UWAGI DOTYCZĄCE ZŁAOŻEŃ DO ZMIAN USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ"

Ogólnopolskie Forum Organizatorów Społeczności Lokalnych ul. Paca 40 04-386 Warszawa S E K R E T A R Departamentu Porno; i!nt»gracii Społeczm 2A l..d z 3 C? L - ' r' / ^ 'Q f3 Warszawa 17.10.2013. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ul. Nowogrodzka 1/3/5 00-513 Warszawa Departament Pomocy i Integracji Społecznej UWAGI DOTYCZĄCE ZŁAOŻEŃ DO ZMIAN USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ" Ogólnopolskie Forum Organizatorów Społeczności Lokalnych zwraca się ze szczególną prośbą uwzględnienia uwag dotyczących proponowanych zmian w ustawie o pomocy społecznej. "Krajowy program przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu 2020", wskazuje na konieczność budowy aktywnych społeczności poprzez prowadzenie pracy środowiskowej. Biorąc pod uwagę powyższy program niewątpliwie konieczne są zapisy w ustawie mówiące wprost o społeczności lokalnej. Brak wskazania na społeczność lokalną spowoduje, że w naszej pracy nic się nie zmieni, zwarzywszy na proponowane nowe role pracowników socjalnych i zadania jakie będą na poziomie gminy realizowane przez CPiUS. Osiągnięcie zmian w społeczności lokalnej jest możliwe tylko dzięki intensywnej pracy prowadzonej z mieszkańcami. Praca socjalna w wymiarze środowiskowym jest równie ważna jak praca z osobą rodziną i o wiele trudniejsza bo podejmowane działania nie przyniosą efektów od razu. Stąd konieczne jest podejmowanie różnorodnych działań, nie ograniczających się tylko do animacji i motywacji, ale przede wszystkim edukacja, poradnictwo i stałe wsparcie aby nie zawieść zaufania jakim społeczność nas obdarzyła. Tylko w ten sposób jest możliwe by społeczność większość problemów mogła rozwiązać we własnym zakresie. Odnosząc się do nowych roli pracownika socjalnego naszym zdaniem nie tylko należałoby utrzymać przyjęte przez nas nazewnictwo organizator społeczności lokalnej, ale również rozszerzyć zakres proponowanych działań w tej specjalizacji. By organizator był faktycznie organizatorem społeczności lokalnej musi pełnić wszystkie trzy funkcje - być animatorem lokalnym, organizatorem sieci społecznych i lokalnym politykiem społecznym, który będzie otwartym na całą społeczność lokalną. Ograniczenie działań do klientów pomocy społecznej, nie przyniesie oczekiwanej zmiany społecznej. Praca OSL zakłada przygotowanie i poznanie całej społeczności. Tylko na podstawie dokładnej diagnozy wszystkich mieszkańców, ich problemów, na rozpoznaniu posiadanych

zasobów, jest możliwe rozpoczęcie działań. Niemniej zachodzące procesy w tej społeczności powodują że nie można sztywno zaplanować realizacji konkretnych działań. Diagnoza potrzebuje czasu, poza tym nigdy nie jest sztywna. Aby osiągnąć zmianę społeczną, by nie tylko osoba czy rodzina wyszła z systemu pomocy społecznej, ale by społeczność lokalna wobec postępującej anonimowości i wykluczenia stała się zdolna odkryć swój potencjał, samodzielna i zdolna do rozwiązywania swoich problemów, konieczne są te zmiany w systemie pomocy społecznej, a co zatem konieczne są odpowiednie zapisy w ustawie mówiące wprost o organizowaniu społeczności lokalnej i ukonstytuowanie specjalności zawodowej pracownika socjalnego - organizatora społeczności lokalnej. Opracowane poniżej sugestie zmierzają do sprawniejszego osiągnięcia określonego wyżej celu. Proponowana zmiana art. 15 ustawy o pomocy społecznej który obecnie ma brzmienie: Art. 15. Pomoc społeczna polega w szczególności na: 1) przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń; 2) pracy socjalnej; 3) prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej; 4) analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej; 5) realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych; 6) rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb." Po zmianie ma przybrać następującą formę: (pogrubioną kursywą wpisano to czego naszym zdaniem brakuje) art.15 Pomoc społeczna polega w szczególności na prowadzeniu działań profilaktycznych i aktywizujących, a w przypadkach, gdy jest to konieczne - ratowniczych, wobec osób i rodzin, oraz społeczności lokalnych, zmierzających do odbudowy podmiotowego funkcjonowania zawodowego (przygotowanie osób do gotowości oddziaływania służb zatrudnienia) oraz do poprawy podmiotowego funkcjonowania społecznego(w rodzinie, poza rodziną w sferze prywatnej oraz poza rodziną w sferze publicznej), a także na: 1) oferowaniu usług socjalnych o charakterze profilaktycznym, aktywizacyjnym i interwencyjnym dla osób i rodzin oraz społeczności lokalnych umożliwiających rozwój ich potencjału, wzbogacanie ich życia i zapobieganie dysfunkcjom, a także zapewnieniu osobom starszym, niepełnosprawnych oraz chorym zaspokojenia podstawowych potrzeb; 2) wykonywaniu pracy socjalnej nastawionej na promowanie społecznych zmian, rozwiązywanie problemów we wzajemnych relacjach osób w rodzinach i środowisku lokalnym oraz na uniezależnianie od świadczeń pomocy społecznej; 3) przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń dla osób i rodzin, będących w bardzo trudnej sytuacji życiowej i ekonomicznej i nie mogących własnymi siłami rozwiązać tych problemów; 4) prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej; 5) analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej; 6) realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, a także analizy prowadzonej oceny zasobów pomocy społecznej;

7) rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb; 8) organizowaniu partnerskiej współpracy ze wszystkimi instytucjami i podmiotami działającymi na rzecz łagodzenia skutków ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz na rzecz integracji społecznej uwzględniając budowanie partnerskich relacji społeczności lokalnych z w/w instytucjami i podmiotami. 9) promocji i organizacji wolontariatu jako sposobu na nabywanie umiejętności społecznych. Uzasadnienie: Jeśli zostanie pominięta w tych zapisach społeczność lokalna to podobnie jak wzorem lat ubiegłych praca ze społecznością będzie spychana na plan dalszy. Pracownicy beda koncentrować się głównie na osobach i rodzinach. Wpisując te sformułowania stawiamy potrzebę pracy socjalnej ze społecznościami jako równorzędną jednostce i rodzinie. W dokumencie Ministerstwa proponującym zmiany następnie opisywany jest usystematyzowany definicyjny katalog usług socjalnych: a) usługi profilaktyczne, adresowane do osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym skupiające się na edukacji, poradnictwie, pomocy dla samopomocy, terapii oraz innych usługach profilaktycznych, b) usługi aktywizujące, adresowane do osób pozostających bez zatrudnienia, osób niepełnosprawnych, których dysfunkcje w sferze społecznej można kompensować usługami aktywizującymi lub specjalistycznymi, w ramach usług asystenckich adresowanych do osób samotnych niepełnosprawnych, c) usługi interwencyjne, służące zabezpieczeniu niezbędnych podstawowych potrzeb osób niepełnosprawnych i starych, chorych w ramach usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania, ośrodkach wsparcia, w rodzinnych domach pomocy, w mieszkaniach chronionych i domach pomocy społecznej, a także osób i rodzin znajdujących się w sytuacjach kryzysowych (przemoc, handel ludźmi, klęski żywiołowe i zdarzenia losowe). 1.1.CHARAKTERYSTYKA USŁUG SOCJALNYCH 1.1.1. USŁUGI PROFILAKTYCZNE DLA OSÓB i RODZIN Celem tych usług będzie zapobieganie powstawaniu i pogłębianiu się niekorzystnych zjawisk społecznych... Zakres merytoryczny usług profilaktycznych będzie obejmował m.in.: działania edukacyjne - w tym: nabywanie umiejętności zarządzania własnymi budżetami domowymi oraz uzyskiwanymi dochodami, zagospodarowanie czasu wolnego, planowanie zajęć w rodzinie oraz społecznościach lokalnych, a także naukę substytucji rodziny w opiece nad osobami starszymi, chorymi i uzależnionymi oraz profilaktykę przemocy w rodzinie i uzależnień. Uwrażliwianie poprzez tworzenie relacji samopomocowych społeczności lokalnej na potrzeby słabszych jednostek i rodzin. poradnictwo - w tym: doradztwo rodzinne, prawne, socjalne, finansowe, szczególnie dla osób i rodzin zadłużonych, a korzystających ze świadczeń pomocy społecznej oraz poradnictwo w zakresie uzyskiwania gotowości do oddziaływań publicznych służb zatrudnienia, jak również tworzenia lokalnego systemu wsparcia.

animowanie i motywowanie do współdziałania w lokalnym środowisku społecznym, tworzenia własnych i sąsiedzkich grup samopomocy, a także wsparcie w celu obywatelskiego samoorganizowania się oraz zaangażowania w wolontariat. Uzasadnienie Określając zakres merytoryczny usług socjalnych nie można pominąć znaczenia edukacji czy poradnictwa w procesie rozwoju społeczności lokalnej przecież tak naprawdę to nie tylko animowanie i motywowanie jest kluczem do sukcesu, bez edukacji i poradnictwa jest to tylko wąski wycinek działań OSL. Podkreślić należy, iż pominiecie w zapisie ustawy tej kwestii spowoduje pominiecie działań z tego obszaru w praktyce zawodowej. 1.1.2. USŁUGI AKTYWIZUJĄCE OSOBY I RODZINY Konsekwentne utrzymanie w ustawie pomocy społecznej zasad pomocniczości i subsydiarności, wymaga nadania usługom aktywizującym szczególnego znaczenia. Celem tych usług będzie uzyskanie przez osoby i rodziny oraz społeczności zagrożone wykluczeniem społecznym w końcowym efekcie uniezależnienia się od systemu świadczeń pomocy społecznej, przy zachowaniu reguły sukcesywnego zmniejszania wpływu tych świadczeń na budżety domowe w zależności od etapu aktywizacji. Usługi aktywizujące będą realizowane w wymiarze społecznym i zawodowym, przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych możliwości we współpracy z instytucjami, organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami zatrudnienia socjalnego, a także ekonomii społecznej (w tym spółdzielni socjalnych)..." ZAŁOZENIE NR 2: PODNIESIENIE EFEKTYWNOŚCI SYSTEMU ORGANIZACYJNEGO POMOCY SPOŁECZNEJ WRAZ Z ZAPEWNIENIEM JEGO KOMPATYBILNOŚCI Z INNYMI SYSTEMAMI WSPARCIA. 2.1.3 POZIOM GMINY - PODSTAWOWE ZADANIA CENTRUM POMOCY I USŁUG SOCJALNYCH... Propozycja zadań przypisanych do realizacji Centrum Pomocy i Usług Socjalnych na szczeblu gminy obejmuje: 1) diagnozę i monitoring sytuacji społecznej w gminie a także wykonywanie corocznej oceny zasobów pomocy społecznej wraz z przygotowywaniem rekomendacji dla Rady Gminy; 2) prowadzenie pracy socjalnej na obszarze gminy z osobami i rodzinami na podstawie wykonanych rodzinnych wywiadów środowiskowych oraz zawartych kontraktów socjalnych; a także ze społecznościami lokalnymi na podstawie diagnozy sytuacji społecznej. 3) organizowanie gminnego systemu usług socjalnych na podstawie wyników diagnoz oraz ocen zasobów pomocy społecznej, a także bieżących potrzeb społeczności lokalnej, w tym: zakup usług socjalnych od organizacji pozarządowych, centrów i klubów integracji społecznej oraz spółdzielni socjalnych w obszarze reintegracji społecznej i zawodowej, które będą posiadać status Agencji Usług Socjalnych (opis dalej);..." 9) współpraca z rożnymi instytucjami oraz podmiotami zaliczonymi do sieciowego modelu wsparcia i pomocy na obszarze gminy, w tym przede wszystkim z powiatowym urzędem pracy, instytucjami reintegracji społecznej i zawodowej, podmiotami ekonomii społecznej, lokalnymi przedsiębiorcami, instytucjami edukacji szkolnej, ochrony zdrowia w zakresie likwidowania barier wykluczenia społecznego..."

10) Praca ze społecznościami (w tym) - tworzenie diagnozy i profilu społeczności trudnych i wieloproblemowych, określanie zasobów, badanie potrzeb i problemów, planowanie kierunków działań, tworzenie i realizacja projektów, pobudzanie i wspieranie oddolnych inicjatyw lokalnych podejmowanych przez samych mieszkańców. ZAŁOZENIE NR 3: WZMOCNIENIE NA POZIOMIE GMINY I POWIATU SKUTECZNOŚCI PODSTAWOWYCH NARZĘDZI I INSTRUMENTÓW PRACY SOCJALNEJ DLA WYPROWADZANIA OSÓB I RODZIN ZE SFERY ZAGROŻENIA WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM. REALIZACJA ZAŁOŻENIA: 3.1 NOWE SPECJALNOŚCI ZAWODOWE PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH NIEZBĘDNE DLA REALIZACJI ZMIAN W POMOCY SPOŁECZNEJ...Złożoność problemów społecznych, z którymi spotykają się pracownicy socjalni wymagają ukierunkowanego, specjalistycznego podejścia w celu skutecznego reagowania zarówno na problemy osób indywidualnych, rodzin, jak również grup społecznych wymagających wsparcia. Z tego względu konieczne jest wzbogacenie dotychczasowych ról pracownika socjalnego jako nie tylko osoby przeprowadzającej rodzinny wywiad środowiskowy, ale również jako profesjonalisty dysponującego kompetencjami do podejmowania mediacji i animacji społeczności lokalnej.( Tu należało by zastąpić sformułowaniem do podejmowania mediacji i organizacji społeczności lokalnej) Wykaz propozycji nowych specjalizacji ujęty został w poniższym zestawieniu: Propozycja specjalizacji - Asystentura i mediacja socjalna Cel wprowadzenia specjalizacji / rodzaj usługi socjalnej - wspieranie osób/ rodzin w przezwyciężaniu pierwszych objawów kryzysu oraz tworzenie warunków sprzyjających uwolnieniu ekspresji do współpracy z pracownikami socjalnymi (podmiotowość, świadomy wybór propozycji pomocy), a także podejmowanie mediacji nakłaniających do zmiany postawy wobec propozycji udzielenia wsparcia i pomocy/usługa socjalna o charakterze profilaktycznym. Propozycja specjalizacji -Organizator usług socjalnych Cel wprowadzenia specjalizacji / rodzaj usługi socjalnej - inicjowanie, budowanie lokalnych sieci usług socjalnych, partnerstw lokalnych pomiędzy instytucjami administracji publicznej, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami, zaliczanymi do sektora ekonomii społecznej. Usługa instytucjonalna - umiejscowiona w Centrach Pomocy i Usług Socjalnych (lub w organizacjach pozarządowych, a także niepublicznych agencjach socjalnych) ) nastawiona na tworzenie lokalnych agencji usług socjalnych, doradztwo w budowaniu lokalnej sieci agencji socjalnych na obszarze powiatu./usługa o charakterze interwencyjnym. Propozycja specjalizacji -Animator społeczności lokalnych (konieczność zmiany na - Organizator społeczności lokalnych) Cel wprowadzenia specjalizacji / rodzaj usługi socjalnej - wspieranie i pomoc dla najbardziej aktywnych osób/rodzin oraz współudział w wyszukiwaniu nowych grup wśród beneficjentów pomocy społecznej oraz przedstawicieli społeczności lokalnej dla samoorganizowania się, podejmowania wolontariatu, podejmowania i wdrażania projektów aktywności lokalnej w obszarze pomocy społecznej i innych ściśle związanych z nim. Usługa instytucjonalna - umiejscowiona w Centrach Pomocy i Usług Socjalnych (lub w organizacjach pozarządowych, a także w niepublicznych Agencjach Usług Socjalnych)./Usługa o charakterze aktywizacyjnym.

Uzasadnienie W OSL- u nie możemy koncentrować się jedynie, na beneficjentach pomocy społecznej bowiem ma to znamiona wtórnego wykluczenia włączając do działań mieszkańców z poza systemu pomocy działamy bardziej skutecznie na rzecz integracji społecznej uważamy, że podkreślenie tego aspektu zapobiegnie zniekształceniom idei OSL. Poza tym wprowadzanie pojęcia Animator Społeczności Lokalnej wprowadza niepotrzebne zamieszanie w rozumienie pojęcia i realizowanie modelu OSL. 3.2 NOWE FORMY KONTRAKTU SOCJALNEGO, UKIERUNKOWANE NA RODZINĘ ORAZ LOKALNĄ GRUPĘ SPOŁECZNĄ. Proponuje się wzmocnienie (rozszerzenie) katalogu narzędzi pracy socjalnej o nowe formy kontraktu socjalnego, takie jak: a) rodzinny kontrakt socjalny, b) grupowy kontrakt socjalny. Funkcjonujący w rozwiązaniach systemowych pomocy społecznej od 2005 r. kontrakt socjalny, będący szczególnym przypadkiem umowy zawartej z osobą ubiegającą się o wsparcie i pomoc, stał się skutecznym narzędziem wpływania na postawy osób dla wypełnienia upoważnienia ustawowego zawartego w art. 11 ust.2 ustawy o pomocy społecznej. Obowiązujący obecnie tryb zawierania kontraktu socjalnego przewiduje podpisanie go przez osobę, chociaż w celach jakie mają być zrealizowane wymienia się także pokonanie trudności życiowych przez rodzinę. Dla wzmożenia relacji pomiędzy członkami rodziny, w której dotychczas występuje w kontrakcie socjalnym jako strona tylko jedna osoba oraz dla wspólnego wzajemnego uczestnictwa wszystkich członków rodziny w obranym scenariuszu działań" proponuje się wprowadzenie nowego rozwiązania. Wymagać to będzie określenia w przepisach pomocy społecznej katalogu rodzin, wobec których będzie stosowane to narzędzie (np. rodziny wraz ze starszymi członkami, rodziny wraz z dziećmi itp.). Wskazanym też wydaje się wprowadzenie drugiej nowej formy kontraktu socjalnego, tzw. grupowego kontraktu socjalnego. To rozwiązanie powinno być stosowane wobec społeczności lokalnych, gdzie podobne problemy zmuszają grupy osób (np. sąsiedzkie grupy) do poszukiwania wspólnych rozwiązań własnych problemów. W ramach grupowego kontraktu socjalnego można ująć taką problematykę jak: samopomoc lub pomoc sąsiedzka, organizowana w najmniejszym lokalnym środowisku (osiedle, wieś itp.). Oba rodzaje kontraktu socjalnego, tj. rodzinny i grupowy, winny być traktowane jako możliwość skorzystania z preferencji np. w dostępie dzieci do przedszkoli, do rozpatrywania wniosków o dofinansowanie własnych inicjatyw uruchomienia działalności gospodarczej w formie spółdzielni socjalnej. Przedstawione propozycje spowodują konieczność zmiany art. 108 ustawy o pomocy społecznej oraz definicji kontraktu socjalnego" Nasze zdanie na temat: a) rodzinny kontrakt socjalny, Obowiązujący art. 6pkt6 ustawy o pomocy społecznej zawiera definicje legalna kontraktu socialnego kontrakt socjalny - pisemna umowę zawarta z osoba ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny" zatem w tym przypadku wydaje się zasadne wprowadzenie do tego punktu oprócz osoby również rodziny aby jasne i czytelne było z kim tą umowę można zawrzeć. Dookreślenie tej kwestii znajdujemy jednak w Art. 108 punkt 1 W celu określenia sposobu współdziałania w

rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej pracownik socjalny zatrudniony w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie może zawrzeć kontrakt socjalny z ta osoba lub rodzina, w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej, zawodowej lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu." Natomiast punkt 4. Tego samego artykułu mówi Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, wzór kontraktu socjalnego, uwzględniając indywidualne cechy osoby podpisującej kontrakt socjalny" Widać wyraźnie, iż są pewne rozbieżności dotyczące informacji czy kontrakt może być zawarty z osobą czy z rodziną wystarczyłoby ujednolicenie tych zapisów bowiem forma aktualnie funkcionuiacego druku kontraktu daje możliwość podpisywania go z rodzina.i formularz A kontraktu socjalnego) Nie ma zatem konieczności wprowadzania dodatkowej nazwy i druku co będzie jedynie generować niepotrzebnie koszty. b) grupowy kontrakt socjalny. Nie widzimy możliwości zawierania grupowego kontraktu socjalnego: 1- Praca związana z organizowaniem społeczności lokalnej jest oparta na ciągłym badaniu w działaniu. Wymaga od organizatora społeczności lokalnej elastyczności i umiejętności podążania za potrzebami społeczności z która współpracuje. Często w trakcie pracy zmieniaia się liderzy, zatem z kim zawierać kontrakty kogo z grupy wytypować do takiego zadania i po co? Co ma wnieść tego rodzaju umowa? To pytania na które w założeniach nie znajdujemy odpowiedzi. 2- Kontrakt iest rodzaiem zawartej umowy, nie dotrzymanie warunków umowy powodować powinno wcześniei określone konsekwencje, zatem w jaki sposób i na lakie konsekwencje narażać się będzie społeczność lokalną. W tym przypadku istnieje zagrożenie, iż jedyne konsekwencje będą ponosić przedstawiciele społeczności, którzy podpiszą umowę a to może być czynnik zniechęcający do pracy na rzecz swojego środowiska lokalnego. 3. Umowę w zasadzie można zawrzeć ze społecznością już ukonstytuowana, posiadająca lakąś tożsamość prawną. Należy podkreślić, iż jest to jeden z ostatnich etapów pracy OSL zmierzający do usamodzielnienia społeczności lokalnej. Obowiązujące aktualnie umowy partnerskie wydają się w tym obszarze wystarczające. 4- Jeśli chodzi o różnego rodzaju korzyści jakie mogą osiągać osoby zaangażowane w_działania na rzecz swojego środowiska to warto przypomnieć, iż zwierane dotychczas umowy woluntarystyczne dałyby możliwość rekomendowania do różnego rodzaju określonych w ustawie przywilejów. 5- Zawieranie kontraktów z jednostką bądź rodzina daje możliwość określenia zobowiązań dotyczących działań związanych z rozwojem środowiska lokalnego. Umożliwi to wymienionym osobom/rodzinom korzystanie z socjalnego dodatku motywacyjnego, którego niestety nie można przyznać dla całej społeczności. Jaki zatem ma sens zawieranie grupowego kontraktu socjalnego? 6- Chodzi również o zagrożenie biurokracją i przymusem co jest w sprzeczności z celami i metodami OSL. W imieniu Zespołu Koordynacyjnego Ogólnopolskiego Forum Organizatorów Społeczności lokalnych Przewodnicząca Zespołu