his parishioners paying big sums of money, encouraging people to read, educate themselves, to love their language and their country; he also supported Catholic Action movement in Lithuania. Fr. Senkus was substituted by a new Superior General Jurgis Matulaitis, later archbishop of Vilnius, Pope Pius XI's apostolic visitator to Lithuania, who was beatified by Pope John Paul II. Translated by Marija Krunkaityte Kęstutis ZEMAITIS KUN. VINCENTAS SENKUS: DARBO IR VILTIES METAI MARIJONy VIENUOLYNE S a n t r a u k a Vienuolinis gyvenimas tiek Lietuvoje, tiek Lenkijoje ar kituose katalikiskuose krastuose turejo ir tebeturi didelę jtaką tikinciąją religiniam sąmoningumui. Baźnycia buvo, ypac persekiojimo laikais, patikimiausias tautinio identiteto ir tautines kulturos issaugojimo veiksnys. Tad vienuolynai ir budavo labiausiai persekiojami. Sio straipsnio tikslas - atskleisti kunigo Vincento Senkaus asmenybę, jo reiksmę persekiojamai Kataliką Baźnyciai, o ypac gęstanciam marijoną vienuolynui. Kunigas Senkus kilęs is to paties krasto kaip ir palaimintasis Jurgis Matulaitis, tik ją teviskes gretimose parapijose. Kunigas V. Senkus 1892 metais tampa paskutiniu baltąją marijoną generolu. Mirus kun. J. Cesnai nebebuvo kam vadovauti vienuolynui, o nuo 1908 metą V. Senkus liko vienintelis vienuolis Marijampoleje caro administracijos formaliai uźdarytame vienuolyne. Tokią carines valdźios politiką vienuolynai Lenkijoje ir Lietuvoje patyre nuo pat okupacijos pradźios. Vienuoliją naikinimo jkarstis dar labiau sustiprejo po 1863 metą sukilimo. V. Senkus buvo Baźnycios źmogus, pamaldus, uolus, geras vienuolis, nepraradęs vilties net beveik beviltiskose situacijose. Straipsnyje atskleista, kaip kunigas V. Senkus issaugojo marijoną vienuolijos ideją, pats uoliai laikesi vienuolinio pasaukimo net tada, kai vienuolynas formaliai caro valdźios buvo uźdarytas. V. Senkus dar sulauke laiko, kai beveik neturint vilties marijoną vienuolija, kad ir pogrindźio sąlygomis, pradejo naują savo gyvavimo etapą.

64 Kęstutis ZEMAITIS PAGRINDINIAI ŻODŻIAI: marijoną vienuolija, viltis, atnaujinimas. KEY WORDS: Marian monastery, hope, renewal. Kęstutis ZEMAITIS - kanauninkas, teologijos daktaras, Kataliką teologijos fakulteto Vytauto Didźiojo universitete profesorius. Tyrimą sritis: Lietuvos Kataliką Baźnycios socialine veikla 1918-1940 metais. El. pastas kestutis.zemaitis@gmail.com. Kęstutis ZEMAITIS - canon, doctor of theology, professor at the Faculty of Catholic tteology at Vytautas Magnus University. Field of research: social activity of Lithuanian Catholic Church in 1918-1940. E-mail: kestutis.zemaitis@gmail.com.