Artykuł 7 Jak łatwo się pomylić. Rośliny podobne do barszczu Sosnowskiego Marta Walkowiak Barszcz Sosnowskiego i Mantegazziego są bardzo charakterystycznymi roślinami. Ich ogromne rozmiary, a także kwiatostany przypominające białe parasole nie powinny pozostawiać wątpliwości przy ich rozpoznawaniu. Natomiast zdarzają się podobne rośliny do barszczy kaukaskich. Gatunki, które mogą być pomylone z barszczami kaukaskimi to: barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium), barszcz syberyjski (Heracleum sphondylium ssp. sibiricum), dzięgiel leśny (Angelica sylvestris), arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica), lepiężnik (Petasites sp.) i gunnera olbrzymia (Gunnera manicata) (Sachajdakiewicz, Mędrzycki 2014). Barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium L.) http://atlas.roslin.pl/plant/7129 Barszcz zwyczajny Barszcz zwyczajny osiąga 30-150 cm wysokości, posiada gruby, wrzecionowaty korzeń. Walkowiak M. 2017. Jak łatwo się pomylić. Rośliny podobne do barszczu Sosnowskiego. Materiały projektu edukacyjnego "Jak nie sparzyć się barszczem", artykuł 7. Dolnośląski Klub Ekologiczny, Wrocław, 6 s. 1
Jego łodyga jest owłosiona, kaciastobruzdowana. Liście są trójdzielne lub pierzastodzielne o dwóch parach listków, dolne liście mają do 50 cm długości. Kwiaty są białe lub różowe, zebrane w baldachy 15-30 szypułowe. Roślina kwitnie od czerwca do września. Owocem jest eliptyczna rozłupnia, spłaszczona i oskrzydlona na brzegu. Barszcz zwyczajny rośnie na wilgotnych łąkach i zaroślach na niżu środkowym i południowo-wschodnim, czasem w górach (Szafer, Kulczyński 1953). Ważne: Barszcz zwyczajny można określić mianem miniaturowej wersji barszczy kaukaskich, ponieważ do złudzenia je przypomina. Natomiast podstawową różnicą pomiędzy gatunkami jest wielkość roślin. Dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L.) To roślina dorastająca do 2,5 m wysokości. Ma grubą, nagą, bruzdowaną, nieowłosioną, pustą w środku łodygę. Poszczególne listki są jajowate, na brzegu nierówno wcinane, ciemnozielone, od spodu sinozielone. Kwiaty są drobne, zebrane w duże, kuliste baldachy złożone, zielonkawo-żółte lub zielonkawo-białe. Kwitnie od końca maja do lipca. Rośnie w miejscach wilgotnych, na glebach żyznych, głębokich próchnicznych, przepuszczalnych czarnoziemy, lessy, mady. Preferuje stanowiska słoneczne i nieznacznie zacienione. http://atlas.roslin.pl/plant/6339 Dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L.) 2
Podgatunek typowy rośnie na wilgotnych łąkach na terenach górzystych, także w zaroślach, nad brzegami potoków, jest składnikiem ziołorośli wysokogórskich (Mikołajczyk, Wierzbicki 1983). Ważne: Odróżnić ten gatunek od barszczy kaukaskich, można przede wszystkim dzięki formie kwiatostanów. U barszczy kaukaskich kwiatostan przypomina parasol, natomiast u arcydzięgla litwor kwiatostan formuje się w kulę. Lepiężnik różowy (Petasites hybridus L.) Bylina występujące w Europie i zachodniej Azji. Rośnie na miejscach wilgotnych, nad brzegami rzek i strumieni. Osiąga wysokość do 40 cm. Liście osiągają średnicę kilkadziesiąt centymetrów, mają długie ogonki, wyrastające z kłącza pionowo lub ukośnie do góry. Ich blaszka liściowa o sercowato-nerkowatym kształcie jest nierówno ząbkowana. Wydzielają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach, zakwitają przed rozwojem liści. Drobne kwiaty zebrane są w koszyczki, a te w grona na szczycie łodygi. Łodyga ma grubą, mięsistą łodygę kwiatostanową, na której skrętolegle wyrastają na wiosnę bezogonkowe, lancetowate, różowe łuski, które podczas rozwoju rośliny stopniowo zielenieją, przekształcając się w małe liście. Czerwonawa łodyga jest zawsze pojedyncza i prosto wzniesiona. Owoc to niełupka o rozmiarach 6 8 mm, wyposażona w białożółty puch, umożliwiający przenoszenie ich przez wiatr, nieraz na dalekie odległości (Matuszkiewicz 2006). http://atlas.roslin.pl/plant/7545 Lepiężnik różowy (Petasites hybridus) 3
Ważne: Kolor rośliny od razu sugeruje, że nie jest to barszcz Mantegazziego, ani barszcz Sosowskiego. Tak samo jak zupełnie inny kwiatostan jak u barszczy kaukaskich, u lepiężnikakoszyczek. Poza rozmiarem liścia, lepiężnik jest niewielką rośliną. Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris L.) To roślina dorastająca do 150 cm wysokości. Posiada liście potrójnie pierzaste, białe kwiaty zebrane są w dużych baldachach złożonych, kwitną od lipca do sierpnia. Owocem dzięgla leśnego jest rozłupnia, która rozpada się na dwie rozłupki (Nawara 2006). http://atlas.roslin.pl/plant/6341 Dzięgiel leśny (Angelica sylvestris L.) Ważne: Na pierwszy rzut oka kwiatostany tych gatunków nie różnią się od siebie. Dzięgiel leśny jest jednak o wiele mniejszy niż barszcze kaukaskie, posiada także liście innego kształtu. Pomyłki w internecie Najszybszą drogą rozpowszechniania informacji jest obecnie internet. Jednak nie zawsze to, co można tam przeczytać jest prawdą, dotyczy to także informacji o pojawianiu się barszczy 4
kaukaskich. Jak wynika ze zdjęć, gatunki te nie zawsze zostają prawidłowo zidentyfikowane przez mieszkańców, straż miejską lub urzędników gmin. Niejednokrotnie, z barszczami kaukaskimi mylone są nieszkodliwe gatunki, czego konsekwencją może być zaangażowanie specjalistycznych służb do walki z barszczem zwyczajnym czy dzięglem leśnym. Oto przykłady: 1. Straż miejska opublikowała niedawno informację o zabezpieczeniu kilkudziesięciu krzewów trującej rośliny - barszczu Sosnowskiego. Na stronach internetowych opublikowano zdjęcia z interwencji. - Jeśli zauważysz skupisko barszczu, zgłoś nam to - apelowali strażnicy. Fotografie wraz z ostrzeżeniem zaczęły publikować media. Na jednej z nich, zamiast barszczu, znajdował się będący pod ochroną i mający lecznicze działanie arcydzięgiel (TJ 2015). 2. Uwaga na groźną roślinę obok nas! Podczas codziennych spacerów ale i w najbliższym otoczeniu, możemy natrafić na roślinę niebezpieczną dla naszego zdrowia: barszcz Sosnowskiego. Kontakt z nią może spowodować oparzenia nawet drugiego i trzeciego stopnia. Roślina jest bardzo inwazyjna, dodatkowo m. in. w XIX wieku sadzona była celowo. Spotkać można ją więc i na wałach, na nieużytkach ale i w pobliżu zabudowań. Szczególnie należy uważać na dzieci (Krzywda 2013). Opisywana roślina nie została dobrze rozpoznana, ponieważ na zdjęciach znajduje się nie barszcz Sosnowskiego, a dzięgiel leśny: http://www.zmigrod.com.pl/asp/en_start.asp? typ=13&sub=312&subsub=0&menu=2&dzialy=2&akcja=artykul&artykul=2656&schemat=2 Dzięgiel leśny, który został błędnie zidentyfikowany jako barszcz Sosnowskiego. 5
3. Mieszkańcy alarmują. Okazuje się, że takich zgłoszeń jest więcej. Władze dzielnic otrzymują latem wiele sygnałów, że barszcz Sosnowskiego rośnie na obrzeżach kanałów. - Każdy taki sygnał sprawdzamy. Jak na razie nie potwierdziły się obawy, że ta agresywna i niebezpieczna odmiana barszczu rośnie w tych miejscach, także nad Balatonem. Nad kanałami w naszej dzielnicy rośnie rodzimy barszcz. - zapewnia Jerzy Gierszewski, rzecznik Pragi Południe (Szmelter 2016). Ważne: Jeżeli mamy problem z rozpoznaniem danego gatunku, należy zasięgnąć rzetelnej wiedzy specjalistów - botaników, którzy szybko rozwieją nasze wątpliwości. Marta Walkowiak Bibliografia Krzywda A. 2013. Uwaga na groźną roślinę obok nas! http://www.zmigrod.com.pl/asp/en_start.asp? typ=13&sub=312&subsub=0&menu=2&dzialy=2&akcja=artykul&artykul=2656&schemat=2 (dostęp 08-01-2017) Matuszkiewicz M. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN. Warszawa. Mikołajczyk K., Wierzbicki A. 1983. Zioła. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa Nawara Z. 2006. Rośliny łąkowe. Wyd. MULTICO. Warszawa Sachajdakiewicz I., Mędrzycki P. 2014. Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski. NFOŚiGW. Warszawa Szafer W., Kulczyński S. 1953. Rośliny polskie. PWN. Warszawa Szmelter M. 2016. Mieszkańcy boją się barszczu. Urzędnicy uspokajają. http://tvnwarszawa.tvn24.pl/informacje,news,mieszkancy-boja-sie-barszczu-sosnowskiegourzednicy-uspokajaja,207881.html (dostęp 08-01-2017) TJ. 2015. To nie barszcz Sosnowskiego! Zamiast toksycznych, ludzie niszczą rośliny chronione. http://wawalove.pl/to-nie-barszcz-sosnowskiego-zamiast-toksycznych-ludzie-niszcza-roslinychronione-a18995 (dostęp 08-01-2017) 6