ERGONOMICZNE PODEJŚCIE DO CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH I BIOLOGICZNYCH

dr inż. IWONA ROMANOWSKA-SŁOMKA ekspert w zakresie oceny ryzyka zawodowego E 13/01 ERGONOMICZNE PODEJŚCIE DO CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH I BIOLOGICZNYCH Jakie choroby są wywoływane przez czynniki biologiczne w środowisku pracy? W ARTYKULE: Przez co może odbywać się wchłanianie substancji chemicznych w warunkach narażenia zawodowego? STR. E 13/02 Jak dokonać oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na działanie czynników chemicznych? STR. E 13/09 Jak przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych? STR. E 13/16 Które procesy technologiczne są źródłami pyłu w procesie pracy? STR. E 13/05 W jakich branżach występuje narażenie na czynniki biologiczne? STR. E 13/14

E 13/02 W artykule znajdziecie szczegółowe omówienie chemicznych i biologicznych czynników środowiska pracy. Przybliżamy Wam ich negatywny wpływ na zdrowie pracowników i podpowiadamy, jakie w danym przypadku powinniście wprowadzić środki zapobiegające ich działaniu w zgodzie z zasadami ergonomii środowiska pracy. Dzięki naszym radom i wskazówkom powinniście bez problemów ograniczyć ryzyko zawodowe pracowników narażonych na chemiczne oraz biologiczne czynniki środowiska pracy w Waszych firmach. ERGONOMIA Przypominamy Wam, że ergonomia, jako dziedzina wiedzy, obejmuje tematykę dostosowania warunków pracy do morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych możliwości człowieka. Bada ona warunki pracy (ergonomia warunków pracy) i wykorzystuje wyniki tych badań do dostosowania środowiska pracy, tak aby nie powodowało ono pogorszenia stanu zdrowia pracowników. ŚRODOWISKO PRACY Z kolei środowisko pracy tworzy zbiór czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych, organizacyjnych, społecznych i kulturowych (niniejszy artykuł dotyczy charakterystyki wybranych chemicznych oraz biologicznych czynników środowiska pracy). CZYNNIKI CHEMICZNE Zatrucia zawodowe są wynikiem występowania w czasie wykonywania pracy substancji chemicznych. Są to na ogół zatrucia przewlekłe, powstające na skutek wchłaniania niewielkich dawek substancji chemicznych. DROGI WCHŁANIANIA SUBSTANCJI CHEMICZNYCH W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji chemicznych może odbywać się przez:

E 13/03 drogi oddechowe, skórę, układ pokarmowy. WCHŁANIANIE SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH PRZEZ DROGI ODDECHOWE Na wchłanianie substancji toksycznych przez drogi oddechowe mają wpływ: rozpuszczalność substancji toksycznej w wodzie, stężenie substancji toksycznej w powietrzu, wartość współczynnika podziału powietrze woda, wentylacja płuc, szybkość przemiany i wydalania substancji z organizmu, stan skupienia substancji toksycznej. WCHŁANIANIE SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH PRZEZ SKÓRĘ Wchłanianie substancji toksycznych przez skórę może prowadzić do zatruć zawodowych. Wchłanianie przez nieuszkodzoną skórę w porównaniu z innymi drogami przebiega wolno i zależy od: stanu skóry, wieku, temperatury, wilgotności. WCHŁANIANIE SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH PRZEZ UKŁAD POKARMOWY Wchłanianie substancji toksycznych przez układ pokarmowy może się odbywać przez: jamę ustną, przełyk, żołądek, jelita. Śluzówka jamy ustnej jest przepuszczalna dla substancji rozpuszczalnych w wodzie, jednak ze wzglądu na krótki

E 13/04 okres kontaktu wchłaniane są przez nią tylko te, które są szybko resorbowane (np. cyjanki, nikotyna). Natomiast przez błonę śluzową żołądka łatwo wchłaniane są alkohole. W błonie śluzowej jelit resorpcja zachodzi stosunkowo szybko, a toksyczne substancje przedostają się do wątroby i krwioobiegu. Substancje chemiczne po przedostaniu się do krwioobiegu transportowane są do tkanek, gdzie ulegają przemianie i wywierają działania na określone receptory. Metabolity (związki chemiczne powstające w organizmach żywych w wyniku przemiany materii) mogą wrócić do krwi i zostać wydalone lub odłożyć się w tkankach. EFEKTY I MIEJSCA DZIAŁANIA SUBSTANCJI CHEMICZNYCH Rozróżnia się następujące efekty działania substancji chemicznych: miejscowe, układowe, odległe (działania kancerogenne, teratogenne). UWAGA! Wystąpienie efektu działania substancji chemicznych zależne jest od wielkości dawki. Zatrucia zawodowe występują najczęściej na skutek wchłaniania przez układ oddechowy. Substancje toksyczne wchłonięte tą drogą są rozprowadzane z krwią do tkanek i narządów. W organizmie człowieka efekty te mogą występować w miejscach takich, jak: skóra, oczy, błony śluzowe nosa, płuca, przewód pokarmowy wchłanianie, wątroba, płuca, nerki, przewód pokarmowy przemiana, nerki, wątroba, ośrodkowy układ nerwowy kumulacja, nerki, wątroba, przewód pokarmowy, pęcherz moczowy, gonady, układ nerwowy, narządy wydzielania wewnętrznego, układ krwionośny, układ odpornościowy (narządy o szczególnej wrażliwości). NORMOWANIE DOPUSZCZALNYCH POZIOMÓW NARAŻENIA ZAWODOWEGO Określenie dopuszczalnych stężeń substancji toksycznych w powietrzu opiera się na założeniu, że istnieje takie stęże

E 13/05 nie, w którym i poniżej którego substancja nie wywołuje żadnych szkodliwych skutków dla zdrowia pracowników. Wielkość narażenia na substancje chemiczne w środowisku pracy określa się przez pomiar stężeń substancji w powietrzu, obliczenie wskaźników ekspozycji i ustalenie ich zgodności z obowiązującymi normatywami higienicznymi, czyli najwyższym dopuszczalnym stężeniem (NDS), najwyższym dopuszczalnym stężeniem chwilowym (NDSCh) oraz najwyższym dopuszczalnym stężeniem pułapowym (NDSP). Normatywy te znajdziecie w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217, poz. 1833 z późn. zm.). SZACOWANIE RYZYKA ZDROWOTNEGO W KONTAKCIE Z SUBSTANCJAMI CHEMICZNYMI Szacowanie ryzyka zdrowotnego w kontakcie z substancjami chemicznymi pozwala na ustalenie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i umożliwia wyeliminowanie ich z wpływu na organizm już w fazie projektowania nowych technologii lub modernizacji istniejących. PYŁY EMITOWANE NA STANOWISKACH PRACY ŹRÓDŁA PYŁÓW Źródłami pyłu w procesie pracy są procesy technologiczne, w których podczas wytwarzania produktu lub przemieszczania materiałów pył jest produktem, składnikiem produktu lub materiału (np. transport, rozdrabnianie, mieszanie, dozowanie). Pyły powstają także w wyniku stosowania materiałów pylistych, gdzie pył jest czynnikiem roboczym (np. malowanie natryskowe, ochrona roślin) i jako produkty uboczne (np. w trakcie spalania, obróbki mechanicznej).

E 13/06 UWAGA! Właściwości emitowanych pyłów zależą od substancji, z których powstały. Skutki zdrowotne wynikające z wdychania pyłowych zanieczyszczeń zależą od stężenia, wymiarów cząstek, składu chemicznego i mineralogicznego pyłu. Najbardziej szkodliwa dla organizmu jest frakcja o średnicy mniejszej niż 7 µm, a najlepiej wchłanianym przez drogi oddechowe jest tzw. pył respirabilny. Wyróżnia się także pylenie niezwiązane z procesem roboczym (np. zanieczyszczenie atmosfery) i pylenie wtórne (np. pyły zalegające na maszynach). DZIAŁANIE PYŁÓW Pyły przemysłowe ze względu na skutki zdrowotne dzielą się na pyły o działaniu: drażniącym, zwłókniającym, rakotwórczym, alergizującym. PYŁY METALI CIĘŻKICH Pyły metali ciężkich mogą wywoływać zmiany chorobowe w płucach o charakterze ostrym lub przewlekłym. Mogą też być przyczyną zapaleń i obrzęków płuc, a nawet ich rozedmy. Dużą toksycznością charakteryzuje się beryl, rudy żelaza, niklu, chromu i uranu. Zwiększają ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe. UWAGA! Rodzaj choroby układu oddechowego wywołanej pyłem zależy od rodzaju wdychanego pyłu. Do najczęściej spotykanych należą pylice płuc. W przemyśle występuje wiele różnorodnych pyłów, które nie wykazują właściwości zwłókniających typu kolagenowego, jak dwutlenek krzemu lub niektóre krzemiany, ale mogą wywoływać ze strony tkanki płucnej odczyny o łagodnym przebiegu, często bezobjawowe. PYŁY AZBESTU Wśród pyłów szkodliwych dla zdrowia szczególnie niebezpieczne są pyły azbestu, których wdychanie prowadzi do chorób nowotworowych. PYŁY POCHODZENIA ROŚLINNEGO I ZWIERZĘCEGO Natomiast pyły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego mogą wykazywać działanie alergizujące, prowadzące do astmy oskrzelowej lub zapalenia pęcherzyków płucnych. OGRANICZANIE I ELIMINOWANIE ZAGROŻEŃ ZWIĄZANYCH Z PYŁAMI Ograniczanie i eliminowanie zagrożeń związanych z pyłami powinno obejmować działania związane z eliminacją pyłów przez zmianę materiałów, technologii, stosowanie środków ochrony zbiorowej (hermetyzację procesów,

E 13/07 usuwanie pyłów z powietrza), środków ochrony indywidualnej i popularyzację wśród pracowników wiedzy z zakresu szkodliwego działania pyłów. TABELA 1. Czynniki chemiczne wybrane definicje SZKODLIWA SUBSTANCJA (TOKSYCZNA) Dawka Dawka nieskuteczna Dawka progowa Dawka śmiertelna bezwzględna (LD 100 ) Stężenie śmiertelne (LC) Stężenie progowe Działanie toksyczne niezależne Działanie toksyczne sumujące (addytywne) Działanie toksyczne synergiczne Działanie toksyczne antagonistyczne SUBSTANCJA CHEMICZNA POWODUJĄCA SZKODLIWE EFEKTY W ORGANIZMACH ŻYWYCH Ilość substancji chemicznej podana, wchłonięta lub pobrana przez organizm określoną drogą, powodująca lub nie wystąpienie efektów biologicznych wyrażonych odsetkiem organizmów odpowiadających na tę dawkę Ilość substancji chemicznej niedziałająca na organizm Najmniejsza ilość substancji, która po wprowadzeniu do organizmu powoduje określony efekt biologiczny lub kliniczny u 5% organizmów testowych Najmniejsza ilość substancji powodująca śmierć u 100% organizmów Stężenie potencjalnie toksycznej substancji chemicznej w medium środowiskowym, powodujące śmierć organizmów żywych w określonym czasie po narażeniu Najniższe stężenie substancji chemicznej powodujące zmiany czynności poszczególnych narządów lub układów w organizmie, przekraczające fizjologiczne możliwości adaptacyjne Związki chemiczne wywołujące różne efekty lub mające różne mechanizmy działania Wielkość efektów powodowanych przez 2 lub więcej substancji chemicznych równa ilościowo sumie efektów powodowanych przez substancje podawane osobno Potęgowanie działania toksycznego jednej substancji chemicznej przez drugą wprowadzoną równocześnie Osłabienie działania toksycznego jednej substancji chemicznej w obecności drugiej

E 13/08 Wchłanianie Miejscowe skutki narażenia na substancje chemiczne Układowe skutki narażenia na substancje chemiczne Odległe skutki narażenia na substancje chemiczne Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) Aerozole Pył całkowity Wnikanie substancji chemicznych do narządów, tkanek, komórek lub płynów ustrojowych w wyniku transportu przez błony ustrojowe lub w inny sposób Działanie drażniące i uczulające na skórę oraz błony śluzowe Skutki powodujące zmiany w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, wątrobie, nerkach oraz układzie sercowo-naczyniowym Procesy patologiczne rozwijające się w organizmie po pewnym okresie utajenia procesy te mogą rozwijać się w organizmach narażonych lub w następnych pokoleniach (zmiany patologiczne często przyjmują postać przerostu nowotworowego) Wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń Wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie nie krótszym niż 1 godzina Wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie Układy 2-fazowe, ciało stałe gaz lub ciecz gaz, w których fazą gazową jest powietrze Zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości powietrza (zawiesina ziaren substancji stałych w powietrzu)

E 13/09 Pył respirabilny Dym Mgła Zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności według wymiarów cząstek opisanej logarytmiczno-normalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5 ± 0,3 µm i geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5 ± 0,1 Zawiesina cząstek stałych wymiary ziaren wynoszą do 100 µm (np. dymy spawalnicze) Zawiesina kropelek cieczy w powietrzu OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO PRACOWNIKÓW NARAŻONYCH NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH IDENTYFIKACJA STOSOWANEJ SUBSTANCJI LUB MIESZANINY Ocenę ryzyka zawodowego pracowników narażonych na działanie czynników chemicznych należy rozpocząć od identyfikacji stosowanej substancji lub mieszaniny. ZEBRANIE INFORMACJI NA TEMAT STOSOWANYCH SUBSTANCJI I MIESZANIN NIEBEZPIECZNYCH Następnym krokiem jest zebranie informacji. Informacje na temat stosowanych substancji i mieszanin niebezpiecznych powinny pochodzić od ich dostawców. Dostawcy ci mają obowiązek zebrania wiarygodnych informacji o stwarzanych przez substancje i mieszaniny niebezpieczne zagrożeniach zdrowia człowieka oraz środowiska, wynikających z ich swoistych właściwości fizykochemicznych i biologicznych, a także udostępniania tych informacji odbiorcom wspomnianych substancji lub mieszanin.

E 13/10 Informacje te dostarczane są odbiorcom w formie kart charakterystyki lub tzw. informacji dla substancji i mieszanin, dla których nie jest wymagane sporządzanie takich kart. W kartach charakterystyki i we wspomnianych tzw. informacjach powinny być podane w zakresie danej substancji lub mieszaniny między innymi: właściwości fizyczne, właściwości chemiczne, drogi wchłaniania, stężenia w materiale biologicznym (krwi, moczu), skutki wchłaniania lub kontaktu ze skórą, oczami itp., postępowanie w razie pożaru, metody ochrony, wskazania do pierwszej pomocy i pomocy lekarskiej. Właściwość i obowiązki stron określa w powyższym zakresie ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. nr 63, poz. 322). STĘŻENIE SUBSTANCJI LUB MIESZANINY W POWIETRZU Przy ocenie ryzyka zawodowego pracowników narażonych na działanie czynników chemicznych należy również brać pod uwagę wyniki pomiarów stężenia danej substancji lub mieszaniny w powietrzu. Poniżej przedstawiamy Wam przykład oceny ryzyka zawodowego pracownika narażonego na działanie czynnika chemicznego benzenu. PRZYKŁAD Benzen stosuje się w wielu dziedzinach gospodarki. Występuje on przede wszystkim w przemyśle: gumowym, chemicznym, farmaceutycznym, farb i lakierów, tworzyw sztucznych.

E 13/11 Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) benzenu w powietrzu środowiska pracy wynosi 1,6 mg/m 3. Z karty charakterystyki substancji niebezpiecznej benzenu wynika, że jest to ciecz: wysoce łatwo palna, lotna, toksyczna, rakotwórcza. Pary benzenu tworzą mieszaniny wybuchowe z powietrzem. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury mogą eksplodować. Benzen, a zwłaszcza jego metabolity (np. fenol), wiążą się: z białkami wątroby, ze szpikiem kostnym, z białkami nerek, z białkami śledziony, z białkami krwi, z białkami mięśni. Benzen powoduje uszkodzenie: układu nerwowego, szpiku kostnego (u ludzi narażonych na działanie benzenu prowadzi to do wystąpienia białaczki). Ponadto benzen ma również działanie narkotyzujące. Skażenie skóry benzenem powoduje jej: podrażnienie, złuszczanie, pękanie. Benzen wchłania się głównie z dróg oddechowych, rzadko przez skórę i z przewodu pokarmowego. Zagrożenie: kontakt z toksycznymi i rakotwórczymi substancjami oraz mieszaninami chemicznymi. Źródło zagrożenia: benzen. Skutki zagrożenia: choroby nowotworowe, zatrucia,

E 13/12 uszkodzenie organów wewnętrznych, uszkodzenie układu nerwowego, działanie narkotyzujące, podrażnienie skóry, bóle głowy. Środki ochrony: hermetyzacja procesów, przestrzeganie zasad stosowania, przestrzeganie procedur, środki ochrony indywidualnej, badania lekarskie narażonych pracowników. Ocena ryzyka zawodowego: wynik pomiaru stężenia benzenu w powietrzu środowiska pracy wyniósł 0,8 mg/m 3 dla takiej wartości, wg metody oceny ryzyka dla mierzalnych czynników środowiska pracy wg Polskiej Normy PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego, ryzyko zawodowe jest średnie dopuszczalne. CZYNNIKI BIOLOGICZNE Do biologicznych czynników w środowisku pracy zalicza się te makro i mikroorganizmy oraz wytwarzane przez nie substancje, które mogą mieć szkodliwy wpływ na: zdrowie pracowników, bezpieczeństwo pracowników. KLASYFIKACJA CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH Czynniki biologiczne obejmujące organizmy żywe i wytwarzane przez nie substancje dzieli się wg Polskiej Normy PN Z 08052:1980 Ochrona pracy Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Klasyfikacja na: mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie substancje (toksyny, alergeny), makroorganizmy (rośliny, zwierzęta).

E 13/13 Czynniki biologiczne ze względu na poziom ryzyka zakażenia zostały także zdefiniowane i sklasyfikowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. nr 81, poz. 716 z późn. zm.). TABELA 2. Czynniki biologiczne wybrane definicje Czynniki biologiczne Drobnoustroje Hodowle komórkowe Drobnoustroje włącznie z tymi, które zostały zmodyfikowane genetycznie, oraz hodowle komórkowe i wewnętrzne pasożyty ludzkie, mogące być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia Komórkowe i bezkomórkowe jednostki mikrobiologiczne, zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego Hodowle in vitro komórek pochodzących z organizmów wielokomórkowych TABELA 3. Klasyfikacja czynników biologicznych ze względu na poziom ryzyka zakażenia Grupa 1 Czynnik biologiczny, przez który wywołanie choroby u ludzi jest mało prawdopodobne Grupa 2 Czynnik biologiczny, który może wywoływać chorobę u ludzi i być niebezpieczny dla pracowników, a jego rozprzestrzenienie się na teren Wspólnoty jest mało prawdopodobne skuteczna profilaktyka lub leczenie są możliwe Grupa 3 Czynnik biologiczny, który może wywoływać ciężką chorobę u ludzi i stanowić poważne niebezpieczeństwo dla pracowników, istnieje ryzyko jego rozprzestrzenia na teren Wspólnoty zazwyczaj skuteczna profilaktyka lub leczenie są możliwe Grupa 4 Czynnik biologiczny, który wywołuje ciężką chorobę u ludzi i stanowi poważne niebezpieczeństwo dla pracowników, istnieje wysokie ryzyko jego rozprzestrzenia na teren Wspólnoty zazwyczaj skuteczna profilaktyka lub leczenie nie są możliwe

E 13/14 BRANŻE NARAŻONE NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE Czynniki biologiczne, określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki, dotyczą czynności, przy których wykonywaniu pracownicy są lub mogą być potencjalnie narażeni, i występują głównie w następujących środowiskach pracy: w zakładach produkcji żywności, w rolnictwie i leśnictwie, gdzie dochodzi do kontaktu ze zwierzętami i (lub) produktami pochodzenia zwierzęcego, w służbie zdrowia, w tym w zakładach odizolowanych i zakładach typu postmortem (np. prosektoriach, domach pogrzebowych), w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych, z wyłączeniem mikrobiologicznych laboratoriów diagnostycznych, w zakładach usuwania odpadów, przy urządzeniach oczyszczania ścieków, przy pracy archeologów, konserwatorów zabytków, bibliotekarzy i archiwistów. UWAGA! W przypadku jakiejkolwiek czynności mogącej stwarzać ryzyko wystąpienia narażenia pracowników na działanie czynników biologicznych ustala się rodzaj, stopień i czas trwania tego narażenia, w celu umożliwienia oceny stopnia zagrożenia ich zdrowia lub bezpieczeństwa oraz określenia środków ostrożności, które należy podjąć. DROGI ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH Czynniki biologiczne mogą się rozprzestrzeniać przez: powietrze, wodę, glebę, zakażone przedmioty i zwierzęta, produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, bezpośredni kontakt, krew i inne płyny ustrojowe. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pra

E 13/15 cowników zawodowo narażonych na te czynniki została opublikowana lista sklasyfikowanych czynników biologicznych z określeniem, do której grupy zaliczany jest dany czynnik, i stopni hermetyczności, jakie należy zastosować w stosunku do tych czynników. Lista ta zawiera również oddzielne wskazania w przypadkach, gdy prawdopodobne jest wywoływanie przez czynniki biologiczne reakcji alergicznych lub toksycznych i gdy dostępna jest skuteczna szczepionka. TABELA 4. Środki i stopnie hermetyczności procesu czynniki biologiczne ŚRODKI HERMETYCZNOŚCI 1. Miejsce pracy powinno być odseparowane od otoczenia 2. Powietrze wyprowadzane i wprowadzane do miejsca pracy powinno być filtrowane przez filtry (HEPA) lub podobnie 3. Ograniczony dostęp dla osób uprawnionych 4. Miejsce pracy ma uszczelnienie pozwalające na dezynfekcję 5. Wyszczególnione są procedury dezynfekcji 6. Miejsce pracy powinno być utrzymywane w podciśnieniu w stosunku do bezpośredniego otoczenia 7. Skuteczna ochrona przed przenosicielami (np. gryzoniami i owadami) 8. Powierzchnie nieprzepuszczalne dla wody i łatwe do czyszczenia STOPNIE HERMETYCZNOŚCI GRUPA 2 GRUPA 3 GRUPA 4 Niewymagane Zalecane Wymagane Niewymagane Wymagane dla powietrza wyprowadzanego Wymagane dla powietrza wyprowadzanego i wprowadzanego Zalecane Wymagane Wymagane przez śluzę powietrzną Niewymagane Zalecane Wymagane Wymagane Wymagane Wymagane Niewymagane Zalecane Wymagane Zalecane Wymagane Wymagane Wymagane dla stołów Wymagane dla stołów i podłogi Wymagane dla stołów, ścian, podłogi i sufitu

E 13/16 CHOROBY WYWOŁYWANE PRZEZ CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY Zwracamy Waszą szczególną uwagę, że do najczęstszych chorób wywoływanych przez czynniki biologiczne w środowisku pracy należą: choroby alergiczne i immunotoksyczne płuc, choroby alergiczne i immunotoksyczne górnych dróg oddechowych, choroby skóry, zapalenie spojówek, choroby zakaźne i inwazyjne, choroby nowotworowe. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO PRACOWNIKÓW NARAŻONYCH NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH IDENTYFIKACJA WYSTĘPUJĄCYCH CZYNNIKÓW BIOLOGICZNYCH Ocenę ryzyka zawodowego pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych rozpoczyna się od identyfikacji występujących czynników. UZYSKANIE NIEZBĘDNYCH INFORMACJI Po identyfikacji czynników biologicznych, z wykazu zawartego w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki, dla każdego z czynników należy uzyskać informację o: grupie ryzyka, źródle, drodze zakażenia, skutkach, środkach ochrony, istnieniu lub nie skutecznych szczepień,

E 13/17 czasie przechowywania dokumentów związanych z chorobą, na którą zachorował pracownik. Poniżej przedstawiamy Wam przykład oceny ryzyka zawodowego pracownika (pielęgniarki ze szpitalnego oddziału dziecięcego) narażonego na działanie czynnika biologicznego wirusa ospy wietrznej i półpaśca. PRZYKŁAD Zagrożenie: wirus ospy wietrznej i półpaśca (wirus ten należy do 2 grupy ryzyka, nie ma przeciwko niemu skutecznych szczepień). Źródło zakażenia: ludzie. Droga zakażenia: powietrzno-kropelkowa. Skutek zakażenia: wietrzna ospa lub półpasiec (dokumentów związanych chorobą, na którą zachorował pracownik, się nie przechowuje). Profilaktyka: środki ochrony indywidualnej, dezynfekcja, sterylizacja. Ocena ryzyka zawodowego: ponieważ w okresie ostatnich 10 lat żadna z pielęgniarek na tym oddziale nie chorowała na wietrzną ospę lub półpasiec, ryzyko zawodowe ocenione za pomocą metody Risk Score jest na poziomie akceptowalnym.

E 13/18 W A R T O Z A PA M I Ę T A Ć : ERGONOMICZNE PODEJŚCIE DO CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH I BIOLOGICZNYCH 1. Ergonomia, jako dziedzina wiedzy, obejmuje tematykę dostosowania warunków pracy do morfologicznych, fizjologicznych i psychicznych możliwości człowieka. Bada ona warunki pracy (ergonomia warunków pracy) i wykorzystuje wyniki tych badań do dostosowania środowiska pracy, tak aby nie powodowało ono pogorszenia stanu zdrowia pracowników. 2. Określenie dopuszczalnych stężeń substancji toksycznych w powietrzu opiera się na założeniu, że istnieje takie stężenie, w którym i poniżej którego substancja nie wywołuje żadnych szkodliwych skutków dla zdrowia pracowników. 3. Do biologicznych czynników w środowisku pracy zalicza się te makro i mikroorganizmy oraz wytwarzane przez nie substancje, które mogą mieć szkodliwy wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. 4. W przypadku jakiejkolwiek czynności mogącej stwarzać ryzyko wystąpienia narażenia pracowników na działanie czynników biologicznych ustala się rodzaj, stopień i czas trwania tego narażenia, w celu umożliwienia oceny stopnia zagrożenia ich zdrowia lub bezpieczeństwa oraz określenia środków ostrożności, które należy podjąć. 5. Ocenę ryzyka zawodowego pracowników narażonych na działanie czynników biologicznych rozpoczyna się od identyfikacji występujących czynników. 6. Zatrucia zawodowe są wynikiem występowania w czasie wykonywania pracy substancji chemicznych. Są to na ogół zatrucia przewlekłe, powstające na skutek wchłaniania niewielkich dawek substancji chemicznych.