ODPADY
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Odpady Składowisko w Rokitnie Fot. Archiwum WIOŚ Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21), nakłada na Marszałka Województwa obowiązek sporządzania Planu Gospodarki Odpadami i jego aktualizowanie nie rzadziej niż co 6 lat. W roku 2015 obowiązywał Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2017 zatwierdzony przez Sejmik Województwa Lubelskiego w dniu 30 lipca 2012 r. 21 maja 2015 r. przystąpiono do opracowania projektu aktualizacji Planu gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2021. Dokument ten określa cele i działania oraz planowane do realizacji inwestycje w gospodarce odpadami do których należą m. in.: zmniejszenie ilości powstających odpadów, planowanie systemów zagospodarowania odpadów w regionach, objecie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów komunalnych (zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie), zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat właściwego gospodarowania odpadami komunalnymi, zwiększenie udziału odzysku, szczególnie recyklingu papieru i tektury, szkła, metali i tworzyw sztucznych, jak również odzysku energii z odpadów, zwiększenie ilości zbieranych selektywnie odpadów niebezpiecznych, zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych unieszkodliwianych przez składowanie, zaprzestanie składowania odpadów ulegających biodegradacji zebranych selektywnie, ograniczenie miejsc nielegalnego składowania odpadów komunalnych. Odpady komunalne Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie lubelskim opiera się na funkcjonowaniu regionów gospodarki odpadami (RGO). W każdym RGO wyznaczone są instalacje regionalne oraz instalacje zastępcze. Wyróżniamy cztery rodzaje Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK): instalacje zapewniające termiczne przekształcanie odpadów, instalacje zapewniające mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych, instalacje zapewniające przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów, instalacje zapewniające składowanie odpadów z mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania tych odpadów. W 2015 r. w 9 regionach województwa lubelskiego wyznaczono ogółem 16 Regionalnych Instalacji do Przetwarzania Odpadów Komunalnych typu A B C (mapa 23). Z informacji zgromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w 2014 r. w województwie lubelskim zebrano w ciągu roku 381,72 tys. Mg odpadów komunalnych, t.j. o 9% więcej niż w roku poprzednim, w tym selektywnie 76 436 Mg, co stanowi 20% ogółu (wykres 1 i 2). Na podstawie informacji zgromadzonych w komputerowej bazie danych Karta Składowiska, prowadzonej przez WIOŚ w Lublinie, na terenie województwa lubelskiego w 2015 r. zlokalizowanych było 27 składowisk odpadów komunalnych o łącznej powierzchni 109,3 ha. Spośród tych składowisk eksploatowano 25, natomiast na 2 nie składowano odpadów: we Włodawie i Krasnobrodzie (tabela 1, mapa 23). W ciągu 2015 r. wyłączono z eksploatacji kolej- 80
[%] 100 98 96 94 92 90 88 86 84 82 80 78 76 74 72 70 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 rok zebrane bez wyselekcjonowania zebrane selektywnie Wykres 1. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych w latach 2004-2014 w woj. lubelskim (źródło: GUS) 5,8% 2,4% 0,1% 24,0% 17,7% 2,6% 2,0% 10,0% 22,5% 12,9% papier i tektura szkło tworzywa sztuczne metale zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny biodegradowalne tekstylia wielkogabarytowe niebezpieczne pozostałe Wykres 2. Procentowy udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w woj. lubelskim w 2014 r. (źródło: GUS) nych 10 składowisk: w gm. Kodeń (m. Kodeń 1), gm. Terespol (m. Lebiedziew), gm. Siennica Różana (m. Zagroda), gm. Dębowa Kłoda (m. Lubiczyn), gm. Annopol, gm. Józefów, gm. Krzywda, gm. Łuków, gm. Stoczek Łukowski i gm. Stanin (m. Niedźwiadka). W 2015 r. na składowiskach przyjmujących odpady złożono 146, 41 tys. Mg odpadów komunalnych, t.j. 19% mniej niż w roku 2014 (wykres 3, tabela 1). Najwięcej odpadów komunalnych przyjęto w dwóch regionach: Centralnym i Puławy (ok. 45% ogółu odpadów składowanych w województwie). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 645) określa poziomy postępowania z odpadami w kolejnych latach do 31 grudnia 2020 r. W 2015 r. poziomy te przedstawiały się następująco: poziom recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji odpadów komunalnych papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wynosił 16%, poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użytku i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych wynosił 40%. [Mg] 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Biała Podlaska Centralno-Wschodni Centralny Chełm Południowo- Zachodni Południowy Północno-Zachodni Puławy Zamość Wykres 3. Odpady komunalne złożone na składowiskach w województwie lubelskim w 2015 r. wg regionów (źródło: WIOŚ) 81
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Mapa 23. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i innych instalacji funkcjonujących na terenie woj. lubelskiego w 2015 r. (źródło: WIOŚ) 82
Tabela 1. Wykaz składowisk odpadów komunalnych czynnych w woj. lubelskim w 2015 r. wg regionów (źródło: WIOŚ) Lp. Gmina Nazwa przedsiębiorstwa eksploatującego Miejscowość Powierzchnia składowiska [ha] Pojemność składowiska [m 3 ] Ilość odpadów złożona w 2015 r. [Mg] 1. Region Biała Podlaska 1. Biała Podlaska Bialskie Wodociągi i Kanalizacja,,WOD-KAN,, Sp. z o.o. Biała Podlaska 2,85 160 000 9 881,78 2. Konstantynów Komarno 1,5 56 000 1640,41 PW KOMUNALNIK w Białej Podlaskiej 3. Janów Podlaski Janów Podlaski 2,6 79 500 807,13 4. Piszczac EKO NOWA Sp. z o.o. w Piszczacu Kolonia Piszczac 2,94 12 800 27,5 2. Region Centralno-Wschodni 5. Krasnystaw MSOK Kras Eko w Wincentowie Wincentów 3,26 413 000 3 295,7 6. Łęczna PGKiM w Łęcznej Kolonia Stara Wieś 3,2 83 460 niecka II 3 883,46 niecka III 6 673,88 7. Trawniki UG w Trawnikach Dorohucza 0,85 41 500 924,9 8. Włodawa ZZO we Włodawie Włodawa 1,85 103 200 0 3. Region Centralny 9. Lubartów MPWiK w Lublinie Rokitno 5,59 1 462 455 29 132,80 10. Lubartów ZGK w Lubartowie Nowodwór 3,44 183 000 3 296,45 4. Region Chełm 11. Chełm PGO Sp. z o.o. w Chełmie Srebrzyszcze 2,6 270 617 4 753,00 12. Dorohusk GZO w Dorohusku Świerże 1,1 20 613 553,49 5. Region Południowo-Zachodni 13. Janów Lubelski ZGKiM w Janowie Lubelskim Borownica 26,6 545 197 1 646,94 14. Kraśnik ZKG w Kraśniku Piaski Zarzecze II 3,25 550 000 12 510,57 15. Poniatowa PGKiM w Poniatowej Poniatowa Wieś 4,7 241 157 2 018,30 6. Region Południowy 16. Biłgoraj PGK Sp. z o.o. w Biłgoraju Korczów 9,0 1 052 000 9 184,6 17. Hrubieszów PGK i M w Hrubieszowie Hrubieszów 2,13 258 500 4 042,5 18. Mircze MIR-EKO Sp. z o.o. w Mirczu Łasków 4,54 63 046 467,5 19. Krasnobród ZGK w Krasnobrodzie Grabnik 1,4 34 248 0 7. Region Północno-Zachodni 20. Adamów ZGK w Adamowie Adamów 1,87 50 400 104,2 21. Wola Mysłowska UG w Woli Mysłowskiej Wola Mysłowska 0,9 16 100 24,0 22. Radzyń Podlaski ZZOK w Adamkach k. Radzynia Podlaskiego Sp. z o.o. Biała Adamki (Biała) 1,3 46 000 8 830,92 8. Region Puławy 23. Puławy MPWiK WODOCIĄGI PUŁAWSKIE w Puławach Puławy 3,17 200 000 kwat. I 17 277,40 kwat. II 8 927,50 24. Kurów UG w Kurowie Szumów 2,84 91 800 5 913,38 25. Ryki PGK i M w Rykach Ryki 0,8 80 000 713,70 26. Stężyca UG w Stężycy Brzeźce 3,08 54 400 412,26 9. Region Zamość 27. Skierbieszów PGK Sp. z o.o. w Zamościu Dębowiec 11,94 1 150 000 9 461,2 Ogółem 109,3 7 318 993 146 405,5 0 nie składowano odpadów w 2015 r. 83
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Wymagany poziom ograniczenia masy odpadów biodegradowalnych w 2015 r. osiągnęły 204 gminy w województwie. Procentowy udział gmin, które osiągnęły wymagane poziomy w 2015 r. przedstawia wykres 4. poziom ograniczenia masy odpadów ulegających biodegradacji przekazywanych na składowiska Fot. Archiwum WIOŚ poziom recyklingu odpadów budowlano-remontowych Z analizy sprawozdań z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi przekazywanych przez wójtów, burmistrzów, prezydentów miast wynika, że na 213 gmin województwa lubelskiego w 2015 r.: 211 gmin osiągnęło wymagany poziom recyklingu (dla papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła), 210 gmin osiągnęło wymagany poziom dla odpadów budowlanych i remontowych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji i przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów, (Dz. U. z 2012 r. poz. 676) w 2015 r. na składowiskach można było unieszkodliwić nie więcej niż 50% masy odpadów ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku. poziom recyklingu (papieru, metali, tworzyw sztucznych, szkła) 0,94 0,95 0,96 0,97 0,98 0,99 1 Osiągnięty Nie osiągnięty Wykres 4. Stopień realizacji poziomów recyklingu wymaganych w 2015 r. (źródło: WIOŚ) Odpady przemysłowe W województwie lubelskim w 2015 r. zgodnie z danymi GUS wytworzono ogółem 6 837,8 tys. Mg odpadów przemysłowych (wykres 5). W 2015 r. w powiecie łęczyńskim powstało 73% wszystkich odpadów wytworzonych w województwie. Nieznacznie spadła w stosunku do roku poprzedniego ilość odpadów składowanych na składowiskach i wynosiła 34,2% ogółu, odzyskowi poddano 1,2%, przekazano [tys.mg] 5000 4500 5000 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 bialski Biała Podlaska biłgorajski Chełm chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Zamość 23 13,9 40,4 17,1 23,7 242,3 4,1 74,6 48,2 40,8 762,3 220,8 24,8 44,7 4,4 127,6 11,1 7,9 17 59 3,4 13,4 13,3 Wykres 5. Odpady przemysłowe wytworzone w województwie lubelskim w 2015 r. wg powiatów (źródło: GUS) 84
innym odbiorcom 63,9%, unieszkodliwiono w inny sposób 0,6% oraz czasowo magazynowano 0,1% odpadów (wykres 6). przekazane innym odbiorcom czasowo magazynowane unieszkodliwione w inny sposób unieszkodliwione przez składowanie poddane odzyskowi 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Wykres 6. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w 2015 r. (źródło: GUS) System gospodarowania odpadami azbestowymi Polska była pierwszym i jedynym krajem w Unii Europejskiej, która podjęła wyzwanie wycofania z użytkowania wyrobów zawierających azbest. Podstawowym celem Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 przyjętego przez Polskę w 2009 r. jest wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych i środowiskowych spowodowanych azbestem, poprzez jego sukcesywne usuwanie i unieszkodliwienie odpadów zawierających azbest. Jednym z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z przyjętego Programu jest BAZA AZBESTO- WA prowadzona przez Ministerstwo Rozwoju, będąca narzędziem do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Uzupełnianie danych dotyczących inwentaryzacji tych wyrobów, ich unieszkodliwiania na terenie danej gminy i województwa należy do zadań jednostek samorządowych. Aktywność urzędów marszałkowskich i gmin ewidencjonujących odpady azbestowe w skali Polski (liczba gmin: 2 479) przedstawiała się następująco: osoby fizyczne 94%, osoby prawne 87%. Spośród województw prowadzących bazę azbestową najsłabiej wypadły: łódzkie osoby fizyczne 92%, osoby prawne 77%; małopolskie odpowiednio: 93% i 63%; podkarpackie odpowiednio: 92% i 71%. Z terenu województwa lubelskiego spośród 213 gmin z obowiązku ewidencjonowania odpadów azbestowych w 2015 r. wywiązały się: osoby fizyczne 197 gmin (92%), osoby prawne 198 gmin (93%). Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w 2015 r. kontrolę mającą na celu ocenę stanu realizacji Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032. Przebieg realizacji Programu w latach 2009 2015 oraz stopień zaangażowania odpowiedzialnych organów oceniony został przez NIK negatywnie, a termin usunięcia wyrobów zawierających azbest jako zagrożony niedotrzymaniem. Opracowany w 2013 r. Elektroniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP) główne narzędzie monitoringu realizacji Programu nie został jeszcze wdrożony. Na dzień 31 października 2015 r. 26% gmin (w skali całego kraju) nie zrealizowało obowiązku wprowadzenia danych niezbędnych do funkcjonowania Bazy Azbestowej. W związku z tym, wykazywana ilość azbestu jest niemiarodajna. Mechanizmy finansowe zachęcające właścicieli nieruchomości do usuwania wyrobów zawierających azbest uznano za niewystarczające. Szczególnej krytyce poddane zostało wydatkowanie środków publicznych na badania i raporty bez wcześniejszej analizy zapotrzebowania na tego rodzaju opracowania i określenia docelowej grupy odbiorców. Świadczy to o przypadkowości podejmowania tego typu działań. Kontrola NIK wykazała niewielki stopień zaawansowania Programu w trakcie 6 roku jego trwania. Na zadania związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest wydatkowano już 43% planu środków budżetu państwa przeznaczonych na realizację Programu. NIK pozytywnie ocenia sposób wykorzystywania przez gminy środków finansowych będących w dyspozycji wojewódzkich funduszy ochrony środowiska oraz środków z Polsko-Szwajcarskiego Funduszu Współpracy, na demontaż oraz transport i utylizację azbestu z nieruchomości osób fizycznych oraz osób prawnych. W celu prawidłowej realizacji zadań wynikających z Programu NIK zaleca podjęcie przez Ministra Rozwoju następujących działań: opracowanie kompleksowej propozycji zmian przepisów prawa dotyczących usuwania azbestu, zarówno jeśli chodzi o jednolitą interpretację pojęć stosowanych w prawodawstwie, jak i określenie obowiązków spoczywających na podmiotach wykorzystujących wyroby zawierające azbest; skoncentrowanie wsparcia logistycznego i finansowego na usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej oraz 85
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU tym, którym przypisano pierwszy stopień pilności, a także z obszarów o najwyższym stwierdzonym stężeniu azbestu w środowisku; wypracowanie instrumentów wsparcia finansowego na rzecz osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami na wymianę pokryć dachowych i elewacyjnych; poszukiwanie innych (bezpiecznych) sposobów unieszkodliwiania azbestu oraz ich wdrożenie. NIK zaleca rozważenie przez Radę Ministrów, przekazania zarządzania Programem Ministrowi Środowiska, ze względu na powiązanie zadań Programu i ich finansowania z zadaniami zawartymi w Prawie ochrony środowiska. Podkreśla jednocześnie, że osiągnięcie założonych w Programie celów bez podjęcia zdecydowanych działań wskazanych przez NIK będzie niemożliwe do 2032 roku. Według informacji pochodzących z Lubelskiego Urzędu Marszałkowskiego ilość odpadów azbestowych zinwentaryzowanych na terenie województwa lubelskiego określona została na 810 344,72 Mg. W 2015 r. na terenie województwa lubelskiego odpady zawierające azbest składowane były jedynie na 2 składowiskach, na których złożono: PGO Sp. z o.o. w Chełmie składowisko w Srebrzyszczu 4 659,64 ton, WOD-BUD Sp.zo.o. w Kraśniku składowisko Piaski Zarzecze II 41 204,17 ton. Na składowisko odpadów niebezpiecznych PGK Sp. z o.o. w Poniatowej Wsi w 2015 r. odpady zawierające azbest nie były przyjmowane ze względu na fakt, że 16 grudnia 2014 r. wygasło pozwolenie na eksploatację ww. składowiska. W 2015 r. do składowania przekazano ogółem 45 863,81 ton odpadów zawierających azbest (wykres 7), tj. o 4 121,6 ton, czyli niespełna 10% odpadów więcej, niż w roku poprzednim. [tys. ton] 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r. 2015 r. Wykres 7. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach woj. lubelskiego w latach 2009-2015 (źródło: WIOŚ) Największą ilość tego typu odpadów (niemal 90% w roku 2015) przyjęło składowisko odpadów niebezpiecznych w Kraśniku. Nagromadzenie na składowiskach przyjmujących odpady zawierające azbest od 2005 roku wyniosło 206,681 tys. ton, tj. ok. 25,5% ilości zinwentaryzowanej, natomiast od początku realizowania programu, tj. od 2009 r. do końca 2015 r. zgromadzono 174,523 tys. ton, co stanowi 21,5% ilości zinwentaryzowanej. Wydział Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie przeprowadził w 2015 r. 3 kontrole interwencyjne w firmach prowadzących działalność związaną z usuwaniem i zagospodarowaniem odpadów zawierających azbest, a 6 wniosków o interwencję przekazał do innych urzędów zgodnie z ich kompetencjami. Realizacja Programu jest procesem długofalowym, w związku z czym wskazane jest jego uaktualnianie i dostosowanie do zmieniających się warunków prawnych, możliwości finansowych oraz stopnia pilności jego usunięcia. Niskie dochody gospodarstw domowych mieszkańców województwa (głównie rolników) utrudniają osiąganie założonych w lokalnych programach wskaźników. Od 2013 r. obserwowany jest jednak wzrost ilości odpadów zawierających azbest kierowanych do składowania. Tempo działań prowadzonych w tym zakresie warte jest utrzymania na co najmniej zbliżonym poziomie, aby termin usunięcia odpadów azbestowych z terenu województwa został dotrzymany. 86